ویکی‌پدیا

نوروز

جشن آغاز سال نوی خورشیدی (۱ فروردین)
(تغییرمسیر از عید نوروز)
برای دیگر کاربردها، نوروز (ابهام‌زدایی) را ببینید.

نوروز نخستین روز سال خورشیدی برابر با یکم فروردین، جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران ایران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و در مناطق وسیعی در آسیا و دیگر نقاط جهان جشن گرفته می‌شود. زمان برگزاری نوروز، اعتدال بهاری و در آغاز فصل بهار است. نوروز، با عنوان رسمی «روز بین‌المللی نوروز»، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیده‌است.[۲۶]

نوروز
نقشه کشورهایی که نوروز را برگزار می‌کنند
دختری هنگام برگزاری مراسم نوروز در پالنگان، ایران
دختری هنگام برگزاری مراسم نوروز در پالنگان، ایران
نمادی از نوروز در معماری هخامنشیان
نمادی از نوروز در معماری هخامنشیان
رقص چوپانان آذربایجانی
نوروزخوانی در میان مردم مازندران
نوروزخوانی در میان مردم مازندران
شاه عباس دوم در جشن نوروز، سدهٔ هفدهم میلادی
شاه عباس دوم در جشن نوروز، سدهٔ هفدهم میلادی
برپایی توسطمردمان ایرانی
و برخی کشورهای همجوار:
گونهفرهنگی
اهمیتاعتدال بهاری؛ روز سال نو در گاه‌شماری هجری خورشیدی
تاریخ۱ فروردین[۲۴][۲۵]
تناوبسالانه

نوروز
کشورافغانستان، آذربایجان، هند، ایران، عراق، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان
منبع۱۱۶۱
منطقهآسیا و اقیانوسیه
اطلاعات ثبت
ثبت۲۰۱۶ (چهارم فصل)

نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشورها یعنی تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردمان آن جشن را برپا می‌کنند.[۲۷]

نوروز به عنوان یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی در منطقه به ارث رسیده‌است و با رنگ و انگ ویژه، شناسنامه ایرانی به خود گرفته و از آن به عنوان نماد پیوند دهنده افراد و اقوام ایرانی و ملت ایران یاد می‌شود. ایرانیان نوروز را آغازگر رستاخیز طبیعت، گاه رویش و زایش باغ و بوستان می‌دانند و بر این باور هستند که در نوروز، همزمان با طبیعت، باید روزگار نو و جدیدی را با روان و نگرش نو، در تن‌پوش تازه‌ای آغاز کنند. این روز همچنین یکی از روزهای مقدس و اعیاد مذهبی زرتشتیان و بهاییان به‌شمار می‌رود.

زمان نوروز

 
وضعیت تابش خورشید و برابری روز و شب در اعتدال بهاری
همچنین ببینید: مبنای محاسبه نوروز و اعتدال بهاری

جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز می‌شود؛ لحظه‌ای که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می‌دهد.[۲۸] در گاه‌شماری هجری خورشیدی، لحظهٔ تحویل سال، تعیین‌کنندهٔ نخستین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین است. چنانچه آغاز سال، قبل از ظهر و در نیمهٔ اول شبانه‌روز تحویل شود، همان روز نوروز است و اگر تحویل سال بعد از ظهر باشد، فردای آن روز، نوروز است. نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سال‌ها با ۲۱ و گاهی ۲۰ و به‌ندرت ۲۲ مارس مطابقت دارد.[۲۹]

در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که گاه‌شماری هجری خورشیدی به کار برده می‌شود، نوروز، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود و روز آغاز سال به‌شمار نمی‌رود.[۳۰]

واژهٔ نوروز

واژه نوروز، از فارسی میانه nwklwc (آوانویسی: nōgrōz) و برگرفته از زبان اوستایی است. مورخان، معادل اوستایی آن را navaka raocah حدس می‌زنند.[۳۱]

امروزه این واژه به‌طور عام به اعتدال بهاری و آغاز سال نو اطلاق می‌شود اما در معنای خاص، برای ششمین روز فروردین (با نام «روز خرداد») به‌کار می‌رود.[۳۲]

ایرانیان باستان از نوروز با عنوان «ناوا سرِدا» به معنی سال نو یاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه مانند سغدیان و خوارزمیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی، به معنای سال نو می‌نامیدند.[۳۳]

در متن‌های گوناگون لاتین، بخش نخست واژه نوروز با املای No, Now, Nov وNew Naw و بخش دوم آن با املای Ruz, Rooz و Rouz نوشته شده‌است. در برخی از موارد، این دو بخش پشت سر هم و در برخی نیز با فاصله نوشته می‌شوند. در کشورهای مختلف تلفظ نوروز متفاوت است. در شهر لکنو هند که هر ساله نوروز برگزار می‌شود و هفته‌نامه‌ای هم با نام نوروز دارد آن را به صورت Nauroz تلفظ می‌کنند که به تلفظ لهجه دری نزدیک است. به باور احسان یارشاطر، بنیان‌گذار دانشنامه ایرانیکا، نگارش این واژه در الفبای لاتین با توجه به قواعد آواشناسی، به شکل Nowruz توصیه می‌شود. (که البته وی تلفظ فارسی ایران را مبنا قرار داده‌است) این شکل از املای واژه نوروز، هم‌اکنون در نوشته‌های یونسکو و بسیاری از متون سیاسی به کار می‌رود.[۳۴][۳۵]

نوروز در فارسی میانه /no:g ro:z/ بوده‌است. در فارسی ایران این واژه به صورت [nou̯ɾu:z] (در گفتار عامیانه، [no:ɾu:z])، در فارسی افغانستان به صورت [næu̯ɾo:z] و در فارسی تاجیکی به صورت [næu̯ɾʉz] یا [næu̯ɾɵz] تلفظ می‌شود (تلفظ‌ها به آی‌پی‌ای هستند).

پیشینه

مقالهٔ اصلی: نوروز در ایران باستان

منشأ و زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست. برخی از روایت‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد. بر طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در ایران به سال ۵۳۸ (قبل از میلاد) یعنی زمان حمله کوروش بزرگ به بابل بازمی‌گردد.

 
نقش برجسته‌ای از ازدواج دموزی (ایزدگیاهی در اسطوره سومری) با اینانا (الههٔ باروری). به نظر می‌رسد دو روایت ایرانی (داستان سیاوش) و هندی (اسطوره رام و سیتا) خود با روایت کهنِ بین‌النهرینی دموزی و اینانا مربوط هستند و ارتباط فرهنگی کلّ منطقه را گزارش می‌دهد.[۳۶]

مردم بابل روز اول سال (عموماً در اعتدال بهاری برابر با ۲۱ مارس) را جشن می‌گرفتند. این زمان برابر با بیداری طبیعت است. از لوحه‌ها چنین بر می‌آید که این جشن تقریباً از ۲۳۴۰ سال، پیش از میلاد، شناخته شده بود.[۳۷]

مری بویس معتقد است که ایرانیان از دیرباز، بر اساس آیین میتراییسم، جشن‌های بزرگی چون جشن‌های بهاره و پاییز(مهرگان) را برگزار می‌کرده‌اند ولی شکوه جشن بهاره بابلیان، ممکن است موجب رهنمود ایرانیان به برگزاری جشن سال نو در این ایام شده باشد.[۳۸]

عید آغاز سال در بین‌النهرین (بابل و آشور) و همچنین در عیلام در اصل بازگشت ایزدِ شهیدشونده، دُموزی بود که معتقدان نظر داشتند او هر ساله می‌میرد و بار دیگر به حیات برمی‌گردد. مرگ او مرگ جهان گیاهان و حیات دوبارهٔ او حیات دوبارهٔ جهان گیاهی بود. سپس در پی عزاداری‌هایی که برای ایزدِ شهیدشونده به عنوان مظهر برکت و زندگی و مرگ جهان گیاهی انجام می‌شد، اشک‌های بسیاری ریخته‌می‌شد که این اشک‌های ریخته‌شده نماد باران و نوعی جادوی باران‌آوری و آب بودند. در پی این عزاداری و اشک ریختن‌ها بود که ایزدِ به شهادت رفته بار دیگر در روز نوروز زنده می‌شد و زندگی از سر می‌گرفت.[۳۹]

فینیقی‌ها در آغاز بهار مراسمی داشتند به نام مراسمِ آدونیس بود. آدونیس یک روح گیاهی است که مرگ و بازگشت او به زندگی، معرف خواب طبیعت در زمستان و احیای آن در بهار است. آدونیس از درختی به دنیا آمد و مردم روغن آن درخت را در جشن مربوط به روز سال که اول اعتدال ربیعی بوده به کار می‌بردند. از مشخصات جشن کاشت بذرهای سبز در ظرف‌های گلدان بود. این رسم هنوز در بین مسیحیان قبرسی معمول است. مردم، این ظرف‌های سبز را باغ‌های آدونیس می‌نامیدند. سپس بعد از چند روز سوگواری، این سبزه‌ها را به دریاها یا آب‌های روان می‌انداختند. غرض اصلی از این تشریفات تحریک باروری زمین و رشد نباتات بوده‌است و مقصود از به آب انداختن سبزی‌ها تأمین باران بوده‌است.[۴۰][۴۱][۴۲] همچنین در برخی از روایت‌ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده‌است.[۴۳]

در اسطوره‌ها

 
سنگ‌نگارهای در تخت جمشید که نمادی از نوروز زرتشتیان را نشان می‌دهد. در اعتدال بهاری در روز نخست نوروز، نیرو و توان شیر و گاو در حال نبرد برابر است. شیر نماد ایزد مهر یا خورشید و گاو نماد زمین است.[۴۴]

در برخی از متن‌های کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن‌ها، کیومرث به عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌است.[۴۵]

پدیدآوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده‌است که: جم(یما) در حال گذشتن از آذربایجان، بر روی ارگ جمشید(تخت جمشید) فرود آمد و با تاجی زرین بر روی تخت نشست با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو و جم را جمشید نامیدند.[۳۳]

مهم‌ترین چهره‌های اسطوره‌ای مانند جمشید، سیاوش و کیخسرو پیوندی نزدیک با نوروز دارند. نوروز روز پیروزی بزرگ جمشید بر دیوان است که نماد پلیدی‌هایی چون سرما، تاریکی، جهالت و خشونت بودند. عروج جمشید و عروج کیخسرو در این روز اتفاق افتاد که تفاسیر گوناگونی را به همراه دارد. در این روز جمشید جهان غیب را در جام جهان‌نما مشاهده کرد. همان جامی که در آن کیخسرو جای بیژن را مشاهده کرد و رستم را به دنبال او فرستاد. اما حکایت دگردیسی و بازآفرینی سیاوش، حکایتی ویژه است که با روایت‌هایی مانند آدونیس، پرسفون، ازیریس یا تمرز قابل مقایسه است.

در زمان سلسله هخامنشیان

 
تخت بران در کتاب ژ شاردن (آمستردام ۱۷۳۵)

در سنگ‌نوشته‌های به‌جا مانده از دوران هخامنشیان، به‌طور مستقیم اشاره‌ای به برگزاری نوروز نشده‌است.[۴۶] اما بررسی‌ها بر روی این سنگ‌نوشته‌ها نشان می‌دهد که هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بودند.[۴۷]

برخی گمان دارند که کوروش بزرگ، نوروز را در سال ۵۳۸ (پیش از میلاد)، جشن ملی اعلام کرد[۴۸] و در این روز برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا می‌نمود.[۴۹] با این گمان، این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز در بازهٔ زمانی میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار می‌شده.[۵۰] گفته می‌شود که در زمان داریوش یکم، مراسم نوروز باشکوهانه در تخت جمشید برگزار می‌شده.[۵۱][۵۰] داریوش اول هخامنشی سکه‌ای از جنس طلا ضرب نمود که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده‌است و گمان می‌رود که به مناسبت نوروز سال ۴۱۶ (قبل از میلاد) بوده باشد.[۴۵]

برخی از پژوهشگران (هرتسفلد، کرفتر، اردمن، گیرشمن و پرادا) مدعی هستند که تخت جمشید برای انجام مراسم نوروز ساخته شده‌است؛ در حالی دیگر پژوهشگران (نیلاندر، کامایر، موسوی) هرگونه مدرکی برای جشن گرفتن نوروز در دوره هخامنشی را انکار می‌کنند.[۵۲]

در زمان اشکانیان و ساسانیان

  
دو صفحه از یک نوشتهٔ مانوی به زبان فارسی میانه که در آن نوشته شده‌است:

āmad nōg rōz ud nōg *šādī. āmad nōg rōz, awar-ā nōg *šādīh. āhār winnār ī zīndagān purr šādī

به فارسی نوین:

آمد نوروز و نوشادی/آمد نوروز، بیا نوشادی/خوراک آرای که زندگان پُرشادی[۵۳]

در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته می‌شد. در این دوران، جشن‌های متعددی در طول یک سال برگزار می‌شد که مهم‌ترین آن‌ها نوروز و مهرگان بود. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان، چند روز (دست کم شش روز) طول می‌کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه به مدت پنج روز، از یکم تا پنجم فروردین گرامی داشته می‌شد و روز ششم فروردین (خرداد روز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می‌شد.[۵۴]

ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه تمایز نوروز کوچک و نوروز بزرگ را در عدم احتساب کبیسه می‌داند. شواهدی وجود دارد که در دوران ساسانی سال‌های کبیسه رعایت نمی‌شده‌است. روز برگزاری مراسم نوروز در هر دوره ۴ ساله، یک روز از موعد اصلی خود (آغاز برج حمل) عقب می‌ماند و در نتیجه زمان نوروز در این دوران همواره ثابت نبود و در فصل‌های گوناگون سال جاری بود.[۵۵]

در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه‌ای از طبقات مردم (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشه‌وران و اشراف) به دیدار شاه می‌آمدند و شاه به سخنان آن‌ها گوش می‌داد و برای حل مشکلات آن‌ها دستور صادر می‌کرد. در روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز، تنها نزدیکان شاه به حضور وی می‌آمدند.[۵۶]

اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله ساسانیان، در سال ۲۳۰ میلادی از دولت روم که از وی شکست خورده بود، خواست که نوروز را در این کشور به رسمیت بشناسند. این درخواست مورد پذیرش سنای روم قرار گرفت و نوروز در قلمرو روم به Lupercal معروف شد.[۴۵]

در دوران ساسانیان، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، در دوازده ستون که از خشت خام برپا می‌کردند، انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن، و لوبیا) را می‌کاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آن‌ها را پابرجا نگه می‌داشتند. هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود، در آن سال محصول بهتری خواهد داد. در این دوران، همچنین متداول بود که در بامداد نوروز، مردم به یکدیگر آب بپاشند.[۵۶] از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن نمایند.[۵۶] همچنین از زمان هرمز دوم، رسم دادن سکه در نوروز به‌عنوان عیدی متداول شد.[۴۵]

پس از اسلام

همچنین ببینید: نوروز در تشیع
 
بخشی از نقاشیِ جهانگیرشاه و شاه‌عباس صفوی که توسط نقاش هندی به نام ابوالحسن کشیده شده‌است و در متن می‌گوید که چون نوروز نزدیک بوده، نقاشی را به تعجیل کشیده. (نقاشی کامل در این پیوند[۲])

در میان همهٔ جشن‌هایی که پس از اسلام در ایران به دلیل بی‌توجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام‌گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی در ایران حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز در فرهنگ ایرانی را می‌توان پیوند عمیق آن با آیین‌های ایرانی، تاریخ این کشور، و حافظه فرهنگی ایرانیان دانست.[۵۷]

ابونواس، شاعر قرن دوم هجری، در یکی از فارسیاتِ (شعر عربی‌ای که دارای واژگان و عبارت‌های فارسی است) خود سروده‌است:

لوقته الکرّاروالنُکرون الکبار

واژهٔ نُکرون، مصحفِ نُگروز است که در فارسی نو به تلفظ نوروز رسیده‌است. همچنین در بیتی دیگر سروده:

بحق المهرجان و النُکروز
و فرخروز و آبسال الکبیر

مهرجان معرب مهرگان است و نُکروز همان نُگروز است که در فارسی نو به تلفظ نوروز رسیده‌است. گفته می‌شود که عرب‌های فاتح ایران، پایتخت شاهنشاهی ساسانی را در روز نوروز تسخیر کردند. پس از آن، آن‌ها مالیات سنگینی بر برگزاری دو جشن نوروز و مهرگان وضع کردند. خلفای دو پادشاهی امویه و عباسی نیز این رویه را ادامه دادند، اگرچه بعدها خود آنها، در جشن نوروز شرکت کردند و آن را گرامی داشتند.[۵۸] از برگزاری آیین‌های نوروز در زمان امویان نشانه‌ای در دست نیست. در دوره عباسیان، به گفتهٔ تاریخ طبری، معتضد، مردم بغداد را از برافروختن آتش در روز نوروز و پاشیدن آب بر روی عابران بر حذر داشت ولی پس از نگرانی از احتمال آشوب مردم، فرمان خود را پس گرفت. خلیفه‌های فاطمی نیز چندین‌بار برافروختن آتش و آب‌پاشی در نوروز را ممنوع اعلام کردند. از نوشته‌های باقی‌مانده از سدهٔ چهارم هجری در بغداد، می‌توان پی برد که مردم در روزهای نوروز، لباس نو بر تن می‌کرده‌اند، به هم سیب هدیه می‌دادند، غذاهای ویژه می‌پختند و زنان نیز عطرهای ویژهٔ نوروزی خریداری می‌کردند. مسلمانان در این هنگام در کنار نامسلمانان شیره می‌نوشیدند و بر یکدیگر آب می‌پاشیدند.[۵۹] عباسیان گاهی برای پذیرش هدایای مردمی، از نوروز استقبال می‌کرده‌اند. با روی کار آمدن سلسله‌های طاهریان، سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد. در این دوره‌ها، با فرارسیدن نوروز، شاعران دربار در ستایش آن شعر می‌سرودند و به شاه، فرارسیدن نوروز را شادباش می‌گفتند. بیهقی از شکوه مراسم نوروز در دربار غزنویان نوشته‌است و تعدادی از زیباترین آثار شعری از شاعران درباری‌ای چون فرخی، منوچهری، و سعد سلمان در ستایش نوروز سروده شده‌اند.[۶۰] نگاهی به تاریخ هند نشان می‌دهد که نوروز ریشه طولانی در فرهنگ این منطقه دارد، اما تنها از آغاز سلطنت حاکمان اسلامی در هند (زمان حکومت مغول‌ها) بر این سرزمین، نوروز شکوه جشنی ملی را داشته‌است. ابوالفتح جلال الدین محمد اکبر(۱۶۰۵–۱۵۴۲م) نقش مهمی در اشاعه فرهنگ ایرانی در سرزمین هند داشت. او در سال ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴م)، تقویم اسلامی را منسوخ و تقویم خورشیدی ایرانیان را به جای آن رواج داد. اکبر بزرگ که زندگی‌نامه رسمی خود را به فارسی نوشته‌است، چنین توصیف می‌کند که با زنده کردن جشن‌های کهن که به مدت هزار سال از شیوع افتاده بود، شادی به خاطره‌های مکدر و غمگین بازگردانده شد. او در یادداشت‌های خود، دلیل این اقدام را ابتقای مرضیات الهی خوانده‌است. جشن‌های نوروز در سلطنت ۱۸ ساله جهانگیر، پسر اکبر شاه (۱۶۲۷–۱۶۰۵م) که بر هند و پاکستان حکومت می‌کرد، هر سال از ابتدای فروردین تا هجدهم جشن نوروز برپا می‌شد و روز نوزدهم با برگزاری «جشن شرف» پایان می‌یافت. بر اساس اسناد تاریخی موجود، نورجهان، ملکه ایرانی این دربار از منجمین می‌خواسته که رنگ مربوط به سال را به او بگویند تا دیوارها، پرده‌ها، فرش‌ها، لباس کنیزها و … را به همان رنگ تغییر دهد. در دربار پسر جهانگیر، یعنی شاه جهان، (۱۶۵۸–۱۶۲۸) که سازنده تاج محل است هم برگزاری نوروز ادامه یافت، اما نوروز در زمان محی الدین اورنگ زیب (جانشین شاه جهان)، که مسلمانی متعصب و مقتصد بود، متوقف شد.[۶۱] در دوران سلجوقیان، به دستور جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی، تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهسازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند. این گروه، نوروز را در یکم بهار (ورود آفتاب به برج حمل) قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند. بر اساس این گاهشماری که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که حدوداً هر چهار سال یک‌بار (گاهی هر پنج سال یک بار)، تعداد روزهای سال را به‌جای ۳۶۵ روز، ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.[۵۵]

نوروز در دوران صفویان نیز برگزار می‌شد. در سال ۱۵۹۷ میلادی، شاه عباس صفوی، مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار نمود و این شهر را پایتخت همیشگی ایران اعلام نمود.[۴۵]

در برخی روایت‌های اسلام با نوروز مخالفت و در برخی دیگر به ویژه در آیین تشیع، به نوروز به عنوان روزی خجسته نگاه شده‌است و بر گرامی داشتن آن تأکید شده‌است.[۶۲] مثلاً در روایتی از دورهٔ صفوی آمده نوروز روز ظهور امام زمان است.[۶۳]

نوروز در دوره صفویه

 
جشن نوروزی شاه طهماسب به افتخار همایون شاه هند
 
نوروزنامه، تألیف: ملا محمدجعفر سبزواری به درخواست شاه سلطان حسین صفوی، تاریخ کتابت: ۱۱۹۵ ه‍.ش (۱۲۳۲ ه‍.ق)

نوروز به‌طور مستمر در همه دوران تاریخی ایران کم و بیش برگزار می‌شده‌است اما در دوره بعد از اسلام در دوران صفویه به‌خصوص در دوران میانی صفویه این جشن نماد و سمبل ملی تر و درباری تری یافت. بعدها با نفوذ فقهای شیعی به دربار از اهمیت نمادهای ملی کاسته شد و فقاهت بر سمبل‌ها و نمادها چیره شد.

سفیر عثمانی که در سال ۱۷۲۱ به حضور شاه سلطان حسین رسیده بود نوروز را چنین توصیف می‌کند:

«آنها ارزش فراوانی برای نوروز قائل‌اند و آن را به نام عید بزرگ می‌نامند و استغفرالله آن را برتر و گرامی‌تر از عید رمضان و عید قربان می‌شمارند در هر ماهی که نوروز در آن باشد تا پایان آن ماه دست به کاری نمی‌زنند و در آن روز پیکر خود را به رخت‌های نو می‌آرایند و همگان از شاه و گدا از مرد و زن و دختر و پسر شب و روز با ذوق و شوق، خرمی و شادمانی می‌کنند».[۶۴]

در دوران قاجار

دربار قاجار در آستانه عید نوروز تدارک ویژه ای برای برگزاری هرچه باشکوه تر مراسم عید نوروز می‌دید. مراسم اصلی «سلام نوروزی» بود که در سه بخش برگزار می‌شد. سلام عام تحویل، سلام عام تخت مرمر و سلام خاص سر در. یک روز پیش از عید از طرف رئیس تشریفات دربار علی‌خان ظهیرالدوله داماد شاه برای طبقات مختلف دعوتنامه فرستاده می‌شد و مدعوین بایستی یک ساعت قبل از تحویل حضور به هم رسانند. سلام عام نوروز در تخت مرمر واقع در کاخ گلستان اجرا می‌شد.

   
سه تصویر از کتاب «ایران» از فخرالدین شوکت، دیپلمات عثمانی در ایران، نوشته‌شده در سال ۱۳۰۲ میلادی که در آن نوروز را از عادات ملی ایرانیان و سنگ زیربنای مدنیت ایران دانسته‌است و در پایان نیز به هفت‌سین اشاره کرده‌است.

در کتاب سفرنامه پولاک در ایران دربارهٔ مراسم نوروز در دربار آمده‌است که نوروز در زیر آسمان شاد و زیبای ایران جشنی است برای شادی و شادکامی. نویسنده این کتاب در تشریح آئین‌های نوروزی به جشن «سلام نوروزی» در دربار می‌پردازد و می‌نویسد: بیست دقیقه پیش از تحویل سال شاه وارد می‌شود هنگام ورود به تالار یک خواجه و چند پیشخدمت به دنبال شاه هستند. او به طرف شاه نشینی که مخصوص او تهیه شده می‌رود. چهارزانو روی فرش ابریشمین می‌نشیند و راحت و آسوده به پشتی تکیه می‌دهد در هنگامی که تنها چند دقیقه به حلول سال نو باقی است، نظام العلما با محلول طلا بر کاسه‌ای چینی رقم سال نو و زیر آن آرزوی برکت را می‌نویسد، اکنون دیگر منجمین علامت می‌دهند و توپ شلیک می‌شود و منجم‌باشی رسماً به اطلاع شاه می‌رساند که سال نو آغاز شده‌است، بلافاصله روحانیون حاضر و صاحب‌منصبان بانگ مبارک باد برمی‌دارند. از طرف مستوفی‌الممالک کیسه‌های متعدد از سکه‌های جدید الضرب طلا و نقره تقدیم شاه می‌شود. شاه محتوی آن‌ها را روی یک سینی بزرگ نقره می‌ریزد آن‌ها را با هم مخلوط می‌کند و به هر یک از حاضران چندتایی از آن‌ها می‌دهد زیرا گرفتن سکه نو به هنگام تحویل سال میمنت دارد.[۶۵]

 
سلام اول فروردین ۱۲۷۱ خورشیدی. ناصرالدین شاه بر تخت مرمر جلوس کرده

در دوران معاصر

 
رقص دختربچه‌ای با لباس محلی در مراسمی خیابانی به مناسبت فرارسیدن نوروز در شهر واشینگتن، دی.سی.

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، گروهی از روحانیان شیعه به بدگویی از نوروز و مخالفت با آیین‌های آن پرداختند، اما هنگامی که دلبستگی شدید مردم به این جشن را به چشم دیدند، دم فروبستند.[۶۶]

تا قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تنها کشور جهان که نوروز را به عنوان جشن ملی در تقویم خود داشته‌است کشور ایران بود و البته افغانستان نیز به صورت متناوب این جشن را داشته‌است. اما با استقلال کشورهای آسیای میانه، ابتدا جمهوری قرقیزستان و آذربایجان و سپس سایر کشورها نوروز را جشن ملی خود اعلام کردند. نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی و جشن ملی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم ایران قرار داشته و هر ساله برگزار می‌شود. البته برگزاری جشن نوروز به صورت آشکار در برخی از کشورها توسط برخی حکومت‌ها برای مدت زمانی ممنوع بوده‌است. حکومت شوروی برگزاری جشن نوروز را در برخی از کشورهای آسیای میانه مانند ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان میخائیل گورباچف ادامه داشت. با این وجود، مردم این مناطق نوروز را به‌گونهٔ پنهانی یا در روستاها جشن می‌گرفته‌اند.[۶۷][۶۸] همچنین برخی از مردم این مناطق برای جلب موافقت مقامات محلی، نام دیگری بر روی نوروز می‌گذاشتند؛ به‌طور مثال در تاجیکستان، مردم با اطلاق «جشن لاله» یا جشن ۸ مارس سعی می‌کردند که آیین‌های نوروز را بدون مخالفت مقامات دولتی به جای آورند.[۳۳] همچنین در افغانستان، در دوران حکومت طالبان، برگزاری جشن نوروز ممنوع بود و این حکومت تنها تقویم هجری قمری را به رسمیت می‌شناخت.[۶۹] تا پیش از سال ۲۰۰۰ میلادی، نوروز در ترکیه (که توسط کردها برگزار می‌شود) ممنوع و غیرقانونی بود؛ در اغلب مواقع نوروز با بازداشت کردها توسط نیروهای امنیتی ترکیه‌ای همراه بود. در سال ۱۹۹۲ (میلادی)، دست کم ۷۰ کرد در درگیری با نیروهای امنیتی ترکیه کشته شدند. اگرچه امروزه دولت ترکیه نوروز را به عنوان جشن بهار ترکی (به ترکی استانبولی: Nevruz) جشن می‌گیرد، اما همچنان نوروز به مثابهٔ نمادی نیرومند از هویت کردهای ترکیه است.[۷۰] در سال‌های اخیر نوروز، به معنای واقعی کلمه، جهانگیر شده‌است. مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ با تصویب قطعنامه‌ای ۲۱ مارس برابر با اول فروردین را روز جهانی نوروز اعلام کرد.[۷۱]

 
مدال طلای محمدرضا پهلوی و ثریا بمناسبت جشن نوروز
 
سکه یک تومانی رضا شاه پهلوی به مناسبت نوروز نخستین سکه رسمی است که در ایران برای بزرگداشت نوروز ضرب شده.

جهانی شدن نوروز

 
اولین فستیوال نوروز در دهلی نو ۱۳۹۴

بنا به پیشنهاد جمهوری آذربایجان،[۷۲] مجمع عمومی سازمان ملل روز نوروز، با ریشهٔ ایرانی را در تقویم خود جای داد.

در متن به تصویب رسیده ۴ اسفند ۱۳۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰) توسط مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، ۲۱ ماه مارس جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند توصیف شده‌است.[۷۳]

پیش از آن در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز به پیشنهاد ازبکستان[۷۴] توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، به عنوان میراث معنوی، به ثبت جهانی رسیده‌بود.[۷۵] در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانهٔ نوروز» شناخته شد.

مقالهٔ اصلی: روز جهانی نوروز

مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای روز ۲۱ مارس برابر با ۱ فروردین را در چارچوب ماده ۴۹ و تحت عنوان فرهنگ صلح به عنوان «روز جهانی نوروز» به تصویب رسانده و در تقویم خود جای داد، طی این اقدام که برای نخستین‌بار در تاریخ این سازمان صورت گرفت، نوروز ایرانی به‌عنوان یک مناسبت بین‌المللی به رسمیت شناخته شد.[۷۶]

نخستین بار، نوروز ۱۳۹۱ را در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران جشن گرفتند. بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل نیز پیامی بدین مناسبت صادر کرد.[۷۷][۷۸][۷۹][۸۰]

مقالهٔ اصلی: جام نوروز
مقالهٔ اصلی: جام نوروز ۲۰۲۲

در سال ۲۰۲۲ چند کشور که نوروز در آنها برگزار می‌شد از ۵ تا ۹ فروردین مسابقاتی با نام اولین دوره جام نوروز به میزبانی ازبکستان برگزار شد.

جغرافیای نوروز

مقالهٔ اصلی: جغرافیای جشن نوروز

منطقه‌ای که در آن جشن نوروز برگزار می‌شد، امروزه شامل چند کشور می‌شود و همچنان در این کشورها جشن گرفته می‌شود. برخی آیین‌های نوروز در این کشورها با هم متفاوتند. برای نمونه در افغانستان سفره هفت‌میوه می‌چینند؛ اما در ایران سفره هفت سین می‌اندازند. شباهت و نزدیکی آیین‌های نوروز در جمهوری آذربایجان به آیین‌های نوروز ایران بیش از دیگر کشورهاست.

جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن، سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسیای میانه چین غربی (ترکستان چین)، سودان، زنگبار، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل می‌شود.[۸۱]

کردها نیز این جشن را در فاصلهٔ میان ۱۸ تا ۲۱ مارس جشن می‌گیرند. در باورهای آئینی و اسطوره‌ای کردها جشن نوروز سالروز قیام کاوه آهنگر و پیروزی او بر ضحاک است. در هنگام نوروز، کردها با گردهمایی در بیرونِ شهرها، به استقبال بهار می‌روند. در این گردهمایی‌های نوروزی، زنان کرد لباس‌های رنگین پوشیده و شال‌های پرزرق و برق بر سر می‌نهند؛ مردان جوان کرد نیز پرچم‌های سبز و زرد و سرخ را برافراشته و با رقص و پایکوبی گرد آتش، نوروز را پاس داشته و زنده نگاه می‌دارند.[۷۰] همچنین نوروز در میان اعراب جنوب عراق رایج است و در روز نوروز آن‌ها به سبزه زارها و مناطق سر سبز می‌روند. به‌خصوص دیدار از ایوان مداین در این روز از جمله برنامه‌های اعراب جنوب و شرق عراق است.[۸۲] پارلمان عراق در مه ۲۰۲۴ روز ۲۱ مارس را به تعطیلات رسمی این کشور اضافه کرد و بدین ترتین نوروز علاوه بر کردستان عراق، در سراسر این کشور تعطیل رسمی به شمار می‌آید.[۸۳]

نوروز در خارج از جغرافیای نوروز

ایرانیان بیرون از ایران به ویژه در اروپا و آمریکا و کانادا چند دهه است که جشن‌های نوروزی از جمله چهارشنبه‌سوری را به صورت گروهی برگزار می‌کنند.[۸۴][۸۵]

از دوره بوش رؤسای جمهور آمریکا هر سال پیام نوروزی برای ایرانیان می‌فرستند. در روز چهارشنبه سوری ۱۳۹۳ برای اولین بار میشل اوباما در مراسم سفره نوروزی کاخ سفید سخنرانی کرد.[۸۶][۸۷] و باراک اوباما در پیام خود گفت:

«با درود، نوروزتان مبارک و پیروز.
هفته پیش همسر من میشل کمک کرد تا در اینجا نوروز را جشن بگیریم.
این جشن بزرگداشتی بود برای فرهنگهای گوناگون، غذا، موسیقی و دوستی جوامع مهاجری که هر روزه خدمات فوق‌العاده‌ای در ایالات متحده ارائه می‌کنند در حالی که دور سفره هفت سین جمع می‌شوید، از تهران تا شیراز تا تبریز، از سواحل دریای کاسپین تا کرانه‌های خلیج فارس، برای برکت‌هایی که دارید شکرگزارید و به آینده می‌نگرید..»[۸۸][۸۹][۹۰]

در تاریخ ۳۰ مارس ۲۰۰۹ (۱۰ فروردین ۱۳۸۸)، پارلمان فدرال کانادا، اولین روز بهار هر سال را به عنوان نوروز (Nowruz Day)، عید ملی ایرانیان و بسیاری اقوام دیگر نامگذاری کرد.[۹۱][۹۲]

در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۱۰، سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان ملل متحد، عید نوروز را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.[۹۳]

جشن جهانی نوروز

مقالهٔ اصلی: جشن جهانی نوروز

در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دورهٔ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانهٔ نوروز» شناخته شد. در این جشن، سران کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند گردهم می‌آیند و این آیین باستانی را گرامی می‌دارند. هر ساله یکی از این کشورها، میزبان جشن جهانی نوروز است.[۹۴]

تعطیلی

در ایران ۴ روز نخست فروردین که مصادف با شروع نوروز است، تعطیل رسمی می‌باشد. این تعطیلات برای مدارس تا سیزده نوروز ادامه دارد.

بخشنامه ۱۳۴۷ خورشیدی

در بخشنامه ۱۰۱۶ مورخ اول آبان ۱۳۴۷ به کلیه وزارتخانه‌ها و موسسات و بنگاه‌ها و شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت و بر طبق تصمیم جلسه مورخ ۱۶ اسفند ۱۳۴۶ هیئت وزیران، در فهرست تعطیلات رسمی در ایران؛ روز اول و دوم فروردین تعطیلات رسمی اعلام شده بود.[۹۵]

تعطیلات نوروز اصلی‌ترین و طولانی‌ترین تعطیلات در جمهوری آذربایجان است در این کشور تعطیلات نوروز ۷ روز است و از ۲۰ مارس (۲۹ اسفند) تا ۲۶ مارس (۶ فروردین) ادامه دارد.[۹۶]

آداب نوروز در سفرنامه شرق شناسان

  • انگلبرت کمپفر که در دوره شاه سلیمان صفوی به ایران سفر کرده، در بخشی از سفرنامه خود دربارهٔ نوروز می‌نویسد: «نوروز از آداب و رسوم ایرانیان قدیم به جا مانده‌است و هنوز هم بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین جشن ایرانیان به‌شمار می‌رود. همه در این روز لباس نو می‌پوشند. دوستان و آشنایان به دیدن یکدیگر می‌روند، مهمانی‌ها برپا می‌شود و به تفریح می‌پردازند.
 
نوروز در زمان شاه عباسی در نقاشی
  • خانم کارلا سرنا، علت برگزار نشدن عید و سلام نوروزی را چنین بیان کرده :"

شاه در این مورد نیز خواسته یا ناخواسته نظر «منجم باشی» را خواسته بود و او به علت نزدیکی ستاره‌ها (قران کواکب) یا قمر در عقرب بودن روز دوم نوروز را برای برگزاری مراسم سلام مناسب تشخیص داده بود.

  • جملی کرری می‌نویسد:"در نوروز بزرگان برای عرض تبریک به حضور شاه می‌رسند و نسبت به وسع و امکان خود سکه‌های زرین و هدایایی تقدیم می‌کنند. خان‌هایی که به علت دوری راه نتوانند به حضور شاه برسند، به وسیله چند تن از غلامان و کنیزان خود، که لباس فاخر بر تن می‌کنند، هدیه نوروزی خود را به پیشگاه شاه می‌فرستند. ایرانیان در این روز لباس نو می‌پوشند؛ زیرا معتقدند کسی که سال نو را با لباس کهنه آغاز کند، از خوشی‌های تازه سال جدید بی‌بهره خواهد ماند. از دیگر مراسم عید نوروز، یکی هم آماده کردن انواع غذاهای لذیذ در خانه‌ها و پذیرایی گرم از دوستان و آشنایان است.»

آئین‌ها

نوروز مجموعه‌ای از جشن‌ها و مناسبت‌ها است. جشن‌های سال نو یا جشن‌های نوروزی در ایران برنامه‌های متعددی دارد که ابتدا با چهارشنبه‌سوری شروع می‌شود. بعد از جشن چهارشنبه سوری آخرین پنجشنبه رفتن به مزار و آرامگاه تازه درگذشتگان است. سومین برنامه که بیشتر در خراسان جنوبی رایج است مراسم الفه است. این مراسم نیز در آرامگاه‌ها و قبرستان‌ها یا مساجد برگزار می‌شود و بیشتر برای تکریم و احترام به مردگان است در این مراسم شیرینی و کیک‌های محلی (قطاب- نان شیری - گعک) به همراه سبزه در سفره گذاشته می‌شود.

خانه‌تکانی

مقالهٔ اصلی: خانه‌تکانی

خانه‌تکانی یکی از آیین‌های نوروزی است که مردم برخی مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شستشو و تمیز می‌شوند.[۹۷] این آیین در کشورهای مختلف از جمله ایران، تاجیکستان و افغانستان برگزار می‌شود.[۹۸]

افروختن آتش

 
جشن نوروزی روستای پالنگان با چرخاندن مشعل‌ها و حرکت به بالای صخره‌های پشت روستای پالنگان توسط جوانان برگزار می‌شود. در این جشن مردم روستا با حضور بر بام خانه‌ها و با نواختن موسیقی‌های کردی و پوشیدن لباس‌های شاد و رنگارنگ به استقبال نوروز می‌روند.
 
برگزاری مراسم آتش‌بازی در میان کردها در شهر استانبول، ترکیه

رسم افروختن آتش، از زمان‌های کهن در برخی مناطق علاقه‌مند به نوروز متداول شده‌است. در ایران، جمهوری آذربایجان و بخش‌هایی از افغانستان، این رسم به‌صورت روشن کردن آتش در شب آخرین چهارشنبه سال متداول است. این مراسم چهارشنبه‌سوری نام دارد.[۹۸] در کردستان در روز نوروز مراسم آتش نوروزی (به کردی ئاگر نه‌وروزی Agir Newrozî) انجام می‌شود. پریدن از روی آتش در ایام نوروز در ترکمنستان نیز رایج است.[۹۹]

همچنین رسم افروختن آتش در بامداد نوروز بر پشت بام‌ها در میان برخی از زرتشتیان (از جمله در برخی از روستاهای یزد در ایران) مرسوم است.[۱۰۰]

سفره‌های نوروزی

 
سفره هفت‌سین از سفره‌های نوروزی است که در ایران، جمهوری آذربایجان و برخی از نقاط افغانستان رایج است.

سفره‌های نوروزی یکی از آیین‌های مشترک در مراسم نوروز در بین مردمی است که نوروز را جشن می‌گیرند.

سفره نوروزی که امروزه در ایران به آن سفره هفت سین هم می‌گویند دارای دو نوع مواد هستند

  • الف: اجناسی که جنبه نمادین و سمبولیک دارد. مانند سیر و سکه
  • ب: مواد و اشیایی که جنبه خوراکی و پذیرایی دارند. مانند انواع آجیل‌ها و شیرینی‌های سنتی یا جدید

در بسیاری از نقاط ایران، جمهوری آذربایجان[۱۰۱] و برخی از نقاط افغانستان، سفره هفت‌سین پهن می‌شود. در این سفره، هفت چیز قرار می‌گیرد که با حرف س آغاز شده باشد؛ مثل سیر، سنجد، سمنو، سیب و…[۱۰۲][۱۰۳] به هفت‌سینی که چیده می‌شود معانی خاصی نسبت داده‌اند؛ مثلاً سیب را نماد زیبایی و تندرستی، سنجد را نماد عشق و محبت، و سکه را رزق و روزی گفته‌اند. سفره نوروز از زمان‌های کهن بوده اما به این صورت بوده‌است که سفره‌ای را پهن می‌کردند و در بشقاب‌های سفالی یا فلزی، انواع آجیل‌های خشک‌شده مانند توت خشک، برگه خشک شده زردآلو و هلو و پختیک (پخته شده و خشک شده لبو) و عسل و سرشیر خشک شده، کلوچه، قطاب و نان سرموکی و… می‌گذاشتند؛ تخم مرغ رنگ‌شده از اجزای اصلی این سفره‌ها بود. در این سفره، بعضی چیزها فقط جنبه زیبایی و نمادین داشت مانند تخم مرغ و آیینه؛ ولی سایر چیزها برای خوردن و پذیرایی میهمانان بوده‌است و هر زمان که تمام می‌شد بلافاصله صاحبخانه ظروف را دوباره برای میهمانان جدید پر می‌کرد.

 
نوروز، چهارشنبه سوری و سیزده بدر

اما اینکه هفت چیز با نام سین باشد، پدیده جدیدی است و مستندات تاریخی ندارد. البته سفره نوروزی همواره دارای سمبل و نمادها بوده‌است اما به نظر می‌رسد گذاشتن هفت جزء آغاز شونده با حرف سین در سفرهٔ نوروزی پدیده‌ای است که روایت‌های آن بیشتر از اواخر دوره قاجار رایج شده و پیشینهٔ تاریخی ندارد و توسط رسانه‌ها فراگیر شده‌است. یکی از ضروریات عید نوروز لباس نو و حمام رفتن بوده‌است، مردان و زنان قبل از فرارسیدن نوروز به حمام‌های زنانه یا مردانه می‌رفتند و شلوغ‌ترین روزهای گرمابه‌ها، همان چند روز سال نو بود. در گرمابه‌های قدیمی که معمولاً با چوب و هیزم در (گرخانه)Gor Khaneh یا (آتش خانه) آب داخل خزانه را که بر روی دیگ‌های بزرگ قرار داشتند گرم می‌کرد، حمامی‌ها لازم بوده که یک ذخیرهٔ ویژه چوب و هیزم را برای روزهای نوروز ذخیره کنند.

  • در قرون گذشته بسیاری از خانواده‌ها سالی فقط یکبار می‌توانستند پلو بخورند و آن هم شب نوروز بود. شب نوروز، همه مردم یا اکثراً پلو یا چلو خورشت می‌خوردند. از این پلو نوروزی برای فقرا، سلمانی (آرایشگر) و حمامی (مسئول آتش حمام) و برای کدخدای و روحانی (معلم سنتی) محل پیشکش می‌بردند؛ و آن‌ها با حجم زیادی از پلو روبرو بودند و ناچار بودند آن‌ها را خشک کرده و در آینده استفاده کنند.

پهن کردن سفرهٔ نوروزی در ایران آداب و رسوم خاصی دارد و روی سفره اجزای دیگری به‌ویژه آینه، شمع، و آب نیز حضور دارند. از دیگر اجزای سفرهٔ امروزی می‌شود از ماهی و تخم مرغ رنگ‌شده یاد کرد.

در کابل و شهرهای شمالی افغانستان، سفره هفت میوه متداول است. در این سفره، هفت میوه قرار می‌گیرد، از جمله؛ کشمش سبز و سرخ، چارمغز، بادام، پسته، زردآلو و سنجد.[۱۰۲] چیدن سفره‌ای مشابه با استفاده از میوه خشک شده، در بین شیعیان پاکستان هم مرسوم است.[۱۰۴]

علاوه بر این، سفره هفت شین در میان زرتشتیان، و سفره هفت میم در برخی نقاط واقع در استان فارس در ایران متداول است.[۱۰۳] در جمهوری آذربایجان، عدد هفت اهمیتی ندارد و بر روی سفره‌های نوروزی خود، آجیل قرار می‌دهند.[۱۰۴]

غذاهای نوروزی

یکی از متداول‌ترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته می‌شود، سمنو (سمنک، سومنک، سوملک، سمنی، سمنه) است. این غذا با استفاده از جوانه گندم تهیه می‌شود. در بیشتر کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند، این غذا طبخ می‌شود. در برخی از کشورها، پختن این غذا با آیین‌های خاصی همراه‌است. زنان و دختران در مناطق مختلف ایران، افغانستان، تاجیکستان،[۲۹] ترکمنستان[۱۰۵] و ازبکستان[۱۰۶] سمنو را به‌صورت دسته‌جمعی و گاه در طول شب می‌پزند و درهنگام پختن آن، سرودهای مخصوصی می‌خوانند. برای نمونه در افغانستان، در یکی از مشهورترین ترانه‌ها، این بیت به تکرار خوانده می‌شود:[۱۰۷]

سمنک در جوش ما کفچه زنیم دیگران در خواب ما دف چه زنیم

پختن غذاهای دیگر نیز در نوروز مرسوم است. برای مثال، سبزی‌پلو با ماهی را در شب عید و شیرینی‌هایی مانند نان نخودچی تناول می‌شود؛ در افغانستان سبزی چلو با ماهی، در تاجیکستان باج،[۱۰۸] در ترکمنستان نوروزبامه،[۱۰۹] در قزاقستان اویقی آشار،[۱۱۰] و در بخارا نیز انواع سمبوسه[۱۱۱] پخته می‌شود. به‌طور کلی پختن غذاهای نوروزی در هر منطقه‌ای که نوروز جشن گرفته می‌شود، مرسوم است و هر منطقه غذاها و شیرینی‌های مخصوص به خود را دارد.

دید و بازدید

دید و بازدید عید یا عید دیدنی یکی از سنت‌های نوروزی است که در بیشتر کشورهایی که آن را جشن می‌گیرند، متداول است. در برخی از مناطق، یاد کردن از گذشتگان و حاضر شدن بر مزار آنان در نوروز نیز رایج است. روز نوروز با بازدید و دیدار اقوام و خویشان شروع می‌شود. این سال‌ها معمولاً در شهرهای کوچک رفتن به آرامگاه شهدا و بازدید از خانواده شهدا نیز رسم شده‌است.

لباس نو و پاک نوروزی

حمام رفتن و پوشیدن پوشاک نو بخشی از ضروریات روز نوروز است که افراد حتماً بایستی با لباس نو و پاک به دیدار اقوام و دوستان می‌رفتند. جملی کارری در سفرنامه‌اش می‌نویسد:

  • "ایرانیان در این روز لباس نو می‌پوشند. حتی اگر کسی پول هم نداشته باشد، مبلغی از دیگران قرض می‌کند و برای خود و بستگان و خانواده‌اش لباس و کفش نو تهیه می‌کند؛ زیرا معتقدند کسی که سال نو را با لباس کهنه آغاز کند، از خوشی‌های تازه سال جدید بی‌بهره خواهد ماند. از دیگر مراسم عید نوروز، یکی هم آماده کردن انواع غذاهای لذیذ در خانه‌ها و پذیرایی گرم از دوستان و آشنایان است.»

در قدیم معمولاً لباس قومی و ملی هر منطقه‌ای در ایران متفاوت بود. به‌خصوص هر قبیله و ایل ممکن بود نوع کلاهی که بر سر می‌گذاشتند متفاوت باشد و در نوروز لباس قومی معمول بوده‌است در بیشتر مناطق ایران یک شنل به شکل عبا مردها بر دوش می‌انداخته‌اند امروزه رئیس‌جمهور افغانستان از این شنل برای اعیاد رسمی استفاده می‌کند. از دوره رضا شاه پوشش‌های متفاوت قومی که بعضاً نشانه‌هایی از تفاخر همراه داشت برچیده شد و لباس سراسری ایران استاندارد کت و شلوار و کلاه فرنگی رسمیت یافت.

گردشگری

مقالهٔ اصلی: مسافرت نوروزی در ایران

در ایران تعطیلات نوروزی معمولاً با حجم بالایی از سفرهای گردشگری همراه است. آمار این سفرها در طول سال‌های اخیر رو به رشد بوده‌است.[۱۱۲]

مسابقات ورزشی

برگزاری مسابقات ورزشی عمومی در معابر شهری و روستایی، یکی دیگر از آیین‌هایی است که در برخی از کشورها به مناسبت نوروز برگزار می‌شود. در ترکمنستان، مردان و زنان ترکمن، بازیها و سرگرمی‌های ویژه‌ای از جمله سوارکاری، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی و شطرنج برگزار می‌کنند. برپایی جنگ خروس و شاخ‌زنی قوچ‌ها از دیگر مراسمی است که در ترکمنستان برگزار می‌شود.[۹۹]

در استان‌های شمالی افغانستان نیز مسابقات بزکشی به مناسبت‌های مختلف از جمله نوروز برگزار می‌شود.

طبیعت‌گردی

مردم ایران در روز ۱۳ فروردین، به مکان‌های طبیعی مانند پارک‌ها، باغ‌ها، جنگل‌ها و مناطق خارج از شهر می‌روند. این مراسم سیزده‌به‌در نام دارد. از کارهای رایج در این جشن، گره زدن سبزه است.[۱۱۳] مراسم سیزده‌به‌در در مناطق غربی افغانستان، ازجمله شهر هرات نیز برگزار می‌شود. با وجود این که روز سیزدهم فروردین در کشور افغانستان جزو تعطیلات رسمی نیست، اما مردم این مناطق برای گردش در طبیعت، عملاً کسب و کار خود را تعطیل می‌کنند. مردم این منطقه، همچنین اولین چهارشنبه سال را نیز با گردش در طبیعت سپری می‌کنند.[۱۱۴]

علاوه بر این، ساکنان کابل، در طول دو هفته اول سال جدید، برای گردش به همراه خانواده به مناطقی که در آن‌ها گل ارغوان می‌روید، می‌روند.

یکی دیگر از آیین‌های نوروز که در آسیای میانه و کشور تاجیکستان مرسوم است، مراسم گل‌گردانی و بلبل‌خوانی است. گل گردان‌ها از دره و تپه و دامنهٔ کوه‌ها، گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرارسیدن عروس سال و آغاز کشت و کار بهاری و آمدن نوروز مژده می‌دهند.

نوروزخوانی

مقالهٔ اصلی: نوروز خوانی

نوروز خوانی یا بهار خوانی یا نوروزی، گونه‌ای از آواز خوانی است که در گذشته در ایران رواج داشته‌است. در حال حاضر رواج این گونه آواز خوانی بیشتر در استان‌های مازندران و گیلان است.[۱۱۵]

در نوروز خوانی، افرادی که به آن‌ها نوروز خوان گفته می‌شود، پیش از آغاز فصل بهار، به صورت دوره‌گردی به شهرها و روستاهای مختلف می‌روند و اشعاری در مدح بهار یا با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه یا از روی حافظه می‌خوانند. این اشعار بیشتر به زبان‌های طبری و زبان گیلکی می‌باشد. این اشعار بیشتر به صورت ترجیع‌بند بوده و توسط یک یا چند شخص، به صورت هم‌زمان خوانده می‌شود.[۱۱۶][۱۱۷]

نوروز در آثار هنرمندان

 
تابلو نقاشی نوروز اثر یوسف عبدی نژاد

بسیاری از هنرمندان حوزه نوروز با دستمایه قراردادن موضوع نوروز اقدام به خلق آثاری در این زمینه نموده‌اند.

نوروز در اشعار فارسی

حکیم ابوالقاسم فردوسی:

چو خورشید تابان میان هوانشسته بر او شاه فرمانروا
جهان انجمن شد بر تخت اوشگفتی فرو مانده از بخت او
به جمشید بر گوهر افشاندندمران روز را «روز نو» خواندند
سر سال نو هرمز فرودینبر آسوده از رنج روی زمین

در جایی دیگر:

به چندین فروغ و به چندین چراغبیاراسته چون به نوروز باغ

در جایی دیگر

نگه دارد این فال جشن سدههمان فر نوروز و آتشکده

خاقانی می‌گوید:

نوروز جهان پرور مانده ز دهاقیندهقان جهان دیده‌اش پرورده ببر بر
نوروز بزرگ آمد آرایش عالممیراث به نزدیک ملوک عجم از جم.

سعدی:

برآمد باد صبح و بوی نوروزبه کام دوستان و بخت پیروز
مبارک بادت این سال و همه سالهمایون بادت این روز و همه روز

عطار:

جهان از باد نوروزی جوان شدزهی زیبا که این ساعت جهان شد

خیام:

بر چهره گل نسیم نوروز خوش استدر صحن چمن روی دل‌افروز خوش است

در جایی دیگر

چون لاله به نوروز قدح گیر به دستبا لاله رخی اگر تو را فرصت هست

حافظ در غزلی گفته:

ابر آذاری برآمد باد نوروزی وزیدوجه می می‌خواهم و مطرب که می‌گوید رسید

حافظ در غزلی دیگر:

ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزیاز این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

مولوی:

نوروز رخت دیدم و خوش اشک بباریدمنوروز و چنین باران باریده مبارک باد

همچنین:

نوروز و نوبهار و حمل می‌زند صلاهرگز ندیده چشم جهان این چنین بهار

نظامی:

شکفته چون گل نوروز و نو رنگبه نوروز این غزل درساخت با چنگ

در جایی دیگر:

به نوروز بنشست و می نوش کردسرود سرایندگان گوش کرد

در بزم اسکندر با نوشابه:

به جشن فریدون و نوروز جمکه شادی سترد از جهان نام غم

خواجوی کرمانی:

خیمه نوروز بر صحرا زدندچارطاق لعل بر خضرا زدند

منوچهری:

آمد نوروز هم از بامدادآمدنش فرخ و فرخنده باد

سنایی:

به باغ صبح در هنگام نوروزصبایی کرد و بر گلبن نظر کن

پروین اعتصامی:

همرهی طالع فیروز بیندولت جان پرور نوروز بین

شهریار:

چون به نوروز کَنَد پیرهن از سبزه و گلآن نگارین همه رنگ و همه بو می‌بینم

منتقدان و مخالفان نوروز

نویسندگان و نظریه پردازانی، به خصوص در میان مسلمانان، نیز بوده‌اند که نوروز را آیینی ناپسند و مذموم می‌دانستند. برخی روحانیون، پس از انقلاب ۱۳۵۷، سعی در زدودن نوروز از تقویم ایران کردند.[۱۱۸] ابوالقاسم خزعلی نیز گفت: «امیدوارم عیدغدیر جای نوروز را بگیرد».[۱۱۹][۱۲۰] پیشتر از این نیز ابوحامد محمد غزالی در کیمیای سعادت نوشته بود: «... اظهار شعار گبران حرام است بلکه نوروز و سده باید مندرس شود و کسی نام آن نبرد…».[۱۲۱]

در دوران معاصر نیز، برخی از مسئولان جمهوری اسلامی ایران، تلاش در مذهبی کردن نوروز کرده‌اند. به‌طور نمونه محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور پیشین ایران می‌گوید: «نوروز روز آماده شدن برای تحقق حاکمیت الهی بر جهان است. همه ما باید نوروز را با همه خوبی‌هایش و پیام‌هایش که خلاصه در یک پیام است و آن پیام انتظار و استقبال از بهار بشریت و خرمی دوران، یعنی حاکمیت آخرین ولی خدا، منجی موعود است را گرامی بداریم.»[۱۲۲]

حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران، در پیامک تبریک سال ۱۳۹۸ نوروز را نوروز علوی خواند، متن پیام به این صورت بود: «نوروز علوی بر شما مبارک باد. امیدوارم سال جدید، سال عبور از شرایط سخت فعلی در سایه امید و تلاش بیشتر باشد. حسن روحانی رئیس‌جمهور»

تلاش‌ها برای زدودن نوروز در افغانستان

حضور طالبان، میراث فرهنگی مشترک ایران و افغانستان از جمله زبان و ادبیات فارسی، آیین‌هایی چون نوروز، آثار باستانی و… را به‌شدت تهدید می‌کند.[۱۲۳]

در دوره اول حکومت طالبان در دهه هفتاد شمسی، این گروه برگزاری هر نوع جشن نوروزی را تقلید از ایرانیان و بدعت و حرام اعلام کردند.[۱۲۴]

طالبان با برگزار کنندگان آن به شدت برخورد کرده و حتی تقویم شمسی را به تقویم قمری تغییر داد[۱۲۵] هر چند که در همان ایام نیز شماری از مردم، جشن نوروز را علی‌رغم مخالفت طالبان در مناطق مختلف (عمدتا در مناطق غیر پشتون)، از جمله مزار شریف و کابل برگزار کردند. حتی در مناطق مرکزی (عمدتا شیعه نشین) برگزاری جشن نوروز با براه افتادن کاروان جشن نوروز بنام «کمپیرک» به نحوی مخالفت علنی با حکومت سختگیرانه طالبان شمرده می‌شد.[۱۲۶][۱۲۷] ستیز با نوروز در سالهای متمادی با افزایش افراط گرایی و تفسیرهای سختگیرانه از اسلام همگام بوده‌است. نوروز ستیزی ارتباط مستقیم با "اوج‌گیری جریان‌های سلفیت و وهابیت در حوزه تجلیل از این روز دارد. جریان نوروز ستیزی افراطی در فرهنگ مردم افغانستان ریشه نداشته، بلکه از خاستگاه سلفیت یعنی سرزمین حجاز به افغانستان سرایت کرده‌است.[۱۲۸][۱۲۹]

جستارهای وابسته

 

نگارخانه

  •  
    تصویری قدیمی از جشن نوروز. شاه عباس
  •  
    یکی از نمادهای نوروزی در تخت جمشید
  •  
    نمادهای نوروزی
  •  
    جشن نوروز دربار صفوی
  •  
    نوروز۱۳۹۹ در کنار سردر باغ ملی
  •  
    مراسم نوروز برای اولین بار در دهلی ۲۰۱۵
  •  
    سبزه از نمادهای نوروزی
  •  
    سفره نوروزی
  •  
    هفت میوه، خوشاب که از هفت نوع میوه تهیه می‌گردد
  •  
    سفره نوروزی با نان قطاب و نان کعک شیرینی
  •  
    تمبر نوروزی در آذربایجان
  •  
    میر نوروزی در چین

پانویس

  1. ↑ "The World Headquarters of the Bektashi Order – Tirana, Albania". komunitetibektashi.org. Archived from the original on 18 August 2011. Retrieved 25 April 2012.
  2. ↑ "Nevruz in Albania in 2022". officeholidays.com. Archived from the original on 13 April 2021. Retrieved 23 March 2021.
  3. ↑ "Nowruz". Gulf Hotel Bahrain. 4 March 2019. Archived from the original on 28 January 2023. Retrieved 28 January 2023.
  4. ↑ "Nowruz conveys message of secularism, says Gowher Rizvi". United News of Bangladesh. 6 April 2018. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 19 March 2019.
  5. ↑ "Xinjiang Uygurs celebrate Nowruz festival to welcome spring". Xinhuanet. Archived from the original on 12 March 2017. Retrieved 20 March 2017.
  6. ↑ "Nowruz celebrations in the North Cyprus". Archived from the original on 26 March 2020. Retrieved 10 June 2020.
  7. ↑ "Nevruz kutlamaları Lefkoşa'da gerçekleştirildi". Archived from the original on 26 March 2020. Retrieved 10 June 2020.
  8. ↑ "Nowruz Declared as National Holiday in Georgia". civil.ge. 21 March 2010. Archived from the original on 18 September 2012. Retrieved 11 March 2013.
  9. ↑ "Nowruz observed in Indian subcontinent". www.iranicaonline.org. Archived from the original on 3 March 2014. Retrieved 29 December 2013.
  10. ↑ "20 March 2012 United Nations Marking the Day of Nawroz". Ministry of Foreign Affairs (Iraq). Archived from the original on 13 May 2013. Retrieved 18 April 2012.
  11. ↑ "For Persian Jews, Passover Isn't the Only Major Spring Holiday". Kveller (به انگلیسی). 19 March 2021. Archived from the original on 28 February 2022. Retrieved 28 February 2022.
  12. ↑ "Welcome to the Baha'i New Year, Naw-Ruz!". bahaiteachings.org/ (به انگلیسی). 20 March 2021. Archived from the original on 28 February 2022. Retrieved 28 February 2022.
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ "Celebrating Nowruz in Central Asia". fravahr.org. Archived from the original on 23 May 2007. Retrieved 23 March 2007.
  14. ↑ "Discover Bayan-Olgii". Archived from the original on 29 May 2022. Retrieved 24 December 2018.
  15. ↑ "Farsnews". Fars News. Archived from the original on 25 October 2015. Retrieved 20 March 2017.
  16. ↑ "Happy Nauroz: Karachiites ring in the Persian new year in style". The Express Tribune. 20 March 2017. Archived from the original on 20 March 2021. Retrieved 20 March 2021.
  17. ↑ "Россия празднует Навруз [Russia celebrates Nowruz]". Golos Rossii (به روسی). 21 March 2012. Archived from the original on 2 May 2013. Retrieved 11 March 2013.
  18. ↑ "Arabs, Kurds to Celebrate Nowruz as National Day". Archived from the original on 20 May 2013. Retrieved 11 March 2013.
  19. ↑ For Kurds, a day of bonfires, legends, and independence بایگانی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine. Dan Murphy. 23 March 2004.
  20. ↑ "Tajikistan 2010 Bank Holidays". Bank-holidays.com. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 6 April 2010.
  21. ↑ ANADOLU’DA NEVRUZ KUTLAMALARI ve EMİRDAĞ-KARACALAR ÖRNEĞİ بایگانی‌شده در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine Anadolu'da Nevruz Kutlamalari
  22. ↑ Emma Sinclair-Webb, Human Rights Watch, "Turkey, Closing ranks against accountability" بایگانی‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۲۳ توسط Wayback Machine, Human Rights Watch, 2008. "The traditional Nowrouz/Nowrooz celebrations, mainly celebrated by the Kurdish population in the Kurdistan Region in Iraq, and other parts of Kurdistan in Turkey, Iran, Syria and Armenia and taking place around March 21"
  23. ↑ "General Information of Turkmenistan". sitara.com. Archived from the original on 6 September 2012. Retrieved 26 December 2012.
  24. ↑ "Sweets for a sweeter Iranian new year". Los Angeles Times (به انگلیسی). 12 March 2021. Archived from the original on 18 March 2021. Retrieved 19 March 2021.
  25. ↑ Duffield, Charlie (15 March 2023). "What is Nowruz? Festival celebrated by Iranian people around the world". Evening Standard (به انگلیسی). Retrieved 16 March 2023.
  26. ↑ "International Day of Nowruz". UNESCO (به انگلیسی). 2018-10-04. Retrieved 2020-03-19.
  27. ↑ «نقشه نوروز در کشورها و مناطق مختلف جهان». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  28. ↑ معین، «جشن نوروز»، نوروز، ۴۵.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ فرهانیه، ۱۳۸۷
  30. ↑ گلی، ۲۰۰۸
  31. ↑ Boyce, “NOWRUZ i”, Iranica.
  32. ↑ دهخدا، لغتنامه
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ آدینه، ۱۳۸۷
  34. ↑ گرامی، هفته نامهٔ آساره
  35. ↑ https://www.iranicaonline.org/articles/nowruz-index
  36. ↑ خجسته و حسنی‌جلیلیان، تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف ساخت الههٔ باوری و ایزد گیاهی، ۸۴.‌
  37. ↑ کریستن سن، نخستین انسان و نخستین شهریار، ۴۷۱.
  38. ↑ تاریخ زرتشتیان در دوره هخامنشیان اثر مری بویس
  39. ↑ بهار، از اسطوره تا تاریخ، ۱۷۱.
  40. ↑ همایونی، «نوروز و پیوستگی‌های آن با سایر اقوام و ملل»، ۲۵۲.
  41. ↑ ایران، عصر (۱۳۹۸/۰۱/۰۶–۱۲:۳۵). «ظرفیت‌های گردشگری نوروز، نیازمند برنامه‌های مؤثر و بلندمدت». fa. دریافت‌شده در 2024-01-29. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  42. ↑ tebyan.net، موسسه فرهنگی واطلاع رسانی تبیان | (۲۰۱۳-۰۳-۲۷). «تشریفات نوروز در دوران هخامنشی». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  43. ↑ آدینه، نوروز در نشیب و فراز تاریخ.
  44. ↑ https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-hellenic-studies/article/abs/acropolis-and-persepolis/C3669C70A8E0A2B9D7878A84384243BA
  45. ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ ۴۵٫۲ ۴۵٫۳ ۴۵٫۴ کیهانی‌زاده، نوروز پیدایش آن و…
  46. ↑ آدینه، نوروز در نشیب و فراز تاریخ.
  47. ↑ کیهانی‌زاده، نوروز پیدایش آن و….
  48. ↑ «تاریخچه عید نوروز+ آداب و رسوم ایرانیان». پارسینه. ۲۰۲۴-۰۱-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  49. ↑ کیهانی‌زاده، نوروز پیدایش آن و….
  50. ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ رزمجو
  51. ↑ آدینه، نوروز در نشیب و فراز تاریخ.
  52. ↑ Shahbazi، PERSEPOLIS.
  53. ↑ http://titus.uni-frankfurt.de/texte/etcs/iran/miran/manich/manreadc/manre.htm?manre130.htm
  54. ↑ کیهانی‌زاده، نوروز پیدایش آن و….
  55. ↑ ۵۵٫۰ ۵۵٫۱ معین، جشن نوروز (۱)
  56. ↑ ۵۶٫۰ ۵۶٫۱ ۵۶٫۲ معین، جشن نوروز (۲)
  57. ↑ Shahbazi, Encyclopedia Iranica.
  58. ↑ Shahbazi, Encyclopedia Iranica.
  59. ↑ Shahbazi, Encyclopedia Iranica.
  60. ↑ Shahbazi, Encyclopedia Iranica.
  61. ↑ «نوروز و آیین‌های مختلف آن – گذشته و اکنون | پژوهشهای ایرانی. دریای پارس». دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۴.
  62. ↑ نگاهی بر نوروز در فرهنگ شیعه بایگانی‌شده در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، آفتاب
  63. ↑ علاّمه مجلسی (م۱۱۱۱ق) «بحارالأنوار
  64. ↑ «سفارتنامه‌های ایران، محمد امین ریاحی، ص ۸۰».
  65. ↑ Faradeed (۱ فروردین ۱۳۹۴–۱۵:۱۰). «(تصاویر) جشن نوروز در عهد قاجار». fa. دریافت‌شده در ۱۴ آپریل ۲۰۱۹. تاریخ وارد شده در |بازبینی=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  66. ↑ مناف‌زاده، علیرضا (۲۰ مارس ۲۰۱۵). «نوروز: از جشن بابلی تا جشن جهانی». رادیو فرانسه. دریافت‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۱۶.
  67. ↑ قاسم، ۱۳۸۵
  68. ↑ مرادف، ۱۳۸۶
  69. ↑ بشیر، ۱۳۸۷
  70. ↑ ۷۰٫۰ ۷۰٫۱ «Nowruz»، Encyclopedia of Observances, Holidays and Celebrations
  71. ↑ مناف‌زاده، علیرضا (۲۰ مارس ۲۰۱۵). «نوروز: از جشن بابلی تا جشن جهانی». رادیو فرانسه. دریافت‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۱۶.
  72. ↑ متن انگلیسی گزارش مطبوعاتی مجمع عمومی سازمان ملل.
  73. ↑ «سازمان ملل 21 مارس را بعنوان روز جهانی نوروز برسمیت شناخت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  74. ↑ http://www.unesco.org/culture/ich/doc/download.php?versionID=32206
  75. ↑ «نوروز جهانی شد». BBC News فارسی. ۲۰۰۹-۰۹-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  76. ↑ «WEBSITE.WS - Your Internet Address For Life™». www.mamali.ws. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  77. ↑ "On International Day of Nowruz, Ban calls on world to celebrate its timeless values" (به انگلیسی). UN News Centre. ۰۰۰۲۱−۰۳−۲۰۱۲ ۲٬۰۱۲ مارس ۲۱. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ= (help)
  78. ↑ «جشن بزرگ نوروز در سازمان ملل برگزار شد». همشهری‌آنلاین. ۲ فروردین ۱۳۹۱.
  79. ↑ «جشن نوروز با حضور نمایندگان کشورهای فارسی‌زبان در سازمان ملل برگزار شد». خبرگزاری جمهوری اسلامی. ۲ فروردین ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۱۲.
  80. ↑ [www.hamshahrionline.ir/news-164000.aspx «جشن نوروز برای نخستین بار در یونسکو برگزار شد»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). همشهری‌آنلاین. ۲ فروردین ۱۳۹۱.
  81. ↑ کتاب نوروز در ژرفای تاریخ
  82. ↑ «النیروز فی الثقافة الإیرانیة: فلسفته وطقوسه». Hespress - هسبریس جریدة إلکترونیة مغربیة (به عربی). ۲۰۱۵-۰۳-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  83. ↑ «عراق نوروز را به تعطیلات رسمی خود اضافه کرد». اکوایران. ۲۰۲۴-۰۵-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۵.
  84. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰ مارس ۲۰۱۵.
  85. ↑ «جشن نوروز ایرانیان مقیم آلمان در یکی از هتل‌های برلین برگزار شد». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  86. ↑ «رقص ایرانی در کاخ سفید», retrieved 2024-01-29
  87. ↑ جهان، Fararu | فرارو | اخبار روز ایران و (۱۳۸۸/۰۱/۰۱–۱۲:۴۶). «واکنش‌ها به پیام نوروزی اوباما». fa. دریافت‌شده در 2024-01-29. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  88. ↑ The First Lady Celebrates Nowruz at the White House, retrieved 2024-01-29
  89. ↑ پیام نوروزی پرزیدنت اوباما به مناسبت نوروز ۱۳۹۴, retrieved 2024-01-29
  90. ↑ [۱]
  91. ↑ «اولین روز بهار در کانادا رسماً «نوروز» Nowruz Day نامگذاری شد». وبگاه خبری تحلیلی تابناک. ۱۴ فروردین ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۱ فروردین ۱۳۸۸.
  92. ↑ Bill C-342 (Historical): Nowruz Day Act (به انگلیسی), Parlemant of Canada, 30 March 2009, retrieved 17 March 2014
  93. ↑ International Day of Nowruz (به انگلیسی), UN, 23 February 2010, retrieved 17 March 2014
  94. ↑ «ایرنا». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۸ مارس ۲۰۱۰.
  95. ↑ مجموعه قوانین و مقررات مالی نوشته روح‌الله وهمن ۱۳۴۶ خورشیدی - ثبت در کتابخانه ملی 2 اردیبهشت 1347 شماره ۵۲۲
  96. ↑ "Holidays Today and Upcoming Holidays in Azerbaijan". www.timeanddate.com (به انگلیسی). Retrieved 2024-01-29.
  97. ↑ ایرنا، ۲۶ اسفند ۱۳۸۶
  98. ↑ ۹۸٫۰ ۹۸٫۱ جهان‌نیوز، ۱۰ فروردین ۱۳۸۷
  99. ↑ ۹۹٫۰ ۹۹٫۱ نامعلوم، مرکز مطالعات روسیه آسیای مرکزی و قفقاز، «نوروز یا نوروز بایرام، جشن ملی-اجتماعی ترکمنستان»
  100. ↑ عطار، ۱۳۸۴
  101. ↑ «Trend News: Azerbaijan Marks Novruz Bayram». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ مارس ۲۰۱۰.
  102. ↑ ۱۰۲٫۰ ۱۰۲٫۱ ظهوری، ۲۰۰۸
  103. ↑ ۱۰۳٫۰ ۱۰۳٫۱ نامعلوم، «سفره‌های نوروزی»
  104. ↑ ۱۰۴٫۰ ۱۰۴٫۱ عطار، نگرشی به سنن نوروزی در چهار گوشه جهان
  105. ↑ چاری محمد مرادف ۱۳۸۶
  106. ↑ اکرم‌اف، ۱۳۸۶
  107. ↑ «سمنک، هم نذر و هم جشن». BBC فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۳-۲۲.
  108. ↑ سولقانی، ۱۳۸۳
  109. ↑ چاری محمد مرادف
  110. ↑ پودفروش، ۱۳۸۷
  111. ↑ قاسم‌آوا، ۱۳۸۶
  112. ↑ حاتمی، جواد (۱۹ فروردین ۱۳۹۱). «محاسبه غیر علمی سفرهای نوروزی». روزنامه خراسان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ مارس ۲۰۱۵. بیش از یک پارامتر |بازیابی= و |accessdate= داده‌شده است (کمک)
  113. ↑ نوری، ۱۳۸۶
  114. ↑ سروش، ۱۳۸۷
  115. ↑ «نوروز و خنیاگران فراموش شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۱.
  116. ↑ «چند نوشتار دربارهٔ موسیقی و نوروز». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۱.
  117. ↑ «نوروز و سنت‌های تاریخی آن در آثار معتبر». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۱۱.
  118. ↑ نیویورک تایمز: Ayatollahs Aside, Iranians Jump for Joy at Spring منتشره ۲۰ مارس ۲۰۰۶
  119. ↑ «رادیو زمانه | خبر اول | ایران | آیت‌الله خزعلی: عید غدیر باید جایگزین نوروز شود». zamaaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  120. ↑ خزعلی: نوروز عید درختان است. نوروز نیوز. بایگانی شده از نسخه اصلی
  121. ↑ کیمیای سعادت، ص۴۰۷
  122. ↑ «رادیو زمانه | وبلاگ زمانه | آسیب‌شناسی رسانه | نوروز، احمدی‌نژاد و مارلون براندو». zamaaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۹.
  123. ↑ «سرنوشت زبان فارسی و نوروز در افغانستان پس از به قدرت رسیدن طالبان». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۱۱-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۰.
  124. ↑ «نوروز در افغانستان متفاوت از نوروز در ایران و تاجیکستان». afghanpaper.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۰.
  125. ↑ «نوروز و چالش‌های سیاسی و مذهبی در افغانستان». BBC News فارسی. ۲۰۱۰-۰۳-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۰.
  126. ↑ «نوروز و چالش‌های سیاسی و مذهبی در افغانستان». BBC News فارسی. ۲۰۱۰-۰۳-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۰.
  127. ↑ jomhornews.com (۲۰۱۳-۰۳-۱۷). «جمهور - تعامل و تقابل بدویت با مدنیت در تاریخ افغانستان». خبرگزاری جمهور. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۰.
  128. ↑ «تجلیل نوروز حلال است یا حرام؟». صدای امریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۰.
  129. ↑ افغانستان، روزنامه. «نوروز؛ یک مقوله و دو برداشت - روزنامه افغانستان». www.dailyafghanistan.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۰.

منابع

پیوند به بیرون

 
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به نوروز در ویکی‌گفتاورد موجود است.
 
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ نوروز موجود است.
برگرفته از «https://fa.wiki.x.io/w/index.php?title=نوروز&oldid=39585221»