فهرست شهرستان‌های استان خراسان رضوی

استان خراسان رضوی در حال حاضر ۳۴ شهرستان دارد و پس از استان فارس، دومین استان ایران از لحاظ تعدد شهرستان‌هاست.^[۱] نام چهار شهرستان مشهد، قوچان، سبزوار و تربت حیدریه در دومین قانون تقسیمات کشوری ایران در آبان ۱۳۱۶ ذیل استان شمال شرق به میان آمد. دو ماه بعد که قانون اصلاح شد، همین چهار شهرستان به اضافهٔ گناباد، در کنار بجنورد و بیرجند (که این دو حالا خارج از استان قرار گرفته‌اند) هفت شهرستان استان نهم را تشکیل دادند. سایر شهرستان‌ها در طول زمان از همین شهرستان‌های «اولیه» منتزع شدند. شهرستان‌های نیشابور، کاشمر، و درگز به ترتیب در ۱۳۲۰ و ۱۳۲۲ و ۱۳۲۷ پدید آمدند. درگز در ۱۳۳۵ منحل و ضمیمهٔ قوچان شد، اما فقط چهار سال بعد دوباره تشکیل شد.^[۲] شهرستان تربت جام در ۱۳۳۵ به وجود آمد و تایباد در ۱۳۵۴. سایر شهرستان‌ها پس از انقلاب ۱۳۵۷ و بنا بر سومین قانون تقسیمات کشوری ایران (مصوب ۱۳۶۲) ایجاد شدند. هنگام تقسیم استان خراسان، ۱۹ شهرستان از ۲۷ شهرستان خراسان در خراسان رضوی قرار گرفتند،^[۳] هرچند شهرستان‌های قائنات و فردوس به ترتیب در سال ۱۳۸۳ و ۱۳۸۵ از خراسان رضوی جدا شدند و به خراسان جنوبی پیوستند.^[۴]^[۵] شهرستان صالح‌آباد در سال ۱۳۹۷، شهرستان کوهسرخ در سال ۱۳۹۸، شهرستان‌های زبرخان، ششتمد و گلبهار در سال ۱۳۹۹ تأسیس شدند و جدیدترین شهرستان تشکیل‌شده، میان‌جلگه است که در سال ۱۴۰۱ تأسیس شد.

نام اکثر شهرستان‌ها از نام بزرگ‌ترین شهرشان اخذ شده است، هرچند استثناهایی میان شهرستان‌های نوبنیادتر مثل کوهسرخ یا میان‌جلگه دیده می‌شود که به نام عوارض جغرافیایی منطقه‌شان نامگذاری شده‌اند. برخی دیگر نظیر جوین یادآور نام تاریخی همان منطقه هستند. سه شهرستان پس از به وجود آمدن تغییر نام دادند: باخرز در ۱۳۵۹ به تایباد تغییر نام یافت^[۶] (در سال ۱۳۸۹ دوباره شهرستان جدیدی به نام باخرز تشکیل شد که از تایباد منتزع شده بود). نام برداسکن در ۱۳۷۹ به بردسکن اصلاح شد^[۷] و نام تخت‌جلگه در ۱۳۹۰ به فیروزه تغییر کرد.^[۸] همچنین نام شهرستان بینالود (سابق) محل بحث بوده است و در سطح محل عموماً از عنوان طرقبه شاندیز برای اشاره به آن استفاده می‌شود و پیشنهادهایی برای تغییر نام آن نیز ارائه شد^[۹]^[۱۰] که در سال ۱۴۰۱ با موفقیت به طرقبه شاندیز تفییر یافت.^[۱۱]

هر شهرستان به ۲ تا ۴ بخش تقسیم شده است و هر بخش ۱ تا ۶ دهستان دارد. در مجموع استان خراسان رضوی ۸۱ بخش، ۱۷۷ دهستان، و ۸۶ شهر دارد.^[۱۲] همهٔ شهرستان‌ها بخشی به نام مرکزی دارند که مرکز شهرستان در آن واقع است؛ جز شهرستان طرقبه شاندیز که بخش مرکزی ندارد و مشتمل بر دو بخش طرقبه و بخش شاندیز است. سه شهرستان تربت حیدریه، سبزوار، و نیشابور فرمانداری ویژه دارند و از اختیارات گسترده‌تری نسبت به سایر شهرستان‌ها برخوردارند.^[۱۳]^[۱۴] شهرستان‌های خواف و تربت جام هر کدام با ۵ شهر، بیشترین نقاط شهری در استان را دارند. مشهد پرجمعیت‌ترین شهرستان استان است که به تنهایی بیش از نیمی (۵۲ درصد) از جمعیت استان را در خود جای داده است.^[۱۵] کم‌جمعیت‌ترین شهرستان استان، داورزن است که فقط ۲۱٬۹۱۱ نفر جمعیت دارد. خواف با مساحت ۹٬۸۲۷ کیلومتر مربع پهناورترین شهرستان استان است و گلبهار با ۱٬۰۰۷ کیلومتر مربع کوچک‌ترین. میانگین مساحت شهرستان در این استان ۳٬۵۳۰ کیلومتر مربع است و میانگین جمعیت ۱۹۴٬۹۸۵ نفر.

شهرستان‌ها

شهرستان	بخش‌ها	دهستان‌ها	شهرها (مرکز^†)	سال تأسیس	منتزع از	جمعیت (۱۳۹۵)^[۱۶]	مساحت (km²)^[۱۷]	تراکم جمعیت (بر km²)
باخرز	مرکزی	مالین	باخرز^†	۱۳۸۹^[۱۸]	شهرستان تایباد	۵۴٬۶۱۵	۱۸۸۹	۲۹
	مرکزی	دشت ارزنه	باخرز^†
	بالاولایت	بالاولایت	قلعه‌نو علیا
	بالاولایت	اشتین	قلعه‌نو علیا
بجستان	مرکزی	بجستان	بجستان^†	۱۳۸۶^[۱۹]	شهرستان گناباد	۳۱٬۲۰۷	۳۷۹۲	۸
	مرکزی	جزین	بجستان^†
	یونسی	یونسی	یونسی
	یونسی	سردق	یونسی
بردسکن	مرکزی	کنارشهر	بردسکن^†	۱۳۷۴^[۲۰]	شهرستان کاشمر	۷۵٬۶۳۱	۷۱۲۶	۱۱
	مرکزی	کوهپایه	بردسکن^†
	انابد	درونه	انابد
	انابد	صحرا	انابد
	شهرآباد	شهرآباد	شهرآباد
	شهرآباد	جلگه	شهرآباد
تایباد	مرکزی	کرات	تایباد^† کاریز	۱۳۵۴^[۲۱]	شهرستان تربت جام	۱۱۷٬۵۶۴	۲۹۲۹	۴۰
	مرکزی	پایین ولایت	تایباد^† کاریز
	میان‌ولایت	دشت تایباد	مشهد ریزه
	میان‌ولایت	کوهسنگی	مشهد ریزه
تربت جام	مرکزی	جامرود	تربت جام^†	۱۳۳۵^[۲]	شهرستان مشهد^[۲۲]	۲۲۴٬۲۴۵^[الف]	۴۹۶۷	۴۵
		جلگه موسی‌آباد
		میان‌جام
	بوژگان	دشت جام	احمدآباد صولت نیل‌شهر
	بوژگان	هریرود	احمدآباد صولت نیل‌شهر
	پایین‌جام	گل‌بانو	سمیع‌آباد
	پایین‌جام	زام	سمیع‌آباد
	نصرآباد	بالاجام	نصرآباد
	نصرآباد	کاریزان	نصرآباد
تربت حیدریه	مرکزی	بالاولایت	تربت حیدریه^†	۱۳۱۶^[۲۳]	–	۲۲۴٬۶۲۶	۳۶۸۱	۶۱
	مرکزی	پایین ولایت	تربت حیدریه^†
	بایگ	بایگ	بایگ
	جلگه‌رخ	بالارخ	رباط سنگ نسر
		میان‌رخ
		پایین‌رخ
	کدکن	کدکن	کدکن
	کدکن	رقیچه	کدکن
جغتای	مرکزی	جغتای	جغتای^†	۱۳۸۶^[۲۴]	شهرستان سبزوار	۴۹٬۱۷۵	۱۷۱۶	۲۹
	مرکزی	دستوران	جغتای^†
	هلالی	میان‌جوین	ریواده
	هلالی	پایین‌جوین	ریواده
جوین	مرکزی	بالاجوین	نقاب^†	۱۳۸۶^[۲۴]	شهرستان سبزوار	۵۴٬۴۸۸	۱۶۵۳	۳۳
	مرکزی	پیراکوه	نقاب^†
	عطاملک	حکم‌آباد	حکم‌آباد
	عطاملک	زرین	حکم‌آباد
چناران	مرکزی	چناران	چناران^†	۱۳۶۸^[۲۵]	شهرستان مشهد	۸۸٬۶۹۲^[ب]	۲۰۷۳^[۲۶]	۴۳
	مرکزی	بقمچ	چناران^†
	رادکان	رادکان	رادکان
	رادکان	غیاث‌آباد	رادکان
	سیدآباد	سیدآباد	سیدآباد
	سیدآباد	حکیم‌آباد	سیدآباد
خلیل‌آباد	مرکزی	حومه	خلیل‌آباد^†	۱۳۸۲^[۲۷]	شهرستان کاشمر	۵۱٬۷۰۱	۱۱۲۱	۴۶
	مرکزی	رستاق	خلیل‌آباد^†
	شش‌طراز	شش‌طراز	کندر
	شش‌طراز	کویر	کندر
خواف	مرکزی	میان‌خواف	خواف^† نشتیفان	۱۳۶۸^[۲۸]	شهرستان تربت حیدریه	۱۳۸٬۹۷۲	۹۸۲۷	۱۴
	مرکزی	نشتیفان	خواف^† نشتیفان
	جلگه زوزن	کیبر	قاسم‌آباد
	جلگه زوزن	زوزن	قاسم‌آباد
	سلامی	سلامی	سلامی سده
	سلامی	بالاخواف	سلامی سده
	سنگان	بستان	سنگان
	سنگان	پایین‌خواف	سنگان
خوشاب	مرکزی	سلطان‌آباد	سلطان‌آباد^†	۱۳۸۹^[۲۹]	شهرستان سبزوار	۳۷٬۱۸۱	۱۸۶۹	۲۰
	مرکزی	رباط‌جز	سلطان‌آباد^†
	مشکان	مشکان	مشکان
	مشکان	یام	مشکان
	نوده انقلاب	نوده انقلاب	نوده انقلاب
	نوده انقلاب	طبس	نوده انقلاب
داورزن	مرکزی	مزینان	داورزن^†	۱۳۹۱^[۳۰]	شهرستان سبزوار	۲۱٬۹۱۱	۲۴۲۰	۹
	مرکزی	کاه	داورزن^†
	باشتین	باشتین	ریوند
	باشتین	مهر	ریوند
درگز	مرکزی	تکاب	درگز^†	۱۳۲۷^[۳۱]	شهرستان قوچان^[۳۲]	۷۲٬۳۵۵	۳۷۷۷	۱۹
	چاپشلو	قره‌باشلو	چاپشلو
	چاپشلو	میانکوه	چاپشلو
	لطف‌آباد	دیباج	لطف‌آباد
	لطف‌آباد	زنگلانلو	لطف‌آباد
	نوخندان	درونگر	نوخندان
	نوخندان	شهرستانه	نوخندان
رشتخوار	مرکزی	رشتخوار	رشتخوار^†	۱۳۸۱^[۳۳]	شهرستان تربت حیدریه	۶۰٬۶۸۹	۳۵۹۸	۱۷
	مرکزی	آستانه	رشتخوار^†
	جنگل	جنگل	جنگل
	جنگل	شعبه	جنگل
زاوه	مرکزی	زاوه	دولت‌آباد^†	۱۳۸۷^[۳۴]	شهرستان تربت حیدریه	۶۷٬۶۹۵	۲۵۷۵	۲۶
	مرکزی	صفائیه	دولت‌آباد^†
	سلیمان	سلیمان	چخماق
	سلیمان	ساق	چخماق
زبرخان	مرکزی	زبرخان	قدمگاه^† خرو درود	۱۳۹۹^[۳۵]	شهرستان نیشابور	۵۶٬۶۳۵^[پ]	۱۱۰۲^[۳۶]	۵۱
	مرکزی	اردوغش	قدمگاه^† خرو درود
	اسحاق‌آباد	اسحق‌آباد	اسحق‌آباد
	اسحاق‌آباد	حشمتیه	اسحق‌آباد
سبزوار	مرکزی	رباط	سبزوار^†	۱۳۱۶^[۲۳]	–	۲۸۲٬۰۴۹^[ت]	۷۲۱۷^[ث]	۳۹
		قصبه شرقی
		قصبه غربی
		کراب
	روداب	خواشد	رودآب
		فروغن
		کوه همایی
سرخس	مرکزی	سرخس	سرخس^†	۱۳۶۸^[۳۷]	شهرستان مشهد	۹۷٬۵۱۹	۵۳۹۷	۱۸
		تجن
		خانگیران
	مرزداران	مرزداران	مزداوند
		پل خاتون
		گل‌بی‌بی
ششتمد	مرکزی	بیهق	ششتمد^†	۱۳۹۹^[۳۸]	شهرستان سبزوار	۲۴٬۲۶۱^[ج]	۲۹۳۷^[۳۹]	۸
	مرکزی	تکاب کوه‌میش	ششتمد^†
	شامکان	شامکان	شامکان
	شامکان	ربع شامات	شامکان
صالح‌آباد	مرکزی	صالح‌آباد	صالح‌آباد^†	۱۳۹۷^[۴۰]	شهرستان تربت جام	۴۳٬۴۲۶^[چ]	۳۱۸۳	۱۴
		باغ کشمیر
		قلعه حمام
	جنت‌آباد	جنت‌آباد	جنت‌آباد
	جنت‌آباد	استای	جنت‌آباد
طرقبه شاندیز	طرقبه	طرقبه	طرقبه	۱۳۸۶^[۴۱]	شهرستان مشهد	۶۹٬۶۴۰	۱۱۵۸	۶۰
	طرقبه	جاغرق	طرقبه
	شاندیز	شاندیز	شاندیز
	شاندیز	ابرده	شاندیز
فریمان	مرکزی	فریمان	فریمان^† فرهادگرد	۱۳۷۲^[۴۲]	شهرستان مشهد	۹۹٬۰۰۱	۳۳۵۶	۲۹
		بالابند
		سنگ بست
	قلندرآباد	قلندرآباد	سفیدسنگ قلندرآباد
	قلندرآباد	سفیدسنگ	سفیدسنگ قلندرآباد
فیروزه	مرکزی	فیروزه	فیروزه^†	۱۳۸۶^[۴۳]	شهرستان نیشابور	۳۷٬۵۳۹	۱۴۹۰	۲۵
	مرکزی	تخت جلگه	فیروزه^†
	طاغنکوه	طاغنکوه شمالی	همت‌آباد گرماب
	طاغنکوه	طاغنکوه جنوبی	همت‌آباد گرماب
قوچان	مرکزی	سودلانه	قوچان^† مزرج	۱۳۱۶^[۲۳]	–	۱۷۴٬۴۹۵	۳۸۴۸	۴۵
	مرکزی	شیرین‌دره	قوچان^† مزرج
	باجگیران	دولت‌خانه	باجگیران
	آبکوه	دوغائی	آلماجق
	آبکوه	بهار	آلماجق
	قوچان عتیق	قوچان عتیق	شهرکهنه
	قوچان عتیق	یزدان	شهرکهنه
کاشمر	مرکزی	بالا ولایت	کاشمر^†	۱۳۲۲^[۴۴]	شهرستان تربت حیدریه	۱۴۳٬۶۵۰^[ح]	۱۱۵۲^[۴۵]	۱۲۵
	مرکزی	پایین ولایت	کاشمر^†
	فرح‌دشت	رزق‌آباد	فرگ قلعه
	فرح‌دشت	قلعه بالا	فرگ قلعه
کلات	مرکزی	کبودگنبد	کلات^† حسن‌آباد	۱۳۸۱^[۴۶]	شهرستان مشهد	۳۶٬۲۳۷	۳۵۰۳	۱۰
	مرکزی	هزارمسجد	کلات^† حسن‌آباد
	زاوین	زاوین	شهرزو چنار
	زاوین	پساکوه	شهرزو چنار
کوهسرخ	مرکزی	برکوه	ریوش^†	۱۳۹۸^[۴۷]	شهرستان کاشمر	۲۵٬۰۱۴^[خ]	۲۱۹۸^[۴۵]	۱۱
	مرکزی	کوه سفید	ریوش^†
	بررود	بررود	–
	بررود	تکاب	–
گلبهار	مرکزی	بیزکی	گلبهار^†	۱۳۹۹^[۴۸]	شهرستان چناران	۶۶٬۳۲۱^[د]	۱۰۰۷^[۲۶]	۶۶
	مرکزی	نوبهار	گلبهار^†
	گلمکان	گلمکان	گلمکان
	گلمکان	چشمه‌سبز	گلمکان
گناباد	مرکزی	حومه	گناباد^† بیدخت روشناوند	۱۳۱۶^[۴۹]	–	۸۸٬۷۵۳	۵۷۸۹	۱۵
	مرکزی	پس‌کلوت	گناباد^† بیدخت روشناوند
	کاخک	کاخک	کاخک
	کاخک	زیبد	کاخک
مشهد	مرکزی	تبادکان	مشهد^†	۱۳۱۶^[۲۳]	–	۳٬۳۷۲٬۶۶۰	۹۱۶۹	۳۶۸
		درزآب
		طوس
		کارده
		کنویست
		میان ولایت
	احمدآباد	پیوه ژن	ملک‌آباد شهر جدید بینالود
	احمدآباد	سرجام	ملک‌آباد شهر جدید بینالود
	رضویه	آبروان	رضویه
		پایین ولایت
		میامی
مه‌ولات	مرکزی	حومه	فیض‌آباد^† عبدل‌آباد	۱۳۸۴^[۵۰]	شهرستان تربت حیدریه	۵۱٬۴۰۹	۳۳۱۷	۱۵
	مرکزی	مه‌ولات جنوبی	فیض‌آباد^† عبدل‌آباد
	شادمهر	مه‌ولات شمالی	شادمهر
	شادمهر	ازغند	شادمهر
میان‌جلگه	مرکزی	عشق‌آباد	عشق‌آباد^†	۱۴۰۱	شهرستان نیشابور	۳۹٬۲۸۸	۲۸۹۰	۱۴
	مرکزی	غزالی	عشق‌آباد^†
	بلهرات	سالاری	–
	بلهرات	بلهرات	–
نیشابور	مرکزی	بینالود	نیشابور^† بار	۱۳۲۰	شهرستان مشهد	۳۵۵٬۸۵۷	۲۷۶۳^[ذ]	۱۲۹
		درب قاضی
		ریوند
		فضل
		مازول
	سرولایت	سرولایت	چکنه
	سرولایت	برزنون	چکنه
استان خراسان رضوی	۸۱	۱۷۷	مشهد^† و ۸۵ شهر دیگر	۱۳۸۳	استان خراسان	۶٬۴۳۴٬۵۰۱	۱۱۶٬۴۸۷	۵۵