شهرستان کوهسرخ
شهرستان کوهسرخ با نام‌های تاریخی بردارود و بژدارو[۳] یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی است. مرکز این شهرستان، شهر ریوش است و برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت آن برابر با ۲۵٬۰۱۴ نفر بوده است.[۱]
| شهرستان کوهسرخ | |
|---|---|
 کوه‌های سرخ اوندر | |
 موقعیت در استان | |
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| مرکز شهرستان | ریوش |
| بخش‌ها | مرکزی، بررود |
| سال تأسیس | ۱۳۹۸ خورشیدی |
| اداره | |
| فرماندار | رضا رأفتی |
| حوزهٔ انتخابیه | کاشمر، بردسکن، خلیل‌آباد و کوهسرخ |
| مردم | |
| جمعیت | ۲۵٬۰۱۴ نفر (۱۳۹۵)[۱] |
| تراکم جمعیت | ۱۳ نفر بر کیلومتر مربع |
| مذهب | شیعه |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۲۱۹۸[۲] کیلومتر مربع |
| داده‌های دیگر | |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۵۱ |
| وبگاه | فرمانداری کوهسرخ پایگاه خبری کوهسرخ |
شهرستان کوهسرخ در تاریخ ۱۳ آذر ۱۳۹۸ از شهرستان کاشمر جدا و مستقل شده است. کوهسرخ در ۲۵ کیلومتری شمال کاشمر و ۱۰۰ کیلومتری جنوب نیشابور واقع شده است.[۴] این شهرستان در رشته‌کوه کوهسرخ قرار گرفته است.[۵]
نام‌گذاری
ویرایشنام اصلی این منطقه بردارود است که یکی چهار قلعه مهم ترشیز بوده است سپس از آنجا که در شهرستان کوهسرخ، به‌ویژه جادهٔ کوهسرخ به نیشابور شاهد رخساره‌های خاکی با ترکیبات آهن‌دار هماتیتی می‌باشد و این رخساره‌ها در بیشتر نمونه‌ها، رنگ سرخ را از خود نشان می‌دهند؛ می‌توان نام کوهسرخ را بر آن گذاشت. کوهسرخ یکی از مناطق ییلاقی و خوش آب‌وهوای خراسان رضوی است و به دلیل کوهستانی بودن این منطقه، معادن فراوان و مهمی در آن وجود دارد. از جمله این معادن می‌توان به معادن طلا، مس، آهن، سنگ مرمر و… اشاره کرد.[نیازمند منبع]
پیشینه
ویرایشبا توجه به شواهد این منطقه پیش از ورود دین اسلام نیز مسکونی بوده و با توجه به این که راه قدیم شهرهای جنوبی خراسان به تهران از این منطقه می‌گذشته، درگذشته دارای رونق بیشتری بوده است. از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی می‌توان به حمله مغول اشاره کرد که پس از اشغال نیشابور، به‌دلیل صعب‌العبور بودن و مارهای فراوان این منطقه اسبان و سربازان مغول نتوانسته‌اند از این منطقه رد شوند و از گزند آن در امان مانده‌اند.[نیازمند منبع]
عصر سربداران
ویرایشاسناد تاریخی نشان می‌دهد که ترشیز (از جمله بردارود) در دوره حکومت سربداران یکی از مناطق مهم و پررونق این حکومت بوده و در اوج آبادانی قرار داشته است. فقر فرهنگی ایلخانان و نارضایتی مردم ایران از بازماندگان حکومت ایلخانی و از جهتی برخوردهای نادرست ایلخانان مغول با مردم ایران زمینه یک سری مخالفت‌های ریشه‌ای را علیه آنان برانگیخت. در زمان آخرین ایلخانان مغول سلطان ابوسعید بهادرخان و در اواخر حکومت او عده‌ای از مردم روستای باشتین از توابع بیهق (سبزوار امروزی) علیه ایلخانان شورش کردند. آنان اعلام کردند سر به دار می‌دهند تن به ذلت نمی‌دهند. در سال ۷۳۷ ه.ق شخصی با نام عبدالرزاق باشتینی را به عنوان امیر خود برگزیدند.[۶] پتروشفسکی نوشته است: «در سده چهاردم میلادی (سده هشتم قمری) خروج سربداران از لحاظ وسعت و از نظر تاریخی مهم‌ترین نهضت آزادی خاورمیانه و بلاتردید تأثیر حتمی در جنبش‌های دیگر که از لحاظ وضع اجتماعی شرکت‌کنندگان و هدف‌های سیاسی همانند آن بودند، داشته است. از این نهضت به عنوان بزرگ‌ترین نهضت ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی ایرانیان در برابر بیگانگان یاد می‌شود».[۷]
سربداران در سال ۷۳۸ ه.ق قدرت‌گیری کردند و سبزوار را تسخیر کردند و این شهر را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. در همین ایام مراسم ازدواج «امیر عبدالله مولایی» و دختر «علاءالدین محمد هندو» در حال برگزاری بود؛ به همین مناسبت هدایای گران‌بهایی از ترشیز به فرومد فرستاده شد. وقتی خبر حرکت این هدایا (چهل شتر، پارچه، زر و ابریشم) به امیر عبدالرزاق باشتینی رسید، بلافاصله برادرش مسعود را مأمور توقیف این اموال کرد و او نیز با سلحشوری مأموریت خود را انجام داد و تمامی هدایای ترشیزی را به اردوی عبدالرزاق برد. عبدالرزاق با حمله به گله اسبان سلطان ابوسعید بهادرخان اسب‌های زیادی ربود و بعد از این به نام خود خطبه خواند.[۸][۹]
عبدالرزاق همچنان به توسعه‌طلبی خود ادامه داده تا بیار (بیارجمند امروزی) که ابتدای مرز ترشیز از ضلع غربی می‌باشد را تسخیر کرد. بعد از عبدالرزاق، برادرش مسعود حکومت سربداران را به دست گرفت و در واقع رهبر نظامی سربداران مسعود بود و رهبر مذهبی آنان شیخ خلیفه که تعالیم تشیع داشت و شاید از شاگردان صوفیان بود. همین شیعی بودن آن‌ها در تصرف ترشیز و علاقه مردم این منطقه به تشیع بی‌تأیر نبود. امیر مسعود بخش وسیعی از ایران، ترکمنستان و افغانستان را تسخیر کرد و قلمرو سربداران را از مغرب به ری و از مشرق به هرات از شمال به مرو و از جنوب به ترشیز و یزد رساند. شهر ترشیز توسط امیر مسعود گشوده شد وی قلاع ترشیز را زیر سلطه سربداران قرار داد. با این اقدام منطقه ترشیز در مسیر توسعه و آبادانی قرار گرفت.[۱۰][۱۱]
توسعه فتوحات سربداران را باید مدیون مسعود دانست. وی توانست تا سال ۷۴۵ ه.ق محدوده وسیعی را زیر تسلط سربداران بگیرد و بازماندگان ایلخانان تاب مقاومت با وی را نداشتند. آخرین امیر سربداران خواجه علی مؤید بود. وی به مذهب تشیع علاقه بسیاری داشت و بدان تعصب می‌ورزید. در دوره او مردم آزادی زیادی داشتند، یکی از مهم‌ترین اقدامات وی تسخیر ترشیز، قهستان (بیرجند و نهبندان کنونی)، طبس و گیلکی بود وی با تصرف این شهرها از سرخس تا دامغان را زیر سیطره خود گرفت؛ در این راه وی ارغوان شاه را شکست داد و متواری کرد. از حوادث دیگر دوران خواجه علی مؤید، درویش رکن‌الدین با جلال‌الدین شاه‌شجاع در سال ۷۷۹ ه.ق است که آنان سبزوار را گرفتند. گرچه خواجه علی مؤید توانست با کمک امیر ولی استرآبادی (حاکم استرآباد) دوباره سبزوار را پس بگیرد و ترشیز را نیز دوباره تسخیر کند. در این گیر و دار مؤید یک بار نیز از خواجه سدید که از سدیدیان ترشیز بود کمک گرفت. در سال ۸۷۲ ه.ق نیز یک بار دیگر خواجه علی مؤید با کمک جلال‌الدین شاه‌شجاع که قبلاً به درویش رکن‌الدین کمک کرده بود، ترشیز را تسخیر کرده و به حکومت خویش افزود. با ظهور تیمور و ورود او در سال ۷۸۲ ه.ق به خراسان خواجه علی مؤید به تیمور ملحق شد و تا ۷۸۸ ه.ق در رکاب او بود.[۱۲]
در آخرین سال‌های حکومت خواجه علی مؤید، آخرین امیر سربداران، مسئله اختلاف خواجه علی مؤید با امیر ولی استرآبادی است.[۱۳] احتمالاً در اواسط سال ۷۶۰ ه.ق و ۷۷۰ ه.ق یک سری تغییرات در مرزهای غربی سربداران صورت گرفته است که با مطالعه روی سکه‌های این دوره بدان دست پیدا کرده‌اند. سکه‌های امیر ولی استرآبادی در استرآباد در سال‌های ۷۵۷، ۷۶۴، ۷۶۳ ه.ق و سکه‌های سمنان در سال‌های ۷۶۸، ۷۶۷، ۷۶۶ ه.ق قیام امیر ولی استرآبادی را در این سال‌ها نشان می‌دهد. یک حمله از طرف امیر ولی استرآبادی و پیر علی باعث عقب‌نشینی علی مؤید به سبزوار شده، و حکومت او محدود شده است. امیر ولی استرآبادی سبزوار را نیز محاصره کرد. احتمالاً منطقه ترشیز در این گیر و دار به دست امیر ولی استرآبادی افتاده است؛ زیرا جان ماسون اسمیت در این که سربداران در زمان حملات امیر ولی استرآبادی جنوب ترشیز را در دست داشته‌اند شک می‌کند و این تصور که ترشیز را امیر ولی استرآبادی گرفته باشد را عنوان می‌کند.[۱۴]
خواجه علی مؤید مجبور شد در سال ۷۸۲ ه.ق به تیمور پناهنده شود و از وی کمک بخواهد. از این سال یعنی سقوط سرزمین‌های سربداران تا حمله تیمور به ترشیز، حدود دو سال می‌گذشت و در این مدت خاندان آل کرت که قبلاً با خواجه علی مؤید رابطه خوبی نداشتند، بر خراسان و منطقهٔ ترشیز مسلط شدند. فرمانروای آنان ملک غیاث‌الدین پیر علی بود که تمامی این مناطق را زیر سیطره خود داشت. غیاث‌الدین قلعه ترشیز و منطقه ترشیز را به امیر علی سدیدی که از طایفهٔ غوریان بود داد؛ بنابراین در این بازه زمانی اسم سه شخص دیده می‌شود که البته بعضی به اشتباه آن‌ها را یکی می‌دانند؛ یعنی در آخرین سال‌های عمر حکومت سربداران خواجه علی مؤید بر ترشیز حکومت می‌کرد. از دوره تلافی وی با تیمور به بعد، امیر ولی استرآبادی حکومت ترشیز را گرفت و بعد امیرعلی سدیدی به حکومت ترشیز رسید. در واقع در مدت دو سال از ۷۸۲ تا ۷۸۴ ه.ق این سه نفر به ترشیز حکومت می‌کرده‌اند. نکته قابل تأمل آنکه یاقوت حموی ترشیز را پررونق و آباد با میوه‌های فراوان معرفی کرده و ادعا می‌کند ترشیز ۲۲۶ روستا دارد. ابن اثیر نوشته است: «از این شهر دانشمندان بسیار برخواسته‌اند» بغدادی، آن را منطقه‌ای با روستاهای زیاد معرفی کرده است و از روستای خارزنج که خرابه‌های آن در شمال خلیل‌آباد است سخن رانده است. تا پیش از حملهٔ تیمور و ویران کردن ترشیز این شهر همچنان به حیات خود ادامه داد اما یورش تیمور باعث تغییرات عمده در این منطقه شد.[۱۵]
موقعیت جغرافیایی
ویرایش
شهرستان کوهسرخ دارای ۲۸ روستا با دو بخش مرکزی و بررود می‌باشد که از آب و هوای سرد و کوهستانی با تابستان‌های معتدل برخوردار است.[۱۶] این شهرستان از شمال با شهرستان میان‌جلگه، از شمال‌غربی با شهرستان ششتمد، از شرق با شهرستان تربت حیدریه، از جنوب با شهرستان کاشمر و از جنوب‌غربی با شهرستان خلیل‌آباد و شهرستان بردسکن همسایه است. به‌دلیل جغرافیای خاص شهرستان کوهسرخ بزرگ‌ترین بادامستان دیم کشور در این منطقه واقع شده است و گسترده‌ترین و پهناورترین روستای آن، روستای ده‌میان می‌باشد.[نیازمند منبع]
کوهسرخ به‌علت قرارگرفتن در ارتفاعات رشته‌کوه کوهسرخ و برخورداری از آب‌وهوای معتدل، آب فراوان و باغ‌های وسیع و چشم‌اندازهای طبیعی دیدنی به‌عنوان یکی از کانون‌های مهم مسافران و گردشگران از شهر کاشمر و شهرهای مجاور است. همچنین کوه آریا به‌عنوان یکی از مستعدترین پیست‌های پروازی در استان شناخته شده است.[۱۷]
از ۱۸ معدن شهرستان، ۶ معدن فعال هستند و سرمایه‌گذاری‌هایی بالغ‌بر ۴۰۰ میلیارد تومان در معدن مس روستای کریز انجام شده است. مشکلات قنوات و وضعیت جاده‌ها از معضلات اساسی این شهرستان است.[۱۶]
مردم
ویرایشجمعیت
ویرایشبر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهرستان ۲۵٬۰۱۴ نفر (۱۳۹۵) بوده است.[۱]
زبان
ویرایشمردم شهرستان کوهسرخ به زبان فارسی و به گویش کوهسرخی سخن می‌گویند.[۱۸][۱۹]
ره‌آورد
ویرایش
محصولات کشاورزی
ویرایشمهمترین محصولات کشاورزی در شهرستان کوهسرخ خربزه، هندوانه، بادام، گردو، گیلاس، زردآلو، آلبالو، هلو، شلیل، گندم، جو، گوجه‌فرنگی، چغندر قند، شلغم، سنجد و غیره است.[نیازمند منبع]
محصولات کوهی و دارویی
ویرایشاز مهم‌ترین محصولات کوهی و دارویی در این شهرستان می‌توان از ریواس، آنقوزه، ترنگبین، بنه، پیازچهٔ کوهی، زیرهٔ کوهی، آویشن، بومادران، گل گاوزبان و کنگر نام برد.[نیازمند منبع]
تقسیمات کشوری
ویرایششهرستان کوهسرخ شامل ۲ بخش، ۴ دهستان و ۱ شهر به شرح زیر است:
| بخش | مرکز بخش | جمعیت بخش ۱۳۹۵ | نام دهستان | مرکز دهستان | جمعیت دهستان ۱۳۹۵ | شهر | جمعیت شهر ۱۳۹۵ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مرکزی | ریوش | ۱۷٬۰۴۴ نفر | برکوه | ایور | ۶٬۱۵۹ نفر | ریوش | ۵٬۶۸۷ نفر |
| کوه سفید | تولا | ۵٬۱۹۸ نفر | |||||
| بررود | طرق | ۷٬۹۷۰ نفر | بررود | طرق | ۳٬۵۸۶ نفر | **************** | |
| تکاب | اوندر | ۴٬۳۸۴ نفر | |||||
اماکن تاریخی، آثار باستانی و گردشگری
ویرایشآثار ثبت‌شده
ویرایش- سد شاهی مربوط به سدهٔ ۷ قمری[۲۰]
- مزار پشت پنجه پدر مربوط به اواخر دوره صفوی[۲۱]
- مزار پشت پنجه پسر مربوط به سده ۱۲-۱۳ قمری[۲۲]
- حمام بند قراء مربوط به دوره قاجار[۲۳]
- گورستان نامق مربوط به دوره صفوی[۲۴]
- تپه پشت پشته مربوط به هزاره اول پیش از میلاد[۲۵]
- قلعه دختر مربوط به سدهٔ ۶ تا ۸ قمری[۲۶]
دیگر آثار
ویرایش- آبشار کریز واقع در شمال‌غربی روستای کریز[۲۷]
- آبگرم معدنی کریز واقع در ۳ کیلومتری روستا و ۱۵ کیلومتری شهر ریوش[۲۷]
- آبگیر مصنوعی نابای
- آرامگاه شاهزاده ابراهیم یا مزار پیر واقع در نزدیکی روستای طرق و مربوط به اواخر دوره قاجار[۲۸]
- آرامگاه شیخ ابوالحسن جامی نامقی (پدر شیخ احمد جامی) واقع در روستای نامق و مربوط به دوره قاجار[۲۸]
- آرامگاه محمد حسین اشراقی ایوری واقع در روستای ایور و مربوط به دوره پهلوی
- ارتفاعات روستای اکبرآباد[۲۷]
- اردوگاه آموزش پرورش اکبرآباد[۲۷]
- اولنگ‌های موشک[۲۷]
- آسیاب‌آبی نابای
- آسیاب‌ها و آثار موجود در دامنه کمر باغدشت و قلهٔ باغدشت
- آسیاب‌های آبی نامق
- آسیاب‌های قدیمی در منطقه چاهسار ریوش
- باغات، رودها، آبشارها و چشمه‌های فراوان واقع در اطراف شهری ریوش
- بافت روستای کریز واقع در ۱۸ کیلومتری غرب شهر ریوش[۲۷]
- بافت قدیم و خانه‌های پلکانی در روستای ایور[۲۷]
- بافت قدیم و خانه‌های پلکانی در شهر ریوش[۲۷]
- بافت قدیم و خانه‌های پلکانی در روستای طرق
- بافت قدیم و خانه‌های پلکانی در روستای کلاته تیمور
- بافت قدیم و خانه‌های پلکانی در روستای موشک[۲۷]
- بافت قدیم و خانه‌های پلکانی در روستای نامق[۲۷]
- پارک جنگلی ریوش در ارتفاعات شمالی شهر ریوش
- تپه مکی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد
- تنگل سنگ نصوح واقع در ابتدای مسیر امامزاده سید مرتضی به سمت کوهسرخ[۲۷]
- حمام ایور واقع در روستای ایور
- حمام خرو واقع در روستای خرو
- حمام کریز واقع در روستای کریز[۲۹]
- حمام نامق واقع در روستای نامق
- حوض‌انبار موشک واقع در روستای موشک
- دره آسیاب واقع در بخش بررود
- رشته‌کوه باغدشت واقع در بخش بررود[۲۷]
- سردر خانه حاج حسن عندلیب واقع در روستای مکی
- غار شیخ احمد جامی واقع در روستای نامق
- قلعه خضرآباد واقع در روستای خضرآباد
- قلعه کهنه چوقان[۲۹]
- قلعه قصون واقع در روستای قصون
- قلعه گبر حصار واقع در روستای خضربیگ و مربوط به سده دوم تا پنجم هجری
- قلعه نامق واقع در روستای نامق و مربوط به پیش از حمله مغول به ایران
- کوه آریا دارای سایت پروازی (پاراگلایدر) واقع در شمال‌غربی شهر ریوش[۲۷]
- کوه چهل دختر[۳۰]
- گورستان چقل لوق واقع در ۳ کیلومتری شمال روستای موشک
- گورستان چشمه کلبی واقع در ۳ کیلومتری غرب روستای تنورچه
- گورستان کهنه تنورچه مربوط به سده‌های ۱۱ تا ۱۳[۲۸]
- گورستان گبرا یا تپه گبرا (بند قراء) واقع در جوار تپه پشت پشته
- گورستان گبرا یا تپه گبرا (قراچه) مربوط به سده‌های میانی اسلامی[۲۸]
- گورستان گبرا (نامق) مربوط به دورهٔ پیش از اسلام
- مزار رویین واقع در روستای نامق[۲۹]
- مزار شهدای گمنام ریوش واقع در ضلع شمالی پارک جنگی ریوش
- منطقه گردشگری چوقان واقع در ۳ کیلومتری روستای ایور[۲۷]
- یخچال طبیعی بند قراء واقع در روستای بند قراء[۲۷]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (اکسل) در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
- ↑ سالنامهٔ آماری استان خراسان رضوی – ۱۳۹۷، ص ۳۳
- ↑ حمدالله مستوفی، نزهةالقلوب، ص ۱۷۵
- ↑ «ابلاغ ایجاد شهرستان کوهسرخ در استان خراسان رضوی». ّّایسنا. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ «معرفی شهرستان - اداره میراث فرهنگی شهرستان بردسکن». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴.
- ↑ حسینی، احمد. تاریخ بردسکن با نگاهی ویژه به ترشیز قدیم، انتشارات امید مهر، ۱۳۸۳
- ↑ پتروشفسکی، ای، پ، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، مؤسسه مطالعاتی و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۳۴
- ↑ دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعرا، ترجمه محمد رمضانی، انتشارات پدیده، ۱۳۶۶
- ↑ سید محمد علی، سربداران خراسان و مازندران، انتشارات سکه، ۱۳۷۸
- ↑ امین، سید علینقی، تاریخ سبزوار، به کوشش سید حسن امین، انتشارات دایرةالمعارف ایران‌شناسی، ۱۳۸۱
- ↑ پتروشفسکی، ای، پ، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، مؤسسه مطالعاتی و تحقیقات اجتماعی، ۱۳۳۴
- ↑ حسینی، احمد. تاریخ بردسکن با نگاهی ویژه به ترشیز قدیم، انتشارات امید مهر، ۱۳۸۳
- ↑ حقیقت، عبدالرفیع، تاریخ جنبس سربداران و دیر جنبش‌های ایران در سده هشتم هجری، انتشارات کومش، ۱۳۷۴
- ↑ ماسون اسمیت، ج. خروج و عروج سربداران، ترجمه یعقوب آژند، 1361
- ↑ حسینی، احمد. تاریخ بردسکن با نگاهی ویژه به ترشیز قدیم، انتشارات امید مهر، ۱۳۸۳
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ «وجود معادن غنی ضرورت احداث ناحیه صنعتی در کوهسرخ را دوچندان کرده است». ایسنا. ۴ آذر ۱۴۰۳. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۲۴.
- ↑ «پیست پرواز ریوش پاراگلایدر». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۱۷ ژوئن ۲۰۲۱.
- ↑ «کوهسرخ، دارای بیشترین جاذبه طبیعی در استان». عصر سبزوار. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۲۳.
- ↑ مقداری، صدیقه سادات و حسن‌نژاد، رضا. تحلیل ساخت واژی گویش کوهسرخ، نهمین همایش ملی متن پژوهی ادبی، ۱۴۰۰
- ↑ «پرونده بند شش‌طراز در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ «پرونده مزار پشت پنجه پدر در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ «پرونده مزار پشت پنجه پسر در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ «پرونده حمام بندقراء در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ «پرونده گورستان نامق در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ «پرونده تپه پشت پشته در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ «پرونده قلعه دختر خوشاب در فهرست آثار ملی ایران». وزارت راه و شهرسازی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ ۲۷٫۰۰ ۲۷٫۰۱ ۲۷٫۰۲ ۲۷٫۰۳ ۲۷٫۰۴ ۲۷٫۰۵ ۲۷٫۰۶ ۲۷٫۰۷ ۲۷٫۰۸ ۲۷٫۰۹ ۲۷٫۱۰ ۲۷٫۱۱ ۲۷٫۱۲ ۲۷٫۱۳ ۲۷٫۱۴ «مناطق ویژه گردشگری - اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشمر». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ ۲۸٫۲ ۲۸٫۳ «آثار تاریخی کاشمر - اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشمر». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱.
- ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ «اطالعات خدمات سفر شهرستان کاشمر» (PDF). پورتال اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۳.
- ↑ Kūh-e Chehel Dokhtar sa Geonames.org (cc-by); post updated 2012-01-21; database download sa 2016-08-15
