گویش کلارستاق

گویش کلارستاقی در منطقه کلارستاق تکلم می‌شود. نظرات گوناگونی در بین زبان‌شناسان در مورد طبقه‌بندی این گویش وجود دارد. در کتاب راهنمای زبان‌های ایرانی که به ویراستاری رودیگر اشمیت منتشر شده، گویش بومی مناطق از چالوس تا خود تنکابن (گویش منطقه کلارستاق) گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد. وبگاه گلاتولوگ گویش کلارستاق و گویش کلاردشت را گویش‌هایی از زبان مازندرانی می‌داند. حبیب برجیان گویش مناطق کجور و کلار را از لهجه‌های زبان مازندرانی می‌داند. ایران کلباسی گویش کلاردشت و تنکابن را گونه‌ای از زبان مازندرانی می‌داند. طبق دانشنامه ایرانیکا به نقل از دونالد استیلو در بین تنکابن و کلاردشت گویش‌ها حالت انتقال بین گیلکی و مازندرانی دارند؛ و آن را شاخه‌ای زبانی مجزا از گیلکی و مازندرانی طبقه‌بندی کرده‌اند. گویش‌های بومی کلارستاق و تنکابن را بدین ترتیب می‌توان چنان‌که دونالد استیلو پیشنهاد می‌کند، یک گروه زبانی مجزا درون پیوستار گفتاری در طول مناطق ساحلی و ارتفاعات کرانهٔ خزر دانست. این گروه حدوداً بین کلاردشت در شرق، و رامسر در غرب کشیده شده‌است و زین رو توسط دونالد استیلو کاسپین مرکزی تعیین شده‌است؛ با وجود این اتفاق نظر بر سر آن کم است، فردوس آقاگل‌زاده گویش چالوس و کلاردشت را گویشی از زبان مازندرانی معرفی می‌کند. در سال ۱۳۸۱ «واژه‌نامه بزرگ تبری» به ویراستاری «جهانگیر نصری اشرفی» منتشر شد که در بردارندۀ واژگانی از گویش‌های عباس‌آباد و آمل و بابل و بهشهر و علی‌آباد کتول و کردکوی و نوشهر و ساری و تنکابن و دیگر مناطق بود. در کتاب واژه‌نامه بزرگ تبری گویشی که در منطقه کلارستاق شامل چالوس و تنکابن شرقی (کلارستاق باستانی، برخی از روستاهای کوهپایه‌ای منطقه بیرون بشم و لنگا و نواحی جلگه‌ای از آب چالوس و عباس‌آباد و رودخانه نشتا به مرکزیت عباس‌آباد) تکلم می‌شود گویشی از زبان مازندرانی می‌باشد. شماری از پژوهشگران زبان‌شناس، گویش منطقه تنکابن (گویش تنکابنی) را گویشی از زبان مازندرانی غربی می‌دانند. زبان گیلکی به دو گویش غربی (بیه پس) و شرقی (بیه پیش) تقسیم می‌شود و گاه دو گویش دیلمی_اشکوری و گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به این فهرست اضافه می‌شوند. زبان مازندرانی زبانی است که در استان مازندران و قسمت‌هایی از استان‌های گلستان، سمنان، تهران و البرز رایج است. مازندرانی استان مازندران به سه گویش غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می‌گردد. گویش طبری چالوس (کلارستاقی) جز گویش غربی مازندرانی محسوب می‌شود. گویش مازندرانی غربی در محدودۀ میان چالوس و تنکابن گویش می‌شود. گویش کلارستاقی از سمت شرق با گویش کجوری در شهرستان نوشهر و شرق چالوس و از سمت غرب با گویش تنکابنی در شهر تنکابن هم‌جوار است.

کلارستاقی
زبان بومی در	ایران استان مازندران
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی/کاسپین مرکزی کلارستاقی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

طبقه‌بندی

در امتداد کوهپایه‌های شمالی البرز و ساحل خزر، گروه زبانی کاسپین تشکیل یک زنجیره گویشی بدون انقطاع را می‌دهد که ۵۵۰ کیلومتر امتداد دارد، گیلکی در غرب آن و مازندرانی در شرق آن قرار دارند. گویشوران این زنجیره زبان خود را گلکی می‌خوانند. گویش‌های میانه دو سوی این زنجیره، گروه زبان‌های کاسپین مرکزی یا گویش‌های کلارستاق خوانده شده‌اند. زبان محلی کاسپینی مورد تکلم در کلارستاق و نیز گویش‌های تنکابن را نمی‌توان به درستی به عنوان مازندرانی یا گیلکی طبقه‌بندی کرد. این‌ها به عنوان نوعی انتقال بین دو گروه زبانی عمل می‌کنند. گویش‌های محلی کلارستاق و تنکابن را می‌توان زین رو به عنوان گروه زبانی مجزای سوم درون زنجیره گویشی در امتداد ناحیه ساحلی خزر و در کنار ارتفاعات در نظر گرفت. پروژه ایرانی شمال‌غربی مؤسسه ماکس پلانک منطقه حدودی تنکابن تا کلاردشت را زیرمجموعه زبان کاسپین مرکزی طبقه‌بندی می‌کند، این زبان انتقالی نرم از گیلکی در غرب تا مازندرانی در شرق را نشانی می‌دهد و تعریف خط مشخص جدا کننده این نواحی گویشی غیرممکن است.

واژه‌نامه بزرگ تبری نوشته است که طبری رویانی یکی از کهن‌ترین گویش‌های زبان مازندرانی است که در نواحی غربی طبرستان گویش می‌شد که خود به دو لهجهٔ طبری کلارستاقی و طبری کجوری تقسیم می‌شود. منطقه رویان کهن از نواحی غربی طبرستان بوده‌است که شامل شهرستان‌های نور، نوشهر، چالوس، کلاردشت (کلار)، عباس‌آباد (لنگا)، تنکابن و رامسر (سختسر) می‌شده‌است و گاهی مرز غربی آن تا رودسر (هوسم) ادامه می‌یافت مردم رویان کهن به زبان طبری و گویش طبری رویانی که زبان اسپهبدان طبرستان نیز بود سخن می‌گفتند. زبان گیلکی به دو گویش غربی (بیه پس) و شرقی (بیه پیش) تقسیم می‌شود و گاه دو گویش دیلمی_اشکوری و گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به این فهرست اضافه می‌شوند. زبان مازندرانی زبانی است که در استان مازندران و قسمت‌هایی از استان‌های گلستان، سمنان، تهران و البرز رایج است. مازندرانی استان مازندران به سه گویش غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می‌گردد. گویش طبری چالوس (کلارستاقی) جز گویش غربی مازندرانی محسوب می‌شود. گویش مازندرانی غربی در محدودۀ میان چالوس و تنکابن گویش می‌شود.

مقایسه ضمایر

در مازندرانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، ساری	men	te	ve	emâ	šemâ	vešun
مفعولی، ساری	mere	tere	vere	emâre	šemâre	vešunre
ملکی، ساری	me	te	vene	ame	šeme	vešune
فاعلی، چالوس	men	to	ve	amâ	šomâ	vešon
مفعولی، چالوس	mene/mere	tere	vere	amâre	šomâre	vešonre
ملکی، چالوس	me	te	ve	ame	šeme	vešone
فاعلی، کلاردشت	men	to	un/on	amâ	šomâ	ušon
مفعولی، کلاردشت	mene	tere	une/vere	amâre	šomâre	ušone
ملکی، کلاردشت	me	te	une/ve	ame	šeme	ušone
فاعلی، شهمیرزاد	mo	to/tu	ü/o	h-ama	šamâ	ošan
مفعولی، شهمیرزاد	mar-a	tar-a/ter	ür-a	hamira	šamira	ošanra
ملکی، شهمیرزاد	me	to/te	e	hami	šami	ošene
ملکی، تنکابنی	mi	ti	vi	ami	šimi	ušane
فاعلی، تنکابنی	mo	to	vi	amâ	šomâ	ušân
مفعولی، تنکابنی	mere	tere	vere	amere	šemere	ušâne

ساختار گویش کلارستاقی

شناسه (چالوس)

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در زبان طبری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی. (نمونه زیر براساس گویش چالوس صرف شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: _buārd = رفت
• بن ماضی استمراری: _še_ma = می‌رفت

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	i	e	emi	enni	enne
شناسه پس از واکه	me	i	∅	mi	nni	nne
شناسه پس از واکه (ی)	yame	∅	ya	yami	yanni	yanne

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: _še = می‌رود

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	ni	ne	emi	enni	enne
شناسه پس از واکه	me	ni	ne	mi	nni	nne

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: _buār = برود

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	am	i	e	im	in	an
شناسه پس از واکه	m	y	∅	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (ی)	yam	yey	ye	yeym	yeyn	yan

صرف فعل (چالوس)

در جدول زیر فعل رفتن (buārden) بر اساس لهجه چالوس در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	buārdeme	buārdi	buārde	buārdemi	buārdenni	buārdenne
گذشته کامل	buārde-biyame	buārde_bi	buārde_biya	buārde-biyami	buārde-biyanni	buārde-biyanne
گذشته التزامی	buārde-bum	buārde-buy	buārde-buye	buārde-buym	buārde-buyn	buārde-bun
گذشته التزامی کامل	buārde-bi-bum	buārde-bi-buy	buārde-bi-buye	buārde-bi-buym	buārde-bi-buyn	buārde-bi-bun
گذشته استمراری	še_ma_me	še_ma_i	še_ma	še_ma_mi	še_ma_nni	še_ma_nne
گذشته در حال انجام	dar-šemame	dar-šemai	dar-šema	dar-šemami	dar-šemanni	dar-šemanne
حال ساده/آینده	šeme	šeni	šene	šemi	šenni	šenne
حال در حال انجام	dar-šeme	dar-šeni	dar-šene	dar-šemi	dar-šenni	dar-šenne
حال التزامی	buāram	buāri	buāre	buārim	buārin	buāran
حال التزامی	xāyme buāram	xāyni buāri	xāyne buāre	xāymi buārim	xåynni buāri	xāynne buāran

 در جدول زیر فعل آمدن (bimān) بر اساس لهجه چالوس در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bimāme	bimāi	bimā	bimāmi	bimānni	bimānne
گذشته کامل	bimā-biyame	bimā_bi	bimā_biya	bimā-biyami	bimā-biyanni	bimā-biyanne
گذشته التزامی	bimā-bum	bimā-buy	bimā-buye	bimā-buym	bimā-buyn	bimā-bun
گذشته التزامی کامل	bimā-bi-bum	bimā-bi-buy	bimā-bi-buye	bima-bi-buym	bimā-bi-buyn	bimā-bi-bun
گذشته استمراری	e_ma_me	e_ma_i	e_ma	e_ma_mi	e_ma_nni	e_ma_nne
گذشته در حال انجام	dar_emame	dar_emai	dar_ema	dar_emami	dar_emanni	dar_emanne
حال ساده/آینده	eme	eni	ene	emi	enni	enne
حال در حال انجام	dar_eme	dar_eni	dar_ene	dar_emi	dar_enni	dar_enne
حال التزامی	biyem	biyey	biye	biyeym	biyeyn	biyen
آینده	xāyme biyem	xāyni biyey	xāyne biye	xāymi biyeym	xāynni biyeyn	xāynne biyen

شناسه (کلاردشت)

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در زبان طبری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی. (نمونه زیر براساس گویش کلاردشت صرف شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: _ba_berd = برد
• بن ماضی استمراری: _bard = می‌بَرد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	i	e	emi	enni	enne
شناسه پس از واکه	me	i	e	mi	nni	nne
شناسه پس از واکه (ی)	yame	∅	ya	yami	yanni	yanne

در جدول زیر افعال خوردن (boxordan)، آمدن (bimân) و دیدن (badiyân) در زمان گذشته صرف شده‌اند.

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	baxordeme	baxordi	baxorde	baxordemi	baxordenni	baxordenne
شناسه پس از واکه	bimâme	bimâi	bimâe	bimâmi	bimânni	bimânne
شناسه پس از واکه (ی)	badiyame	badi	bidiya	badiyami	badiyanni	badiyanne

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: _bar = می‌بُرد

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	ni	ne	emi	enni	enne
شناسه پس از واکه	me	ni	ne	mi	nni	nne

در جدول زیر افعال خوردن (boxordan) و خواستن (bexâysan) در زمان حال صرف شده‌اند.

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	xoreme	xorni	xorne	xoremi	xorenni	xorenne
شناسه پس از واکه	xâyme	xâyni	xâyne	xâymi	xâynni	xâynne

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: _ba_ber = ببرد

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	am	i	e	im	in	an
شناسه پس از واکه	m	y	e	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (ی)	yam	yey	ye	yeym	yeyn	yan

در جدول زیر افعال خوردن (boxordan)، رفتن (beyšan) و آمدن (bimân) در زمان حال التزامی صرف شده‌اند.

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	baxoram	baxori	baxore	baxorim	baxorin	baxoran
شناسه پس از واکه	bašom	bašoy	bašoe	bašoym	bašoyn	bašon
شناسه پس از واکه (ی)	biyam	biyey	biye	biyeyem	biyeyn	biyan

صرف فعل (کلاردشت)

در جدول زیر فعل بردن (baberden) بر اساس لهجه کلاردشت در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمانهای: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل استمراری n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های: حال ساده، گذشته استمراری و حال التزامی n در ابتدای فعل اصلی می‌آید.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	baberdeme	baberdi	baberde	baberdemi	baberdenni	baberdenne
گذشته کامل	baberde-biyame	baberde_bi	baberde_biya	baberde-biyami	baberde-biyanni	baberde-biyanne
گذشته التزامی	baberde-bum	baberde-buy	baberde-buye	baberde-buym	baberde-buyn	baberde-bun
گذشته التزامی کامل	baberde-bi-bum	baberde-bi-buy	baberde-bi-buye	baberde-bi-buym	baberde-bi-buyn	baberde-bi-bun
گذشته استمراری	bar_imi_yame	bar_imi	bar_imi_ya	bar_imi_yami	bar_imi_yanni	bar_imi_yanne
گذشته در حال انجام	dabiyame-barimiyame	dabi-barimi	dabiya-barimiya	dabiyami-barimiyami	dabiyanni-barimiyamnni	dabiyanne-barimiyanne
حال ساده/آینده	barme	barni	barne	baremi	barenni	barenne
حال در حال انجام	darme-bareme	dari-barni	dare-barne	darmi-baremi	darni-barenni	darne-barenne
حال التزامی	baberam	baberi	babere	baberim	baberin	baberan
حال التزامی	xāyme baberam	xāyni baberi	xāyne babere	xāymi baberim	xāynni baberin	xāynne baberan

در جدول زیر فعل رفتن (beyšan) بر اساس لهجه کلاردشت در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمانهای: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل استمراری n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های: حال ساده، گذشته استمراری و حال التزامی n در ابتدای فعل اصلی می‌آید.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	beyšame	beyši	beyša	beyšami	beyšanni	beyšanne
گذشته کامل	beyša-biyame	beyša_bi	beyša_biya	beyša-biyami	beyša-biyanni	beyša-biyanne
گذشته التزامی	beyša-bum	beyša-buy	beyša-buye	beyša-buym	beyša-buyn	beyša-bun
گذشته التزامی کامل	beyša-bi-bum	beyša-bi-buy	beyša-bi-buye	beyša-bi-buym	beyša-bi-buyn	beyša-bi-bun
گذشته استمراری	šo_mi_yame	šo_mi	šo_mi_ya	šo_mi_yami	šo_mi_yanni	šo_mi_yanne
گذشته در حال انجام	dabiyame-šomiyame	dabi-šomi	dabiya-šomiya	dabiyami-šomiyami	dabiyanni-šomiyamnni	dabiyanne-šomiyanne
حال ساده/آینده	šome	šoni	šone	šomi	šonni	šonne
حال در حال انجام	darme-šome	dari-šoni	dare-šone	darmi-šomi	darni-šonni	darne-šonne
حال التزامی	bašom	bašoy	bašo	bašoym	bašoyn	bašon
حال التزامی	xāyme bašom	xāyni bašoy	xāyne bašo	xāymi bašoym	xāynni bašoyn	xāynne bašon

در جدول زیر فعل آمدن (bimân) بر اساس لهجه کلاردشت در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمانهای: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل استمراری n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های: حال ساده، گذشته استمراری و حال التزامی n در ابتدای فعل اصلی می‌آید.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bimâme	bimâi	bimâ	bimâmi	bimânni	bimânne
گذشته کامل	bimâ-biyame	bimâ_bi	bimâ_biya	bimâ-biyami	bimâ-biyanni	bimâ-biyanne
گذشته التزامی	bimâ-bum	bimâ-buy	bimâ-buye	bimâ-buym	bimâ-buyn	bimâ-bun
گذشته التزامی کامل	bimâ-bi-bum	bimâ-bi-buy	bimâ-bi-buye	bimâ-bi-buym	bimâ-bi-buyn	bimâ-bi-bun
گذشته استمراری	e_mi_yame	e_mi	e_mi_ya	e_mi_yami	e_mi_yanni	e_mi_yanne
گذشته در حال انجام	dabiyame-emiyame	dabi-emi	dabiya-emiya	dabiyami-emiyami	dabiyanni-emiyamnni	dabiyanne-emiyanne
حال ساده/آینده	eme	eni	ene	emi	enni	enne
حال در حال انجام	darme-eme	dari-eni	dare-ene	darmi-emi	darni-enni	darne-enne
حال التزامی	biyam	biyey	biye	biyeym	baiyeyn	biyan
حال التزامی	xāyme biyam	xāyni biyey	xāyne biye	xāymi biyeym	xāynni biyeyn	xāynne biyan

شناسه (سلمانشهر)

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در زبان طبری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی. (نمونه زیر براساس گویش سلمانشهر صرف شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: _bey_ši = رفت
• بن ماضی استمراری: _šo_mi = می‌رفت

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	i	e	emi	enni	enne
شناسه پس از واکه	me	i	e	mi	nni	nne
شناسه پس از واکه (ی)	yame	∅	ya	yami	yanni	yanne

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: _šo = می‌رود

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	ni	ne	emi	enni	enne
شناسه پس از واکه	me	ni	ne	mi	nni	nne

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: _bašo = برود

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	am	i	e	im	in	an
شناسه پس از واکه	m	y	e	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (ی)	yam	yey	ye	yeym	yeyn	yan

صرف فعل (سلمانشهر)

در جدول زیر فعل کردن (hâkorden) بر اساس لهجه سلمانشهر در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمانهای: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل استمراری n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های: حال ساده، گذشته استمراری و حال التزامی n در ابتدای فعل اصلی می‌آید.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	hâkordeme	hâkordi	hâkorde	hâkordemi	hâkordeni	hâkordene
گذشته کامل	hâkorde-biyame	hâkorde_bi	hâkorde_biya	hâkorde-biyami	hâkorde-biyanni	hâkorde-biyanne
گذشته التزامی	hâkorde-bum	hâkorde-buy	hâkorde-buye	hâkorde-buym	hâkorde-buyn	hâkorde-bun
گذشته التزامی کامل	hâkorde-bi-bum	hâkorde-bi-buy	hâkorde-bi-buye	hâkorde-bi-buym	hâkorde-bi-buyn	hâkorde-bi-bun
گذشته استمراری نوع اول	ko_mi_yame	ko_mi	ko_mi_ya	ko_mi_yami	ko_mi_yanni	ko_mi_yanne
گذشته استمراری نوع دوم	kordeme	kordi	korde	kordemi	kordeni	kordene
گذشته در حال انجام	dabiyame-komiyame	dabi-komi	dabiya-komiya	dabiyami-komiyami	dabiyanni-komiyamnni	dabiyanne-komiyanne
حال ساده/آینده	kome	koni	kone	komi	konni	konne
حال در حال انجام	darme-kome	dari-koni	dare-kone	darmi-komi	darni-konni	darne-konne
حال التزامی	hâkonem	hâkoni	hâkone	hâkonim	hâkonin	hâkonen
حال التزامی	xāme hâkonem	xāni hâkoni	xāne hâkone	xāmi hâkonim	xānni hâkonin	xānne hâkonen

در جدول زیر فعل آمدن (bimân) بر اساس لهجه سلمانشهر در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمانهای: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل استمراری n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های: حال ساده، گذشته استمراری و حال التزامی n در ابتدای فعل اصلی می‌آید.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bemâme	bemâi	bemâ	bemâmi	bemânni	bemânne
گذشته کامل	bemâ-biyame	bemâ_bi	bemâ_biya	bemâ-biyami	bemâ-biyanni	bemâ-biyanne
گذشته التزامی	bemâ-bum	bemâ-buy	bemâ-buye	bemâ-buym	bemâ-buyn	bemâ-bun
گذشته التزامی کامل	bemâ-bi-bum	bemâ-bi-buy	bemâ-bi-buye	bemâ-bi-buym	bemâ-bi-buyn	bemâ-bi-bun
گذشته استمراری	e_mi_yame	e_mi	e_mi_ya	e_mi_yami	e_mi_yanni	e_mi_yanne
گذشته در حال انجام	dabiyame-emiyame	dabi-emi	dabiya-emiya	dabiyami-emiyami	dabiyanni-emiyamnni	dabiyanne-emiyanne
حال ساده/آینده	eme	eni	ene	emi	enni	enne
حال در حال انجام	darme-eme	dari-eni	dare-ene	darmi-emi	darni-enni	darne-enne
حال التزامی	biyam	biyey	biye	biyeym	baiyeyn	biyan
حال التزامی	xāme biyam	xāni biyey	xāne biye	xāmi biyeym	xānni biyeyn	xānne biyan

شناسه (عباس‌آباد)

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در زبان طبری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی. (نمونه زیر براساس گویش عباس‌آباد صرف شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: _bo_ma = آمد
• بن ماضی استمراری: _e_mbi = می‌آمد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	i	e	emi	enni	enen
شناسه پس از واکه	me	i	e	mi	nni	nen
شناسه پس از واکه (ی)	yame	∅	ya	yami	yanni	yanen

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: _e = می‌آید

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	eme	ni	ne	emi	enni	enen
شناسه پس از واکه	me	ni	ne	mi	nni	nen

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: _bi = بیاید

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان	am	i	e	im	in	an
شناسه پس از واکه	m	y	e	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (ی)	yam	yey	ye	yeym	yeyn	yan

صرف فعل (عباس‌آباد)

در جدول زیر فعل گفتن (boten) بر اساس لهجه عباس‌آباد در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمانهای: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل استمراری n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های: حال ساده، گذشته استمراری و حال التزامی n در ابتدای فعل اصلی می‌آید.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	boteme	boti	bote	botemi	boteni	botenen
گذشته کامل	bote-biyame	bote_bi	bote_biya	bote-biyami	bote-biyanni	bote-biyanen
گذشته التزامی	bote-bum	bote-buy	bote-buye	bote-buym	bote-buyn	bote-bun
گذشته التزامی کامل	bote-bi-bum	bote-bi-buy	bote-bi-buye	bote-bi-buym	bote-bi-buyn	bote-bi-bun
گذشته استمراری نوع اول	go_mbi_yame	go_mbi	go_mbi_ya	go_mbi_yami	go_mbi_yanni	go_mbi_yanen
گذشته استمراری نوع دوم	goteme	goti	gote	gotemi	goteni	gotenen
گذشته در حال انجام	dabiyame-gombiyame	dabi-gombi	dabiya-gombiya	dabiyami-gombiyami	dabiyanni-gombiyamnni	dabiyanen-gombiyanen
حال ساده/آینده	gome	goni	gone	gomi	gonni	gonen
حال در حال انجام	darme-gome	dari-goni	dare-gone	darmi-gomi	darni-gonni	daren-gonen
حال التزامی	bom	boy	bo	boym	boyn	bon
حال التزامی	xāme bom	xāni boy	xāne bo	xāmi boym	xānni boyn	xānen bon

در جدول زیر فعل آمدن (bimân) بر اساس لهجه عباس‌آباد در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمانهای: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل استمراری n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های: حال ساده، گذشته استمراری و حال التزامی n در ابتدای فعل اصلی می‌آید.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bomâme	bomâi	bomâ	bomâmi	bomânni	bomânen
گذشته کامل	bomâ-biyame	bomâ_bi	bomâ_biya	bomâ-biyami	bomâ-biyanni	bomâ-biyanen
گذشته التزامی	bomâ-bum	bomâ-buy	bomâ-buye	bomâ-buym	bomâ-buyn	bomâ-bun
گذشته التزامی کامل	bomâ-bi-bum	bomâ-bi-buy	bomâ-bi-buye	bomâ-bi-buym	bomâ-bi-buyn	bomâ-bi-bun
گذشته استمراری	e_mbi_yame	e_mbi	e_mbi_ya	e_mbi_yami	e_mbi_yanni	e_mbi_yanen
گذشته در حال انجام	dabiyame-embiyame	dabi-embi	dabiya-embiya	dabiyami-embiyami	dabiyanni-embiyamnni	dabiyanen-embiyanen
حال ساده/آینده	eme	eni	ene	emi	enni	enen
حال در حال انجام	darme-eme	dari-eni	dare-ene	darmi-emi	darni-enni	daren-enen
حال التزامی	biyam	biyey	biye	biyeym	baiyeyn	biyan
حال التزامی	xāme biyam	xāni biyey	xāne biye	xāmi biyeym	xānni biyeyn	xānen biyan

نشانه نکره

اسم نکره در زبان مازندرانی با چندین نشانه همراه هست.

• در زبان مازندرانی نشانه نکره[i] یک نشانهٔ پر رنگ هست. این نشانه بعد از اسامی مختوم به صامت به همین شکل ظاهر می‌گردد اما پس از اسم‌هایی که به یک مصوت ختم شده باشند همراه با واج میانجی ای آشکار می‌شود که معمولاً به صورت نکره[e] قابل تشخیص است. نشانهٔ مذکور هم پس از اسم مفرد می‌آید و هم جمع و یک نشانه پسایند است. (نمونه زیر براساس گویش چالوس تنظیم شده‌است)

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
اسبی سر پل گیر کرده‌است	asbi pel-e sar gir hākurde

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
دختری آمد	kijaei bimā

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
مردانی داشتند می‌آمدند	mardakuni dar- emanne

• نشانه دیگر در زبان مازندرانی برعکس نشانه [i] یک نشانه پیشین است که در گویش چالوس (کلارستاقی) بصورت [ya,ye] و [yattā] می‌باشد که برابر با [yek] در زبان فارسی است. نشانه مذکور در گویش رامسری بصورت [ye] و در گویش ساروی (شرق مازندران) به شکل [attā] و [yattā] و در گویش رشت (گویش غرب گیلان) به شکل [i] و [itā] می‌باشد. (نمونه زیر براساس گویش چالوس تنظیم شده‌است)

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
روزی پیش من می‌آیی	ye ruz me var eni

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
یک زن دارد می‌آید	yattā zanā dar-e ene

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
یک شب باید بروم پیش حسن	ya šu veni buāram hasane var

• نشانهٔ نکره [i] و دیگر شکل یا شکل‌های آن، گاه همراه با نشانهٔ نکرهٔ دیگر، یعنی [ya] , [ye] و [yattā] برای یک اسم به کار گرفته می‌شوند و به کمک یکدیگر نشانهٔ ترکیبی به وجود می‌آورند. (نمونه زیر براساس گویش چالوس تنظیم شده‌است)

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
یک روز باید پیش تو بیایم	ya ruzi veni biyam te var

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
جایی او را دیده‌ام	ya jaei vere baiyamme

• در زبان مازندرانی هم صفت‌های مبهمی چون [hič] ، [har] و غیره می‌توانند با همراهی [i] یا بدون آن، اسم را نکره کند. (نمونه زیر بر اساس گویش چالوس تنظیم شده‌است)

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
هر دختری دختر من نمی‌شود	har kijāei me kijā navune

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
هیچ درختی وجود ندارد	hič dari da-niye

نشانه جمع

در زبان مازندرانی از نشانه‌های [on]،[šon] ,[kon]،[ât] و [ville] برای جمع استفاده می‌شود.

• از نشانهٔ [on] فقط برای اسم جاندار استفاده می‌شود.

پسرها	rikâ on
دخترها	kijâ on
پدر بزرگ‌ها	gate piyar on
بچه‌ها	vače on

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
پسرها دارشتند می‌رفتند	rikâon dar šemanne

• از نشانهٔ [šon] برای اسامی جاندار و غیر جاندار استفاده می‌شود.

پسرها	rikâ šon
دخترها	kijâ šon
زن‌ها	zenâ šon
مردها	mardi šon
پدر بزرگ‌ها	gate piyar šon
مورچه‌ها	malije šon
گردوها	âqoz šon

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
پسرها دارند می‌روند	rikâšon dar šenne

• از نشانهٔ [kon] برای اسامی جاندار و غیر جاندار استفاده می‌شود.

پله‌ها	pelle kon
زن‌ها	zenâ kon
مردها	marde kon

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
از پله‌ها بالا رفتم	pellekon je jur buārdeme

• از نشانهٔ [ât] به‌صورت محدود استفاده می‌شود.

ده‌ها

deh ât

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
پسرم به ده‌های آنها دارد می‌رود	me rikâ ošone dehât dar šene

• از نشانهٔ [ville] به‌صورت محدود استفاده می‌شود.

بچه‌ها

vače ville

فارسی معیار	مازندرانی (لهجه چالوس)
بچه‌ها در شهر شما هستند	vačeville šeme šahre dele darene

نمونه واژگان گویش کلارستاقی

شماری از واژه‌های مازندرانی در گویش کلارستاقی (کلاردشت) و قائمشهر با برابر گیلکی و فارسی و انگلیسی آن در اینجا به الفبای فونتیک بین‌المللی آوانویسی شده‌است:

مازندرانی (لهجه قائمشهر)	مازندرانی (لهجه کلارستاقی)	گیلکی	فارسی	فارسی آوانویسی شده	انگلیسی
dim	dim	dim	روی/چهره/دیم	ruy/čehreh	face
vače	vače	zäy	کودک/بچه	kudæk/bæčé	Child
piyer	piyar	pier	پدر	pedær	Father
ši piyer	ši piyar	mərdə per	پدرشوهر	pedær šohar	Father-in-law
kijâ/deter	kijâ/detar	kor/kilka/läku	دختر	doxtær	Girl/Daughter
rikâ/peser	rikâ/pesar	rey/ri	پسر	pesær	Boy/Son
kerk	kerk	kark	مرغ خانگی	morgh khanegi	Hen
guw	gow	gäb	گاو	gāv	Cow
melije	malije	pitär	مورچه	murčé	Ant
kangeli	zanbur/kangoli	siftäl=garzak	زنبور	zanbur	Bee
bâmeši	piča/bameši	piča/piche	گربه/پیشی	gorbe/piši	Cat
mičkâ	miška	malĵå, čičini	گنجشک	gonješk	Sparrow
zemun/geder	zamon	zəmat	زمان	zaman	Time
esare/rooja	esâre/setâre	kiĵi/setarə	ستاره	setare	Star
nesum/sâyne	nesum/sâye	nesä/saye	سایه	saye	Shadow
jur	jur	buĵor / jor	بالا	bāla	Up
gat	gat	pilə=pila	بزرگ	bozorg	Big
vene	vene/eštehâ	vastån	اشتها یا میل	ešteha یا meyl	Appetite
bašendiyen	bašeniyan/barixtan	šondån/fotan	ریختن مایعات	rixtan e mayeāt	Bottling

ضرب‌المثل

برخی ضرب‌المثل‌های مازندرانی به لهجه کلارستاقی.

gâleše meyl buy , varzâre dušene

ترجمه: مِیلِ چوپان باشد گاوِ نر را می‌دوشد

sire če qame vašnae

ترجمه: سیرا چه غم گرسنه است

doz dozze e bangene , xodâ re girne xanne

ترجمه: دزد دزد را بدزدد، خدا را خنده می‌گیرد

ترانه محلی

برخی ترانه‌های محلی به زبان مازندرانی با لهجهٔ کلارستاقی.

agar vene beyri yâr devare

siyâ mar bazene , del babuye pare

ترجمه: اگر باید بگیری یار دوباره مار سیاه بزند دل بشود پاره

elâhi bamiran te piyar o te mâr

men o te âsheqi beyre qerâr

ترجمه: الهی بمیرند پدر تو و مادر تو عاشقی من و تو بگیرد قرار

boro boro boro , me xânembâlâ

anâre lab dârne čon hat tâ lampâ

ترجمه: بیا بیا بیا خانم بالا (اسم خاص) ی من لب انار داری چون هفت تا لامپا (چراغ)

amir gine jon , daryâ ye u čanni šure

nadome yaqube češm čer kure

ترجمه: امیر می‌گوید جان (جانِ من)، آب دریا چقدر شور است نمی‌دانم چشم یعقوب چرا کور است

jiri juri nakon ey yâre nâdon

te hamrâ qarenne juri âdemon

ترجمه: پایینی بالایی نکن ای یار نادان با تو قهرند آدم‌های بالایی

daryâ ye dele nâhal bezâme dâr babuye

bolbol boxone o hašt o čar babuye

ترجمه: در دریا نهال زدم درخت بشود بلبل بخواند و هشت و چهار بشود

qarib soxan zane , del bune pâre

duso došman mene hakordenne avare

ترجمه: غریب حرف می‌زند دل می‌شود آواره دوست و دشمن مرا کردند آواره

ây mardomon nadome mene čiye

qabule dele men nadome kiye

ترجمه: آی مردمان نمی‌دانم به من چیست (به من جه می‌گذرد) قبول دل من نمی‌دانم کیست

qabule del men un masse kijâ

Kijâ mâle mene , mardome čiye

ترجمه: قبول دل من آن دختر مست (است) دختر مال من است، به مردم چیست (به مردم چه ارتباط دارد)

amir gone jon me kâr če zâr babiya

me xotangâ pelemjâr babiya

ترجمه:امیر می‌گوید جان (جانِ من)، کار من چه زار شد خوابگاه من علفزار شد (جای علف هرز) شد

تعدادی جمله

برخی جملات به زبان مازندرانی با لهجه کلارستاقی.

habse dele dakete

در حبس افتاده‌است

qezâye bapete xâyme

غذای پخته می‌خواهم

qezâye bomones nexâyme

غذای نپخته نمی‌خواهم

zena šir duše

زن شیر می‌دوشد

ve riš esfe a

ریش او سفید است

xow dari neres

خواب داری بلند نشو

me qalb kote

قلب من می‌تپد

me piyare das beškesse

دست پدرم شکست

vače ye mardi bimâ

بچهٔ مرد آمد

hudi hamra bimânne

با همدیگر آمدند

gattare berâre badiyame

برادر بزرگتر را دیدم

ve daste dapeteme

دست او را پیچیدم

men âsiyo re dagerdâneme

من آسیاب را می‌گردانم

še dowr gerdeme

دور خود می‌گردم

men ve sedâ ye hamrâ še ja ye sardari baperesseme

من با صدای او از سر جای خود پریدم

Čanni ya

چند است

ušon hudi re dus darnne

آنها همدیگر را دوست دارند

Kijâ o rika vene kâr hâkonan

دختر و پسر باید کار کنند

to bašo men ham ime

تو برو من هم می‌آیم

diruz nimâme čon kar dašteme

دیروز نیامدم چون کار داشتم

beyšame va une badiyame

رفتم و او را دیدم

ve dim kelače

صورت او آبله رو است

še dowr bageresse

دور خود گشت

te xaxor koje ine te re bavine

خواهر او کجا کی آید تو را ببیند

te koje šoni

تو کجا می‌روی

xone dareme

خانه هستم

bene sar bakete

روی زمین افتاد

me rikâ boro me kaše

پسرم بیا بغل من

te ši ve sedâ darbimâ

شوهرت صدایش درآمد

ve re beš

او را نگاه کن

bâre daven

بار را ببند

ve gali beyte

گلوی او گرفته‌است

te re hâdâme

به تو دادم

me ben qali dare

زیر من قالی هست

جستارهای وابسته

• مازندرانی طالقان
• تاتی طالقانی

منابع

• http://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-2-restored