گویش شهمیرزادی

گویش شهمیرزادی (به مازندرانی: شامِرزایی) گویشی از زبان مازندرانی و زیرمجموعه زبان‌های کاسپین می‌باشد که در نواحی شمالی استان سمنان علی‌الخصوص بخش شهمیرزاد در شهرستان مهدیشهر استان سمنان گویش می‌شود. گویش شهمیرزادی با زبان سمنانی که در شهرستان سمنان گویش می‌شود متفاوت است و با گویش‌هایی مانند گویش‌های شمال دامغان و شمیرانات که در امتداد البرز گویش می‌شود نزدیکی دارد. شهر شهمیرزاد (به صورت محلی شامرزا) در امتداد دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز، در ۱۵ مایلی شمال سمنان، در ۳۵٫۸ درجه از عرض جغرافیایی شمال، ۵۳٫۳ درجه طول شرقی و ۲٬۰۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد. ولادیمیر ایوانف گویش شهمیرزادی را یکی از گویش‌های زبان مازندرانی می‌داند.

گویش شهمیرزادی
شهمیرزادی، شامرزایی، مازندرانی، طبری
زبان بومی در	ایران استان سمنان
منطقه	بخش شهمیرزاد
شمار گویشوران	۴۵٬۰۰۰  (۲۰۰۸)
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی شمال غربی زبان‌های کاسپین مازندرانی گویش شهمیرزادی
گویش‌ها	رودبار پیش نسا
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	یکی از: mzn – زبان مازندرانی srz – شهمیرزادی
مناطقی که گویشوران مازندرانی دارد.

گویش شهمیرزادی بیش از ۴۵ هزار نفر گویشور دارد که حدود ۱۵ هزار نفر از آنها سکنه دائمی شهمیرزاد هستند و بقیه شهمیرزادی‌ها در تابستان از تهران، مازندران و مشهد به شهمیرزاد می‌آیند.

طبقه‌بندی

طبق کتاب راهنمای زبان های ایرانی، گویشی از زبان مازندرانی در شهمیرزاد رایج است . آرتور کریستین سن شهمیرزادی را شبیه به مازندرانی می داند. شباهت های بین شهمیرزادی و مازندرانی توسط شماری از پژوهشگران مورد بررسی قرار گرفته است. آنان به این نکته اشاره داشتند که شهمیرزاد ارتباط نزدیک با مازندران داشته زیرا بسیاری از سکنه متولد آنجا هستند و قبلا متعلق به مازندران بود و مردم شهمیرزاد زبان مازندرانی را تا ۹۰ درصد درک می کنند درحالیکه ایشان زبان های منطقه سمنان را تنها تا ۴۰ درصد درک می کنند.گرنوت ویندفور شهمیرزادی را به همراه گویش های افتری و سرخه ای-لاسکردی با زبان مازندرانی مرتبط می داند. برخی دیگر نیز زبان مردمان مناطق شهمیرزاد و سنگسر و افتر و پرور و اطراف آن را از جنس زبان مازندرانی می دانند.به باور حبیب برجیان نیز گویش شهمیرزاد از جنس مازندرانی است.آرزو نجفیان استاد دانشگاه و پژوهشگر زبان شناس، گویش شهمیرزادی را گویشی از زبان مازندرانی می داند. در مورد این که شهمیرزادی گونه ای از زبان مازندرانی است یا این که به حد کافی از آن دور است که به عنوان زبانی مجزا زیر خانواده زبان‌های کاسپین طبقه‌بندی شود اختلاف نظر وجود دارد. دانشورانی چون ورا راستورگوئوا و ادلمن آن را گونه ای متمایز از مازندرانی دانسته‌اند؛ اتنولوگ آن را زیرگروهی از زبان‌های کاسپین مجزا از هم گیلکی و هم مازندرانی طبقه‌بندی می‌کند. گلوتولوگ زبان‌های کاسپین را به دو شاخه گیلکی-رودباری و مازندرانی-شهمیرزادی تقسیم می‌کند و کد shah1253 را به شهمیرزادی تخصیص می‌دهد. دانلد استیلو که از بانیان تیپولوژی زبان‌های ایرانی است بر این باور است که ویژگی‌های کافی وجود دارد که بشود طبقه‌بندی مجزا برای شهمیرزادی درون خانواده کاسپین را توجیه کرد. علاوه بر این در مطالعه اخیری از گوناگونی‌های زبانی مازندرانی که ده ویژگی دستوری را در بر می‌گرفت شهمیرزادی فقط در یک ویژگی (زمان ماضی غیر تام) از مازندرانی متفاوت بود.

دانشنامه تبرستان و مازندران ذیل گویش شهمیرزادی چنین نقل نموده است، گونه زبانی شهمیرزادی لهجه ای از زبان مازندرانی است که با لهجه های غرب مازندران(تنکابن) قرابت و شباهت‌هایی دارد. گویش مردم ده‌صوفیان از روستاهای مجاور شهمیرزاد نیز مشابه گویش شهمیرزادی است.

دستور زبان

ضمیر

در مازندرانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، ساری	men	te	ve	emâ	šemâ	vešun
مفعولی، ساری	mere	tere	vere	emâre	šemâre	vešunre
ملکی، ساری	me	te	vene	ame	šeme	vešune
فاعلی، چالوس	men	to	ve	amâ	šomâ	vešon
مفعولی، چالوس	mene/mere	tere	vere	amâre	šomâre	vešonre
ملکی، چالوس	me	te	ve	ame	šeme	vešone
فاعلی، کلاردشت	men	to	un/on	amâ	šomâ	ušon
مفعولی، کلاردشت	mene	tere	une/vere	amâre	šomâre	ušone
ملکی، کلاردشت	me	te	une/ve	ame	šeme	ušone
فاعلی، شهمیرزاد	mo	to/tu	ü/o	h-ama	šamâ	ošan
مفعولی، شهمیرزاد	mar-a	tar-a/ter	ür-a	hamira	šamira	ošanra
ملکی، شهمیرزاد	me	to/te	e	hami	šami	ošene
فاعلی، تنکابنی	mo	to	vi	amâ	šomâ	ušân
مفعولی، تنکابنی	mere	tere	vere	amere	šemere	ušâne
ملکی، تنکابنی	mi	ti	vi	ami	šimi	ušane

شناسه

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در زبان طبری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.(نمونه زیر بر اساس گویش شهمیرزاد تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: ba-xord = خورد
• بن ماضی استمراری: mo_xord = می‌خورد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	ema	i	a	emi	eni	ena

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: xor = می‌خورد

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	emma	eni	ena	emmi	enni	enna

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: -ba-xor = بخور

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	am	i	a	im	in	an

صرف فعل

جدول زیر فعل خوردن (baxordan) بر اساس گویش شهمیرزادیدر زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل، گذشته کامل التزامی، حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های: حال ساده، گذشته استمراری، حال در حال انجام و گذشته در حال انجام ne در ابتدای فعل اصلی می‌آید.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	baxordema	baxordi	baxorda	baxordemi	baxordeni	baxordena
گذشته کامل	baxorde-bema	baxorde-bi	baxorde-bia	baxorde-bemi	baxorde-beni	baxorde-bena
گذشته التزامی	baxorde-bam	baxorde-bi	baxorde-bo	baxorde-bim	baxorde-bin	baxorde-ben
گذشته التزامی کامل	baxorde-bi-bam	baxorde-bi-bi	baxorde-bi-bo	baxorde-bi-bim	Baxorde-bi-bin	baxorde-bi-ben
گذشته استمراری	moxordema	moxordi	moxorda	moxordemi	moxordeni	moxordena
گذشته در حال انجام	davema-moxordema	davi-moxordi	dava-moxorda	davemi_moxordemi	daveni moxordeni	davena moxordena
حال ساده/آینده	xoremma	xoreni	xorena	xoremmi	xorenni	xorenna
حال در حال انجام	darma-xoremma	dari-xoreni	dara-xorena	darmi-xoremmi	darni xorenni	darna xorenna
حال التزامی	baxoram	baxori	baxora	baxorim	baxorin	baxoran
آینده نوع اول	vana baxoram	vana baxori	vana baxora	vana baxorim	vana baxorin	vana baxoran
آینده نوع دوم	xâmma baxoram	xâni baxori	xâna baxora	xâmmi baxorim	xânni baxorin	xânna baxoran

فعل منفی

۱. حالت اول: جدول زیر فعل خوردن (baxordan) بر اساس گویش شهمیرزادی منفی شده‌است. در تمام افعال na قبل از ستاک فعل می‌آید به استثنا زمان گذشته استمراری و گذشته در حال انجام که حرف منفی ساز na بین حرف ma (علامت استمرار) و ستاک فعل قرار می‌گیرد.

زمان	فعل مثبت	فعل منفی
گذشته ساده	baxordema	na-xordema
گذشته کامل	baxorda-bema	na-xorda-bema
گذشته التزامی	baxorda-bam	na-xorda-bam
گذشته التزامی کامل	baxorda-bi-bam	na-xorda-bi-ban
گذشته استمراری	moxordema	ma-na-xordema
گذشته در حال انجام	davema moxordema	davema ma-na-xordema
حال ساده/آینده	xorema	na-xorema
حال در حال انجام	darma xorema	darma na-xorema
حال التزامی	baxorem	naxorem
آینده نوع اول	vana baxorem	na-vana baxorem
آینده نوع دوم	xâme baxorem	na-xâme baxorem

۲. حالت دوم: جدول زیر فعل ریختن (dapâtan) بر اساس گویش شهمیرزادی منفی شده‌است. در افعالی که هجای da در آغازشان به کار رفته‌است در تمام زمان‌ها حرف na بین da و ستاک فعل قرار می‌گیرد.

زمان	فعل مثبت	فعل منفی
گذشته ساده	da-pâta	da-na-pâta

۳. حالت سوم: فعل بودن اگر بصورت معین نباشد با هجای da می‌آید و در حالت منفی حرف منفی ساز na بین حرف da و ستاک فعل قرار می‌گیرد.

فارسی معیار	گویش شهمیرزادی
خانه بود	xona da-vea
خانه نبود	xona da-na-vea
خانه هست	xona da-ra
خانه نیست	xona da-ni-a

نشانه جمع

• در گویش شهمیرزاد از نشانه‌های [un] برای جمع استفاده می‌شود.

چشم‌ها	čaš un
زن‌ها	zan un
درخت‌ها	dâr un

• در گویش شهمیرزاد با افزودن [â] به آخر اسم می‌توان آن را به اسم جمع تبدیل کرد.

کفش‌ها

kuš â

• در گویش شهمیرزاد با افزودن [hâ] به آخر اسم می‌توان آن را به اسم جمع تبدیل کرد.

سیب‌ها	siu hâ
مرغ‌ها	karg hâ

• در گویش شهمیرزاد با افزودن [hama] به آخر اسم می‌توان آن را به اسم جمع تبدیل کرد.

انگورها

angir hama

ضمایر پرسشی

ضمایر پرسشی به در گویش شهمیرزادی.

فارسی معیار	شهمیرزاد
چه کسی/کی	ki/ke
کجا	koja
چه/چی	čači
چرا	čukâ
چطور/چگونه	čati
کدام	kan

صفت ملکی

صفت ملکی در گویش شهمیرزاد.

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
ملکی، شهمیرزاد	me	te	e	ame/hami	šame/šami	ošone

دخترم	me detar
صورتش	e dim
کفشت	te kuš

حرف اضافه

حروف اضافه در گویش شهمیرزادی.

فارسی معیار	شهمیرزادی	گویش ساری
درون	dela/damin	dele
روی	dim/sar	dim/sar
برای/را	ra/a/r	re/e
برای	vra/vera/ev	vesse/se/ve
از	jen	je
در/روی	sar/dim	sar/dim/dam
زیر	beni/jir	ben/jer
دنبال	demâl	demâl
کنار	pali/var	pali/var
با/به وسیله	hamrâ/vari/bâ	hamrâ/je/jâ/bâ
مانند	vâri	vâri

فارسی معیار	شهمیرزادی	ساروی
زن برای من بچه می‌آورد	zan me-vra kota urana	zan me-ve kote yârne
برای کتاب جلد بخر	ketab-ev jald baxer	ketab-ve jeld baxer
من خود را داخل آینه دیدم	mo xoštan-e ayne dela badima	men xeštan-e ayne dele badime
من در مسجد بود	mo masjed-e damin davema	men masjed-e darun davime
از کجا می‌آیی	koja jen ani	koje je eni
من روی دیوار تکیه دادم	mo divar-e dim tekye hadâma	men divâr-e dim tekye hedâme
او در را با کلید باز کرد	u dare-re kali-vari va hakerda	ve dar-re keli je vâ hâkerde
سر تو مانند سر من کچل شد	te sar me sare vâri kal bavea	te sar me sare vâri kal bavie
اون موش را ببین	un miš-ra hišin	un gal-re hâreš
مرد را گفت	mard-a bogota	mardi-a baote
خوابم می‌گیرد	ma-r xu girna	me-re xu girne

واژگان

شماری از واژه‌های شهمیرزادی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:

گویش شهمیرزادی	گویش ساروی	فارسی
pesar	rikâ/peser	پسر
detar	kijâ/deter	دختر
kota	kote/vače	بچه
čitekâ	čindekâ	جوجه
bâmši	bâmeši	گربه
molije	melije	مورچه
maryija	mičkâ	گنجشک
haštpa	ban/kârten	عنکبوت
abr	miâ	ابر
čâka	čuke	رودخانه
por	mašt/per	پر
valg	valg/gelâm	برگ
našt	lačer	کثیف
šeno	hasno	شنا
adi	diru	دیروز
barekkian	barekessen/barkiyen	خاراندن
hakorden	hâkerden	کردن
dom badâan	dem badâen	دور انداختن
dârtan	bazâen	دنیا آوردن

جستارهای وابسته

• مردم طبری
• زبان مازندرانی
• گویش ساروی
• مهدیشهر
• گویش کلارستاق
• گویش فیروزکوهی
• زبان سنگسری
• گویش الیکایی
• استان مازندران
• شهمیرزاد
• استان سمنان

پیوند به بیرون

• فرهنگ لغات مازندرانی به فارسی
• تبرستان