گوجه‌فرنگی

«گوجه» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای روستایی با این نام، گوجه (قوچان) را ببینید.

گوجه فرنگی یا بادمجان رومی (نام علمی: Solanum lycopersicum) یکی از سبزیجات سرخ‌رنگ و خوش‌بو و آبدار است. این گیاه بومی آمریکای جنوبی و مرکزی است که طی دورهٔ استعماری اسپانیا به سایر نقاط جهان منتقل شد. انواع مختلف این گیاه امروزه در سراسر جهان پرورش داده می‌شود. گوجه فرنگی از نظر علم گیاه‌شناسی و داشتن هسته در دسته میوه جات محسوب می‌شود. گوجه فرنگی دارای خواص و مزایای بسیار مناسبی برای بدن می‌باشد و از ارزش غذایی بالایی برخوردار است، همچنین استفاده از گوجه کمک شایانی به درمان برخی بیماری‌ها می‌کند.

گوجه فرنگی
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	گیاهان
دسته:	گیاهان گلدار
رده:	دولپه‌ای‌ها
راسته:	بادنجان‌سانان
تیره:	سیب‌زمینیان
سرده:	بادنجان
گونه:	S. lycopersicum
نام دوبخشی
Solanum lycopersicum لینه

این میوه امروزه به روش‌های مختلفی، به‌طور خام یا به‌عنوان یکی از مواد لازم برای تهیهٔ غذا، انواع سس و نوشیدنی مصرف می‌شود و بخش مهمی از رژیم غذایی مردم بسیاری از کشورها را تشکیل می‌دهد. کشت و پرورش این گیاه به‌طور کلی، مساحتی حدود سه میلیون هکتار را به خود اختصاص داده است، که نزدیک یک‌سوم کل مساحت مختص به کشت تره‌بار در جهان است.

هرچند که گوجه فرنگی در علم گیاه‌شناسی یک میوه است، در علم کشاورزی اغلب به‌عنوان تره‌بار (سبزیجات) شناخته می‌شود.

گوجه فرنگی به تیرهٔ بادنجانیان تعلق دارد و از گیاهان چندساله است.

به علت اهمیت اقتصادی، این گیاه موضوع تحقیق و پژوهش‌های بسیاری قرار دارد و در علم ژنتیک به‌عنوان یکی از گیاهان الگو شناخته می‌شود. تحقیقات انجام‌شده بر این گیاه در سال ۱۹۹۰ به تولید نخستین نوع تراریختهٔ مجاز برای مصرف و تجارت در ایالات متحده آمریکا انجامید.

گوجه‌فرنگی درمانگر سرطان است و از ابتلا به بسیاری از مریضی‌ها جلوگیری می‌کند. خواص خوردن آب گوجه در هنگام صبح یک دارو شفادهنده عمل می‌کند که بسیاری از متخصصان تغذیه آن را توصیه می‌کنند.

گوجه فرنگی منبع غذایی اصلی آنتی انتی اکسیدان لیکوپن است که با فواید سلامتی بسیاری از جمله کاهش خطر بیماری قلبی و سرطان مرتبط است. به این دلیل که جای خود را درترکیب رادیکال‌های آزاد، که از طریق غذاهای نیمه آماده و خوراکی‌های مضر وارد بدن می‌شوند را می‌گیرد. علاوه بر این منبع عالی ویتامین C، پتاسیم، فولات و ویتامین K است. همچنین گوجه برای مردان باعث پاکسازی مثانه می‌شود.

میزان آب گوجه فرنگی حدود ۹۵ درصد است. ۵ درصد دیگر عمدتاً از کربوهیدراتها و فیبر تشکیل شده است.

برگ گوجه فرنگی

دانشمندان دریافته‌اند ماده ای شیمیایی به نام گلیکوالکالید در برگ‌های گوجه فرنگی وجود دارد که مصرف آن می‌تواند باعث معده درد و بروز اختلالات عصبی شود.

برگ‌های گوجه فرنگی حشرات پرنده مثل پشه را دفع می‌کند که برای این کار، برگ‌ها را در چند نقطه از اتاق خود بگذارید. این عمل موجب فراری دادن حشرات می‌شود. اگر در محل مورچه‌ها چند عدد برگ گوجه فرنگی قرار دهید، بوی برگ این میوه مورچه‌ها را فراری می‌دهد.[۱]

تاریخچه

طرز انتقال گوجه فرنگی در جهان # پرو: خاستگاه گیاه خودرو # مکزیک: اولین مرکز پرورش گوجه فرنگی # اروپا و آسیا: دومین مرکز پرورش گوجه فرنگی # ایالات متحده آمریکا: سومین مرکز پرورش گوجه فرنگی

خاستگاه گوجه فرنگی آمریکای جنوبی است. شواهد ژنتیکی نشان می‌دهند که اجداد گوجه فرنگی گیاهانی خودرو و علفی بودند که میوه‌های کوچک سبزرنگی داشتند و در نقاط کوهستانی پرو می‌روییدند. این گیاهان گونه‌های مختلفی از سرده پیشین Lycopersicon بودند. یکی از این‌گونه‌ها با نام علمی (نام علمی: Solanum lycopersicum) به مکزیک منتقل شد و پس از مدتی در آن‌جا توسط بومیان پرورش یافت.

تاریخ دقیق پرورش گوجه فرنگی برای اولین بار مشخص نیست. به نظر می‌رسد نخستین گوجه فرنگی پرورش‌یافته نوعی میوهٔ زردرنگ به اندازهٔ گوجه‌فرنگی‌های ریز گیلاسی بوده که توسط آزتکها کشت می‌شده است. نوشته‌های برجامانده از این تمدن نشان می‌دهند که این میوه همراه با فلفل، ذرت و نمک آماده و مصرف می‌شد.

گفته شده گوجه فرنگی حدوداً از ۵۰۰ سال پیش از مسیح در جنوب مکزیک پرورش داده می‌شد. بومیان پوئبلو بر این باور بودند که کسانی که دانه‌های گوجه فرنگی را مصرف می‌کردند با نیروهای خدایان متبرک می‌شدند.

در مورد انتقال گوجه فرنگی به اروپا نظریه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی از تاریخ‌دانان بر این عقیده هستند که ارنان کورتس، مکتشف اسپانیایی، این میوه‌های کوچک زردرنگ را پس از تصرف شهر تنوچتیتلان، پایتخت آزتک‌ها در سال ۱۵۲۱، به اروپا منتقل کرد. نظریهٔ دیگر این است که کریستف کلمب در سال ۱۴۹۳ نخستین فردی بود که این گیاه را به اروپا منتقل کرد. قدیمی‌ترین مدرک که از وجود گوجه فرنگی در اروپا اطلاع می‌دهد کتابی در مورد گیاه‌شناسی است که در سال ۱۵۴۴ توسط پیِترو آندرئا ماتیولی، پزشک و گیاه‌شناس ایتالیایی نوشته شده است. وی در دست‌نوشتهٔ خود از این میوه با عنوان pomo d’oro، به معنای سیب طلایی یاد کرده است.

توزیع توسط اسپانیایی‌ها

پس از ساکن شدن در آمریکای لاتین، اسپانیایی‌ها گوجه‌فرنگی را در اوایل قرن شانزدهم در مستعمره‌های مختلف خود در حوزه کارائیب توزیع کردند. آن‌ها همچنین آن را به اروپا و جزایر فیلیپین منتقل کردند که از آن‌جا به آسیای جنوب شرقی و سپس سراسر آسیا انتقال داده شد. گوجه فرنگی به آسانی در آب‌وهوای مدیترانه‌ای رشد کرده و از حدود سال ۱۵۴۰ در این منطقه پرورش داده شده است.

نخستین تصویر گیاه گوجه فرنگی در اروپا توسط پیترو آندرئا ماتیولی

این میوه در همان ابتدا پس از توزیع به اروپا مورد مصرف خوراکی قرار گرفت و در اوایل قرن هفدهم میلادی برای تهیهٔ غذا در اسپانیا استفاده می‌شد. نخستین کتاب آشپزی کشف شده که شامل دستورهایی برای پخت غذا با گوجه فرنگی بوده است در سال ۱۶۹۲ در ناپل منتشر شد. به نظر می‌رسد نویسندهٔ این کتاب این دستورها را از منابع اسپانیایی به‌دست آورده باشد. با این وجود این میوه در برخی نقاط چون فلورانس صرفاً مصرف تزئینی داشت و تنها در اواخر قرن هفدهم یا اوایل قرن هجدهم برای مصرف خوراکی مورد استفاده قرار گرفت.

بریتانیا

گوجه فرنگی تنها در اوایل سال ۱۵۹۰ در بریتانیا پرورش داده شد. یکی از نخستین کسانی که آن را کشت کرد جراحی به نام جان جرارد بود که در سال ۱۵۹۷ کتابی در مورد گیاه‌شناسی منتشر کرد که به موضوع این گیاه نیز می‌پرداخت. وی می‌دانست که گوجه فرنگی در اسپانیا و ایتالیا خورده می‌شود؛ با این وجود اعتقاد داشت که این میوه سمی است. در واقع این گیاه حاوی میزان کمی توماتین، نوعی گلیکو آلکالوئید سمی است که معمولاً خطرناک نمی‌باشد. دیدگاه جرارد بر افکار عمومی تأثیر گذاشت و این گیاه در بریتانیا و مستعمره‌های آن در آمریکای شمالی به عنوان خوراکی ناسالم شناخته شد.

در اواسط قرن هجدهم، گوجه فرنگی به‌طور گسترده در بریتانیا خورده می‌شد. در همین قرن دانشنامه بریتانیکا دربارهٔ این میوه چنین نوشت که از گوجه فرنگی به‌طور روزانه در سوپها و نیز به‌عنوان چاشنی استفاده می‌شود. در عصر ویکتوریا، میزان پرورش گوجه فرنگی در گلخانه به حد صنعتی رسید.

آمریکای شمالی

قدیمی‌ترین مدارک مربوط به کشت گوجه فرنگی در شمال آمریکا به سال ۱۷۱۰ در کارولینای جنوبی برمی‌گردد. ممکن است این گیاه از طریق کارائیب به آمریکای شمالی رسیده باشد. در اواسط این قرن، برخی از مردم هنوز بر این باور بودند که گوجه فرنگی سمی است، و به‌طور کلی این گیاهان بیش‌تر جنبهٔ زینتی داشتند تا مصرف خوراکی. توماس جفرسون، از بنیادگذاران ایالات متحده آمریکا مقداری از دانه‌های گوجه فرنگی را که در پاریس خورده بود به آمریکا فرستاد.

به‌علت شرایط آب‌وهوایی، برخی ایالات چون فلوریدا و کالیفورنیا عمدتاً تبدیل به تولیدکنندگان گوجه فرنگی شدند. دانشگاه کالیفرنیا در دیویس به یکی از مراکز اصلی پژوهش در مورد گوجه فرنگی تبدیل شده است.

ارقام‌های مختلف گوجه فرنگی

خاورمیانه

گوجه فرنگی در اوایل قرن نوزدهم در خاورمیانه توزیع شد و غالباً به عنوان یکی از مواد لازم برای پخت غذا مصرف می‌شد.

ایران

این گیاه از دو طریق وارد ایران شد: راه اول از طریق ترکیه و ارمنستان، و راه دوم از طریق سفرهای مکرر خاندان قاجار به فرانسه بود. نام اولیهٔ گوجه فرنگی در ایران بادمجان ارمنی یا رومی بود. در ایران در ابتدا پرورش گوجه‌های کوچک که امروزه گوجه گیلاسی نامیده می‌شوند، مرسوم شد. پس از مدتی گوجه‌های بزرگتر وارد ایران شدند که به دلیل تفاوت اندازه با گوجه‌های رایج در آن زمان، به «گوجه فرنگی» مشهور شدند. در دوره قاجاریه، افراد خاندان معیری برای نخستین بار گوجه‌فرنگی را در مزرعه‌ای (که محوطهٔ فرودگاه مهرآباد کنونی است) پرورش دادند.

ارقام گوجه فرنگی

امروزه هزاران (نزدیک ۷۵۰۰) رقم گوجه فرنگی در سراسر جهان کشت می‌شود. این ارقام در اندازه، شکل، رنگ و طعم با یک‌دیگر فرق می‌کنند. قطر آن‌ها ممکن است از ۱ یا ۳ سانتی‌متر (گوجه فرنگی ریز آلبالویی و گوجه فرنگی وحشی) تا ۱۰ سانتی‌متر (گوجه فرنگی گوشت گاوی) باشد. با این وجود بیش‌تر گوجه فرنگی‌ها در مراکز خرید قطری به اندازهٔ ۵، ۶ سانتی‌متر دارند.

بیشتر گونه‌های گوجه فرنگی میوه‌هایی قرمزرنگ دارند، با این حال این میوه به رنگ‌های زرد، نارنجی، صورتی، بنفش، سبز، سیاه و سفید نیز دیده می‌شود. گوجه فرنگی‌های چندرنگ یا مخطط نیز به‌ندرت کمتری یافت می‌شوند.

گوجه فرنگی‌هایی که برای کنسرو شدن یا تولید سوپ پرورش داده می‌شوند معمولاً کشیده (طول ۷ تا ۹ سانتی‌متر و عرض ۴ تا ۵ سانتی‌متر) و کم‌آب‌تر از سایر ارقام هستند و به گوجه فرنگی‌های آلویی معروفند.

بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گوجه‌فرنگی در جهان

در سال ۲۰۲۱ ۱۸۹ میلیون تن گوجه فرنگی در جهان تولید شد. چین با ۳۳ درصد تولیدات جهانی (که بیش‌تر آن در بازار داخلی آن مصرف می‌شود)، و به دنبال آن هند، ترکیه، ایالات متحده آمریکا، مصر، مکزیک و برزیل بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ گوجه فرنگی در این سال بودند. ایالت کالیفرنیا ۹۰٪ تولیدات گوجه فرنگی آلویی ایالات متحده آمریکا و ۳۵٪ جهان را به خود اختصاص می‌دهد.

گوجه‌فرنگی آلویی

طبق اطلاعات اف‌ای‌اواس‌تی‌ای‌تی مهم‌ترین تولیدکنندگان گوجه فرنگی در جهان در سال ۲۰۲۱ کشورهای زیر بودند:

کشور	تولید گوجه فرنگی به میلیون تُن سال ۲۰۲۱
چین	۶۷٬۵
هند	۲۱٬۲
اتحادیه اروپا	۱۷٬۹
ترکیه	۱۳٬۱
ایالات متحده آمریکا	۱۰٬۵
مصر	۶٬۳
مکزیک	۴٬۱
برزیل	۳٬۷
نیجریه	۳٬۶
ایران	۳٬۴
مجموع جهانی	۱۸۹٬۱

تولید گوجه فرنگی معمولاً به دو دستهٔ مجزا تقسیم می‌شود: تولید برای مصرف تازه (گوجه فرنگی بازار) و تولید برای تبدیل (گوجه فرنگی صنعتی). گوجه فرنگی صنعتی (که معمولاً از نوع گوجه فرنگی آلویی است) حدوداً یک‌دوم تولیدات اروپایی، ۹۰٪ تولیدات ایالات متحده آمریکا و ۱۵٪ تولیدات چین را تشکیل می‌دهد (در سال ۲۰۰۸).

تولید گوجه فرنگی برای مصارف صنعتی تقریباً یک‌چهارم تولید کل جهانی (۲۶٫۸ میلیون تن در سال ۲۰۰۲، به‌عبارتی ۲۳٫۴٪) را تشکیل می‌دهد. سه منطقهٔ اصلی که این نوع گوجه فرنگی را تولید می‌کنند کالیفرنیا، کشورهای نزدیک سواحل مدیترانه و چین هستند.

طبق آمار فائو تولید جهانی گوجه فرنگی در سال ۲۰۰۷ به ۱۲۶٫۲ میلیون تن در مساحت ۴٫۶۳ میلیون هکتار بوده است، و به‌عبارتی بازدهی متوسط برابر ۲۷٫۳ تن در هکتار. لازم است ذکر شود که تولیدات غیرتجاری (شخصی و خانوادگی) در این آمار به حساب نیامده است.

کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی

طبق اطلاعات فائو گوجه فرنگی در ۱۷۰ نقطه دنیا با آب و هواهای مختلف کشت می‌شود. پس از سیب‌زمینی و سیب‌زمینی شیرین، گوجه فرنگی بیش‌ترین حجم تولید تره‌بار جهانی را دارد و در فهرست بالاتر از هندوانه و کلم قرار می‌گیرد.

نقشه جهانی تولید گوجه فرنگی بر حسب تن در سال ۲۰۱۸.

۱۶ کشور زیر در مجموع ۸۰٪ تولید جهانی را تشکیل می‌دهند:

سال ۲۰۰۷	مساحت کشت (هزار هکتار)	بازده (تن بر هکتار)	تولید (هزار تن)
چین	۱۴۵۵	۲۳٫۱	۳۳٬۶۴۵
ایالات متحده آمریکا	۱۷۵	۶۵٫۷	۱۱٬۵۰۰
ترکیه	۲۷۰	۳۶٫۷	۹٬۹۲۰
هند	۴۷۹	۱۷٫۹	۸٬۵۸۶
مصر	۱۹۴	۳۷٫۹	۷٬۵۵۰
ایتالیا	۱۸۸	۵۱٫۰	۶٬۰۲۶
ایران	۱۴۰	۳۵٫۷	۵٬۰۰۰
اسپانیا	۵۶	۶۵٫۰	۳٬۶۱۵
برزیل	۵۷	۵۹٫۴	۳٬۳۶۴
مکزیک	۱۳۰	۲۲٫۳	۲٬۹۰۰
روسیه	۱۵۸	۱۵٫۱	۲٬۳۹۳
[[اوکراین|]] اوکراین	۸۰	۱۹٫۰	۱٬۵۲۰
یونان	۲۷	۵۴٫۷	۱٬۴۵۰
[[ازبکستان|]] ازبکستان	۵۷	۲۳٫۲	۱٬۳۲۷
[[شیلی|]] شیلی	۲۰	۶۵٫۱	۱٬۲۷۰
[[مراکش|]] مراکش		۵۷٫۰	۱٬۱۴۰

تولید جهانی گوجه فرنگی از سال ۱۹۶۱ تا ۲۰۰۷ چهار برابر شد و از ۲۷٫۶ میلیون تن به ۱۰۲٫۲ میلیون تن رسید. به آیت ترتیب رشد متوسط سالانه حدود ۳٫۳۶٪ بوده است. این رشد خصوصاً در آسیا زیاد بوده است و چین تولیدات خود را هفت‌برابر و هند ۱۸٫۵برابر کرده است.

گل و میوهٔ گیاه گوجه‌فرنگی

گل گیاه گوجه‌فرنگی

گوجه‌فرنگی گیلاسی

صادرات و واردات

در سال ۲۰۰۶ صادرات گوجه فرنگی تازه کمی بیش از ۶ میلیون تن بود و ۴٫۸٪ تولیدات جهانی آن سال را تشکیل می‌داد. سه کشور کشور صادرکنندهٔ اصلی مکزیک، سوریه و اسپانیا بودند.

نخستین کشورهای واردکنندهٔ گوجه فرنگی تازه در همان سال به‌ترتیب ایالات متحده آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلستان و روسیه بوده‌اند.

مهم‌ترین کشورهای صادرکنندهٔ گوجه فرنگی پردازش‌شده (خمیر و پوره) در سال ۲۰۰۶ به‌ترتیب چین، اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا، شیلی و ترکیه بودند. کشورهای واردکنندهٔ این نوع گوجه فرنگی در همان سال به ترتیب روسیه، ژاپن، اتحادیه اروپا، مکزیک و کانادا بوده‌اند.

کشور	صادرات گوجه فرنگی تازه (هزار تن)
مکزیک	۱٬۰۳۲
سوریه	۱٬۰۰۵
اسپانیا	۹۸۷
هلند	۷۷۷
اردن	۳۴۵
ترکیه	۲۴۷
بلژیک	۲۰۰
مراکش	۱۹۲
ایالات متحده آمریکا	۱۴۴
کانادا	۱۴۲

کشورهای مصرف‌کننده

گوجه فرنگی

طبق آمار فائو، مصرف جهانی گوجه فرنگی در سال ۲۰۰۳ ۱۰۲٫۸ میلیون تن بود. چین با ۲۴٫۶٪ این رقم نخستین کشور مصرف‌کنندهٔ گوجه فرنگی است و ایالات متحده آمریکا (۹٫۸٪)، هند (۸٫۷٪)، ترکیه (۵٫۹٪) و مصر (۵٫۹٪) به‌ترتیب پس از آن قرار می‌گیرند.

رکورد مصرف سالانهٔ گوجه فرنگی به ازای هر یک نفر به لیبی (۱۱۷ کیلوگرم در سال) تعلق می‌گیرد. به دنبال آن یونان (۱۱۵ کیلوگرم در سال) و سایر کشورهای اطراف دریای مدیترانه (تونس، ترکیه، مصر، ایتالیا و لبنان) قرار می‌گیرند. میزان مصرف گوجه فرنگی خانگی در این آمار محاسبه نشده است.

۱۸ کشور زیر در مجموع ۷۷٪ مصارف جهانی را به خود اختصاص می‌دهند.

سال ۲۰۰۳	کل مصرف (هزار تن)	مصرف به ازای هر یک نفر (Kg/نفر/سال)
چین	۲۵٬۲۶۵	۱۹
ایالات متحده آمریکا	۱۰٬۱۰۹	۳۴
هند	۶٬۸۳۶	۶
ترکیه	۶٬۱۱۲	۸۵
مصر	۶٬۰۷۰	۸۴
ایتالیا	۳٬۷۹۷	۶۶
ایران	۳٬۳۹۴	۴۹
برزیل	۳٬۳۰۵	۱۸
روسیه	۲٬۵۴۰	۱۷
اسپانیا	۱٬۷۵۳	۴۲
فرانسه	۱٬۵۵۶	۲۵
انگلستان	۱٬۳۴۷	۲۲
یونان	۱٬۲۶۸	۱۱۵
مکزیک	۱٬۲۵۳	۱۲
آلمان	۱٬۲۲۶	۱۴
اوکراین	۱٬۱۷۰	۲۴
ازبکستان	۱٬۰۹۶	۴۲
ژاپن	۱٬۰۶۶	۸

آفت و بیماری

گوجه فرنگی‌ای که دچار یک بیماری باکتریایی شده است.

مقاومت رقم‌های مختلف گوجه فرنگی نسبت به آفات و بیماری‌های گوناگون متفاوت است.

محصولات گوجه فرنگی در معرض از بین رفتن توسط آفات، بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی، رقابت با علف‌های هرز و شرایط آب‌وهوایی و خاکی نامساعد هستند. آفات و بیماری‌های گوجه فرنگی اغلب با آفات و بیماری‌های سایر گیاهان خانوادهٔ سیب‌زمینیان مانند بادمجان و توتون مشترک‌اند.

یکی از بیماری‌های شایع گوجه فرنگی در اثر ویروس موزائیک توتون ایجاد می‌شود. انواع سفیدک و آتشک از سایر موارد شایعی هستند که موجب خرابی این محصولات می‌شوند.

سن سپردار، کرم طوقه‌بر، شته، وایت‌فلای، کرم میوه گوجه فرنگی، کنه تارتن دولکه‌ای، لیسه و سوسک سیب‌زمینی کلرادو از آفات گوجه فرنگی می‌باشند.

مصرف

گوجه فرنگی امروزه در سراسر جهان به شیوه‌های مختلف، به‌صورت خام در انواع سالاد، ساندویچ و به‌طور پردازش‌شده برای تهیهٔ غذا و سوپ، سس و رُب مصرف می‌شود. آب گوجه فرنگی همچنین نوشیدنی خنکی است که برای تهیهٔ برخی کوکتلها چون بلادی مری استفاده می‌شود.

گوجه فرنگی خاصیت اسیدی دارد و به همین دلیل ذخیره و نگاهداری آن در انبار به صورت خام، سس و رُب آسان می‌باشد. این میوه همچنین می‌تواند به صورت ورقه‌های نازک خشک‌شده در روغن زیتون نگاهداری و مصرف شود.

گوجه فرنگی در غذاهای مدیترانه‌ای به خصوص در ایتالیا استفادهٔ فراوان دارد و از مواد اصلی مورد نیاز برای تهیهٔ پیتزا و سس برای پاستا است.

ارزش خوراکی

گوجه فرنگی (خام)

ارزش غذایی به ازای هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس)
انرژی	۷۴ کیلوژول (۱۸ کیلوکالری)
کربوهیدرات	3.9 g
قند	2.6 g
فیبر خوراکی	1.2 g
چربی	0.2 g
پروتئین	0.9 g
ویتامین‌ها	درصد ارزش روزانه
برابر ویتامین آ بتا-کاروتن لوتئین زآگزانتین	۵٪ ۴۲ میکروگرم ۴٪ ۴۴۹ میکروگرم ۱۲۳ میکروگرم
ویتامین (B۱)	۳٪ ۰٫۰۳۷ میلی‌گرم
نیاسین (B۳)	۴٪ ۰٫۵۹۴ میلی‌گرم
ویتامین ب۶	۶٪ ۰٫۰۸ میلی‌گرم
ویتامین ث	۱۷٪ ۱۴ میلی‌گرم
ویتامین ئی	۴٪ ۰٫۵۴ میلی‌گرم
ویتامین کا	۸٪ ۷٫۹ میکروگرم
مواد معدنی	مقدار درصد ارزش روزانه
منیزیم	۳٪ ۱۱ میلی‌گرم
منگنز	۵٪ ۰٫۱۱۴ میلی‌گرم
فسفر	۳٪ ۲۴ میلی‌گرم
پتاسیم	۵٪ ۲۳۷ میلی‌گرم
دیگر اجزاء	مقدار
آب	94.5 g
لیکوپن	۲۵۷۳ µg
Link to USDA Database entry
یکاها μg = میکروگرم • mg = میلی‌گرم IU = یکاهای بین‌المللی
†درصدهای تقریبی ارائه شده برای افراد بزرگسال از روی مرجع مصرف رژیم غذایی هستند. منبع: مرکز داده غذای وزارت کشاورزی آمریکا

گوجه فرنگی از لحاظ ارزش غذایی بسیار کم‌کالری (۲۰ کیلوکالری در هر ۱۰۰ گرم) و سرشار از ویتامینهای مختلف (آ، ث و ای) و مواد معدنی است. ۹۳ تا ۹۵٪ آن را آب تشکیل می‌دهد و قندها که ۳ تا ۴٪ آن را تشکیل می‌دهند عبارت‌اند از گلوکز و فروکتوز.

مهم‌ترین مواد معدنی موجود در گوجه فرنگی که به نوع خاک و کود بستگی دارد شامل پتاسیم، کلر و فسفر است.

گوجه فرنگی همچنین دارای لیکوپن، یکی از قوی‌ترین انواع آنتی‌اکسیدانهای طبیعی، و چند نوع رنگ‌دانه از خانوادهٔ کاروتنوئیدها از جمله بتاکاروتن است.

ارزش محتمل برای سلامتی

گوجه فرنگی حاوی ویتامین‌های آ، ث و لیکوپن است. رنگ قرمز گوجه فرنگی از لیکوپن موجود در آن ناشی می‌شود. این ماده که آنتی‌اکسیدان بسیار قوی‌ای محسوب می‌شود، تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف بسیار بالای گوجه فرنگی خام خطر ابتلا به سرطان پروستات را به میزان کمی کاهش می‌دهد.

تعدادی از تحقیقات نشان می‌دهند که لیکوپن، به خصوص در گوجه فرنگی پخته، در جلوگیری از ابتلا به سرطان پروستات مؤثر است؛ ولی تحقیقات دیگری با این نتایج مغایرت داشتند.

به‌علاوه، تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف گوجه فرنگی و کاهش ریسک ابتلا به سرطان سینه، سرطان سر و گردن و بیماری‌های مخرب اعصاب مرتبط است.

جهش‌های ژنتیکی در رقم‌های مختلف گوجه فرنگی و انواع وحشی آن گنجی از ژنهای مختلف که لیکوپن، کاروتن، آنتوسیانین و آنتی‌اکسیدان‌های دیگر تولید می‌کنند به وجود آورده است. میزان این آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها در برخی ارقام‌های پرورش داده‌شده نسبت به میزان طبیعی آن افزایش داده شده است.

سالاد موتزارلا

بتاکاروتن	۴۴۹
آلفاکاروتن	۱۰۱
لیکوپن	۲۵۷۳
لوتئین/زآکسانتین	۱۲۳
فیتوئن	۱۸۶۰
فیتوفلوئن	۸۲۰

نوعی سوپ محلی در اندلس که با گوجه فرنگی تازه تهیه می‌شود.

خوراکی

گوجه فرنگی به‌طور خام یا پخته خورده می‌شود. گوجه فرنگی خام را می‌توان با نمک مصرف کرد، ولی اغلب آن را در سالاد با موادی دیگر مخلوط می‌کنند و سپس مصرف می‌کنند. گوجه فرنگی خام همچنین برای تهیهٔ برخی سوپها استفاده می‌شود.

پختن گوجه فرنگی موجب از بین رفتن بخشی از ویتامین‌های آن می‌شود، ولی در عین حال جذب لیکوپن را افزایش می‌دهد. از آن می‌توان در کنار بعضی از غذاها مثل [انواع کبابها] میل کرد. گوجه فرنگی پخته از مواد تشکیل‌دهندهٔ بسیاری از غذاها و سس‌هاست.

خواص گوجه فرنگی

گوجه فرنگی قدرت حافظه را بیشتر نموده و یادگیری را برای فرد بیشتر می‌نماید گوجه فرنگی باعث می‌شود خواب خوبی داشته باشید و گرفتگی عضلات را کاهش داده و باعث می‌شود فرد حرکات عضلاتش بهبود یابد.

محققان در یک بررسی دریافتند که مردانی که زیاد از گوجه فرنگی استفاده نموده‌اند به سرطان پروستات مبتلا نشده‌اند سن مردان وقتی بالا می‌رود دچار تورم در قسمت پروستات می‌شود.

پروستات بعد از سن ۴۵ سالگی در مردان رشد نموده و باعث اختلال در زندگی و خوابشان می‌شود توصیه می‌شود مردان روزی یک گوجه فرنگی خام میل نمایند.

گوجه فرنگی سرشار از ویتامین ث و گروه ویتامین ب می‌باشد مواد معدنی نیز در این سبزی به وفور یافت می‌شود از این رو اشتها را تحریک می‌نماید و هضم غذا را آسانتر می‌نماید.

گوجه فرنگی رسیده و بدون لک بسیار مقوی و سرشار از ویتامین هست با خوردن گوجه فرنگی قلب شما تقویت می‌شود افرادی که بیماری مفصلی و نقرس دارند گوجه فرنگی به عنوان دارو تجویز می‌شود.

گوجه فرنگی می‌تواند به حفظ سلامت استخوان‌هایتان نیز کمک کند، چون حاوی ویتامین K و کلسیم است و ضمناً آنتی‌اکسیدان لیکوپن هم دارد که تودهٔ استخوانی را افزایش می‌دهد.

فراوری گوجه فرنگی

امروزه صنعت عظیمی فراوری گوجه فرنگی را برعهده دارد و آن را به صورت خشک شده، پوست‌کنده، پوره، رِب، انواع سس از جمله سس کچاپ، پودر و آب‌میوه در اختیار مصرف‌کنندگان می‌گذارد. دو عمل اصلی فراوری صنعتی گوجه فرنگی تغلیظ کردن و خشک کردن هستند.

دلمه گوجه فرنگی

روش نگهداری

گوجه فرنگی نرسیده معمولاً در دمای اتاق و در جای تاریک نگهداری می‌شود تا زمانی که برسد. با این شرایط، عمر مفید آن ۳ تا ۴ روز است. پس از رسیدن، گوجه فرنگی باید ظرف یک تا دو روز مصرف شود. گوجه فرنگی تنها در صورتی در یخچال قرار داده می‌شود که کاملاً رسیده باشد، هرچند این موجب تغییر طعم می‌شود.

مسمومیت

برگ‌ها، ساقه و میوهٔ سبز نرسیدهٔ این گیاه دارای میزان کمی توماتین است که سمی است. مصرف برگ گوجه فرنگی در چای در حداقل یک مورد موجب مرگ فرد شده است، ولی به‌طور کلی میزان توماتین گوجه فرنگی به آن حد زیاد نیست که برای انسان خطری داشته باشد، و غذاهایی چون گوجه فرنگی سبز نرسیدهٔ سرخ‌شده برای سلامتی ضرری ندارند. گوجه فرنگی رسیده دارای توماتین نمی‌باشد.

مصرف گوجه فرنگی خام در بعضی از افراد موجب آلرژی می‌شود و می‌تواند به آنافیلاکسی منجر شود. این حساسیت نادر به‌علت ترکیب برخی از پروتئین‌های موجود در گوجه فرنگی و ایمونوگلوبین‌های ای می‌باشد.

گوجه فرنگی تازه می‌تواند به باکتری سالمونلا آلوده شود. در اواخر بهار سال ۲۰۰۸ مصرف گوجه فرنگی آلوده به این باکتری در ایالات متحدهٔ آمریکا موجب مسمویت ۲۲۸ فرد و بستری شدن ۲۵ نفر در ۲۳ ایالت گردید. به این ترتیب گوجه فرنگی از بسیاری از زنجیره‌های غذایی و فروشگاه‌ها جمع‌آوری گردید. در کانادا گزارشی حاکی از مسمومیت به‌علت مصرف گوجه فرنگی آلوده اعلام نشد، ولی زنجیره‌های غذایی بزرگ چون مک‌دونالد و کی‌اف‌سی از روی احتیاط گوجه فرنگی را موقتاً از منوهای خود حذف کردند.

گوجه فرنگی سبز سرخ‌شده و سوخاری از غذاهای جانبی در جنوب ایالات متحدهٔ آمریکاست.

محل اتصال ساقه گوجه‌فرنگی و قسمت‌های سبزرنگ گوجه‌فرنگی می‌توانند تا ۱/۲ درصد حاوی سولانین باشد. ۵۰ گرم سولانین می‌تواند موجب سردرد، حالت تهوع و استفراغ شود. برای همین نیز باید از مصرف گوجه‌فرنگی‌های کال دوری کرد و محل اتصال ساقه را همواره با احتیاط جدا کرد.

میوه یا تره‌بار

از لحاظ گیاه‌شناسی گوجه فرنگی میوه محسوب می‌شود. با این حال میزان قند و شیرینی گوجه فرنگی نسبت به میوه‌های دیگر کم‌تر است و اغلب به‌عنوان بخشی از سالاد یا غذایی اصلی، و نه دسر، سِرو می‌شود. به این ترتیب به‌علت مصرف عملی‌ای که در آشپزی دارد تره‌بار خوانده می‌شود. این ابهام مختص گوجه فرنگی نیست و تعدادی دیگر از گیاهانی که تره‌بار می‌خوانیم، همچون بادنجان، خیار، کدو و کدو حلوایی، میوه هستند.

این ابهام در ایالات متحدهٔ آمریکا در سال ۱۸۸۷ موجب یک مباحثهٔ حقوقی شد. در این سال قوانین تعرفه‌های گمرکی موجب می‌کردند که برای تره‌بار (و نه میوه‌ها) عوارض پرداخت شود. به این ترتیب جایگاه و طبقه‌بندی گوجه فرنگی در این کشور اهمیت قانونی یافت. دیوان عالی ایالات متحده آمریکا برای حل این مشکل، در روز ۱۰ مه ۱۸۹۳ بر پایهٔ تعریف عمومی که گوجه فرنگی را به‌علت استفادهٔ عملی آن تره‌بار محسوب می‌کرد، اعلام کرد که گوجه فرنگی جزء تره‌بار است. با این حال این اظهار تنها به‌منظور به‌عمل درآوردن قوانین تعرفه‌های گمرکی بود و موجب اقدام برای تغییر رده‌بندی گوجه فرنگی از لحاظ گیاه‌شناسی نگردید.

شورای اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۱ در یک رهنمود اعلام کرد که گوجه فرنگی باید میوه محسوب شود.

رکوردها

سنگین‌ترین گوجه فرنگی وزنی برابر ۳٫۵۱ کیلوگرم داشت و در سال ۱۹۸۶ در اکلاهما پرورش داده شده بود. بزرگ‌ترین گوجه فرنگی نیز با عرضی برابر ۱۹٫۸ سانتی‌متر در سال ۲۰۰۰ در انگلستان به ثبت رسید.

درخت گوجه فرنگی در تفرجگاه جهانی والت دیزنی در فلوریدا.

بوتهٔ بزرگ گوجه فرنگی موجود در تفرجگاه جهانی والت دیزنی در فلوریدا احتمالاً بزرگ‌ترین گیاه گوجه فرنگی در جهان است و با محصول بیش از ۳۲٬۰۰۰ گوجه فرنگی برای وزنی کلی برابر ۵۲۲ کیلوگرم رکورددار رکوردهای جهانی گینس می‌باشد. هر تاک این گیاه به‌طور هم‌زمان هزاران گوجه فرنگی می‌دهد که در رستورانهای پارک دیزنی سِرو می‌شوند.

جستارهای وابسته

• توماتینا: جشنواره گوجه فرنگی
• گینس
• گیاه‌شناسی

پیوند به بیرون

• یک مقاله: مطالعه‌ای در باب مقاوم‌سازی گوجه فرنگی در برابر حملات ویروسی