دوموزید

دوموزید یا دوموزی (سومری: 𒌉𒍣𒉺𒇻)(انگلیسی: Dumuzid the Shepherd) که سپس با تموز (اکدی) جایگزین شد، شاه خدایِ شبانی سومر است، که شریکِ اصلی ایزدبانو اینانا (بعدها، ایشتر) نیز محسوب می‌شده‌است. در اسطوره‌شناسی سومری، گشتینانا (ایزدبانوی کشاورزی، باروری و تعبیر خواب) خواهر دموزی است. در فهرست پادشاهان سومری دموزی به عنوان پادشاه پیش از طوفان بادتیبیرا و همچنین اولین پادشاه اوروک نام برده شده‌است.

دوموزی
خدای شبانان و باروری
تصویر سومری باستان ازدواج اینانا و دوموزی
اقامتگاه	آسمان (نیمی از سال)؛ جهان زیرین (نیم دیگری از سال)
اطلاعات شخصی
والدین	انکی و داتار
خواهر و برادر	گشتینانا (خواهر)، آماشیلاما (در برخی از متون)
همسر	اینانا (ایشتار)
همتایان
همتای یونانی	آدونیس
همتای سامی شرقی	تموز
همتای شام	تموز/آدونیس

در شعر سومری اینانا کشاورز را برمی‌گزیند، دموزی برای ازدواج با اینانا با کشاورزی به نام انکیمدو رقابت می‌کند. در فرورفتن اینانا به جهان زیرین، دموزی در سوگواری مرگ اینانا فروگذاری می‌کند، و زمانی که او از جهان زیرین (ایرکالا) بازمی‌گردد، اجازه می‌دهد که دیوها دموزی را به جای او به جهان زیرین فروکشند. اینانا سپس از تصمیم خود پشیمان می‌شود و فرمان می‌دهد که دموزی نیمی از سال را در جهان زیرین، و نیمی دیگر را با او بگذراند (خواهر دموزی (گشتینانا) باید جای او را بگیرد)؛ پس چرخهٔ فصل‌ها پدید می‌آید.

گیلگمش در لوح ششم حماسه گیلگمش به دموزی به عنوان عشق دوران جوانی ایشتار اشاره می‌کند، که به سبزقبایی با بال شکسته تبدیل شده‌است.

دموزی خواهان ازدواج با الهه‌ای زیبا به نام اینانا است. اگر چه اینانا ابتدا انکیدو را برمی‌گزیند با وساطت اوتو برادرش ازدواج آن دو شکل می‌گیرد. ازدواج اینانا و دموزی زیبا چهره ازدواجی مقدس است. در اساطیر ازدواج مقدس برای توصیف آفرینش به کار می‌رفته‌است.

باور رایج در منطقهٔ بین‌النهرین این است که ازدواج الههٔ باروری و ایزد گیاهی باعث سرسبزی و بازگشت زندگی به جهان خاکی است. ازدواج مقدس و مرگ و رفتن خدا به جهان مردگان درونمایهٔ اصلی اساطیر بین بین‌النهرین باستان است. واقعیت جغرافیایی این است که این منطقه نیمی از سال خشک و گرم است و در این مدت گیاهان پژمرده و نابارور می‌شوند. مردمان باستان این را دلیل مرگ و رفتن رب‌النوع گیاهی به جهان مردگان دانستند که بعدها آن را به ازدواج اینانا و دموزی ربط دادند. یا به اعتقاد اسطوره‌شناسان آیین‌گرا برای توجیه این واقعیت طبیعی داستان‌هایی همچون عشق اینانا و دموزی را برساختند.

اینانا بعدها به صورت ایشتر و دُموزی به صورت تموز در می‌آید.

اسطوره‌شناسی

سومری

ازدواج با اینانا

لوح اصلی سومری اظهار عشق اینانا و دموزی

شعر اینانا کشاورز را برمی‌گزیند (ETCSL 4.0.8.3.3) با گفتگوی بازیگوشانهٔ اینانا و برادرش اوتو آغاز می‌شود که به او با پافشاری یادآوری می‌کند زمان ازدواجش فرا رسیده‌است. دموزی، همراه با کشاورزی به نام انکیمدو، برای اظهار عشق به او می‌آید. در ابتدا اینانا کشاورز را برمی‌گزیند، اما اوتو و دموزی به تدریج او را ترغیب می‌کنند که دموزی گزینهٔ بهتری برای همسری است، با این استدلال که در ازای هر هدیه‌ای که کشاورز به او بدهد، شبان می‌تواند بهتر از آن را فراهم کند. در نهایت اینانا با دموزی ازدواج می‌کند. شبان و کشاورز اختلافات خود را حل می‌کنند، و به یکدیگر هدیه‌ای می‌دهند. «ساموئل نوآه کریمر» این اسطوره را با داستان هابیل و قابیل در کتاب مقدس مقایسه می‌کند، زیرا هر دو روایت بر یک کشاورز و یک شبان و رقابتشان برای لطف الهی متمرکز است، و در هر دو داستان خدای مورد نظر در نهایت شبان را برمی‌گزیند.

شعرهای عاشقانه و اروتیک بسیاری از شب زفاف اینانا و دموزی باقیمانده است.

تراکوتای اروتیک، دوره بابلی باستان (ح. ۱۸۳۰ تا ح. ۱۵۳۱ پیشا دوران مشترک). این گونه از تصاویر در زمانی شاهدی بر آیین «ازدواج مقدس» تفسیر می‌شد که در آن پادشاه در نقش دموزی با کاهنه اینانا سکس می‌کرد. اکنون معمولا این تفسیر از متن‌های ادبی سومری درست دانسته نمی‌شود.

حرف‌نویسی متن سومری (ETCSL 4.08.16)

ترجمه ساموئل کرامر و وولکشتین

gal4-la jar-ra? ne-en GAG X [...] si-gin7 jicmar gal-e /kece2\ [...] ma2 an-na ne-en ec2 la2 [...] ud-sakar gibil-gin7 hi-li /gur3\-[ru-ju10] kislah ne-en edin-na cub?-[...] a-cag4? uzmucen ne-en uzmucen dur2-[ra]-/ju10\ a-cag4 an-na ne-en a ma-ra-ju10 ma-a gal4-la-ju10 du6 du8-du8-a a ma-«a»-ra ki-sikil-jen a-ba-a ur11-ru-a-bi gal4-la-ju10 ki duru5 a ma-ra ga-ca-an-jen gud a-ba-a bi2-ib2-gub-be2 ... ga sig7-a-ma-ab mu-ud-na-ju10 ga sig7-/a\-[ma-ab] mu-ud-na-ju10 me-e ga de3-e-da-/na8\-[na8] am ddumu-zid ga sig7-a-ma-/ab\ mu-ud-na-ju10 me-e ga de3-/e-da\-[na8-na8] ga ud5-da-ke4 amac [...] nin car2-ra dugcakir kug-ja2 sug4-[...] ddumu-zid ga am-si-har-ra-/an\-[na ...]

فرجم، شاخ، قایق بهشت، مانند ماه نو سرشار از اشتیاق است. زمین کِشت نشده‌ام در حال آیش است. من، اینانا، چه کسی فرجم را شخم خواهد زد؟ چه کسی زمین مرتفعم را شخم خواهد زد؟ من، یک زن جوان، چه کسی فرجم را شخم خواهد زد؟ چه کسی گاو را در آن مستقر خواهد کرد؟ چه کسی فرجم را شخم خواهد زد؟ ... دامادم، شیرت را شیرین و غلیظ کن. شبانم، شیر تازه‌ات را خواهم نوشید. گاو وحشی، دموزی، شیرت را شیرین و غلیظ کن. شیر تازه‌ات را خواهم نوشید. بگذار شیر بز در آغلم روان گردد. مَشک مقدسم را با پنیر عسلی پر کن. سرورم دموزی، شیر تازه‌ات را خواهم نوشید.

مرگ

روایت اصلی

در اواخر شعر حماسی فرورفتن اینانا به دنیای زیرین (ETCSL 1.4.1)، همسر دموزی، اینانا، از جهان زیرین می‌گریزد، ولی توسط گروهی از دیوها (گالاها) دنبال می‌شود، که اصرار دارند حتماً کسی دیگر باید جای او را در جهان زیرین بگیرد. آن‌ها در ابتدا با سوکال اینانا، نینشوبور، روبه‌رو می‌شوند و قصد بردن او را با خود دارند، ولی اینانا آن‌ها را بازمی‌دارد، پافشاری می‌کند که او خدمتگزارِ وفادارش است و به حقیقت برای او در زمانی که در جهان زیرین بوده، سوگواری کرده است.

اکدی

در اسطوره آداپا، دموزی و نینگیشزیدا دو دربان آنو، خدای آسمان، هستند که به نفع آداپا، کاهن اِآ، سخن می‌گویند (زمانی که در محضر آنو محاکمه می‌شود). در لوح ششم نسخه مرجع اکدی حماسه گیلگمش، ایشتر (اینانا) تلاش می‌کند تا گیلگمش را بفریبد، ولی او نمی‌پذیرد، و به او یادآوری می‌کند که به تموز (دموزی)، "عاشق دوران جوانی [اش]" ضربه زده‌است، و حکم کرده که او باید "سال به سال گریه کند". گیلگمش تموز را پرنده‌ای رنگارنگ (الللو، احتمالاً سبزقبای اروپایی یا هندی) توصیف می‌کند، که بال او شکسته شده و اکنون تمام وقت خود را «در جنگل و به گریه برای "بال من!"» می‌گذراند (Tablet VI, section ii, lines 11–15).

منابع

• Ackerman, Susan (2006) [1989], Day, Peggy Lynne (ed.), Gender and Difference in Ancient Israel, Minneapolis, Minnesota: Fortress Press, ISBN 978-0-8006-2393-7
• Ataç, Mehmet-Ali (2018), Art and Immortality in the Ancient Near East, Cambridge, England: Cambridge University Press, ISBN 978-1-107-15495-7
• Atallah, W. (1966), Adonis dans la littérature et l'art grecs, Paris
• Baring, Anne; Cashford, Jules (1991), The Myth of the Goddess: Evolution of an Image, London, England: Penguin Books, ISBN 978-0-14-019292-6
• Barstad, Hans M. (1984), The Religious Polemics of Amos: Studies in the Preaching of Am 2, 7B-8; 4,1-13; 5,1-27; 6,4-7; 8,14, Leiden, The Netherlands: Brill, ISBN 9789004070172
• Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary, The British Museum Press, ISBN 978-0-7141-1705-8
• Breitenberger, Barbara (2007), Aphrodite and Eros: The Development of Greek Erotic Mythology, New York City, New York and London, England, ISBN 978-0-415-96823-2
• Burkert, Walter (1985), Greek Religion, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, ISBN 978-0-674-36281-9
• Corrente, Paola (2012), Dioniso y los Dying gods: paralelos metodológicos, Universidad Complutense de Madrid
• Cragg, Kenneth (1991), The Arab Christian: A History in the Middle East, Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press, ISBN 978-0-664-22182-9
• Cyrino, Monica S. (2010), Aphrodite, Gods and Heroes of the Ancient World, New York City, New York and London, England: Routledge, ISBN 978-0-415-77523-6
• Dalley, Stephanie (1989), Myths from Mesopotamia: Creation, the Flood, Gilgamesh, and Others, Oxford, England: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-283589-5
• de Azevedo, Mateus Soares (2005), Ye Shall Know the Truth: Christianity and the Perennial Philosophy., United States: World Wisdom, ISBN 978-0-941532-69-3
• Detienne, Marcel (1977) [1972], Les jardins d'Adonis, translated by Lloyd, Janet, Hertfordshire, England: Harvester Press
• Eddy, Paul Rhodes; Boyd, Gregory A. (2007), The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus Tradition, Grand Rapids, Michigan: Baker Academic, ISBN 978-0-8010-3114-4
• Ehrman, Bart D. (2012), Did Jesus Exist?: The Historical Argument for Jesus of Nazareth, New York City, new York: HarperCollins, ISBN 978-0-06-220644-2
• Hallo, William W.; Simpson, William Kelly (1971), The Ancient Near East: A History, New York: Harcourt Brace Jovanovich, Inc.
• Jacobsen, Thorkild (2008) [1970], "Toward the Image of Tammuz", in Moran, William L. (ed.), Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture, Eugene, Oregon: Wipf & Stock, pp. 73–103, ISBN 978-1-55635-952-1
• Kerényi, Karl (1951), The Gods of the Greeks, London, England: Thames and Hudson, ISBN 978-0-500-27048-6
• Kramer, Samuel Noah (1961), Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C. : Revised Edition, Philadelphia, Pennsylvania: University of Pennsylvania Press, ISBN 978-0-8122-1047-7
• Kramer, Samuel Noah (October 1966), "Dumuzi's Annual Resurrection: An Important Correction to "Inanna's Descent"", Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 183 (183): 31, doi:10.2307/1356459, JSTOR 1356459, S2CID 163544444
• Kramer, Samuel Noah (28 April 1970), The Sacred Marriage Rite, Bloomington, Indiana: Indiana University Press, ISBN 978-0-253-35035-0
• Leick, Gwendolyn (1998) [1991], A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology, New York City, New York: Routledge, ISBN 978-0-415-19811-0
• Leick, Gwendolyn (2013) [1994], Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature, New York City, New York: Routledge, ISBN 978-1-134-92074-7
• Lung, Tang (2014), "Marriage of Inanna and Dumuzi", World History Encyclopedia
• McCall, Henrietta (1990), Mesopotamian Myths, The Legendary Past, Austin, Texas: University of Texas Press, ISBN 978-0-292-75130-9
• Mettinger, Tryggve N. D. (2004), "The "Dying and Rising God": A Survey of Research from Frazer to the Present Day", in Batto, Bernard F.; Roberts, Kathryn L. (eds.), David and Zion: Biblical Studies in Honor of J.J.M. Roberts, Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, ISBN 978-1-57506-092-7
• Middlemas, Jill (2005), The Troubles of Templeless Judah, Oxford, England: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-928386-6
• Milton, John; Kastan, David Scott (2005), Paradise Lost (Kastan Edition), Indianapolis, Indiana: Hackett Publishing Company, Inc., ISBN 978-0-87220-733-2
• Mitchell, Stephen (2005) [2004], Gilgamesh: A New English Version by Stephen Mitchell, London, England: Profile Books, Ltd., ISBN 978-0-7432-6169-2
• Nemet-Nejat, Karen Rhea (1998), Daily Life in Ancient Mesopotamia, Daily Life, Greenwood, ISBN 978-0-313-29497-6
• Parpola, Simo (2004), Assyrian Identity in Ancient Times and Today (PDF), Helsinki, Finland
• Penglase, Charles (1994), Greek Myths and Mesopotamia: Parallels and Influence in the Homeric Hymns and Hesiod, New York City, New York: Routledge, ISBN 978-0-415-15706-3
• Pryke, Louise M. (2017), Ishtar, New York and London: Routledge, ISBN 978-1-138-86073-5
• Sandars, Nancy K. (1972) [1960], The Epic of Gilgamesh, Harmondsworth: Penguin Books, ISBN 978-0-14-044100-0
• Shushan, Gregory (2009), Conceptions of the Afterlife in Early Civilizations: Universalism, Constructivism, and near Death Experience, New York City, New York and London, England: Continuum International Publishing Group, ISBN 978-0-8264-4073-0
• Simons, Frank (2017), Hazenbos, Joost; Mittermayer; Novák, Mirko; Suter, Claudia E. (eds.), "A New Join to the Hurro-Akkadian Version of the Weidner God List from Emar (Msk 74.108a + Msk 74.158k)", Altorientalische Forschungen, Berlin, Germany: Walter de Gruyter, 44 (1): 82–100, doi:10.1515/aofo-2017-0009, ISSN 0232-8461, S2CID 164771112
• Smith, Jonathan Z. (1987), "Dying and Rising Gods", in Eliade, Mircea (ed.), The Encyclopedia of Religion, vol. IV, London, England: Macmillan, pp. 521–527, ISBN 978-0-02-909700-7
• Smith, Mark S. (2002), The Early History of God: Yahweh and the Other Deities in Ancient Israel (2nd ed.), Wm. B. Eerdmans Publishing Company, ISBN 978-0-8028-3972-5
• Taylor, Joan E. (1993), Christians and the Holy Places: The Myth of Jewish-Christian Origins, Oxford, England: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-814785-5
• Tinney, Steve (April 2018), Woods, Christopher; Richardson, Seth; Osborne, James; El Shamsy, Ahmed (eds.), ""Dumuzi's Dream" Revisited", Journal of Near Eastern Studies, Chicago, Illinois: The University of Chicago Press, 77 (1): 85–89, doi:10.1086/696146, ISSN 0022-2968, S2CID 165931671
• van der Toorn, Karel; Becking, Bob; Willem, Pieter (1999), Dictionary of Deities and Demons in the Bible (second ed.), Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdman's Publishing Company, ISBN 978-0-8028-2491-2
• Warner, Marina (2016) [1976], Alone of All Her Sex: The Myth and Cult of the Virgin Mary, Oxford, England: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-963994-6
• West, M. L. (1997), The East Face of Helicon: West Asiatic Elements in Greek Poetry and Myth, Oxford, England: Clarendon Press, p. 57, ISBN 978-0-19-815221-7
• Wolkstein, Diane; Kramer, Samuel Noah (1983), Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer, New York City, New York: Harper&Row Publishers, ISBN 978-0-06-090854-6

• خجسته، فرامرز؛ حسنی‌جلیلیان، محمدرضا (۱۳۸۹). «تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف ساخت الههٔ باوری و ایزد گیاهی». تاریخ ادبیات (۶۴): ۷۷–۹۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۶-۲۷.