پارسیان هند

پارسیان هند گروهی از زرتشتیان ایرانی‌تبار هستند که اغلب آنان در شبه‌قاره هند زندگی می‌کنند. نیاکان آن‌ها در سده دوم هجری پس از سلطه اعراب مسلمان بر ایران از ایران به هند کوچ کرده‌اند و از این رو می‌توان آنان را نخستین جامعه مهاجر ایرانی به‌شمار آورد. نخست آنان در ایالت گجرات در کشور هندوستان مستقر شدند. امروزه جمعیت پارسی‌ها حدود یکصد هزار نفر برآورد می‌شود که نزدیک به ۸۰ درصد آن‌ها در ایالت ماهاراشترای هند و در شهر بمبئی (مومبای) و اطراف آن ساکن هستند و مابقی در سایر نقاط شبه‌قاره هند یا بریتانیا، آمریکا، استرالیا و کانادا پراکنده‌اند. با وجود آنکه پارسیان در بمبئی اقلیت کوچکی هستند، حضور آنان در این شهر مشهود است و از نظر اقتصادی اقلیت مهمی در هند به‌شمار می‌روند. آنان از انسجام خاصی برخوردارند و با گذشت ۱۲۰۰ سال بسیاری از سنن ایرانی را حفظ کرده‌اند.

پارسیان

یک بانوی پارسی اثر ماهادف ویشوانث. دهوراندهار (ح. ۱۹۲۸)
مناطق با جمعیت چشمگیر
هند	۶۹٬۰۰۰ (۲۰۱۴)
پاکستان	۲۰٬۰۰۰ (۲۰۱۶)
زبان‌ها
زبان انگلیسی (لهجهٔ هندی یا پاکستانی)، زبان گجراتی و زبان هندوستانی
دین
مزدیسنا
قومیت‌های وابسته
ایرانی‌ها

بانوان پارسی هند، عکسی از حدود ۱۸۹۵م از عکاسی ناشناس.

اجازه یافتن ورود به آتشکده در آیین‌های ناوجوت یا سدره‌پوشی پارسیان هند

پارسیان هند در بمبئی، نقشی بر چوب از ۱۸۷۸.

مهاجرت

سده‌ها پیش از هجوم اعراب، روابط فرهنگی و تجاری میان ایران ساسانی و هندوستان وجود داشت. پس از حمله اعراب مسلمان به ایران و درهم شکسته شدن شاهنشاهی ساسانی عده زیادی از زرتشتیان به خراسان و از آنجا نیز به گجرات در هند مهاجرت نمودند. آن‌ها بدین وسیله آتش مقدس خود موسوم به آتش بهرام را به شهر نوساری (ساری جدید) در گجرات منتقل نمودند. با توجه به منابع تاریخی و امروزی دو دسته از ایرانیان زرتشتی به گجرات کوچ کردند. یک دسته از زرتشتیان ایرانی از شهر ساری در شمال ایران به گجرات کوچ کردند و نام نخستین آن شهر ناگ مندال بود و چون منطقه را از لحاظ آب و هوایی شبیه به شهر خودشان (ساری)یافتند آن را نوساری به معنای ساری جدید نامگذاری کردند. مانند نوروز که نو پیشوند برای روز می‌باشد. زرتشتیان ابتدا از منطقه‌ای به نام سنگان (سنجان) از توابع خواف در خراسان رضوی و شاید هم شهری به همین نام که یکی از شهرهای خراسان بزرگ در نزدیکی مرو بود و بعدها از هرمزگان، سفر مخاطره آمیز، پرماجرا و عذاب‌آوری را به گجرات هند آغاز کردند. دسته دیگری از زرتشتیان از شهر ساری در استان مازندران امروزی به گجرات کوچ کردند و در شهر نوساری (ساری جدید = navsari) مسکن گزیدند. روبرو شدن آن‌ها با حکومت و مردم آن خطه چند سده بعد در کتابی به نام «قصه سنجان» از زبان بهمن پسر کیقباد پسر هرمزدیارسنجانی به نظم کشیده شده‌است. کشتی پارسی‌ها بر اساس اطلاعات این کتاب در دریا دچار طوفان می‌شود. آن‌ها بر کشتی طوفان‌زده با دعا و ثنا به گرد آتشی که با خود می‌بردند به استغاثه می‌پردازند تا از این مصیبت نجات پیدا کنند و به ساحل برسند و در آنجا از حاکم گجرات «جادی رانه» پناه جویند. فرمانده گجرات سه شرط برای پذیرش پارسیان گذاشت: نخست یادگیری زبان محلی که به همین سبب زبان رسمی پارسیان در هند امروز، گجراتی است. دوم پوشیدن لباس زنان هندی برای زنان زرتشتی و سوم به زمین گذاردن (تحویل) سلاح‌هایی بود که زرتشتی‌ها با خود برده بودند.

پس از پذیرش شرایط، به پارسی‌ها اجازه اقامت در گجرات داده شد و کم‌کم آتشکده‌هایی بنا کردند که با آتشی که با خود از آتشکده‌های ایران آورده بودند روشن کردند و به داد و ستد و امور دیگر پرداختند. اگر چه پارسی‌ها قوانین مردم و دولت هند را پذیرفتند تا به آن وسیله اجازه اقامت در آن کشور را به‌دست آورند، آن‌ها از هرگونه ازدواج برون گروهی (با غیرزرتشتی و غیرپارسی) سر باز زدند و این شاید یکی از دلایلی باشد که آن‌ها توانسته‌اند جامعه و دین خود را تا امروز حفظ کنند.

پس از موفقیت‌های شایانی که پارسی‌ها طی سده‌های ۱۶ تا ۱۸ در تجارت با اروپائیان به‌دست آوردند، به‌وسیله انگلیسی‌ها تشویق شدند که تا در بمبئی اقامت گزینند. پس از آن پارسیان مقیم بمبئی و هند روابط خوبی با انگلیسی‌ها برقرار ساختند و رفته رفته بخش مهمی از شریان‌های صنعتی، اقتصادی و علمی هند را به‌دست گرفتند. آنها همچنین در گجرات منطقه‌ای را که ساکن شدند، (Navsari) یا نوساری نامیدند.

فعالیت اقتصادی

زرتشتیان هند مخصوصاً افراد مقیم شهر بمبئی، بیشتر در مشاغل تجاری یا در سطح مدیریت بالای کشور اشتغال دارند و از نمونه بارز زرتشتیان مقتدر هند، می‌توان از خانواده بزرگ زرتشتی بنام جمشیدجی تاتا نام برد که یکی از افراد خاندان وی بنیانگذار گروه معروف صنعتی تاتا موتورز در هند است که قسمتی از این تشکیلات اقتصادی عظیم به وسیلهٔ افراد این خاندان اداره می‌شود.

زرتشتیان شهر بمبئی دارای موقوفات زیاد و قابل توجهی می‌باشند که عایدات آن صرف ایجاد تسهیلات رفاهی برای نیازمندان زرتشتی می‌گردد. در شهر بمبئی صدها موقوفه شناخته شده زرتشتی ثبت شده‌است.

عبادت‌گاه‌ها

یک آتشکده پارسی در منطقه سکندرآباد هندوستان

نخستین آتشکده زرتشتیان در منطقه اولیه مهاجرت آن‌ها یعنی در سنجان به نام (ایران شاه) برپا شد. زرتشتیان در مجموع ۴۵ آتشکده بزرگ و مهم در سراسر هند مستقر نموده‌اند که چهار آتشکده بزرگ باضافه ۴۱ آتشکده کوچکتر تنها در شهر بمبئی و منطقه پیرامون آن فعال است.

اطلاعات جمعیتی

شمار پارسیان در کل دنیا کمتر از ۱۰۰ هزار تن برآورد می‌شود. مطابق سرشماری سال ۲۰۰۱ در هند، ۶۹۶۰۱ پارسی زندگی می‌کنند که اغلب آنان در بمبئی یا اطراف آن سکنی دارند. همچنین حدود ۵ هزار پارسی در بریتانیا، ۶۵۰۰ نفر در آمریکا، ۴۵۰۰ نفر در کانادا، ۳۰۰۰ نفر در پاکستان و تعدادی هم در دیگر کشورهای شبه‌قاره هند و آسیایی هستند.

وضعیت کنونی

جامعه پارسی هند موفق شده‌است آیین زرتشتی را که در آن زمان بسیاری از پیروان خود را از دست داده بود، طی بیش از هزار سال در سرزمینی غریب حفظ کند. در قرن‌های نوزده و بیست پارسی‌های هند که از نظر اقتصادی به موفقیت‌هایی دست یافته بودند، به یاری هم کیشان ایرانی خود آمدند. گفته شده که ناصرالدین شاه قاجار بعد از ملاقات با گروهی از پارسیان و پذیرش هدایای آن‌ها جزیه یا مالیاتهای سنگینی را که زرتشتیان ایرانی باید می‌پرداختند، حذف کرد و برای آن‌ها تسهیلاتی قائل شد.

امروزه جامعه پارسی به دلیل بالا رفتن سن ازدواج، افزایش میزان طلاق و بسته بودن جامعه پارسی به روی غیر پارسیان و پاره‌ای علل و عوامل دیگر روز به روز در حال کوچک‌تر شدن است.

پارسیان در هند اصولاً علاقه‌ای به کارهای سیاسی نداشته. در برآوردی که از وضعیت اجتماعی آن‌ها در منطقه به‌عمل آمده‌است، زرتشتیان از اقلیت‌های آرام و بدون مسئله بوده و از جهت قانونی تخلف کمتری از آن‌ها مشاهده شده‌است. افشین مرعشی در کتاب «زرتشتی‌ها در تبعید: پارسی‌های هند و ساختن ایران مدرن» توضیح می‌دهد که چگونه دولتمردان پهلوی از پارسیان هند برای ساختن و پرداختن ملی‌گرایی ایرانی کمک گرفتند.

از شاخص‌ترین افراد در این جامعه می‌توان به اردشیر جی معروف به اردشیر ریپورتر اشاره کرد. او در پوشش خبرنگار تایمز به ایران آمد و نقش مهمی در پادشاهی رضاشاه ایفا کرد. یکی دیگر از معروف‌ترین پارسیان هند فردی مرکوری خواننده گروه راک انگلیسی کوئین بود که در سال ۱۹۹۱ در اوج شهرت و محبوبیت درگذشت. نام اصلی او در میان خانوادهٔ پارسی‌اش (فرخ بلسارا) بود. زوبین مهتا، رهبر ارکستر، نیز از سرشناس‌ترین پارسیان در جهان است. او فرزند مهلی و تهمینه مهتا، از پارسیان هند است. او از ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۱ رهبر نیویورک فیلارمونیک بود. کسی تاکنون تا این مدت نتوانسته در چنین پستی باقی بماند. مهتا اکنون رهبر ارکستر فیلارمونیک اسرائیل است.

در سال ۲۰۱۴ میلادی نارندرا مودی نخست‌وزیر هندوستان، اسمرتی ایرانی هنرمند، برنامه ساز و بازیگر سینما و سیاستمدار مدافع حقوق زنان را که همسرش زوبین ایرانی از پارسیان موفق هند هست به عنوان وزیر توسعه منابع انسانیِ کابینه جدید معرفی کرد، اسمرتی مالهوترا از پدر و مادر بنگالی و پنجابی به دنیا آمده و هندو است اما همسر زوبین ایرانی، از شهروندان زرتشتی هند است و همچنین جوان‌ترین وزیر کابینه معرفی شده با ۳۸ سال سن است.

جستارهای وابسته

• فهرست پارسیان هند
• زرتشتیان ایران
• پارسیان نامی هند
• روابط ایران و هندوستان
• سرایندگان ایرانی در شبه‌قاره هند
• نمایش پارسی
• زبان فارسی در شبه‌قاره هندوستان
• قصه سنجان

منابع

• خبرگزاری فارس نیوز
• دانشنامه بریتانیکا
• UNESCO Parsi Zoroastrian Project
• ماهنامه انگلیسی پارسیان هند [۱]
• Eliade, M.; Couliano, I.; Wiesner, H. (1991), The Eliade Guide to World Religions, New York: Harper Collins, ISBN 0-06-062145-1
• Palsetia, Jesse S. (2001), The Parsis of India, Leiden: Brill, ISBN 90-04-12114-5.
• وبگاه بی‌بی‌سی فارسی. در امتداد قصه سنجان: مراسم تولد زرتشت در لندن (بازدید: ۸ شهریور ۱۳۸۹)
• Paymaster, R. (1954), Early History of the Parsees in India, Bombay: Zarthoshti Dharam Sambandhi

برای مطالعه بیشتر

• Baird, Robert (2009). Religion in Modern India (4th ed.). New Delhi: Manohar Publishers & Distributors.
• Bleeker, Claas Jouco; Widengren, Geo (1971), Historia Religionum: Religions of the present, vol. II, Brill, p. 715, ISBN 9789004025981
• Boyce, M. (1970), "On the Calendar of the Zoroastrian Feasts", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 33 (3): 513–539, doi:10.1017/S0041977X00126540, JSTOR 614520
• Boyce, Mary (2001), Zoroastrians, their religious beliefs and practices (2nd ed.), New York: Routledge & Kegan Paul, p. 252, ISBN 978-0-415-23902-8
• Boyce, M. (July 2002), "The Parthians", in Godrej, P.J. (ed.), A Zoroastrian Tapestry, New York: Mapin, ISBN 978-1-890206-22-2
• Chaubey, Gyaneshwer; Ayub, Qasim; Rai, Niraj; Prakash, Satya; Mushrif-Tripathy, Veena; Mezzavilla, Massimo; Pathak, Ajai Kumar; Tamang, Rakesh; Firasat, Sadaf; Reidla, Maere; Karmin, Monika; Rani, Deepa Selvi; Reddy, Alla G.; Parik, Jüri; Metspalu, Ene; Rootsi, Siiri; Dalal, Kurush; Khaliq, Shagufta; Mehdi, Syed Qasim; Singh, Lalji; Metspalu, Mait; Kivisild, Toomas; Tyler-Smith, Chris; Villems, Richard; Thangaraj, Kumarasamy (2017). ""Like sugar in milk": Reconstructing the genetic history of the Parsi population". Genome Biology. 18 (1): 110. doi:10.1186/s13059-017-1244-9. PMC 5470188. PMID 28615043.
• Darukhanawala, H.; Jeejeebhoy, J (1938), Parsi Lustre on Indian Soil, Vol. I, Bombay: G. Claridge
• Dhalla, M. (1938), History of Zoroastrianism, New York: Oxford University Press, ISBN 978-0-404-12806-7
• Dobbin, C. (1970), "The Parsi Panchayat in Bombay City in the Nineteenth Century", Modern Asian Studies, 4 (2): 149–164, doi:10.1017/S0026749X00005102, JSTOR 311609, S2CID 143988257
• Eliade, M.; Couliano, I.; Wiesner, H. (1991), The Eliade Guide to World Religions, New York: HarperCollins, ISBN 978-0-06-062145-2
• Hinnells, John R. (2005), The Zoroastrian Diaspora: Religion and Migration, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-826759-1
• Hodivala, S. (1920), Studies in Parsi History, Bombay
• Hull, E. (1913), "Parsis", Catholic Encyclopaedia, vol. 11, New York: Robert Appleton Company
• Jackson, Abraham Valentine Williams (1906), Persia past and present: a book of travel and research, with more than two hundred illustrations and a map, The Macmillan Company, p. 471
• Karaka, D. F. (1884), History of the Parsis: Including Their Manners, Customs, Religion, and Present Position, vol. 1, London: Macmillan and Co
• Khanbaghi, Aptin (2006), The fire, the star and the cross: minority religions in medieval and early (reprint ed.), I.B.Tauris, p. 268, ISBN 978-1-84511-056-7
• Kulke, E. (1978), The Parsees in India: A Minority as Agent of Social Change (2nd ed.), New Delhi: Vikas Pub. House
• Lambton, Ann K. S. (1981), State and government in medieval Islam: an introduction to the study of Islamic political theory: the jurists (reprint ed.), Routledge, p. 364, ISBN 978-0-19-713600-3
• Luhrmann, T.M. (June 1994), "The Good Parsi: The Postcolonial 'Feminization' of a Colonial Elite", Man, 29 (2): 333–357, doi:10.2307/2804477, JSTOR 2804477
• Luhrmann, Tanya M. (August 2002), "Evil in the Sands of Time: Theology and Identity Politics among the Zoroastrian Parsis", The Journal of Asian Studies, 61 (3): 861–889, doi:10.2307/3096349, ISSN 0021-9118, JSTOR 3096349, S2CID 163092265
• Maneck, Susan Stiles (1997), The Death of Ahriman: Culture, Identity, and Theological Change Among the Parsis of India, Bombay: K.R. Cama Oriental Institute
• Nanavutty, P. (1970), The Parsis, New Delhi: National Book Trust
• Nigosian, Solomon Alexander (1993), The Zoroastrian faith: tradition and modern research, Montreal: McGill-Queen's Press, p. 154, ISBN 978-0-7735-1144-6
• Ovington, J. (1929), Rawlinson, H.G. (ed.), A Voyage to Surat in the Year 1689, London: Humphrey Milford, ISBN 978-81-206-0945-7
• Palsetia, Jesse S. (2001), The Parsis of India: preservation of identity in Bombay City, Leiden: Brill, ISBN 978-90-04-12114-0.
• Paymaster, R. (1954), Early History of the Parsees in India, Bombay: Zarthoshti Dharam Sambandhi
• Qamar, R.; Ayub, Q.; Mohyuddin, A.; Helgason, A.; Mazhar, Kehkashan; Mansoor, Atika; Zerjal, Tatiana; Tyler-Smith, Chris; Mehdi, S. Qasim (2002), "Y-chromosomal DNA variation in Pakistan", American Journal of Human Genetics, 70 (5): 1107–1124, doi:10.1086/339929, PMC 447589, PMID 11898125
• Quintana-Murci, Lluís; Chaix, Raphaëlle; Wells, R. Spencer; Behar, Doron M.; Sayar, Hamid; Scozzari, Rosaria; Rengo, Chiara; Al-Zahery, Nadia; Semino, Ornella; Santachiara-Benerecetti, A. Silvana; Coppa8, Alfredo; Ayub, Qasim; Mohyuddin, Aisha; Tyler-Smith, Chris; Mehdi, S. Qasim; Torroni, Antonio; McElreavey, Ken (May 2004), "Where West Meets East: The Complex mtDNA Landscape of the Southwest and Central Asian Corridor", American Journal of Human Genetics, 74 (5): 827–845, doi:10.1086/383236, PMC 1181978, PMID 15077202, archived from the original on May 9, 2008
• Ralhan, Om Prakash (2002), "Indian National Congress", Encyclopaedia of Political Parties, New Delhi: Anmol Publications, ISBN 978-81-7488-865-5.
• Random House (1993), "Parsi", Random House Unabridged Dictionary (2nd ed.), New York: Random House
• Rivetna, Roshan, ed. (2002), The Legacy of Zarathushtra: An Introduction to the Religion, History and Culture of the Zarathushtis, Hinsdale: Federation of the Zoroastrian Associations of North America
• Roy, T.K.; Unisa, S.; Bhatt, M. (2004), Growth of the Parsi population in India, Mumbai: National Commission for Minorities, archived from the original on November 8, 2006
• Stausberg, M. (2002). Die Religion Zarathushtras (به آلمانی). Stuttgart: Kohlhammer Verlag.
• Taraporevala, S. (2000), Zoroastrians of India. Parsis: A Photographic Journey, Bombay: Good Books, ISBN 978-81-901216-0-6, archived from the original on February 14, 2006, retrieved February 21, 2006
• Vimadalal, Jal Rustamji (1979), What a Parsee Should Know, Bombay
• White, D. (May 1991), "From Crisis to Community Definition:The Dynamics of Eighteenth-Century Parsi Philanthropy", Modern Asian Studies, 25 (2): 303–320, doi:10.1017/S0026749X00010696, JSTOR 312514, S2CID 146758927
• "Parsi-Religion and Expressive Culture". Countries and their Cultures. Advameg, Inc.
• "A brief introduction to Zoroastrianism". Kwintessentials. Archived from the original on May 1, 2016. Retrieved June 8, 2013.
• Naoroji, Dadabhai (1861), The Parsee Religion, University of London
• Haug, Martin. (1878) Essays on the Sacred Language, Writings, and Religion of the Parsis
• Karaka, Dosabhai Framjee (1884a), History of the Parsis – Including their manners, customs, religion and present position. (Vol. 1), London: Macmillan & Co.
• Karaka, Dosabhai Framjee (1884b), History of the Parsis – Including their manners, customs, religion and present position. (Vol. 2), London: Macmillan & Co.
• Karkaria, Bachi (2016-01-09). "Why is India's wealthy Parsi community vanishing?". BBC.
• Marashi, Afshin. "Exile and the Nation: The Parsi Community of India and the Making of Modern Iran". University of Texas Press, 2020.
• Editorial Viewpoint (21 February 2006), "How trust-worthy?", Parsiana, no. 48, archived from the original on 2011-07-15

پیوند به بیرون

• نوروز تابستانی