ویکی‌پدیا

اسکاندیم

(تغییرمسیر از اسکاندیوم)

اسکاندیم (به انگلیسی: Scandium) از عنصرهای شیمیایی جدول تناوبی است. نشانه کوتاه آن Sc و عدد اتمی آن ۲۱ است.

اسکاندیم، 21Sc
اسکاندیم
تلفظ‎/ˈskændiəm/‎ ​(SKAN-dee-əm)
ظاهرنقرهy white
جرم اتمی استاندارد (Ar، استاندارد)۴۴٫۹۵۵۹۰۸(۵)[۱]
اسکاندیم در جدول تناوبی
Element 1: هیدروژن (H), Other non-metal
Element 2: هلیوم (He), Noble gas
Element 3: لیتیم (Li), Alkali metal
Element 4: برلیم (Be), Alkaline earth metal
Element 5: بور (B), Metalloid
Element 6: کربن (C), Other non-metal
Element 7: نیتروژن (N), Halogen
Element 8: اکسیژن (O), Halogen
Element 9: فلوئور (F), Halogen
Element 10: نئون (Ne), Noble gas
Element 11: سدیم (Na), Alkali metal
Element 12: منیزیم (Mg), Alkaline earth metal
Element 13: آلومینیم (Al), Other metal
Element 14: سیلسیم (Si), Metalloid
Element 15: فسفر (P), Other non-metal
Element 16: گوگرد (S), Other non-metal
Element 17: کلر (Cl), Halogen
Element 18: آرگون (Ar), Noble gas
Element 19: پتاسیم (K), Alkali metal
Element 20: کلسیم (Ca), Alkaline earth metal
Element 21: اسکاندیم (Sc), Transition metal
Element 22: تیتانیم (Ti), Transition metal
Element 23: وانادیم (V), Transition metal
Element 24: کروم (Cr), Transition metal
Element 25: منگنز (Mn), Transition metal
Element 26: آهن (Fe), Transition metal
Element 27: کبالت (Co), Transition metal
Element 28: نیکل (Ni), Transition metal
Element 29: مس (Cu), Transition metal
Element 30: روی (Zn), Other metal
Element 31: گالیم (Ga), Other metal
Element 32: ژرمانیم (Ge), Metalloid
Element 33: آرسنیک (As), Metalloid
Element 34: سلنیم (Se), Other non-metal
Element 35: برم (Br), Halogen
Element 36: کریپتون (Kr), Noble gas
Element 37: روبیدیم (Rb), Alkali metal
Element 38: استرانسیم (Sr), Alkaline earth metal
Element 39: ایتریم (Y), Transition metal
Element 40: زیرکونیم (Zr), Transition metal
Element 41: نیوبیم (Nb), Transition metal
Element 42: مولیبدن (Mo), Transition metal
Element 43: تکنسیم (Tc), Transition metal
Element 44: روتنیم (Ru), Transition metal
Element 45: رودیم (Rh), Transition metal
Element 46: پالادیم (Pd), Transition metal
Element 47: نقره (Ag), Transition metal
Element 48: کادمیم (Cd), Other metal
Element 49: ایندیم (In), Other metal
Element 50: قلع (Sn), Other metal
Element 51: آنتیموان (Sb), Metalloid
Element 52: تلوریم (Te), Metalloid
Element 53: ید (I), Halogen
Element 54: زنون (Xe), Noble gas
Element 55: سزیم (Cs), Alkali metal
Element 56: باریم (Ba), Alkaline earth metal
Element 57: لانتان (La), Lanthanoid
Element 58: سریم (Ce), Lanthanoid
Element 59: پرازئودیمیم (Pr), Lanthanoid
Element 60: نئودیمیم (Nd), Lanthanoid
Element 61: پرومتیم (Pm), Lanthanoid
Element 62: ساماریم (Sm), Lanthanoid
Element 63: اروپیم (Eu), Lanthanoid
Element 64: گادولینیم (Gd), Lanthanoid
Element 65: تربیم (Tb), Lanthanoid
Element 66: دیسپروزیم (Dy), Lanthanoid
Element 67: هولمیم (Ho), Lanthanoid
Element 68: اربیم (Er), Lanthanoid
Element 69: تولیم (Tm), Lanthanoid
Element 70: ایتربیم (Yb), Lanthanoid
Element 71: لوتتیم (Lu), Lanthanoid
Element 72: هافنیم (Hf), Transition metal
Element 73: تانتال (Ta), Transition metal
Element 74: تنگستن (W), Transition metal
Element 75: رنیم (Re), Transition metal
Element 76: اوسمیم (Os), Transition metal
Element 77: ایریدیم (Ir), Transition metal
Element 78: پلاتین (Pt), Transition metal
Element 79: طلا (Au), Transition metal
Element 80: جیوه (Hg), Other metal
Element 81: تالیم (Tl), Other metal
Element 82: سرب (Pb), Other metal
Element 83: بیسموت (Bi), Other metal
Element 84: پولونیم (Po), Other metal
Element 85: آستاتین (At), Metalloid
Element 86: رادون (Rn), Noble gas
Element 87: فرانسیم (Fr), Alkali metal
Element 88: رادیم (Ra), Alkaline earth metal
Element 89: آکتینیم (Ac), Actinoid
Element 90: توریم (Th), Actinoid
Element 91: پروتاکتینیم (Pa), Actinoid
Element 92: اورانیم (U), Actinoid
Element 93: نپتونیم (Np), Actinoid
Element 94: پلوتونیم (Pu), Actinoid
Element 95: امریسیم (Am), Actinoid
Element 96: کوریم (Cm), Actinoid
Element 97: برکلیم (Bk), Actinoid
Element 98: کالیفرنیم (Cf), Actinoid
Element 99: اینشتینیم (Es), Actinoid
Element 100: فرمیم (Fm), Actinoid
Element 101: مندلیفیم (Md), Actinoid
Element 102: نوبلیم (No), Actinoid
Element 103: لارنسیم (Lr), Actinoid
Element 104: رادرفوردیم (Rf), Transition metal
Element 105: دوبنیم (Db), Transition metal
Element 106: سیبورگیم (Sg), Transition metal
Element 107: بوهریم (Bh), Transition metal
Element 108: هاسیم (Hs), Transition metal
Element 109: مایتنریم (Mt)
Element 110: دارمشتادیم (Ds)
Element 111: رونتگنیم (Rg)
Element 112: کوپرنیسیم (Cn), Other metal
Element 113: نیهونیم (Nh)
Element 114: فلروویم (Fl)
Element 115: مسکوویم (Mc)
Element 116: لیورموریم (Lv)
Element 117: تنسین (Ts)
Element 118: اوگانسون (Og)
 -
↑
Sc
↓
Y
کلسیم ← اسکاندیم → تیتانیم
عدد اتمی (Z)21
گروهگروه ۳
دورهدوره 4
بلوکبلوک-d
دسته Transition metal
آرایش الکترونی[Ar] 3d1 4s2
2, 8, 9, 2
ویژگی‌های فیزیکی
فاز در STPجامد
نقطه ذوب1814 K ​(1541 °C, ​2806 °F)
نقطه جوش3109 K ​(2836 °C, ​5136 °F)
چگالی (near r.t.)2.985 g/cm3
در حالت مایع (at m.p.)2.80 g/cm3
حرارت همجوشی14.1 kJ/mol
آنتالپی تبخیر 332.7 kJ/mol
ظرفیت حرارتی مولی25.52 J/(mol·K)
فشار بخار
فشار (Pa) ۱ ۱۰ ۱۰۰ ۱ K ۱۰ K ۱۰۰ K
در دمای (K) 1645 1804 (2006) (2266) (2613) (3101)
ویژگی‌های اتمی
عدد اکسایش0,[۲] +1,[۳] +2,[۴] +3 (an amphoteric اکسید)
الکترونگاتیویمقیاس پائولینگ: 1.36
انرژی یونش
  • 1st: 633.1 kJ/mol
  • 2nd: 1235.0 kJ/mol
  • 3rd: 2388.6 kJ/mol
  • (بیشتر)
شعاع اتمیempirical: 162 pm
شعاع کووالانسی pm 170±7
شعاع واندروالسی211 pm
Color lines in a spectral range
خط طیف نوری اسکاندیم
دیگر ویژگی ها
ساختار بلوری ​دستگاه بلوری شش‌گوشه
Hexagonal crystal structure for اسکاندیم
انبساط حرارتی(دمای اتاق) (α, poly)
10.2 µm/(m·K)
رسانندگی گرمایی15.8 W/(m·K)
رسانش الکتریکی(دمای اتاق) (α, poly)
calc. 562 n Ω·m
رسانش مغناطیسیparamagnetic
مدول یانگ74.4 GPa
مدول برشی29.1 GPa
مدول حجمی56.6 GPa
نسبت پواسون0.279
سختی برینل750 MPa
شماره ثبت سی‌ای‌اس7440-20-2
ایزوتوپ‌های اسکاندیم
ایزوتوپ فراوانی نیمه‌عمر (t۱/۲) حالت فروپاشی محصول
44mSc syn 58.61 h IT 0.2709 44Sc
γ 1.0, 1.1, 1.1 44Sc
ε - 44Ca
45Sc 100% 45Sc ایزوتوپ پایدار است که 24 نوترون دارد
46Sc syn 83.79 d β− 0.3569 46Ti
γ 0.889, 1.120 -
47Sc syn 3.3492 d β− 0.44, 0.60 47Ti
γ 0.159 -
48Sc syn 43.67 h β− 0.661 48Ti
γ 0.9, 1.3, 1.0 -
| منابع

اسکانیدم فلز سمی است بنابراین برای استفاده دستی از آن باید دقت لازم را به عمل آورد. اسکاندیم (واژه لاتین Scandia به معنی اسکاندیناوی) گرفته شده‌است.

اسکاندیم فلزی نرم به رنگ سفید- نقره‌ای است که به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی، کمیاب بودن و سختی استخراج آن، گاهی به عنوان یکی از فلزات نادر در نظر گرفته می‌شود. این عنصر در سال ۱۸۷۹ توسط لارس نیلسون دانشمند سوئدی کشف گردید. در دمای معمولی به صورت ساختار هگزاگونال متبلور می‌شود. این عنصر در بسیاری از سنگ‌های عناصر کمیاب و کانی‌های تنگستن و اورانیم یافت می‌شود.

این عنصر در سال ۱۸۷۸ از کانیهای euxenite و gadolinite توسط نیلسون به دست آمد. از فرآوری ۱۰ کیلوگرم کانی euxenite و ته‌نشینی عناصر کمیاب نیسلون توانست ۲ گرم اکسید اسکاندیم عیار بالا به دست آورد.

اسکاندیم در خورشید و ستاره‌ها بیست و سومین عنصر از نظر فراوانی است و در پوسته زمین پنجاهمین عنصر از نظر فراوانی می‌باشد. این عنصر به صورت گسترده در زمین پراکنده شده‌است که در بیش از ۸۰۰ نوع کانی وجود دارد. زمانی بریل به رنگ آبی متمایل باشد علت آن عنصر اسکاندیم می‌باشد. این عنصر جز اصلی تشکیل دهنده کانی کمیاب تورتوئیتیت است که این کانی در کشورهای اسکاندیناوی و ماداگاسکار وجود دارد. همچنین این عنصر به عنوان بازمانده در فرایند استخراج تنگستن به وجود می‌آید و به فرمهای زینوالد، ولفرامیت و ویکیت و بازیت می‌باشد.

بیشترین میزان اسکاندیم به دست آمده از کانی تورتویتیت است یا از فراوری کارخانه اورانیوم تولید می‌شود. اسکاندیم فلزی اولین بار در سال ۱۹۳۷ توسط سه دانشمند از برق‌کافت ذوب یوتکتیکی عناصر پتاسیم و لیتیم و کلرید اسکاندیم در دمای ۷۰۰ تا ۸۰۰ درجه سانتی‌گراد به دست آمد. اسکاندیم با خلوص بالا امروزه از واکنش فلورید اسکاندیم با فلز کلسیم به دست می‌آید.

اسکاندیم فلزی به رنگ سفید تا نقره‌ای است که ممکن است زمانی که در معرض هوا قرار می‌گیرد رنگ آن به زرد کمرنگ یا بنفش تغییر پیدا کند. این عنصر نسبتاً نرم است و شبیه ایتریم و فلزات کمیاب در پوسته زمین مثل تیتانیم و آلومینیم می‌باشد. این عنصر فلزی سبک‌وزن و دارای نقطه ذوب بالاتر آلومینیم است که برای ساخت بدنه هواپیماها نیز استفاده می‌شود. قیمت اکسید اسکاندیم حدود ۷۵ دلار در گرم است.

حدود ۲۰ گرم از اکسید اسکاندیم سالیانه در کشور آمریکا برای استفاده نور شدت بالا استفاده می‌شود. ایزوتوپ رادیواکتیو عنصر اسکاندیم ۴۶ برای ردیابی در پالایشگاه‌های نفت و گاز استفاده می‌شود. از ترکیب یدید اسکاندیم و بخار جیوه برای تولید روشنایی لامپهای خیلی درخشان مثل نور خورشید استفاده می‌شود؛ که از این لامپ‌ها برای استفاده‌های خانگی و لامپ رنگ تلویزیون در شب استفاده می‌شود.

خواص

ویرایش

مشخصات شیمیایی

ویرایش

اسکاندیم فلزی نرم با ظاهری نقره ای است. هنگامی که توسط هوا اکسید می‌شود، گچی کمی مایل به زرد یا مایل به صورتی ایجاد می‌کند. این ماده در معرض هوا قرار دارد و به آهستگی در بیشتر اسیدهای رقیق حل می‌شود. این ماده با مخلوط ۱: ۱ اسید نیتریک ( ) و ۴۸٪ هیدروفلوئوریک اسید ( ) واکنش نمی‌دهد، احتمالاً به دلیل تشکیل یک لایه منفعل غیرقابل نفوذ است.[۵]

ایزوتوپ‌ها

ویرایش

در طبیعت، اسکاندیم منحصراً به عنوان ایزوتوپ 45Sc یافت می‌شود که دارای چرخش هسته ای ۲٫۷ است. این تنها ایزوتوپ پایدار آن است. سیزده رادیو ایزوتوپ با پایدارترین 46Sc مشخص شده‌است که نیمه‌عمر آن ۸۳٫۸ روز است. تمام ایزوتوپ‌های رادیواکتیو باقی مانده نیمه عمر کمتر از ۴ ساعت دارند و اکثر این‌ها نیمه عمر کمتر از ۲ دقیقه دارند. این عنصر همچنین دارای پنج ایزومر هسته ای است که پایدارترین آنها 44mSc است (نیمه‌عمر = ۵۸٫۶ ساعت).[۶]

در طبیعت

ویرایش

در پوسته زمین، اسکاندیم فراوان است. تخمین‌ها از ۱۸ تا ۲۵ ppm متفاوت است که با وفور کبالت (ppm ۲۰–۳۰) قابل مقایسه است. اسکاندیم تنها پنجاهمین عنصر متداول در زمین است (۳۵ امین عنصر موجود در پوسته)، اما بیست و سومین عنصر معمول خورشید است.[۷] با این حال، اسکاندیم به‌طور پراکنده توزیع می‌شود و در بسیاری از مواد معدنی به مقدار کمی مشاهده می‌شود.[۸] مواد معدنی کمیابی از اسکاندیناوی و ماداگاسکار مانند تورتویتیت، اکسینیت و گادولینیت تنها منابع شناخته شده سرشار از این عنصر هستند. با تورتویتیت می‌توان تا ۴۵٪ اسکاندیم به شکل اکسید اسکاندیم داشت.[۹]

تولید

ویرایش

تولید جهانی اسکاندیم به صورت اسکاندیوم اکسید به میزان ۱۵–۲۰ تن در سال است. در سال ۲۰۰۳، فقط سه معدن اسکاندیم تولید می‌کردند: معادن اورانیوم و آهن در Zhovti Vody در اوکراین، معادن خاکی کمیاب در Bay Obo، چین و معادن آپاتیت در شبه‌جزیره کولا در روسیه.

اسکاندیم محصول جانبی استخراج عناصر دیگر است و به عنوان اکسید اسکاندیم به فروش می‌رسد.

برای تولید اسکاندیم فلزی، این اکسید به فلوئورید اسکاندیم تبدیل می‌شود و سپس با کلسیم فلزی تبدیل می‌شود.

ماداگاسکار و منطقه ایولند-اوژه در نروژ تنها کانسارهای مواد معدنی با محتوای زیاد اسکاندیم، تورتویتیت (Sc , Y) 2 (Si2O7) دارند اما از آن‌ها بهره‌برداری نمی‌شود. ماده معدنی کلبکیت ScPO4 · 2H2O دارای محتوای بسیار زیاد اسکاندیم است اما در هیچ کانسار بزرگ‌تری موجود نیست.

عدم وجود تولید مطمئن، پایدار و طولانی مدت، کاربردهای تجاری اسکاندیم را محدود کرده‌است. علیرغم این سطح کم استفاده، اسکاندیم مزایای قابل توجهی دارد. به خصوص امیدوار کننده تقویت آلیاژهای آلومینیم با حداقل ۰٫۵ درصد اسکاندیم است. زیرکونیا تثبیت شده با اسکاندیم از تقاضاهای روزافزون بازار برای استفاده به عنوان یک الکترولیت با بازده بالا در سلول‌های سوختی اکسید جامد است.

قیمت

ویرایش

از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ در ایالات متحده، قیمت مقادیر اندک شمش اسکاندیم ۱۰۷ تا ۱۳۴ دلار در هر گرم و اکسید اسکاندیم در هر گرم ۴ تا ۵ دلار بوده‌است.[۱۰]

تاریخچه

ویرایش

دیمیتری مندلیف، که پدر جدول تناوبی نامیده می‌شود، وجود یک عنصر ekaboron با جرم اتمی بین ۴۰ تا ۴۸ را در سال ۱۸۶۹ پیش‌بینی کرد. ۱۸۷۹. نیلسون ۲ گرم اکسید اسکاندیم با خلوص بالا تهیه کرد.[۱۱] وی عنصر اسکاندیم را از لاتین Scandia به معنی «اسکاندیناوی» نامید. نیلسون ظاهراً از پیش‌بینی مندلیف بی‌اطلاع بود، اما Per Teodor Cleve نامه‌نگاری را تشخیص داد و به مندلیف اطلاع داد.[۱۲][۱۳]

اسکاندیم فلزی برای اولین بار در سال ۱۹۳۷ با الکترولیز مخلوط یوتکتیک کلریدهای پتاسیم، لیتیم و اسکاندیم در دمای ۷۰۰–۸۰۰ درجه سانتیگراد تولید شد.[۱۴]

اولین پوند ۹۹٪ فلز خالص اسکاندیم در سال ۱۹۶۰ تولید شد. تولید آلیاژهای آلومینیم در سال ۱۹۷۱ و پس از ثبت اختراع ایالات متحده آغاز شد.[۱۵] آلیاژهای آلومینیوم-اسکاندیم نیز در اتحاد جماهیر شوروی تولید شدند.[۱۶]

در اوایل سال ۲۰۱۸، شواهدی از اطلاعات طیف‌سنجی مربوط به میزان قابل توجهی اسکاندیم، وانادیم و ایتریم در ستاره‌های غول سرخ در خوشه ستاره هسته‌ای (NSC) در مرکز کهکشان جمع‌آوری شد. تحقیقات بیشتر نشان داد که این ناشی از دمای نسبتاً کم (زیر ۳۵۰۰ کیلوگرم) این ستاره‌ها است که سیگنال‌های فراوانی را پوشانده و این پدیده در سایر غول‌های قرمز مشاهده می‌شود.

منابع

ویرایش
  1. ↑ Meija, J.; et al. (2016). "Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)". شیمی محض و کاربردی(نشریه). 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305.
  2. ↑ F. Geoffrey N. Cloke; Karl Khan; Robin N. Perutz (1991). "η-Arene complexes of scandium(0) and scandium(II)". J. Chem. Soc. , Chem. Commun. (19): 1372–1373. doi:10.1039/C39910001372. {{cite journal}}: Unknown parameter |last-author-amp= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Smith, R. E. (1973). "Diatomic Hydride and Deuteride Spectra of the Second Row Transition Metals". Proceedings of the Royal Society of London. Series A, Mathematical and Physical Sciences. 332 (1588): 113–127. Bibcode:1973RSPSA.332..113S. doi:10.1098/rspa.1973.0015. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «Smith» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ McGuire, Joseph C.; Kempter, Charles P. (1960). "Preparation and Properties of Scandium Dihydride". Journal of Chemical Physics. 33 (5): 1584–1585. Bibcode:1960JChPh..33.1584M. doi:10.1063/1.1731452. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «McGuire» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  5. ↑ «"Scandium." Los Alamos National Laboratory. Retrieved 2013-07-17».
  6. ↑ «Audi, Georges; Bersillon, Olivier; Blachot, Jean; Wapstra, Aaldert Hendrik (2003). "The NUBASE Evaluation of Nuclear and Decay Properties". Nuclear Physics A. 729 (1): 3–128. Bibcode:2003NuPhA.729....3A. CiteSeerX 10.1.1.692.8504. doi:10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001».
  7. ↑ «Lide, David R. (2004). CRC Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton: CRC Press».
  8. ↑ Bernhard, F. (2001). "Scandium mineralization associated with hydrothermal lazurite-quartz veins in the Lower Austroalpie Grobgneis complex, East Alps, Austria". Mineral Deposits in the Beginning of the 21st Century. Lisse: Balkema
  9. ↑ von Knorring, O. ; Condliffe, E. (1987). "Mineralized pegmatites in Africa". Geological Journal
  10. ↑ «"Mineral Commodity Summaries". USGS. Retrieved 2020-09-13».
  11. ↑ «Nilson, Lars Fredrik (1879). "Sur l'ytterbine, terre nouvelle de M. Marignac". Comptes Rendus (in French). 88: 642–647».
  12. ↑ «Cleve, Per Teodor (1879). "Sur le scandium". Comptes Rendus (in French). 89: 419–422».
  13. ↑ «Weeks, Mary Elvira (1956). The discovery of the elements (6th ed.). Easton, PA: Journal of Chemical Education».
  14. ↑ «Fischer, Werner; Brünger, Karl; Grieneisen, Hans (1937). "Über das metallische Scandium". Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie (in German). 231 (1–2): 54–62».
  15. ↑ «Burrell, A. Willey Lower "Aluminum scandium alloy" U.S. Patent 3,619,181 issued on November 9, 1971».
  16. ↑ Zakharov, V. V. (2003). "Effect of Scandium on the Structure and Properties of Aluminum Alloys". Metal Science and Heat Treatment.
 
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اسکاندیم موجود است.
 
معنای اسکاندیم را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
برگرفته از «https://fa.wiki.x.io/w/index.php?title=اسکاندیم&oldid=39365443»