سودان
سودان (به عربی: السودان) (به انگلیسی: Sudan) با نام رسمی جمهوری سودان (به عربی: جمهورية السودان) (به انگلیسی: Republic of the Sudan) کشوری در شمال شرقی آفریقا و پایتخت آن خارطوم است.
جمهوری سودان | |
|---|---|
شعار: النصر لنا an-Naṣr lanā "پیروزی باماست" | |
_highlighted.svg) قلمرو سودان با رنگ سبز تیره نشان داده شده، مناطق مورد ادعا نیز با رنگ سبز روشن مشخص شده‌است. | |
| پایتخت | خارطوم ۱۵°۳۰′۰۳″شمالی ۳۲°۳۳′۳۶″شرقی / ۱۵٫۵۰۰۷°شمالی ۳۲٫۵۵۹۹°شرقی |
| بزرگترین شهر | ام درمان |
| زبان(های) رسمی | |
| گروه‌های قومی | |
| دین(ها) (۲۰۲۰)[۴] |
|
| نام(های) اهلیت | سودانی |
| حکومت | جمهوری فدرال در اصل یک دیکتاتوری نظامی[۵][۶] |
| |
| قوه مقننه | شورای قانونگذاری انتقالی |
| بنانهادن | |
| ۲۵۰۰ پیش از میلاد | |
| ۱۰۷۰ پیش از میلاد | |
| ۱۸۸۵ میلادی | |
| ۱۸۹۹ میلادی | |
• بدست آوردن استقلال | ۱ ژانویه ۱۹۵۶ |
• جدا شدن سودان جنوبی | ۹ جولای ۲۰۱۱ |
| ۱۱ آوریل ۲۰۱۹ | |
| ۲۰ آگوست ۲۰۱۹ | |
| ۲۵ اکتبر ۲۰۲۱ | |
| مساحت | |
• کل | ۱٬۸۸۶٬۰۶۸ کیلومتر مربع (۷۲۸٬۲۱۵ مایل مربع) (۱۵) |
| جمعیت | |
• برآورد سال ۲۰۲۳ | ۴۹٬۱۹۷٬۵۵۵[۷] (۳۰) |
• تراکم | ۲۱٫۳ بر کیلومتر مربع (۵۵٫۲ بر مایل مربع) (۲۰۲) |
| تولید ناخالص داخلی (GDP) برابری قدرت خرید (PPP) | برآورد ۲۰۲۲ |
• کل |  $۲۰۷٫۷ میلیارد[۸] (۷۱) |
• سرانه | $۴٬۴۵۰[۸] (۱۵۱) |
| تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی) | برآورد ۲۰۲۲ |
• کل | $۴۲٫۷ میلیارد[۸] (۹۶) |
• سرانه | $۹۱۶[۸] (۱۷۱) |
| شاخص جینی (۲۰۱۴) |  ۳۴٫۲[۹] |
| شاخص توسعه انسانی (۲۰۲۱) |  ۰٫۵۰۸[۱۰]۱۷۲ |
| واحد پول | پوند سودان (SDG) |
| منطقه زمانی | یوتی‌سی+۲ (CAT) |
| گاه‌شماری | روز/ماه/سال |
| جهت رانندگی | راست |
| پیش‌شماره تلفنی | +۲۴۹ |
| کد ایزو ۳۱۶۶ | SD |
| دامنه سطح‌بالا | .sd سودان. |
سودان از شمال با مصر و از شمال غربی با لیبی و از غرب با چاد و از جنوب غربی با آفریقای مرکزی و از جنوب با سودان جنوبی و از جنوب شرقی با اتیوپی و از شرق با اریتره مرز مشترک دارد، همچنین سودان از شرق به دریای سرخ پیوند می‌خورد و با عربستان سعودی مرز آبی دارد. پورت سودان بزرگترین بندر و بزرگترین نقطه مبادله تجاری کشور سودان است.
سودان ۴۹ میلیون نفر جمعیت دارد و واحد پول آن پوند سودان است. بیش از ۹۷ درصد از مردم این کشور مسلمان هستند.[۱۱] پیش از سال ۲۰۰۵ زبان عربی تنها زبان رسمی سودان بود.[۱۲] در قانون اساسی سال ۲۰۰۵ عربی و انگلیسی، هر دو، به عنوان زبان‌های رسمی کشور اعلام شدند.[۱۳]
این کشور سومین کشور بزرگ آفریقا و نیز دومین کشور بزرگ جهان عرب پس از الجزایر است. سودان بزرگترین کشور آفریقا و بزرگترین کشور جهان عرب بود تا اینکه در سال ۲۰۱۱ سودان جنوبی در پی برگزاری یک همه‌پرسی از این کشور جدا شد.
نام این کشور از گزاره عربی «بلاد السودان» گرفته شده که به معنی «سرزمین سیاهان» است. کشور سودان در سال ۱۹۵۶ استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد. به استثنای یک دورهٔ ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، کشور سودان از زمان کسب استقلال دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بوده‌است.[۱۴] این کشور با دو جنگ داخلی و جنگ دارفور روبه‌رو بوده و با مسائلی چون پاک‌سازی قومی و برده‌داری درگیر است.[۱۵]
در شاخص ادراک فساد، این کشور به عنوان یکی از فاسدترین کشورهای جهان از نظر میزان فساد اداری و اختلاس ذکر شده‌است.[۱۶] بر پایه شاخص گرسنگی جهانی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد سودان پنجمین کشور جهان از نظر گستردگی گرسنگی در جهان است و از این نظر در وضعیت هشداردهنده‌ای به‌سر می‌برد.[۱۷] سودان از دیدگاه آثار باستانی، بسیار غنی است و در این کشور، دستکم درحدود ۲۲۳ هرم وجود دارد که بیشتر از هر کشور دیگری در دنیا، از جمله کشور مصر است. غالب این هِرم‌ها مربوط به مجموعه هرم‌های نوبی است.[۱۸]
نام
ویرایشنام کشور سودان، نامی است که از لحاظ تاریخی به منطقه بزرگ ساحل صحرا در غرب آفریقا و در غرب سودان امروزی گفته می‌شد. از لحاظ تاریخی، واژه سودان به منطقه جغرافیایی، که از سنگال در ساحل اقیانوس اطلس تا شمال شرق آفریقا و سودان امروزی قرار داشته، اشاره دارد.
این نام از واژه عربی بلاد السودان یا «سرزمین سیاهان» گرفته شده‌است.[۱۹] این نام، یکی از نام‌های مختلفی است که دارای ریشه مشابهی است و به پوست بسیار تیره ساکنان آن مناطق اشاره دارد. پیش از این، سودان توسط مصری‌های باستان با نام‌های نوبیا و تا نهسی یا تا ستی شناخته می‌شد که به‌خاطر تیراندازان یا کمانداران نوبی و مدجای نام‌گذاری شده بود.
این‌کشور گاهی اوقات به عنوان سودان شمالی نیز شناخته می‌شود. یکی از دلایل این امر ممکن است، برای تمایز این کشور از سودان جنوبی باشد.[۲۰]
تاریخ
ویرایشدر ۱۸۲۰ و ۱۸۲۱ سودان به دست مصری‌ها تسخیر شد. در دههٔ ۱۸۸۰ یک رهبر اسلامی که ادعای مهدویت می‌کرد مصری‌ها را به مبارزه طلبید. پیروان این شخص خارطوم را فتح کردند. آنها در ۱۸۸۵ ارتشبد چارلز جورج گوردن، فرماندار کل سودان را که منتصب مصریان بود کشتند و یک حکومت مذهبی بر پا کردند. بریتانیا در امور این کشور مداخله کرد و از ۱۸۹۹ سودان مشترکاً از سوی بریتانیا و مصر اداره می‌شد. پس از جنگ جهانی اول ملی‌گرایی در سودان به شدت رشد کرد اما استقلال تا ۱۹۵۶ به دست نیامد.
کشور سودان در سال ۱۹۵۶ استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد. به استثنای یک دوره ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، کشور سودان از زمان کسب استقلال دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بوده‌است.[۲۱] سودان از نظر سیاسی همچنان بی‌ثبات و حکومت آن به‌طور متناوب در دست غیر نظامیان و نظامیان است. آخرین بار نظامیان طی کودتایی در ژوئن ۲۰۱۹ به قدرت رسیدند.
دارفور بخشی در غرب سودان است که از سال ۲۰۰۳ در آن درگیری‌هایی آغاز شده‌است. اهالی دارفور اکثراً آفریقایی‌تبار اما پیرو دین اسلام هستند اما از نحوه اختصاص بودجه دولتی ناخرسندند و دولت را متهم کرده‌اند که در این زمینه، بین آنان و اهالی عرب‌تبار منطقه تبعیض قائل می‌شود. آفریقایی‌تباران دارفور، که گروه‌های مسلحی را برای مقابله با دولت مرکزی تشکیل داده‌اند، گفته‌اند که دولت گروه‌های شبه نظامی عرب تبار ایجاد کرده و آنها را برای سرکوب آفریقایی‌تباران به کار می‌برد.[۲۱]
سودان جنوبی پس از سال‌ها جنگ، در سال ۲۰۱۱ از کشور سودان مستقل شد. هنوز اما دو کشور به لحاظ اقتصادی به هم وابسته هستند. سودان جنوبی نفت دارد و برای فروش نفتش مجبور است که آن را از طریق خطوط لوله‌ای که از سودان می‌گذرد به تانکرهای خریداران برساند.
در جنگ داخلی سودان که ریشه‌های قومی و مذهبی داشت و نهایتاً در سال ۲۰۱۱ به جدایی و تأسیس کشور مستقل سودان جنوبی انجامید، بیش از یک میلیون نفر جان خود را از دست دادند. مالکیت منطقه ابییی که دارای ذخایر غنی نفت خام است میان سودان و سودان جنوبی که در سال ۲۰۱۱ از سودان جدا شد، مورد مناقشه است. منطقه ابییی از زمان استقلال سودان جنوبی تحت اداره موقت نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل متحد قرار داشته‌است. در این منطقه، قبیله دینکا انگاک که عمدتاً کشاورز هستند طرفدار حکومت سودان جنوبی بوده ولی کوچ‌نشینان عرب‌تبار که عمدتاً دامدار هستند حامی دولت سودان هستند.[۲۲]
دوره‌های تاریخی
ویرایشدوران باستان
ویرایش
سرزمین سودان از لحاظ تاریخی بخش‌های بزرگی از فرمانروایی‌های کوش و نوبیه را تشکیل می‌داده‌است.[۲۳]
نوبیه منطقه‌ای است در حاشیه رودخانه نیل که اکنون میان کشورهای مصر و سودان قرار گرفته‌است. نوبیه از دوران نوسنگی سکونت‌گاه انسان بوده و پس از آن نیز نزدیک به ۲۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، دارای پادشاهی مستقلی بود و سپس بخشی از قلمرو شماری از فرعون‌های مصر قرار گرفت.[۲۴]
یکی از شاهان کوشی در سده هشتم پیش از میلاد به مصر حمله برد و بدین طریق، شاهان کوشی به مدت یک سده به عنوان دودمان بیست‌وپنجم از فرعون‌ها، بر مصر فرمان راندند. فرعون‌های کوشی در زمانی از جنوب کردفان تا صحرای سینا را در قلمرو خود داشتند. شاه پیه کوشید تا قلمرو خود را به خاور نزدیک گسترش دهد اما سارگون دوم، شاه آشور، او را شکست داد. کوشی‌های سودان سرانجام از آشوری‌ها شکست خورده و از مصر رانده شدند.
تا آغاز سده هشتم میلادی شمال آفریقا به اسلام گروید. دوره طولانی بازرگانی توسعه یابنده از طریق فعالیت‌های اسلامی که با تغییر دین تدریجی بازرگانان سودان توسط شرکای بربرشان از صحرا همراه بود. دست کم تا سده نهم، اسلام به بازارهای سودان غربی راه یافت اما تأثیر اولیه آن اندک بود. دومین دوران رشد و نفوذ اسلام در سواحل غربی به سمت جنوب صحرای آفریقا و از جنوب تا کمربند سودان و منطقه نیل راه یافت. در این میان، نقش بازرگانی و مهاجرت‌های اقتصادی را در توسعه اسلام در قاره آفریقا باید مهم شمرد. از سوی دیگر در حوزه سواحل شرقی آفریقا، اسلام از طریق بازرگانان عرب برخاسته از سرزمین‌های عرب‌زبان منطقه خاورمیانه و نیز خلیج فارس وارد کشورهای ساحلی شد و البته گسترش اسلام در آفریقای مرکزی نیز اتفاق افتاد اما مانند مناطق شرقی و غربی آفریقا نبود. اما، گسترش شرقی اسلام در جهت کمربند سودانی فقط از حدود سده ۱۱ تا ۱۴ میلادی رخ داد و البته از طریق حکومت‌های دینی از سده هفدهم تقویت و استوار شد.
دوران ترکی و مهدوی
ویرایش
تا سال ۱۸۲۰ که حکومت مشترک ترک و مصر بر سراسر شمال و جنوب سودان استقرار داشت، اطلاعات محدودی از تاریخ و وضعیت سیاسی این کشور در دست است.[۲۵] تاریخ جدید سودان را باید از زمان لشکرکشی و ورود نیروهای نظامی محمدعلی پاشای مصری به ایالات سودان و فتح آن (۱۸۲۰–۱۸۲۱ میلادی) آغاز کرد. حکومت مشترک دو کشور ترکیه و مصر تا سال ۱۸۸۱ ادامه یافت. با سلطه امپراتوری بریتانیا بر مصر، دامنه نفوذ آن، تا سودان گسترش یافت. خدیو مصر اداره بخش اعظمی از سودان را به بریتانیایی‌ها سپرد. پس از آن نیز ارتشبد چارلز جرج گوردون از طرف خدیو مصر، فرماندار کل سودان شد. بدین ترتیب سودان اگرچه رسماً تحت کنترل مصریان بود اما در واقع مستعمره بریتانیا به‌شمار می‌آمد.[۲۶]
جنبش محمد احمد المهدی شناخته شده به «مهدی سودانی» که به جنبش المهدی معروف است در میان سال‌های ۱۸۸۰–۱۸۸۱ میلادی، بر ضد حکومت ترکی-مصری سودان صورت گرفت. در سال ۱۸۸۰ میلادی و در میانه بحران، مهدی سودانی با ادعای مهدویت، توانست طرفدارانی را گرد خود جمع کند و جنبشی را شکل دهد که به پیروزی مهدیون و شکست و خروج اشغالگران از سودان انجامید.[۲۶]
در آغاز سال ۱۸۸۴ میلادی، نیروهای محمد احمد در همه ایالت‌های سودان حضور داشتند. اما هنوز حکومت محمد احمد تشکیل نشده بود. در فوریه ۱۸۸۴ میلادی بریتانیا با تغییر راهکنش و به قصد سازش با محمد احمد مهدی سودانی، سودان را مستقل از مصر اعلام کرد و ارتشبد گوردون را به مقام فرمانداری کل سودان منصوب کرد. محمد احمد پس از آنکه ام درمان را پایتخت خویش قرار داد در طی یک بیماری در ژوئن ۱۸۸۵ میلادی درگذشت.[۲۶]
با مرگ محمد احمد بین پیروان او اختلاف افتاد و سرانجام «عبدالله» به همراه نیروهایش که به «انصار» معروف شدند در سال ۱۸۹۱ توانستند کلیه مخالفان را سرکوب نمایند.[۲۷] در سال‌های ۱۸۸۹و ۱۸۹۰ میلادی، خشکسالی و گرسنگی و بیماری‌های واگیر دار، سودان را در کام خود کشید در چنین وضعیتی در سال ۱۸۹۶ بریتانیا و فرانسه به ترتیب از شمال و از غرب وارد عملیات نظامی علیه دولت عبدالله شدند. نیروهای مشترک بریتانیایی-مصری به فرماندهی لرد هربرت کیچنر در سپتامبر ۱۸۹۸ میلادی، ام درمان، مرکز دولت عبدالله را اشغال کردند و عبدالله با اندک نیروی باقیمانده‌اش به سمت کردفان عقب‌نشینی کردند و بدین طریق سودان عملاً مستعمره کامل بریتانیا شد. مدتی بعد، عبدالله به قتل رسید.[۲۶] در ادامه سلطه کامل بریتانیا بر سودان، نیروهای باقی‌مانده «المهدی» نیز در شهر «ام درمان» در جنگی با نیروهای بریتانیایی شکست خورده و کاملاً منهدم شدند و به این شکل بریتانیا سودان را تا ۶۰ سال تحت انقیاد کامل خود درآورد. در سال ۱۸۹۹ سودان به‌طور کامل، مستعمره بریتانیا شد.[۲۸] در همین سال «سر رجینالد وینگیت» در سمت فرماندار کل سودان سازمان اداری سودان را با اقتباس از تشکیلات بریتانیایی پی‌ریزی کرد.
دوره معاصر
ویرایشپس از استقلال مصر در سال ۱۹۲۲ یکی از افسران سودانی به نام «علی عبداللطیف» با همکاری مصر جنبش استقلال طلبانه‌ای را آغاز کرد. سال ۱۹۲۴ سرآغاز مبارزات مردم سودان علیه استعمار بریتانیا به‌شمار می‌رود و کم‌کم فکر استقلال بین طبقات مختلف و دانشجویان سودانی رشد یافت. در سال ۱۹۴۳ حزب سیاسی «العشقاد» و حزب دیگری به نام امه هر دو با هدف استقلال‌طلبی تأسیس شدند.[۲۹] در نوامبر ۱۹۵۳ سودانی‌ها برای نخستین بار در انتخابات مجلس کشور خود شرکت کردند و حزب «العشقاد» با ۵۱ کرسی به رهبری «اسماعیل ازهری» به پیروزی رسید. در سال ۱۹۵۵ مجلس مؤسسان ملی خواستار خروج کلیه نیروهای بریتانیایی از این کشور شد و در دسامبر همان سال مجلس سودان تصمیم به استقلال سودان به عنوان یک کشور مستقل و حاکم گرفت. نهایتاً در سال ۱۹۵۶ پرچم‌های بریتانیا و مصر از کشور سودان پایین کشیده شدند و جشن استقلال در ژانویه ۱۹۵۶ برگزار شد.[۳۰]
در سال ۱۹۵۸ ابراهیم عبود کودتا کرد و در سال ۱۹۶۴ دوباره یک دولت ائتلافی تشکیل شد. در سال ۱۹۶۹ سرهنگ جعفر نمیری کودتا کرد و طی ۱۶ سال دیکتاتوری خود را در توسعه روابط آمریکا با آمریکا ادامه داد. در سال ۱۹۸۵ ارتشبد عبدالرحمن سوار الذهب با پشتیبانی حرکت‌ها و جنبش‌های مردم و گروه‌های سیاسی توانست با کودتای بدون خون‌ریزی قدرت را دست بگیرد، اما اعلام کرد که با انتخابات و رأی مردم کنار خواهد رفت و قدرت را به شخص منتخب مردم واگذار خواهد کرد.[۳۱] به این صورت یک سال بعد، صادق المهدی از حزب امه قدرت را به دست گرفت. در ۳۰ ژوئن ۱۹۸۹ ارتشبد عمر حسن البشیر با یک حرکت نظامی بدون خون‌ریزی، حکومت المهدی را سرنگون و قدرت را به دست گرفت و دولت نجات ملی را برقرار کرد. او طی انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۹۹۶ با اکثریت آرا به ریاست‌جمهور سودان رسید.[۳۲][۳۳]
عمر البشیر
ویرایشدر سال ۱۹۸۹ (میلادی) عمر البشیر، قدرت را در جریان یک کودتای نظامی به‌دست گرفت و خارطوم را به مرکزی برای گروه‌های جهادی مسلح تبدیل کرد. سودان برای القاعده و دیگر گروه‌های تندرو تبدیل به پایگاهی برای حمله به آمریکا، عربستان سعودی، مصر، اتیوپی، اوگاندا، کنیا، و دیگر نقاط جهان شد. به دنبال نخستین حمله به مرکز تجارت جهانی در نیویورک در ۱۹۹۳ ایالات متحده، سودان را در فهرست دولت‌های پشتیبان تروریسم قرار داد.[۳۴]
تحریم‌های مالی بین‌المللی و فشار نظامی کشورهای همسایه که از شورشیان سودانی پشتیبانی می‌کردند باعث شد تا این کشور سه سال بعد، اسامه بن لادن و دیگر نیروهای جهادی را اخراج کند. بلافاصله پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ سازمان‌های اطلاعاتی سودان همکاری نزدیکی را با آژانس اطلاعات مرکزی (سیا) آغاز کردند. اما کنگره ایالات متحده آمریکا به دلایلی چون جنگ دارفور و نقض حقوق بشر توسط دولت، از خارج کردن سودان از فهرست پشتیبانان تروریسم، خودداری کردند. به تلافی این رفتار، دولت عمر البشیر به همکاری پنهانی خود با حماس و ایران ادامه داد و دستکم در دو مقطع، جنگنده‌های اسرائیلی در سواحل سودان به کشتی‌هایی حمله کردند که گفته می‌شد حاوی اسلحه برای حماس بودند.[۳۴]
جنگ دارفور
ویرایش
در منطقه دارفور درگیری‌های خشن میان گروه‌های قومیتی، بر سر مالکیت زمین، امری رایج بود. در پایان دهه ۱۹۸۰ یک جنبش برتری‌جویانه عرب پا گرفت که گفته می‌شد مورد پشتیبانی معمر قذافی بود. گروه‌هایی مانند «فور» ها، «زغاوه» ها و «ماسالیت» ها احساس می‌کردند که دولت، جانب عرب‌ها را گرفته‌است. آغاز جنگ دارفور را معمولاً سال ۲۰۰۳ می‌دانند. با این حال جنبش‌های شورشی، پیش از آن شکل گرفته بودند.[۳۵] مقامات سازمان ملل متحد در مارس ۲۰۰۴ گفتند که شبه نظامیان جنجوید هوادار دولت به قتل‌عام سازماندهی شده روستاییان غیر عرب در دارفور دست زده‌اند. «سند دوحه برای صلح در دارفور» در مه ۲۰۱۱ در قطر امضا شد. اما در سپتامبر ۲۰۱۲ درگیری با شورشیان در دارفور و کردفان جنوبی رخ داد.[۳۶] سازمان ملل متحد تعداد کشته‌شدگان جنگ دارفور را سیصد هزار تن و تعداد آوارگان آن را دو و نیم میلیون نفر تخمین زده‌است.[۳۷]
در چند سال اخیر، بزرگترین عامل تلفات جانی در دارفور، درگیری میان گروه‌های مختلف عرب بوده‌است. با اینکه تصور رایج دربارهٔ این درگیری، ستیز شورشیان آفریقایی‌تبار با دولت و اعراب دارفوری است، برخی گروه‌های کوچکتر آفریقایی‌تبار هم برای خارطوم جنگیده‌اند.[۳۵]
دیوان کیفری بین‌المللی در سال ۲۰۰۹ میلادی کیفرخواستی را علیه عمر البشیر به دلیل ارتکاب به جرایم جنگی در دارفور صادر کرد اما او هنوز دستگیر نشد. او متهم است که بر اقدام برای پاک‌سازی قومی بخشی از جامعه فورها، زغاوه‌ها و ماسالیت‌ها نظارت کرده‌است.
جغرافیا
ویرایش
جمهوری سودان با یک ۱٬۸۸۶٬۰۶۸ کیلومتر مربع (۷۲۸٬۲۱۵ مایل مربع) گستره در شمال آفریقا و در کنار دریای سرخ، میان مصر و اریتره است. درازای کرانه‌های سودان به ۸۵۳ کیلومتر می‌رسد. همچنین این کشور از سوی شمال ۱۲۷۳ کیلومتر با مصر، از شمال باختری ۳۸۳ کیلومتر با لیبی، از سمت باختر ۱۳۶۰ کیلومتر با چاد، از سمت جنوب باختری ۱۱۶۵ با جمهوری آفریقای مرکزی، از سمت جنوب با جمهوری سودان جنوبی و بالاخره از سمت شرق ۶۰۵ کیلومتر با اریتره مرز مشترک دارد.
بخش پهناوری از سودان را دشت‌های بزرگی تشکیل می‌دهد که به دست دره بزرگ رودخانه نیل به دو بخش خاوری و باختری جدا می‌شود. همچنین ۵ درصد از خاک این سرزمین را زمین‌های قابل کشت و ۴۶ درصد از آن را چراگاه‌های طبیعی شامل می‌شوند. پست‌ترین بخش سودان در کرانهٔ دریای سرخ هم سطح آبهای جهان است و بلندای بلندترین بخش این کشور در قله دریبا به ۳٬۰۴۲ کیلومتر (۱٬۸۹۰ مایل) می‌رسد. آب و هوای سودان گرم و خشک است.
آب و هوا
ویرایشزمینهای سودان، دشت گسترده‌ای است و کوه‌ها و بلندی‌های آن در جنوب و دورترین بخش باختری آن قرار دارد. کوه‌های نوبه در مرکز و کوه‌های دریای سرخ دربخش خاوری سودان هستند. سودان دربخش مداری آفریقا است و آب و هوای آن در جنوب استوایی و در مرکز سافنا و در شمال قاره‌ای است. بخش دریای سرخ خاوری دارای باران‌های زمستانی است و از مارس تا ژوئن (≈اسفند تا خرداد) درجه گرمای بالاست و در روز به ۴۲ و در شب ۲۷ درجه سلسیوس می‌رسد. با ریزش باران درجه گرما کاهش یافته و از ماه ژوئیه تا اکتبر (≈تیر تا مهر) ادامه می‌یابد. از نوامبر تا فوریه (≈آبان تا بهمن) هوا گرم و معتدل شده و درجه گرما در روز به ۳۰ درجه و در شب ۱۶ یا پائین‌تر می‌رسد.
مردم
ویرایش
هماهنگ با تازه‌ترین برآورد، جمهوری سودان بیش از ۴۳٫۷ میلیون نفر جمعیت دارد که ۴۵ درصد از آنها زیر ۱۴ سال، ۵۳ درصد بین ۱۵ تا ۶۵ سال و ۲ درصد بقیه بیشتر از ۶۵ سال سن دارند.
نرخ رشد سالانه جمعیت سودان ۲٫۴٪ درصد است. این کشور به ازای هر هزار نفر از جمعیت خود ۵۸/۳۴ نفر نرخ زاد و ولد، ۲۸/۱۲ نفر نرخ مرگ و میر و ۷/۰ نفر نرخ کوچ کردن دارد. امید به زندگی در بین مردان سودانی به ۶۴ سال و در زنان این کشور به ۶۸ سال می‌رسد.
از سوی دیگر ۵۲ درصد از ساکنان کشور سودان پیش از جدا شدن سودان جنوبی، از نژاد سیاه‌پوستان آفریقایی، ۳۹ درصد عرب و ۸ درصد از نژاد قبیله «بجا» بودند اما امروزه بیشتر مردم سودان از نژاد عرب سودانی هستند. اما در بعضی بخش‌های جنوبی و همچنین در دارفور، اکثریت با نژاد سیاه است.
مسلمانان ۹۷ درصد، و ۳ درصد باقی‌مانده را پیروان ادیان محلی آنیمیست و مسیحیان و قبطی‌ها تشکیل می‌دهند. همچنین اقلیتی از پیروان مذهب شیعه دوازده‌امامی در شهرهای خارطوم، ام درمان، شندی، ابوزبد، پورت سودان و دیگر استان‌های این کشور زندگی می‌کنند.
بیشتر مسلمانان سودان، مالکی مذهب و بخش زیادی از آنان تابع مذهب‌های تصوف و مقید به آداب و رسوم آنان هستند. انبوه مکتب‌خانه‌های قرآنی که به کودکان خردسال خواندن و حفظ قرآن را با همان لوح‌های چوبی قدیم آموزش می‌دهند از ویژگی‌های جامعه سنتی و مذهبی سودان به‌شمار می‌آید.
عربی، زبان رسمی سودان است و زبان انگلیسی زبان دوم به‌شمار می‌آید.
دست کم ۵۹٫۹٪ از مردان و ۴۴٫۹٪ از زنان بالای ۱۵ سال سودان باسوادند. جنگ‌های خونین سودان با همسایگان و درگیری‌های داخلی این کشور از پیشرفت امکانات و بهداشت در این کشور جلوگیری کرده‌است. این کشور در چند سال گذشته از داشتن خوراک و بهداشت، بی‌بهره بوده‌است.
اقوام
ویرایش
جمعیت عرب ۷۰ درصد کل کشور برآورد شده‌است. آنها تقریباً کاملاً مسلمان هستند و عمدتاً به عربی سودانی صحبت می‌کنند. قومیت‌های دیگر عبارتند از بجا، خز، نوبی‌ها، ارمنی‌ها و قبطی‌ها.[۳۹][۴۰]
گروه‌های غیر عرب شامل بجا (بیش از ۲ میلیون)، خز (بیش از ۱ میلیون)، نوبا (تقریباً ۱ میلیون)، مورو، ماسالیت، بورنو، تاما، فولانی، هاوسا، سونگهای، نوبی‌ها، برتا، زاگاوا، نییمانگ، اینگسانا، داجو، کوالیب، گوموز، میدوب و تاگال هستند. هاوسا به عنوان یک زبان تجاری استفاده می‌شود. حدود ۱۰۰ هزار نفر مردم کرد ساکن سودان هستند، یک جامعه کوچک ۱۵۰ نفری یونانی در سودان نیز وجود دارد.[۴۱][۴۲]
اعراب سودانی شمال و شرق سودان ادعا می‌کنند که عمدتاً از مهاجران شبه جزیره عربستان و ازدواج‌های مختلط با جمعیت‌های بومی هستند. مردم نوبی تاریخ مشترکی با نوبی‌ها در جنوب مصر دارند. اکثر قبایل عرب در سودان در قرن دوازدهم به سودان مهاجرت کردند، با مردم بومی نوبی و دیگر جمعیت‌های آفریقایی ازدواج کردند و به تدریج اسلام را معرفی کردند.[۴۳] قبایل عرب پیش از اسلام از مهاجرت‌های قبلی به منطقه از غرب عربستان وجود داشته‌اند.[۴۴]
زبان
ویرایشتقریباً ۷۰ زبان بومی در سودان هستند.[۴۵] سودان دارای زبان اشاره منطقه ای است که قابل درک نیست. پیشنهادی در سال ۲۰۰۹ برای یک زبان اشاره سودانی یکپارچه کار شده بود.[۴۶]
پیش از سال ۲۰۰۵، عربی تنها زبان رسمی کشور بود.[۱۲] در قانون اساسی ۲۰۰۵، زبان رسمی سودان عربی و انگلیسی شد.[۱۳] نرخ باسوادی ۷۰٫۲ درصد از کل جمعیت، مرد: ۷۹٫۶ درصد، زن: ۶۰٫۸ درصد است.[۴۷]
ایالت‌های سودان
ویرایش
قلمرو جمهوری سودان از ۱۸ ایالت زیر تشکیل می‌شود:
- ایالت خارطوم (ولایة خرطوم)
- ایالت کردفان شمالی (ولایة شمال کردفان)
- ایالت شمالی (ولایة الشمالیة)
- ایالت کسلا (ولایة کسّلا)
- ایالت نیل آبی (ولایة النیل الأزرق)
- ایالت دارفور شمالی (ولایة شمال دارفور)
- ایالت دارفور جنوبی (ولایة جنوب دارفور)
- ایالت کردفان جنوبی (ولایة جنوب کردفان)
- ایالت جزیره (ولایة الجزیرة)
- ایالت نیل سفید (ولایة النیل الأبیض)
- ایالت رود نیل (ولایة نهر النیل)
- ایالت دریای سرخ (ولایة البحر الأحمر)
- ایالت قضارف (ولایة القضارف)
- ایالت سنار (ولایة سنّار)
- ایالت دارفور غربی (ولایة غرب دارفور)
- ایالت دارفور میانی (ولایة وسط دارفور)
- ایالت دارفور شرقی (ولایة شرق دارفور)
- ایالت کردفان غربی (ولایة غرب کردفان) (در سال ۲۰۰۵ منحل شد و در سال ۲۰۱۳ بار دیگر ایجاد شد)[۴۸][۴۹]
اقتصاد
ویرایشجنگهای داخلی، ناپایداری دیرین دستگاه سیاسی، ویژگی‌های بد آب‌وهوایی، پایین بودن ارزش کالاهای تولیدی در بازار جهانی و سیاست‌های نادرست اقتصادی از عمده دلایل تنگ‌دستی اقتصادی سودان به‌شمار می‌روند. کم و بیش ۸۰ درصد از نیروی کار این کشور در بخش کشاورزی کار می‌کنند ولی این بخش بیشتر غیرمکانیزه و پیشرفت چندانی نداشته‌است. صنایع سرپای سودان نیز بیشتر در زمینه فرآوری و تبدیل فراورده‌های کشاورزی ایجاد شده‌اند.
سودان کشوری با اقتصاد نفتی بود و از درآمدهای نفتی، برای رشد اقتصادی بهره می‌برد تا اینکه سودان جنوبی، از این کشور جدا شد و ۷۵ درصد از منابع نفتی سودان را گرفت. گوشه‌گیری کشور سودان در جهان، آسیب‌های فراوانی به اقتصاد این جمهوری وارد کرده‌است. ولی دولت این کشور به تازگی تصمیم گرفته تا با استفاده از الگوهای خارجی به بهبود بخش نفت بپردازد.
میزان تولید ناخالص داخلی سودان در سال ۱۹۹۹ به ۴/۱۱ میلیارد دلار رسید که دست کم ۴۱ درصد از آن مربوط به بخش کشاورزی، ۱۷ درصد مربوط به بخش صنعت و ۴۲ درصد مربوط به بخش خدمات است. نرخ رشد تولید ناخالص داخلی این کشور در پایان سال ۱۹۹۹ میلادی به ۴ درصد رسید، درحالی که میانگین نرخ یاد شده در میان سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۸ (۹۵/۲-) درصد بود.
سودان کشور تهی‌دستی است. به‌طوری‌که درآمد سرانه ملی آن به تازگی از ۳۲۰ دلار فراتر نرفته‌است و دست کم ۴۷ درصد از مردم آن در زیر خط فقر زندگی می‌کنند. نرخ تورم این کشور کم و بیش ۲۰ درصد است و شاخص بهای کالا و خدمات مصرفی آن رشدی برابر با ۱۶ درصد در سال دارد. سودان نزدیک به ۱۲ میلیون تَن نیروی کار دارد و نرخ بیکاری آن بیش از ۴۰ درصد است.
سودان، گنجایش تولید یک میلیارد و ۸۱۵ میلیون کیلووات ساعت انرژی الکتریکی دارد و دارای اندوخته‌های سرشار از سنگ آهن، نفت، مس، کروم، روی، تنگستن، میکا، نقره و طلاست. تولید طلای سودان در آستانه سال ۲۰۰۰ میلادی به حدود ۵ تُن در سال رسید. پارچه، سیمان، فراورده‌های نفتی، شکر، صابون، و کفش، مهم‌ترین تولیدات صنعتی سودان هستند. بیشترِ فراورده‌های کشاورزی این سرزمین، پنبه، ارزن، خرما و سبزیجات هستند.
در سال ۱۹۹۳ رئیس‌جمهور آمریکا، بیل کلینتون، سودان را در لیست کشورهای حامی تروریسم قرار داد و سه سال بعد یک رشته اقدامات از جمله منع (انتقال فناوری، فروش قطعات یدکی و به ویژه - و از همه دشوارتر- تحریم معاملات بانکی بین‌المللی به دلار) را به تصویب کنگره رساند؛ امری که صدمه سنگینی به اقتصاد سودان وارد کرد. با این همه خارطوم توانست به دلیل رونق قیمت نفت و سرمایه‌گذاری چین از سال ۱۹۹۹ در این زمینه، کمابیش به اموراتش ادامه دهد. مشارکت پکن، اکتشافات را توسعه داده و به خصوص با ساخت لوله‌های نفت که منطقهٔ میدان‌های نفتی در بندر سودان را به هم مرتبط می‌کرد، طی پانزده سال، توانست سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در سودان بکند (بیش از ۱۴ میلیارد دلار- ۸٬۱۱ میلیارد یورو) این کشور تا سال ۲۰۱۰ روی طلای سیاه زندگی می‌کرد تا زمانی که جنوب سودان، منطقه‌ای که ۹۰٪ ذخایر نفتی در آن قرار گرفته، پس از برگزاری یک همه‌پرسی بین‌المللی از سودان جدا شد.[۵۰]
سودان در سال ۱۹۹۹ بالغ بر ۵۸۰ میلیون دلار کالا به خارج فرستاد که بیشتر شامل پنبه، کنجد و دام‌های اهلی بود. عربستان سعودی، ایتالیا، آلمان، مصر، فرانسه، ژاپن، و چین بزرگترین خریداران کالا از سودان هستند.
این کشور همچنین در سال ۱۹۹۹ میلادی بیش از ۴/۱ میلیارد دلار کالا خرید که بیشتر شامل مواد خوراکی، فراورده‌های نفتی، کالاهای صنعتی، ماشین آلات و ماشین‌های ترابری، دارو و دستگاه‌های پزشکی، پوشاک و پارچه بود. چین، فرانسه، بریتانیا، آلمان، ژاپن، هلند و کانادا در ردیف عمده‌ترین صادرکنندگان کالا به سودان قرار دارند.
سودان نزدیک به ۲۴ میلیارد دلار بدهی خارجی دارد که دست کم ۵/۷ میلیارد دلار از آن کوتاه مدت است. واحد پول سودان «جنیه» است و پس از جدایی جنوب از شمال و از دست دادن منابع نفتی و جنگلی، نرخ تورم در این کشور افزایش زیادی داشته و هر دلار آمریکا کم و بیش با ۵/۵ جنیه سودان خریداری می‌شود. (نرخ برابری ژوئن۲۰۱۱)
ارتباطات
ویرایش
در سودان بیش از پانصد هزار شماره تلفن ثابت و میلیون‌ها شماره تلفن همراه وجود دارد. مردم این جمهوری امواج ۱۲ ایستگاه رادیویی (AM)، یک ایستگاه رادیویی (FM) و یک ایستگاه رادیویی با طول موج کوتاه را دریافت می‌کنند و برنامه‌های تلویزیون سودان از راه ۳ شبکه دولتی در سراسر کشور پخش می‌شود.
از نظر ویژگی ترابری و راه‌های رفت‌وآمد نیز نزدیک به ۵۳۱۱ کیلومتر راه‌آهن، ۱۱ هزار و ۹۰۰ کیلومتر جاده اصلی و فرعی، ۵۳۱۰ کیلومتر راه آبی، ۷ بندر ماهی‌گیری و بازرگانی، ۶۱ فرودگاه بزرگ و کوچک در سودان وجود دارد که تنها یک فرودگاه از آنها توانایی پذیرش هواپیماهای پهن پیکر را داراست.
مهم‌ترین بندر این کشور پورت سودان است.
سیاست
ویرایشکودتا و استعفای عمر البشیر
ویرایشپس از آنکه ارتش سودان در تاریخ ۱۱ آوریل ۲۰۱۹ (با توافق پشت پرده) کنترل کشور را به دست گرفت، عمر البشیر، به ظاهر، از سوی ارتش مجبور به استعفا و دستگیر شد. عواد ابن عوف، وزیر دفاع سودان گفت: عمر البشیر دستگیر شده و هم‌اکنون در یک محل امن حفاظت می‌شود. وی اعلام کرد از ساعت ۲۲ تا ۵ صبح حکومت نظامی است و حریم هوایی سودان نیز ۲۴ ساعت و تمام مرزها تا اطلاع ثانوی بسته خواهد بود.[۵۱][۵۲][۵۳][۵۴][۵۵][۵۶]
ائتلاف ارتش و مخالفان پس از کودتا
ویرایشدر ۱۴ مه ۲۰۱۹ شورای نظامی با ائتلاف «آزادی و تغییر» تشکیل شده از غیرنظامیان مخالف و معترض بر سر انتقال قدرت به دولتی غیرنظامی و تشکیل یک دولت موقت برای سه سال به توافق رسیدند. بر پایه این توافق دو سوم کرسی‌های مجلس قانونگذاری به ائتلاف «آزادی و تغییر» و دیگر کرسی‌ها به احزاب و تشکل‌هایی که عضو ائتلاف نیستند خواهد رسید.[۵۷]
روابط خارجی
ویرایش
آمریکا
ویرایشایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۷ تحریم‌های تجاری ۲۰ ساله علیه سودان را برداشت و مرحله دوم مذاکرات در نوامبر ۲۰۱۸ به‌منظور خارج کردن سودان از لیست کشورهای حامی تروریسم در جریان است، وزارت خارجه سودان با صدور بیانیه‌ای از شروع مذاکرات در این زمینه استقبال کرده‌است.[۵۸]
ایران
ویرایشدر ۴ ژانویه ۲۰۱۶ سودان کلیه روابط دیپلماتیک خود را به دلیل فشارهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی با ایران قطع کرد و روابط بین دو کشور به سردی گرایید.[۳۴]
عربستان و امارات
ویرایشدر ۲۱ آوریل ۲۰۱۹ عربستان سعودی و امارات متحده عربی اعلام کردند که برای مستحکم‌تر کردن پوند سودان، یک کمک مالی ۳ میلیارد دلاری به این کشور خواهند کرد. از این ۳ میلیارد دلار، ۲٫۵ میلیارد دلار بابت مواد غذایی، دارویی و فراورده‌های نفتی خواهد بود و نیم میلیارد باقی‌مانده به بانک مرکزی سودان داده خواهد شد.[۵۹]
اسرائیل
ویرایشدر اکتبر ۲۰۲۰ سودان با اسرائیل، پیمان صلح امضا کرد. سودان پنجمین کشور آفریقایی است که کشور اسرائیل را به رسمیت شناخته‌است و روابط دیپلماتیک را با اسرائیل آغاز می‌کند.[۶۰] با امضای این پیمان، ایالات متحده، نام این کشور را از فهرست دولت‌های پشتیبان تروریسم حذف کرد.[۶۱]
جستارهای وابسته
ویرایش- همه‌پرسی استقلال سودان جنوبی
- کودتای ۲۰۱۹ سودان
- اعتراضات ۲۰۱۳–۲۰۱۱ سودان
- تخاصم چاد و سودان
- دومین جنگ داخلی سودان
- انقلاب سودان
- فهرست شهرهای سودان
- تیم ملی فوتبال سودان
- نهضت مهدیون (سودان)
- سرود ملی سودان
- سودان جنوبی
- انقلاب سودان
- جنگ دارفور
- جنبش آزادی‌بخش خلق سودان
- تخاصم چاد و سودان
- کشور محصور در خشکی
- درگیری سودان (۲۰۲۳)
منابع
ویرایش- ↑ "People and Society CIA world factbook". 10 May 2022.
- ↑ "الجهاز المرکزی للتعبئة العامة والإحصاء" (PDF).
- ↑ "Sudanese Fulani in Sudan".
- ↑ "National Profiles". Association of Religion Data Archives. Retrieved 8 October 2022.
- ↑ Gavin, Michelle (8 April 2022). "Junta and Public at Odds in Sudan". Council on Foreign Relations. Retrieved 20 March 2023.
- ↑ Jeffrey, Jack (23 October 2022). "Analysis: Year post-coup, cracks in Sudan's military junta". Associated Press. Cairo, Egypt. Retrieved 20 March 2023.
- ↑ "Sudan". The World Factbook (۲۰۲۴ ed.). Central Intelligence Agency. Retrieved 24 September 2022. (Archived 2022 edition)
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ "World Economic Outlook Database, October 2022". IMF.org. International Monetary Fund. October 2022. Retrieved 23 December 2022.
- ↑ "Gini Index". World Bank. Retrieved 16 June 2021.
- ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Retrieved 16 December 2020.
- ↑ «National Profiles | World Religion». www.thearda.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۴.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Leclerc, Jacques. "L'aménagement linguistique dans le monde, "Soudan"" (به فرانسوی). Trésor de la langue française au Québec. Archived from the original on 23 October 2012. Retrieved 31 May 2013.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) خطای یادکرد: برچسب<ref>نامعتبر؛ نام «LeClerc» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ "2005 constitution in English" (PDF). Archived from the original on 30 May 2013. Retrieved 31 May 2013.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) خطای یادکرد: برچسب<ref>نامعتبر؛ نام «Const» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ «تاریخ - مطالعات آفریقا > شمال آفریقا > سودان - - مطالعات آفران - مؤسسه مطالعاتی و تحقیقاتی آفران - آفریقا و ایران». www.afran.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۴.
- ↑ 2009 U.S Dept of State Human Rights Report: Sudan
- ↑ Corruption Perceptions Index 2013. Full table and rankings بایگانی‌شده در ۳ دسامبر ۲۰۱۳ توسط Archive.today. Transparency International. Retrieved: 4 December 2013.
- ↑ Welthungerhilfe, IFPRI, and Concern Worldwide: 2013 Global Hunger Index - The challenge of hunger: Building Resilience to Achieve Food and Nutrition Security. Bonn, Washington D. C. , Dublin. October 2013.
- ↑ Pollard, Lawrence (2004-09-09). "Sudan's past uncovered". BBC News. Retrieved 2010-04-12.
- ↑ International Association for the History of Religions (1959), Numen, Leiden: EJ Brill, p. 131,
West Africa may be taken as the country stretching from Senegal in the West to the Cameroons in the East; sometimes it has been called the central and western Sudan, the Bilad as-Sūdan, 'Land of the Blacks', of the Arabs
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامNorth Sudanese Cultureوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ مؤسسه مطالعاتی و تحقیقاتی افران. بازدید: مارس ۲۰۱۴.
- ↑ رئیس قبیله دینکا در درگیری مرزی سودان کشته شد. در: بی بی‌سی فارسی. ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ Ancient Kingdoms in Land of War, The New York Times
- ↑ روحانی، بیژن: سالگرد نجات بزرگ. در: رادیو زمانه. ۱۱ فروردین ۸۸.
- ↑ وزارت امور خارجه، جمهوری سودان، انتشارات وزارت امور خارجه: تهران ۱۳۶۸. ص۱۳.
- ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ ۲۶٫۲ ۲۶٫۳ موثقی، احمد، جنبش‌های اسلامی معاصر، نشر سمت، چاپ دوم ۱۳۷۷.
- ↑ وزارت امور خارجه، جمهوری سودان، انتشارات وزارت امور خارجه: تهران ۱۳۶۸. صص۱۶–۱۷.
- ↑ همان منبع. ص۱۸.
- ↑ کورنون، ماریان، تاریخ معاصر آفریقا (ابراهیم صدقیانی)، انتشارات امیرکبیر: تهران ۱۳۶۵. ص۱۵۱.
- ↑ براکینسکی، بیداری آفریقا (علوی نیا، رضوانی)، انتشارات حقیقت: تهران ۱۳۵۲. ص۴۲.
- ↑ وزارت امور خارجه، جمهوری سودان، انتشارات وزارت امور خارجه: تهران ۱۳۶۸. ص۱۳۱.
- ↑ سید جوادی، سیدباقر، شناسنامه مطبوعات جهان: سودان، بنیاد اندیشه اسلامی، ۱۳۷۹. صص۲۲–۲۳.
- ↑ تقی‌زاده، ابا صالح: تأثیر انقلاب اسلامی ایران در سودان. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۱۶ تیر ۱۳۸۷.
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ ۳۴٫۲ آلکس دووال-تحلیلگر مسائل سودان (۲۴ مهر ۱۳۹۹). «چرا ترامپ می‌خواهد سودان با اسرائیل دوست باشد؟». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ دارفور: بن‌بست خونین سودان. در: بی‌بی‌سی فارسی. ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۲.
- ↑ همان منبع.
- ↑ بی‌بی‌سی فارسی. ۲ اسفند ۸۸.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۴ آوریل ۲۰۱۴.
- ↑ "World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Sudan: Copts". Minority Rights Group International. 2008. Retrieved 21 December 2010.
- ↑ "Copts migration". Sudanupdate.org.
- ↑ Suliman 2010, p. 115.
- ↑ "Ethnologue, Sudan".
- ↑ Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland (1888). Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. Vol. 17. p. 16. Retrieved 8 May 2011.
- ↑ وزیر خارجیة السودان الاسبق حسین ابوصالح ل"الشرق": التهدیدات الامریکیة للسودان کانت تصلنا فی ورقة صغیرة دون ترویسة اوامضاء (به عربی). Almshaheer.com. Archived from the original on 14 July 2018. Retrieved 26 March 2012.
- ↑ Gordon, Raymond G. , Jr. (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, 16th ed. Dallas: SIL International. Online version: "Languages of Sudan"
- ↑ Karen Andrae (2009) Language for inclusion (Sign language in Sudan) در یوتیوب
- ↑ "The World Factbook". cia.gov. Retrieved 13 August 2015.
- ↑ Western Kordofan State بایگانی‌شده در ۲۰۱۳-۰۸-۱۲ توسط Archive.today
- ↑ «Sudan shuffles governors of Kordofan states including ICC suspect». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اكتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۲۳. تاریخ وارد شده در
|archive-date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ Gerard PRUNIER: سودان هم‌صف با اردوی سعودی (پایان تحریم‌های آمریکا علیه سودان). لوموند دیپلماتیک. نوامبر ۲۰۱۷.
- ↑ «بحران سودان؛ 'ارتش، عمر البشیر را سرنگون کرد'» (به انگلیسی). ۲۰۱۹-۰۴-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۱.
- ↑ «عمر البشیر، پایان ۳۰ سال حکومت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۱.
- ↑ «عمر البشیر، رئیس‌جمهوری سودان از سوی ارتش این کشور «مجبور» به کناره‌گیری شد». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۱.
- ↑ سالاری، مسعود (۲۰۱۹-۰۴-۱۱). «حکومت عمر البشیر سقوط کرد؛ اعلام مقرارت منع آمد و شد از سوی ارتش سودان». euronews. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۱.
- ↑ «کودتای ارتش در سودان؛ عمر البشیر دستگیر شد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۱.
- ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «عمر البشیر، رئیس‌جمهوری سودان بازداشت شد | DW | 11.04.2019». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۱.
- ↑ ارتش و مخالفان در سودان بر سر دوره انتقالی سه ساله به توافق رسیدند
- ↑ Sudan, U.S. to hold more talks on removing Khartoum from terrorism sponsor list
- ↑ عربستان و امارات سه میلیارد دلار کمک مالی در اختیار سودان می‌گذارند
- ↑ آلکس دووال-تحلیلگر مسائل سودان (۲۴ مهر ۱۳۹۹). «چرا ترامپ می‌خواهد سودان با اسرائیل دوست باشد؟». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ «سودان و اسرائیل برای عادی‌سازی روابط توافق کردند». بی‌بی‌سی فارسی. ۲ آبان ۱۳۹۹.
کتاب‌شناسی
ویرایش- Evason, Nina (1 July 2023). "North Sudanese Culture". SBS Cultural Atlas (Article) (به انگلیسی). SBS. Retrieved 1 July 2023.
The Republic of Sudan (also known as North Sudan) is a North African country bordering seven other nations.
{{cite web}}: نگهداری CS1: url-status (link)
پیوند به بیرون
ویرایش
