ویکی‌پدیا

تاریخ باستان

تاریخ بشر از نخستین سوابق تا پایان عهد قدیم

تاریخ باستان یا دوران باستان دوره تاریخی است که از اختراع خط میخی سومری تا فروپاشی امپراتوری روم ادامه دارد و از سال ۳۰۰۰ پیش از میلاد تا سال ۵۰۰ میلادی را در بر میگیرد. در این دوره نگارش، شهرها و شهرنشینی، قانون، حکومت، اقشار اجتماعی و نیز ادیان عمده پدید آمدند.[۱][۲]

کتیبه اردشیر یکم در تخت جمشید یکی از چندین کتیبه موجود در تخت جمشید است که از دوران هخامنشیان به جا مانده است.
تاریخ انسان
و پیش از تاریخ
این جعبه:
↑ پیش از هومو (پولیوسن)
تقسیم‌بندی سه‌گانه اعصار پیشاتاریخ

تاریخ ثبت شده
↓آینده

تقریبا تاریخ باستان از ابتدای شروع نوشتن و ثبت تاریخ و وقایع توسط بشر و گسترش آن تا تاریخ پس از کلاسیک را شامل می‌شود.[نیازمند منبع]

دامنه تاریخ ثبت شده تقریباً ۵۰۰۰ سال است که با خط میخی سومری آغاز می‌شود، با قدیمی‌ترین متون منسجم از حدود ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد.[۳]

تاریخ باستان تمام سرزمین‌ها و کشورهای دارای اسکان بشر را در دوره ۳۰۰۰ قبل از میلاد - ۵۰۰ میلادی شامل می‌شود.

اصطلاح گسترده «تاریخ باستان» را نباید با «باستان کلاسیک» اشتباه گرفت.

اصطلاح باستان کلاسیک اغلب برای اشاره به تاریخ غرب در مدیترانه باستان از آغاز تاریخ ثبت شده یونان در ۷۷۶ قبل از میلاد (اولین المپیک) استفاده می‌شود. این تقریباً با تاریخ سنتی تأسیس رم در سال ۷۵۳ قبل از میلاد، آغاز تاریخ روم باستان و آغاز دوره باستان در یونان باستان مصادف است.

اصطلاح علمی «تاریخ» را نباید با ارجاعات محاوره ای به زمان‌های گذشته اشتباه گرفت. تاریخ اساساً مطالعه گذشته است و می‌تواند علمی (باستان‌شناسی) یا انسانی (تاریخ از طریق زبان و محاوره ای) باشد. اگرچه نقطهٔ پایان تاریخ باستان مورد مناقشه است، برخی از محققان غربی از سقوط امپراتوری روم غربی در سال ۴۷۶ میلادی استفاده می‌کنند (بیشترین مورد استفاده)[۴][۵] و برخی دیگر تعطیلی آکادمی افلاطونی در سال ۵۲۹ میلادی[۶] و مرگ امپراتور ژوستینیان اول در سال ۵۶۵ میلادی،[۷] برآمدن اسلام[۸] یا ظهور شارلمانی.[۹] خارج از اروپا نیز بازه زمانی ۴۵۰–۵۰۰ پس از میلاد برای پایان دوران باستان به عنوان یک تاریخ انتقال از دوران باستان به دوران پساکلاسیک با مشکل روبرو شده است.

در مدت زمان تاریخ باستان (تقریباً از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد)، به دلیل انقلاب نوسنگی، جمعیت جهان از قبل به‌طور قابل توجهی افزایش یافت که یک پیشرفت کامل در آن دوران به حساب می‌آمد. طبق برآوردهای HYDE از هلند، در این دوره جمعیت جهان به‌طور تصاعدی افزایش یافته است.

در ۱۰ هزار سال قبل از میلاد در پیش از تاریخ، جمعیت جهان ۲ میلیون نفر بوده و در ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد به ۴۵ میلیون نفر رسیده است. با ظهور عصر آهن در ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد، جمعیت به ۷۲ میلیون نفر افزایش یافت. تصور می‌شود که در پایان دوره در سال ۵۰۰ میلادی، جمعیت جهان ۲۰۹ میلیون نفر باشد. طی ۳۵۰۰ سال، جمعیت جهان ۱۰۰ برابر افزایش یافت.[۱۰]

مطالعه

ویرایش

مورخان برای دستیابی به درک بهتر دنیای باستان دو راه اصلی دارند: باستان‌شناسی و مطالعه متون اصلی به جا مانده. منابع اولیه، نزدیکترین منابع به منبع اطلاعات یا ایده مورد مطالعه هستند.[۱۱][۱۲]منابع اولیه از منابع ثانویه متمایز شده‌اند که غالباً منابع اولیه را ذکر می‌کنند، دربارهٔ آنها نظر می‌گذارند یا از آنها استفاده می‌کنند. منابع ثانویه به‌طور مثال مورخانی هستند که بعدها دربارهٔ گذشته نوشته و به آنها استناد کرده‌اند.[۱۳]

باستان‌شناسی

ویرایش

باستان‌شناسی کاوش و بررسی مصنوعات بر جای مانده در تلاش برای تفسیر و بازسازی رفتار گذشته انسان است.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

باستان شناسان در ویرانه‌های شهرهای باستان کاوش می‌کنند و به دنبال سرنخی از نحوه زندگی مردم آن دوره هستند.

برخی از یافته‌های مهم باستان شناسان که تاریخ باستان را مطالعه می‌کنند عبارتند از:

جدول زمانی تاریخ باستان

ویرایش

این جدول زمانی ذکر شده، از ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد تا ۶۰۰ بعد از میلاد را توصیف می‌کند که مروری بر تاریخ باستان دارد.

متن منبع

ویرایش

بیشتر آنچه که از جهان باستان شناخته می‌شود از روایت مورخان خود دوران باستان ناشی می‌شود. اگرچه در نظر گرفتن تعصب هر نویسنده باستانی مهم است، اما شرح آنها مبنای درک ما از گذشته باستان است. برخی از مشهورترین نویسندگان باستان عبارتند از: هرودوت، توکیدیدس، آرین، پلوتارک، پولیبیوس، سیما کیان، سالوست، لیوی، ژوزفوس، سوتونیوس و تاکیتوس.

یک مشکل اساسی در مطالعه تاریخ باستان این است که تاریخ‌های ثبت شده نمی‌توانند تمام وقایع بشری را ثبت کنند و فقط بخشی از این اسناد تا به امروز باقی مانده‌اند.[۲۴]علاوه بر این، قابلیت اطمینان اطلاعات به دست آمده از این سوابق بازمانده باید در نظر گرفته شود.[۲۴][۲۵]

در دوران‌های گذشته تعداد کمی از افراد توانایی نوشتن تاریخ را داشتند، زیرا سواد تقریباً در هیچ فرهنگی تا مدتها پس از پایان تاریخ باستان گسترش نیافته بود.[۲۶]اولین اندیشه منظم و تاریخ منظوم در یونان باستان ظهور کرد، و از هرودوت هالیکارناسوس (۴۸۴ - حدود ۴۲۵ قبل از میلاد) آغاز گردید. توسیدید در گزارش خود از جنگ بین آتن و اسپارت، علیت الهی را تا حد زیادی از بین برد،[۲۷] ایجاد یک عنصر خردگرا و عقل گرایانه که مقدمه ای برای نوشته‌های بعدی غربی است. وی همچنین اولین کسی بود که بین علت و منشأ فوری یک واقعه تفاوت قائل شد.[۲۷]

در جهان غرب، امپراتوری روم فرهنگی باستانی بود که از میزان سواد نسبتاً بالایی برخوردار بود[۲۸]اما بسیاری از آثار مورخان پر مخاطب آن از بین رفته است.

گاهشماری

ویرایش
 
نمایی از ابوالهول و هرم بزرگ جیزه در مصر؛ هرم خوفو یا هرم بزرگ جیزه تنها بازمانده از شگفتی‌های هفتگانهٔ جهان باستان می‌باشد.

پیشا تاریخ

ویرایش
مقالهٔ اصلی: انقلاب پیش از تاریخ و نوسنگی

ماقبل تاریخ یا پیشا تاریخ به دوره قبل از تاریخ مکتوب گفته می‌شود. در پی مهاجرتهای اولیه بشر[۲۹] در عصر پارینه سنگی زیرین، انسان راست قامت یا انسان مدرن ۱٫۸ میلیون سال پیش در سراسر اوراسیا پخش شد. استفاده کنترل شده از آتش اولین بار ۸۰۰۰۰۰ سال پیش در پارینه سنگی میانی رخ داده است.[۳۰]

۲۵۰٬۰۰۰ سال پیش، هومو ساپینس (انسان مدرن) در آفریقا ظهور کرد. ۶۰–۷۰٬۰۰۰ سال پیش، هومو ساپینس در یک مسیر ساحلی به جنوب و جنوب شرقی آسیا از آفریقا مهاجرت کرد و به استرالیا رسید. ۵۰٬۰۰۰ سال پیش، انسانهای مدرن از آسیا به خاور نزدیک باستان گسترش یافتند. انسان‌های مدرن ۴۰٬۰۰۰ سال پیش برای اولین بار به اروپا رسیدند. انسانها حدود ۱۵۰۰۰ سال پیش در پارینه سنگی بالا به قاره آمریکا مهاجرت کردند.[۳۱][۳۲]

هزاره دهم قبل از میلاد اولین تاریخی است که برای اختراع کشاورزی و آغاز دوران باستان داده شده است.

گوبکلی تپه (Göbekli Tepe) توسط شکارچیان جمع‌آوری کننده در هزاره دهم قبل از میلاد (حدود ۱۱٫۵۰۰ سال پیش)، برپا شده است.

همراه با برپایی اردوگاه نوالی چوری (Nevalı Çori)، انقلابی در درک نو سنگی اوراسیا ایجاد شده است.[۳۳]

در هزاره ۷ قبل از میلاد، فرهنگ جیاو (Jiahu) در چین آغاز شد. در هزاره پنجم قبل از میلاد، تمدن‌های اواخر نوسنگی شاهد اختراع چرخ و گسترش پیش نویسی بودند.

در هزاره چهارم پیش از میلاد، فرهنگ فرهنگ کیوکوتنی (Cucuteni-Trypillian) در منطقه اوکراین، مولداوی-رومانی گسترش می‌یابد.[۳۴] تا سال ۳۴۰۰ قبل از میلاد، خط میخی «با سواد اولیه» در خاورمیانه گسترش یافته است.[۳۵] قرن ۳۰ قبل از میلاد که از آن به عنوان عصر اوایل مفرغ یاد می‌شود، آغاز دوره باسوادی در بین‌النهرین و مصر باستان است. در حدود قرن 27th قبل از میلاد، پادشاهی کهن مصر و اولین سلسله اوروک، با توجه به اولین دوره‌های فراعنه قانونی با مدارک قابل اعتماد تأسیس شدند.[۳۶]به عنوان مثال، لیوی، مورخ رومی که در قرن اول پیش از میلاد می‌زیسته است، تاریخ رم را بنام Ab Urbe Condita (از تأسیس شهر) در ۱۴۴ جلد نوشت. فقط ۳۵ جلد از آن باقی مانده است، اگرچه خلاصه‌های کوتاه بیشتر موارد دیگر نیز باقی مانده است. در حقیقت، از معدودی از کارهای مورخ بزرگ رومی بیش از اقلیتی باقی نمانده است.[۳۷]

عصر برنز بخشی از تقسیم‌بندی سه‌گانه اعصار را تشکیل می‌دهد. این عصر از عصر نوسنگی در برخی مناطق جهان پیروی می‌کند. در بیشتر مناطق تمدن ذوب برنز پایه ای برای جوامع پیشرفته تر شد. با جوامع دنیای جدید که اغلب هنوز هم سنگ را به اهداف منفعت طلبانه ترجیح می‌دهند سنگ و فلز وجود دارد. مورخان مدرن پنج تمدن اصلی را که در دوره زمانی ظهور کرده‌اند، شناسایی کرده‌اند که در نگاره فوق نشان داده شده است.[۳۸][۳۹]

اولین تمدن در سومر در منطقه جنوبی بین‌النهرین که اکنون بخشی از عراق امروزی است ظهور کرد. تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد، شهرهای ایالت سومری به‌طور جمعی تمدنی را تشکیل داده‌اند که با حکومت، دین، تقسیم کار و نوشتن اداره می‌شد. در میان شهرستانها شهر اور مهم‌ترین شهرها بود.[۴۰]

در قرن ۲۴ قبل از میلاد، امپراتوری آکدیان[۴۱][۴۲]در بین‌النهرین تأسیس شد. از سومر، تمدن ذوب مفرغ به غرب، ابتدا به مصر، مینوسی‌ها و هیتی‌ها گسترش یافت.

اولین دوره میانی مصر در قرن ۲۲ قبل از میلاد به دنبال پادشاهی میانه مصر بین قرن ۲۱ تا ۱۷ قبل از میلاد فرا رسید. رنسانس سومری همچنین در قرن ۲۱ قبل از میلاد در اور به وقوع پیوست. می‌توان نتیجه‌گیری کرد حدود قرن هجدهم قبل از میلاد، دوره دوم میانه مصر آغاز شده باشد. مصر در آن زمان یک ابرقدرت بود. تا سال ۱۶۰۰ قبل از میلاد، یونان میسنی توسعه یافته و به بقایای تمدن مینوسی حمله کرد. آثار تسلط هیتی‌ها بر منطقه مدیترانه شرقی نیز در دهه ۱۶۰۰ قبل از میلاد دیده می‌شود.[۴۳] زمان قرن‌های شانزدهم تا یازدهم قبل از میلاد در اطراف نیل پادشاهی جدید مصر نامیده می‌شود. در خلال سالهای ۱۵۵۰ قبل از میلاد و ۱۲۹۲ قبل از میلاد، دوره آمارنا در مصر توسعه یافت.[۴۴]

در شرق سرزمین ایران، تمدن دره رودخانه سند وجود داشت که شهرها را بر اساس الگوهای شبکه ای منظم سازمان می‌دادند.[۴۵]

اگرچه از رونق تمدن « «دره رودخانه سند»» پس از ۱۹۰۰ سال قبل از میلاد کاهش یافته و بعداً با اقوام هندو و آریایی جایگزین شدند که فرهنگ ودایی را پایه‌گذاری کردند.

آغاز سلسله شانگ در این دوره در چین ظهور کرد و شواهدی از سیستم نوشتاری کاملاً توسعه یافته چینی موجود است. سلسله شانگ اولین رژیم چینی است که توسط دانشمندان غربی به رسمیت شناخته شده است، اگرچه مورخان چینی اصرار دارند که سلسله شیا پیش از آن بوده است. سلسله شانگ برای انجام پروژه‌های عمومی از مردم برای کار اجباری استفاده می‌کرد. شواهدی از دفن گسترده آیینی وجود دارد.

در آن سوی اقیانوس‌ها، اولین تمدن شناخته شده قاره آمریکا در دره‌های رودخانه ساحل کویر مرکز امروزی پرو ظاهر شد. اولین شهر تمدن نورت چیکو در حدود ۳۱۰۰ سال قبل از میلاد رونق گرفت. اولمک‌ها بعداً در قرن ۱۴ تا ۱۳ در آمریکای میانه ظاهر شدند.[۴۶][۴۷]

اوایل عصر آهن

ویرایش
مقالهٔ اصلی: عصر آهن

عصر آهن آخرین دوره اصلی در تقسیم‌بندی سه‌گانه اعصار است که پس از «عصر برنز» قرار دارد.[۴۸][۴۹] تاریخ و زمینه آن بسته به کشور یا منطقه جغرافیایی متفاوت است.[۵۰]

عصر آهن بیش از همه با ذوب رایج آهن با متالورژی آهنی و استفاده از فولاد کربن مشخص می‌شود. آهن ذوب شده دوام بیشتری نسبت به فلزات قبلی مانند مس یا برنز داشته و جوامع بهره‌وری بیشتری از این فلز می‌بردند. عصر آهن در دوره‌های مختلف در مناطق مختلف جهان اتفاق افتاد و وقتی جامعه ای شروع به نگهداری سوابق تاریخی می‌کرد، به پایان می‌رسید.[۵۱]

 
نقشه مدیترانه اواخر عصر مفرغ، پ. ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد

در طی قرن‌های ۱۳ تا ۱۲ قبل از میلاد، عصر رامسس در مصر اتفاق افتاد. در حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد، تصور می‌شود که جنگ تروآ رخ داده باشد.[۵۲]

در حدود سال ۱۱۸۰ قبل از میلاد، تجزیه امپراتوری هیتی به جریان افتاد. فروپاشی هیتی‌ها بخشی بزرگ از مقیاس فروپاشی عصر برنز بود که در خاور نزدیک باستان که در حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد اتفاق افتاد.[۵۳][۵۴] در یونان رژیم‌های میسنی و مینوسی هر دو از هم پاشیدند.[۵۵] موجی از مردمان دریا (مردم مهاجر اطراف مدیترانه) به بسیاری از کشورها حمله کردند که در طی این حملات فقط مصر سالم باقی ماند. پس از آن تمدنهای کاملاً جدیدی در مدیترانه شرقی بوجود آمد.[۵۶]

در سال ۱۰۴۶ قبل از میلاد، نیروهای ژو به رهبری پادشاه وو[۵۷]از ژو آخرین پادشاه سلسله شانگ را سرنگون کردند.[۵۸] سلسله ژو اندکی بعد در چین تأسیس شد. در طول دوره ژو جامعه ای فئودالی در چین پیدیدار گشت. سپس عصر آهن چین در دوره ای از عصر کشورهای متخاصم منحل شد که در این دوره احتمال می‌رود میلیون‌ها سرباز بر سر مبارزات فئودالی با یکدیگر جنگیده باشند.

پیراک مکانی اولیه در عصر آهن در بلوچستان، پاکستان است و به حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. اعتقاد بر این است که این دوره آغاز عصر آهن در شبه قاره هند است.[۵۹]

تقریباً در همان زمان وداها، همراه با قدیمی‌ترین متون مقدس برای آیین هندو پا به عرصه گذاشتند.

در سال ۱۰۰۰ قبل از میلاد، پادشاهی مانایی (منائیان) در آسیای غربی تشکیل شد. حدود قرن ۱۰ تا ۷ قبل از میلاد، امپراتوری آشوری نو در میان رودان توسعه یافت.[۶۰]

در سال ۸۰۰ سال قبل از میلاد، دولت شهرهای یونان پدید آمدند و همچنین در سال ۷۷۶ قبل از میلاد، اولین بازی‌های المپیک ثبت شده برگزار شد.[۶۱]بر خلاف فرهنگ‌های همسایه، ایالت‌های یونان به یک امپراتوری نظامی گرا تبدیل نشدند بلکه به عنوان پولیس‌های جداگانه با یکدیگر به رقابت پرداختند.

عصر محوری

ویرایش

معمولاً تصور می‌شود که عصر آهن قبلی در حدود ۵۵۰ سال قبل از میلاد به دلیل ظهور تاریخ‌نویسی (ثبت تاریخی) در خاورمیانه به پایان رسیده است.

عصر محوری برای توصیف تاریخ بین ۸۰۰ تا ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح اوراسیا، از جمله یونان باستان، ایران، هند و چین استفاده‌می‌شود. تجارت و ارتباط گسترده بین مناطق متمایز در این دوره گسترش یافت، از جمله ظهور جاده ابریشم. این دوره شاهد ظهور فلسفه و تبلیغ مجدد و وسیع ادیان بود. درصد تولید فلسفه، دین و علم و مکتب فکری آنچنان بالا تولید متفکرانی چون کنفوسیوس، لائو تزو و در هند با ظهور آمد بودیسم، در خاور نزدیک با آیین زرتشت و یهودیت و در غرب فلسفه یونان باستان پدیدار شد.[۶۲][۶۳] در این تحولات چهره‌های دینی و فلسفی همه در جستجوی معنای انسانی بودند.[۶۴]عصر محوری و پیامدهای آن شاهد جنگ‌های بزرگ و تشکیل امپراتوری‌های بزرگی بود که فراتر از محدوده جوامع قبلی عصر آهن بودند که سرآمد همه آنها امپراطوری هخامنشی بود[۶۵]قلمرو وسیع امپراتوری از غرب به مصر امروزی و از شرق تا سین کیانگ گسترش یافته‌بود.[۶۶] میراث این امپراتوری شامل افزایش تجارت به طریق مسیرهای زمینی از راه اوراسیا و همچنین گسترش فرهنگ پارسی از طریق خاورمیانه است. جاده سلطنتی اجازه تجارت و مالیات کارآمد را داد. اگرچه اسکندر بزرگ مقدونی امپراتوری هخامنشی را به‌طور کامل فتح کرد، اما وحدت فتوحات اسکندر پس از مرگ او دوام نیاورد. فرهنگ و فن آوری یونان در آسیای غربی و جنوبی گسترش یافت و اغلب با فرهنگ‌های محلی ترکیب شد.[۶۷]

برآمدن و فروپاشی امپراتوری‌ها

ویرایش

پادشاهی‌ها و دولت شهرهای نا متحد یونان، مصر و آسیای صغیر مانند دولت‌های به جا مانده از امپراطوری پارسی، تجارت و ارتباطات را گسترش دادند.[۶۸]

با توسعه دودمان هان به سمت غرب، جاده ابریشم به عنوان یک سری از مسیرها امکان مبادله کالا بین حوزه مدیترانه، آسیای جنوبی و آسیای شرقی را فراهم کرد.[۶۹] در جنوب آسیا،

امپراتوری مائوریا مدت کوتاهی قسمت زیادی از شبه قاره هند را کنترل کرد، و میراث سلطنت آن گسترش آیین بودا و الهام بخشیدن به حکومت‌های بعدی هند را بود.[۷۰]

جانشین پادشاهی‌های یونان جنگ زده در جهان غرب، جمهوری روم در حال رشد و در شرق امپراتوری پارتی ایران بود.[۷۱] در نتیجه شکل‌گیری امپراطوری‌ها، شهرنشینی و سواد گسترش می‌یافت که قبلاً در حاشیه اولویت تمدن‌ها بود. با آغاز هزاره اول میلادی، دولت‌های پیشرفته تر استقلال اقوام قبیله ای و پادشاهی‌های کوچکتر را به خطر انداختند. امپراتوری‌ها نه تنها از نظر وسعت سرزمینی بلکه از نظر اداره و اشاعه فرهنگ و تجارت قابل توجه بودند، از این طریق نفوذ امپراتوری‌ها اغلب فراتر از مرزهای ملی آنها بود. مسیرهای تجاری از طریق خشکی و دریا گسترش یافته و امکان جابجایی کالا بین مناطق دوردست را حتی در صورت عدم ارتباط فراهم کرد. ملل دور مانند امپراطوری روم و سلسله هان چین به ندرت با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کردند، اما تجارت کالاها اتفاق می‌افتاد که توسط اکتشافات باستان‌شناسی مانند سکه‌های رومی در ویتنام مشهود است. در این زمان بیشتر جمعیت جهان فقط در قسمت کوچکی از سطح زمین ساکن بودند. در خارج از تمدن مناطق جغرافیایی وسیعی مانند سیبری، جنوب صحرای آفریقا و استرالیا دارای جمعیت کم بودند. دنیای جدید میزبان تمدن‌های مختلف جداگانه بود اما شبکه‌های تجاری آن به دلیل کمبود حیوانات راننده و چرخ کوچکتر بود. امپراتوری‌ها با قدرت نظامی عظیم خود در برابر جنگ‌های داخلی، انحطاط اقتصادی و تغییر فضای سیاسی در سطح بین‌المللی، شکننده بودند. در سال ۲۲۰ میلادی هان‌چین در حالی که امپراتوری روم اروپا از بحران قرن سوم رنج می‌برد، سقوط کرد و به ایالات متخاصم تجزیه گشت.[۷۲][۷۳]

در سرزمین ایران تغییر رژیم از امپراتوری پارتیزان و غیر متمرکز اشکانی به امپراتوری متمرکزتر ساسانی صورت گرفت. جاده ابریشم مستقر در سرزمین همچنان به سوددهی خود ادامه می‌داد اما به‌طور مداوم توسط عشایر در مرزهای شمالی کشورهای اوراسیا مورد حمله قرار می‌گرفت. مسیرهای دریایی ایمن‌تر از اولویت‌های قرون اولیه میلادی شروع به توسعه می‌کردند.[۷۴]

ادیان بزرگ، با تبلیغ مجدد توسط امپراطوری‌ها در بسیاری از مناطق جایگزین پاگانیسم و ادیان بومی شد.[۷۵] مسیحیت در امپراتوری روم طرفداران زیادی پیدا کرد، آیین زرتشت به دین و مذهب سراسری ایران انتخاب شد و بودیسم از آسیای جنوبی به آسیای شرقی گسترش یافت. تغییرات اجتماعی، تحول سیاسی و همچنین رویدادهای اکولوژیکی تقریباً در حدود سال ۵۰۰ به پایان دوران باستان و آغاز دوره پست کلاسیک در اوراسیا کمک کردند.[۷۶]

تحولات

ویرایش

دین و فلسفه

ویرایش
مقاله‌های اصلی: تاریخ فلسفه، گسترش ادیان در عالم، تاریخ ادیان و مذاهب، و تاریخ ادیان

ظهور تمدن در راستای حمایت مالی نهادی و انجمنی از اعتقاد به خدایان، نیروهای ماوراءالطبیعه و زندگی پس از مرگ بود. در طول عصر برنز، بسیاری از تمدنها شکل خاص خود را در پاگانیسم به کار بردند. معمولاً خدایان پاگان، شخصیت، نقاط قوت و شکست انسان را بروز می‌دهند. در اوایل دین و خدایان را اغلب بر اساس مکان، شهرها یا کل کشورها انتخاب می‌کردند که به آنها نسبت به رقبای خود امتیازات و مزایایی را اختصاص می‌دادند. پرستش کردن شامل ساختن معابد و پرستشگاه برای و اعطای هدیه و قربانی بود. قربانی می‌توانست کالاهای مادی، غذا یا در موارد شدید قربانی انسان باشد تا خدای را خشنود کند. فلسفه‌ها و آیین‌های جدیدی هم در شرق و هم در غرب بوجود آمد، خصوصاً در حدود قرن ۶ قبل از میلاد. با گذشت زمان، طیف وسیعی از آیین‌ها در سراسر جهان گسترش یافت، از جمله نخستین آیین‌های بزرگ مذهب هندوئیسم (حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد)، بودیسم (قرن ۵ قبل از میلاد) و جائینیسم (قرن ۶ قبل از میلاد) در هند و آیین زرتشت در ایران بود. ادیان ابراهیمی ریشه خود را در یهودیت، حدود ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌دانند.[۷۷]

فلسفه هند باستان تلفیقی از دو سنت باستانی است: سنت سرامانا و سنت ودایی. فلسفه هند با وداها آغاز می‌شود، جایی که سوالات مربوط به قوانین طبیعت، پیدایش جهان و جایگاه انسان در آن پرسیده می‌شود. جینیسم و بودیسم ادامه مکتب فکری سرامانا هستند.[۷۸]

سراماناها دیدگاه جهانی بدبینانه ای نسبت به سامسارای پر از رنج پرورش داده و از انصراف و ریاضت‌ها دفاع می‌کردند. آنها بر مفاهیم فلسفی مانند آهیمسا، کارما، جنانا، سامسارا و موکسا تأکید کردند. در حالی که روابط باستانی بین وداهای هند و اوستای ایرانی وجود دارد، دو خانواده اصلی سنتهای فلسفی هند و ایرانی با تفاوتهای اساسی در پیامدهای آنها بر موقعیت انسان در جامعه و دیدگاه آنها در مورد نقش انسان در کائنات بوجود آمدند. در شرق، سه مکتب فکری که تا امروز بر تفکر چینی مسلط شده‌اند: تائوئیسم، قانون گرایی و کنفوسیوس بود.

سنت کنفوسیوس بر این بود که به واسطه آن به سلطه ای دست پیدا می‌کرد که به دنبال اخلاق سیاسی نه به قانون، بلکه برای قدرت و الگوی سنت بود. کنفوسیوس گرایی بعداً به شبه جزیره کره و گوگوریو و سپس به سمت ژاپن گسترش یافت.[۷۹]

در غرب ، سنت فلسفی یونان، که توسط سقراط، افلاطون و ارسطو نشان داده می‌شد، در قرن ۴ قبل از میلاد با فتوحات اسکندر سوم مقدونی، معروف به اسکندر بزرگ، در سراسر اروپا و خاورمیانه پخش شد. پس از شکل‌گیری آیین‌های عصر برنز و عصر آهن، ظهور و گسترش مسیحیت در جهان روم پایان فلسفه هلنیستی را رقم زد و فلسفه قرون وسطایی را آغاز کرد.[۸۰]

 
برج فانوس اسکندریه در مصر باستان

علم و فناوری

ویرایش
مقاله‌های اصلی: تکنولوژی باستان و تاریخ علم در فرهنگ‌های نخستین

در تاریخ فن آوری و علوم باستان در راستای رشد تمدن‌های باستان، پیشرفت‌های فن آوری ملموسی در زمینه مهندسی تولید شده است. این پیشرفت‌ها سایر جوامع را به اتخاذ شیوه‌های جدید زندگی و اداره ملزم می‌کرد. گاهی اوقات نیز توسعه فناوری توسط دولت حمایت می‌شد. ویژگی‌های فن آوری مصر باستان با مجموعه ای از آثار و آداب و رسوم نشان داده می‌شود که برای هزاران سال ادامه داشته است. مصریان بسیاری از ماشین آلات اساسی مانند رمپ (سطح شیب دار) و اهرم را برای کمک به فرایندهای ساخت اختراع و استفاده کردند. مصریان همچنین نقش مهمی در توسعه فناوری دریایی مدیترانه از جمله کشتی‌ها و فانوس دریایی داشتند.[۸۱]

قنات‌های مدیریت آب که احتمالاً در اوایل هزاره اول قبل از میلاد در فلات ایران و احتمالاً در شبه جزیره عربستان پدید آمده‌اند، از آنجا به آرامی به سمت غرب و شرق گسترش یافتند.[۸۲]

تاریخ علم و فناوری در هند به دوران باستان برمی گردد. تمدن دره سند شواهدی از هیدروگرافی، و جمع‌آوری و دفع فاضلاب توسط ساکنان آن ارائه می‌دهد. از جمله زمینه‌های علم و فناوری که در هند دنبال می‌شود، متالورژی، نجوم، ریاضیات و آیورودا بود.

برخی از اختراعات باستانی شامل جراحی پلاستیک، جراحی آب مروارید، سیستم اعداد هندو-عربی و فولاد ووتز است. تاریخ علم و فناوری در چین پیشرفتهای چشمگیری در علم، فناوری، ریاضیات و نجوم نشان می‌دهد.

اولین مشاهدات ثبت شده از ستاره‌های دنباله دار و ابرنواختر در چین انجام شده. طب سنتی چینی، طب سوزنی و داروهای گیاهی نیز برای اولین بار در تاریخ باستان استفاده‌می‌شد.[۸۳]

فن آوری یونان باستان در طی قرن ۵ قبل از میلاد با سرعت بی‌سابقه ای گسترش یافت و تا دوره روم و حتی بعد از آن ادامه یافت. اختراعاتی که به یونانیان باستان از جمله چرخ دنده، پیچ، تکنیک‌های ریخته‌گری برنز، ساعت آب، اندام آبی، منجنیق پیچشی و استفاده از بخار برای کارکردن برخی از ماشین آلات و اسباب بازی‌های تجربی اعتبار دارند.

بسیاری از این اختراعات در اواخر دوره یونان رخ داده است، که اغلب از نیاز به بهبود سلاح‌ها و تاکتیک‌ها در جنگ الهام گرفته شده است. فناوری رومی عملی مهندسی است که از تمدن روم پشتیبانی می‌کرد و گسترش تجارت رومی و نظامیان رومی را طی تقریباً هزار سال امکان‌پذیر ساخت.

امپراتوری روم پیشرفته‌ترین مجموعه فن آوری زمان خود را در اختیار داشت که ممکن است برخی از آنها در دوران آشفته اواخر دوران باستان و اوایل قرون وسطی از بین رفته باشند. شاهکارهای فن آوری رومی در مناطق مختلف، مانند مهندسی عمران، مصالح ساختمانی، فناوری حمل و نقل و برخی اختراعات مانند ماشین مکانیکی تا قرن نوزدهم بی نظیر بود.[۸۴]

فعالیت دریایی

ویرایش
مقالهٔ اصلی: تاریخ دریایی باستان

تاریخ پیمایش دریایی باستان از زمانی به‌طور جدی آغاز شد که مردان با قایق‌های تخته ای و کشتی‌های کنترل شده با بادبان که روی دکل آویزان بودند، مانند کشتی خوفو مصر باستان که از اواسط هزاره سوم قبل از میلاد به دریا می‌رفتند. به گفته هرودوت مورخ یونانی، نچو دوم لشکرکشی فنیقیان را به این کشور اعزام کرد که در مدت سه سال از دریای سرخ در اطراف آفریقا به دهانه رود نیل رسیدند. بسیاری از مورخان فعلی تمایل دارند که هرودوت را در این مورد باور داشته باشند، حتی اگر خود هرودوت در این باور نبود که فنیقی‌ها این عمل را انجام داده‌اند.[۸۵]

هانو یک کاوشگر مصری باستان بود (حدود ۲۷۵۰ سال قبل از میلاد مسیح) و او اولین کاوشگری بود که از او اطلاعاتی در دست است. وی اولین کاوش ثبت شده در تاریخ کاوش را انجام داد و گزارش خود را از مراحل کارش در سنگ نوشت. هانو در امتداد دریای سرخ به پونت سفر کرد و با کشتی به مناطق شرقی اتیوپی و سومالی رفت. وی با گنجینه‌های بزرگ، از جمله مرمره گرانبها، فلز و چوب، به مصر بازگشت.[۸۶]

جنگ آوری و نبرد

ویرایش
مقالهٔ اصلی: پیکارهای دوران باستان
 
یک جنگ‌افزار باستانی به نام بالیستا یا همان خرکمان

نبردهای باستان سلسله هماوردهایی بوده که از آغاز تاریخ ثبت شده تا پایان دوره باستان ادامه داشته است. در اروپا، پایان دوران باستان اغلب با سقوط رم در سال ۴۷۶ برابر می‌شود. در چین، همچنین می‌توان آن را پایان قرن ۵ دانست، با افزایش نقش سوارنظام برای مقابله با تهدید رو به رشد از طرف شمال.

تفاوت بین جنگ‌های ماقبل تاریخ و جنگ‌های باستانی در فناوری سازمان یافته جنگی است که در باستان استفاده شد. توسعه اولین دولت شهرها و سپس امپراتوری‌ها باعث شد جنگ به طرز چشمگیری تغییر کند. از آغاز میانرودان، ایالات مازاد کشاورزی کافی را به وجود آوردند که باعث شد نخبگان و فرماندهان نظامی تمام وقت بتوانند ظهور کنند.

در حالی که بخش عمده ای از نیروهای نظامی هنوز کشاورز بودند، جامعه می‌توانست از کارزار آنها حمایت کند نه اینکه برای بخشی از سال در زمین کار کند؛ بنابراین، ارتشهای سازمان یافته برای اولین بار در دوران باستان توسعه یافتند.

این ارتشهای جدید و همیشه آماده می‌توانند به دولتها کمک کنند تا از نظر ابعادی رشد کرده و به‌طور فزاینده ای متمرکز شوند و اولین امپراطوری سومری‌ها که در میان‌رودان تشکیل شد. ارتشهای اولیه باستان در درجه اول از کمان و نیزه استفاده می‌کردند، همان اسلحه‌هایی که در دوران ماقبل تاریخ برای شکار تولید شده بودند. ارتش‌های اولیه در مصر و چین از الگوی مشابهی استفاده می‌کردند که از پیاده‌نظام توده ای و مجهز به کمان و نیزه استفاده می‌کردند.[۸۷]

هنر و موسیقی

ویرایش
مقاله‌های اصلی: هنر باستان، موسیقی باستان، و تاریخچه هنر باستان

موسیقی باستان موسیقی است که در فرهنگهای باسواد توسعه یافته و جایگزین موسیقی پیش از تاریخ می‌شود. موسیقی باستان به سیستم‌های مختلف موسیقی اشاره دارد که در مناطق مختلف جغرافیایی مانند ایران، هند، چین، یونان، روم، مصر و بین‌النهرین ایجاد شده‌اند (نگاه کنید به موسیقی بین‌النهرین، موسیقی یونان باستان، موسیقی روم باستان، موسیقی ایران).

موسیقی باستان با توصیف آهنگ‌ها و مقیاس‌های اساسی شنیداری تعیین می‌شود و ممکن است از طریق سیستم‌های شفاهی یا کتبی منتقل شده باشد. هنرهای جهان باستان به انواع مختلفی از هنر که در فرهنگ جوامع باستان وجود داشته است، از جمله در چین باستان، مصر، یونان، هند، ایران، بین‌النهرین و روم اشاره دارد.[۸۸]

تاریخ به تفکیک منطقه

ویرایش

جنوب غربی آسیا (خاورمیانه)

ویرایش
مقاله‌های اصلی: خاور نزدیک باستان و خاورمیانه باستان

خاور نزدیک باستان مهد تمدن‌های گذشته محسوب می‌شود. این اولین مکانی بود که در طول سال کشاورزی فشرده انجام شد. اولین سیستم نوشتاری منسجم در این ناحیه ایجاد گردید، چرخ سفالگر و سپس چرخ وسایل نقلیه و آسیاب نیز از اختراعات مردمان این ناحیه بود، اولین دولت‌های متمرکز، قوانین و امپراتوری‌های قانون گرا، و همچنین ایجاد طبقه‌بندی اجتماعی، برده داری و جنگ سازمان یافته در خاورمیانه تشکیل شدند و پایه و اساس رشته‌های نجوم و ریاضیات در اینجا شکل گرفت.[۸۹]

 
مروری بر نقشه خاور میانه در قرن پانزدهم قبل از میلاد نشان دهنده قلمرو اصلی آشوری با دو شهر بزرگ آن آشور و نینوا بین بابل پایین دست و ایالت‌های میتانی و هتی در بالادست قرار دارد.[۹۰]

میان‌رودان

ویرایش
مقاله‌های اصلی: میان‌رودان و تاریخ عراق

بین‌النهرین محل شکل‌گیری اولین تمدن‌های شناخته شده در جهان است. استقرار اولیه دشت آبرفتی از دوره عبید (اواخر هزاره ۶ قبل از میلاد) تا دوره اوروک (هزاره ۴ قبل از میلاد) و دوره‌های سلسله‌ها (هزاره ۳ قبل از میلاد) تا ظهور بابل در اوایل هزاره دوم قبل از میلاد ادامه داشت. مازاد مواد غذایی به سبب انبارداری ایجاد شده توسط این اقتصاد باعث شد که مردم به جای مهاجرت بعد از برداشت محصول، در یک مکان مستقر شوند. همچنین تراکم جمعیتی بسیار بیشتر امکان‌پذیر گردید و به نوبه خود نیاز به نیروی کار گسترده و تقسیم کار داشت. این سازمان به ضرورت ثبت سوابق و توسعه نگارش منجر شد (حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد).[۹۱]

تمدن بابل کشوری عموری در بین‌النهرین سفلی (جنوب عراق مدرن) بود که پایتخت آن شهر بابل بود. وقتی حمورابی (مطابق تقویم مختصر) حدود ۱۸۲۸–۱۷۲۸ قبل از میلاد مسیح (ع)، امپراطوری را از مناطق پادشاهی‌های سابق سومر و اکاد ایجاد کرد، بابل پدید آمد. بابل، که مردم عموری باستان سامی زبان بودند،[۹۲] زبان مکتوب اکدی را برای استفاده رسمی پذیرفت. آنها زبان سومری را نیز برای استفاده مذهبی حفظ کردند، که در آن زمان دیگر یک زبان گفتاری نبود. فرهنگهای آکدی و سومری نقش عمده ای در فرهنگ بعدی بابلی داشتند و این منطقه حتی تحت حاکمیت خارج نیز به عنوان یک مرکز مهم فرهنگی باقی می‌ماند. اولین اشاره به شهر بابل را می‌توان در لوحی از دوران سلطنت سارگون آکاد یافت که مربوط به قرن ۲۳ قبل از میلاد است.[۹۳][۹۴][۹۵]

امپراتوری جدید بابل، یا کلده، از زمان شورش نابوپلاسار در سال ۶۲۶ قبل از میلاد تا یورش کوروش بزرگ در سال ۵۳۹ قبل از میلاد، تحت سلطه سلسله یازدهم ("کلدانی") بابل بود. قابل توجه است که این شامل دوران سلطنت بخت النصر دوم بود که پادشاهی یهودا و اورشلیم را فتح کرد.

شهر اکاد و منطقه اطراف آن در مرکز بین‌النهرین قرار داشت. اکاد همچنین پایتخت امپراتوری آکدیان شد.[۹۶]

این شهر احتمالاً در کرانه غربی رود فرات، بین سیپار و کیش (در عراق کنونی، حدود ۵۰ کیلومتری جنوب غربی مرکز بغداد) واقع شده بود. با وجود جستجوی گسترده، سایت دقیق هرگز پیدا نشده است. اکاد در پی فتوحات پادشاه سارگون از اکاد، بین قرن ۲۴ و ۲۲ قبل از میلاد به اوج قدرت خود رسید.[۹۷]

به دلیل سیاست‌های امپراتوری اکدی در مورد همسان سازی زبانی، آکاد نام خود را به گویش غالب سامی نیز نهاد: زبان اکدی، منعکس کننده استفاده از akkadû ("در زبان Akkad") در دوره بابل قدیم برای نشان دادن نسخه سامی از یک متن سومری.[۹۸]

آشور در اصل (در عصر برنز میانی) منطقه ای در دجله علیا بود که به دلیل پایتخت اصلی خود، شهر باستانی آشور نامگذاری شد. بعداً، بعنوان یک کشور و امپراطوری که توانست تمام هلال حاصلخیز، مصر و بیشتر آناتولی را تحت کنترل خود درآورد، اصطلاح "آشور " تقریباً به نیمه شمالی بین‌النهرین (نیمه جنوبی بابل) اشاره داشت، و پایتخت آن نینوا بود. . پادشاهان آشور پادشاهی بزرگی را در سه مقطع مختلف از تاریخ کنترل می‌کردند.[۹۹]

این پادشاهی‌ها، پادشاهی دوره‌های قدیمی (قرن ۲۰ تا ۱۵ قبل از میلاد)، میانه (قرن ۱۵ تا ۱۰ قبل از میلاد) و جدید آشوری (۹۱۱–۶۱۲ پیش از میلاد) نامیده می‌شوند که آخرین آنها مشهورترین و مستندترین آنها است. آشوری‌ها حفاری‌هایی را برای تضعیف دیوارهای شهر، دیوار شکن برای به زمین انداختن دروازه‌ها و همچنین مفهوم سپاهی از مهندسی، که رودخانه‌ها را با قلاب‌ها پل می‌کردند یا با پوست بادی برای سربازان لباس شنا فراهم می‌کردند، اختراع نمودند.[۱۰۰]

میتانی امپراطوری هندو ایرانی[۱۰۱] در شمال بین‌النهرین از حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد بود. در اوج قدرت میتانی، در طول قرن ۱۴ قبل از میلاد، این کشور مناطق جنوب شرقی ترکیه، شمال سوریه و شمال عراق را در بر می‌گرفت که مرکز آن واشوکانانی، پایتخت آن است و محل دقیق آن توسط باستان شناسان تعیین نشده است.

ایران

ویرایش
مقالهٔ اصلی: تاریخ ایران
امپراتوری ایلام
ویرایش
مقالهٔ اصلی: امپراتوری ایلام

ایلام نام تمدنی باستانی است که در جنوب غربی ایران امروزی واقع شده است. قدمت شواهد باستان‌شناسی مربوط به ایلام مربوط به قبل از -۷۰۰۰–۵۰۰۰ سال قبل از میلاد است.[۱۰۲][۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶][۱۰۷]بنا بر سوابق مکتوب موجود، آشکار است که از حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح یکجانشینی در ایلام وجود داشته است - که آن را در زمره قدیمی‌ترین تمدن‌های تاریخی جهان قرار داده است - و تا سال ۵۳۹ قبل از میلاد دوام داشته است. فرهنگ آن نقش مهمی در امپراطوری گوتیان بازی کرد، به ویژه در دوره هخامنشیان جانشین آن گردید تقریباً در زمانی که زبان ایلامی در میان زبان‌های رسمی مورد استفاده قرار گرفت. دوره ایلامی نقطه آغاز تاریخ ایران محسوب می‌شود.

مادها
ویرایش
مقالهٔ اصلی: پادشاهی ماد

مادها نیز از دیگر اقوام باستان ایرانی بودند. آنها امپراطوری خود را تا قرن ۶ قبل از میلاد تأسیس کرده بودند،[۱۰۸][۱۰۹] و امپراتوری جدید آشور را با کلدانی‌ها شکست داده بودند. بعداً آنها اورارتو را نیز سرنگون کردند.[۱۱۰] بنیان گزاری اولین امپراطوری در فلات ایران را مادها به نام خود ثبت کرده‌اند، بزرگ‌ترین زمان آن تا زمانی که کوروش بزرگ با شکست دادن پدربزرگ و فرمانروای خود، آستیاگ، امپراتوری یکپارچه ایرانی از مادها و پارسیان، که اغلب تحت عنوان امپراتوری هخامنشی شناخته می‌شود، تأسیس کرد.[۱۱۱]

 
گستره امپراطوری هخامنشی که بزرگ‌ترین امپراطوری بین همتایان بومی خود بوده.[۱۱۲]
شاهنشاهی هخامنشی
ویرایش
مقالهٔ اصلی: شاهنشاهی هخامنشی

شاهنشاهی هخامنشی بزرگ‌ترین و شاخص‌ترین امپراتوری پارس بود[۱۱۳] و پس از امپراطوری ماد به عنوان دومین امپراتوری بزرگ ایرانیان سر برآورد و قد علم کرد.[۱۱۴] این در تاریخ غربی به عنوان دشمن دولت شهرهای یونان در جنگ‌های یونان و پارس ذکر شده است، زیرا یهودی‌ها را از اسارت در بابل آزاد کرد، به دلیل مدل موفق آن در اداره یک دولت بوروکراتیک متمرکز، ساخت آرامگاه هالیکارناسوس (یکی از عجایب هفتگانه از جهان باستان)، و برای ایجاد زبان آرامی به عنوان زبان رسمی امپراتوری. به دلیل گستردگی وسیع و استقامت طولانی امپراتوری، تأثیر فارسی بر زبان، دین، معماری، فلسفه، قانون و حکومت ملت‌های سراسر جهان تا به امروز ادامه دارد. سلسله هخامنشی در اوج قدرت خود تقریباً ۸٫۰ میلیون کیلومتر مربع را دربرگرفت، بیشترین درصد جمعیت جهان را تا به امروز در اختیار داشت، سه قاره (اروپا، آسیا و آفریقا) را به زیر کشید و از نظر قلمرو بزرگ‌ترین امپراتوری باستان کلاسیک بود.[۱۱۵]

 
نقشه اطراف دریای کاسپین که در شمال آن سکاهای ایرانی‌تبار (اسکایسیا) با رنگ نارنجی و در جنوب دریا امپراطوری پارتی با رنگ بنفش
شاهنشاهی اشکانی
ویرایش
مقالهٔ اصلی: شاهنشاهی اشکانی

پارت یک تمدن ایرانی بود که در قسمت شمال شرقی ایران مدرن واقع شده بود. قدرت آنها مبتنی بر ترکیبی از جنگهای چریکی قبیله ای عشایری سوارکار، با مهارتهای سازمانی پارتیزانی برای ساخت و اداره یک امپراتوری گسترده بود[۱۱۶] - حتی اگر این کشور هرگز از نظر قدرت و وسعت امپراتوریهای پارسی قبل و بعد از آن مطابقت نداشت اما توانسته بود سهم بزرگی از قدرت را در دوران باستان نسیب خود کند. امپراتوری اشکانی توسط سلسله آرساسید، که پس از شکست و از بین بردن امپراتوری سلوکی هلنیستی، از اواخر قرن ۳ قبل از میلاد، متحد شد و بر بخشهای قابل توجهی از خاور نزدیک و فراتر از آن حکومت کرد. این سومین سلسله بومی ایران باستان بود (پس از دودمان ماد و هخامنشیان). ایران پارتی جنگهای زیادی با جمهوری روم (و بعدها باامپراتوری روم) داشت، که بیش از ۷۰۰ سال جنگهای مکرر بین رومیان و ایرانیان بود.[۱۱۷][۱۱۸]

شاهنشاهی ساسانی
ویرایش
مقالهٔ اصلی: شاهنشاهی ساسانی

شاهنشاهی ساسانی، که در طول دوره اواخر باستان پس از اشکانیان تأسیس گردید، یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین دوره‌های پادشاهی تاریخی ایران محسوب می‌شود. از بسیاری جهات دوره ساسانی شاهد بالاترین دستاوردهای تمدن ایرانی بوده و آخرین امپراتوری بزرگ ایران را قبل از فتوحات مسلمانان و پذیرش اسلام تشکیل داده بود.[۱۱۹] در زمان ساسانیان، ایران به‌طور قابل توجهی بر تمدن روم تأثیر گذاشت،[۱۲۰]و رومیان با ساسانیان موقعیت برابری داشتند. نفوذ فرهنگی ساسانی بسیار فراتر از مرزهای سرزمینی امپراتوری ایران امتداد داشت و تا اروپای غربی،[۱۲۱] آفریقا[۱۲۲] چین و هند، به عنوان مثال، در شکل‌گیری هنر قرون وسطایی اروپا و آسیا نقش داشتند.[۱۲۳]

دیگر تمدن‌ها

ویرایش
شبه جزیره عربستان
ویرایش
مقاله‌های اصلی: تاریخ یمن و عربستان پیش از اسلام

تاریخ عربستان پیش از اسلام در دهه ۶۳۰ قبل از میلاد آنچنان شناخته شده نیست و دلیل آن اکتشافات باستان‌شناسی ناچیز در عربستان است. منابع مکتوب بومی محدود به کتیبه‌ها و سکه‌هایی است که از جنوب عربستان بدست آمده. مطالب موجود در مرحله اول متشکل از منابع مکتوب سایر فرهنگ و تمدنها (مانند مصری‌ها، یونانی‌ها، پارسی‌ها، رومی‌ها و …) و روایات شفاهی است که بعداً توسط دانشمندان اسلامی ثبت شده است. بسیاری از پادشاهی‌های کوچک از راه تجارت دریای سرخ و اقیانوس هند رونق گرفتند.[۱۲۴]

پادشاهی‌های عمده شامل سبایی‌ها، اوسان (Kingdom of Awsan)، لخمیان، حمیر و نبطی‌ها بود. از پادشاهی‌های عرب گاه در عهد عتیق عبری با نام ادوم یاد می‌شود. اگرچه تصور می‌شود که سایت اوگاریتی قبلاً در آن ایجاد شده باشد. اولین شواهد کتبی ذکر شده از این شهر از شهر ابلا، در نزدیکی همین شهر است. ۱۸۰۰ سال قبل از میلاد اوگاریت وارد حوزه نفوذ مصر شد، که بر هنر آن تأثیر زیادی بر جای گذاشت. در ساحل مدیترانه اسرائیل، فلسطین و لبنان امروزی، مردم کنعان از طریق تجارت فنی الهام گرفته از فنیقی به ثروت رسیدند.[۱۲۵]

فنیقیه یک تمدن باستانی بود که در شمال کنعان باستان واقع شده بود، و قلب آن در امتداد مناطق ساحلی لبنان امروزی، سوریه و اسرائیل قرار داشت. تمدن فنیقی یک فرهنگ تجارت دریایی ابتکاری بود که بین دوره ۱۵۵۰ تا ۳۰۰ قبل از میلاد در سراسر مدیترانه گسترش یافت. یک مستعمره فنیقی به نام کارتاژ، در نوع خود به کشوری قدرتمند تبدیل شد.[۱۲۶]

ارمنیان
ویرایش
مقالهٔ اصلی: تاریخ ارمنستان

تاریخ اولیه امپراتوری هیتی از طریق لوحی شناخته شده است که ممکن است برای اولین بار در قرن ۱۷ قبل از میلاد نوشته شده باشد اما تنها نسخه‌هایی که در قرن ۱۴ و ۱۳ قبل از میلاد ساخته شده باقی مانده است. این لوح‌ها که در مجموع به عنوان متن آنیتا شناخته می‌شوند،[۱۲۷]

با علم بر اینکه چگونه پیتانا پادشاه کوسارا یا کوسار (یک شهر کوچک شهری که هنوز توسط باستان شناسان شناسایی نشده است) شهر همسایه ننه (کانش) را فتح کرد تاریخ ارامنه شروع شد. با این حال، موضوع اصلی این لوح‌ها آنیتا پسر پیتانا است که چندین شهر همسایه از جمله هتوسا و زالپوا (زالپا) را فتح کرد. در کتیبه‌های آشوری شلمانسر اول (حدود ۱۲۷۰ قبل از میلاد) ابتدا اورارتویی به عنوان یکی از ایالت‌های نایری ذکر شده است - یک اتحادیه آزاد از پادشاهی‌های کوچک و ایلات قبیله ای در کوه‌های ارمنستان از قرن سیزدهم تا یازدهم قبل از میلاد.

اورارتو خود در منطقه اطراف دریاچه وان بود. دولتهای نیری بارها مورد حمله آشوریان قرار گرفتند، به ویژه در زمان توکولوتی-نینورتا اول (حدود ۱۲۴۰ قبل از میلاد)، تیگلات-پیلسر اول (حدود ۱۱۰۰ سال قبل از میلاد)، آشور-بلکالا (حدود ۱۰۷۰ قبل از میلاد)، آداد- نیراری دوم (حدود ۹۰۰)، توکوتی-نینورتا دوم (حدود ۸۹۰) و آشورناسیرپال دوم (۸۸۳–۸۵۹ پیش از میلاد).

پادشاهی ارمنستان از سال ۳۲۱ قبل از میلاد تا ۴۲۸ میلادی یک پادشاهی مستقل بود و تا سال ۴۲۸ یک کشور میزبان امپراتوری‌های روم و ایران بود. امپراتوری قدرتمندی که از دریای خزر تا دریای مدیترانه کشیده شده است. در طی این مدت کوتاه، این کشور به عنوان قدرتمندترین ایالت خاور روم در نظر گرفته شد.[۱۲۸][۱۲۹]

 
نقشه ارمنستان در دوران تیگران دوم[۱۳۰]
یهودیان
ویرایش
مقاله‌های اصلی: تاریخ یهود و اسرائیل

پادشاهی اسرائیل و پادشاهی یهودا پادشاهی‌های مربوط به عصر آهن شام باستان بودند و در دوره‌های عصر آهن و دوره‌های بابل جدید، پارسیان و هلنیسم وجود داشته‌اند. نام اسرائیل برای اولین بار در ستون فرعون مصر مرنپتا ظاهر می‌شود. ۱۲۰۹ سال قبل از میلاد، "اسرائیل نابود شد و دیگر هرگز استقلال نیافت.[۱۳۱] پادشاهی «اسرائیل» یک موجود فرهنگی و احتمالاً سیاسی در ارتفاعات مرکزی یهودیه بود، به اندازه کافی قدرتمند تأسیس شده بود تا بتواند توسط مصری‌ها به عنوان یک چالش احتمالی برای هژمونی خود تلقی شود، اما بعدها در دوران باستان یهود یک گروه قومی است نه یک کشور سازمان یافته.[۱۳۲] باستان‌شناس پائولا مک نوت می‌گوید: «این احتمالاً … در عصر آهن [بود که] جمعیتی خود را» اسرائیلی «معرفی کردند ،» خود را از طریق ممنوعیت ازدواج، تأکید بر تاریخ خانوادگی، شجره نامه و دین، از همسایگان متمایز کردند.[۱۳۳]

اسرائیل در اواسط قرن ۹ قبل از میلاد ظهور کرده بود، زمانی که شاه آشور شلمناسر سوم در جنگ قرقار (۸۵۳) «آهاب اسرائیلی» را در میان دشمنان خود نامید. پادشاهی یهودا دیرتر از اسرائیل ظهور کرد، احتمالاً در قرن ۹ قبل از میلاد، اما موضوع بحث‌برانگیز قابل توجهی است.[۱۳۴] اسرائیل با امپراطوری در حال گسترش آشور جدید، که ابتدا قلمرو خود را به چند واحد کوچکتر تقسیم کرده و سپس پایتخت خود، سامریا را نابود کرد، درگیری فزاینده ای پیدا کرد. یک سری کارزارهای امپراتوری جدید بابل بین سالهای ۵۹۷ و ۵۸۲ منجر به نابودی یهودا شد.

به دنبال سقوط بابل توسط امپراطوری ایران، به دست کوروش بزرگ به یهودیان اجازه بازگشت به یهودیه داده شد. پادشاهی هاسمونی (به دنبال آن شورش مکابی) در دوره هلنیسم و سپس پادشاهی هرودین در دوره روم وجود داشته است.

آفریقا

ویرایش

کارتاژ

ویرایش
مقاله‌های اصلی: کارتاژ و کارتاژ باستان

کارتاژ در سال ۸۱۴ قبل از میلاد توسط شهرک نشینان مهاجر فنیقی از شهر صور تأسیس شد و خدای شهر خود یعنی ملقارت را با خود به همراه آوردند.[۱۳۵]کارتاژ باستان یک هژمونی غیررسمی از شهرهای فنیقی در سراسر آفریقای شمالی و اسپانیا مدرن از ۵۷۵ قبل از میلاد تا ۱۴۶ قبل از میلاد بود. پس از سقوط شهر تایر به دست نیروهای بابل، این کشور کم و بیش تحت کنترل دولت شهر کارتاژ قرار داشت. در اوج نفوذ این شهر، امپراطوری آن بیشتر قسمتهای غربی مدیترانه را شامل می‌شد. این امپراتوری در یک مبارزه مداوم با جمهوری روم بود، که منجر به یک رشته درگیری‌های معروف به جنگهای پونیک شد. پس از سومین و آخرین جنگ پونیک، کارتاژ ویران شد و سپس توسط نیروهای رومی اشغال شد. تقریباً تمام قلمرو در دست کارتاژ به دست رومیان افتاد.[۱۳۶]

 
نقشه مناطق تحت کنترل کارتاژ در سیسیل، آیبری و آفریقا

مصر

ویرایش
مقالهٔ اصلی: مصر باستان

مصر باستان تمدنی طولانی مدت بود که از لحاظ جغرافیایی در شمال شرقی آفریقا قرار داشت. این تمدن در امتداد میانه به پایین رودخانه نیل متمرکز شده بود و بیشترین گسترش را در طول هزاره ۲ قبل از میلاد داشت که از آن به عنوان دوره پادشاهی جدید یاد می‌شود. به‌طور گسترده‌ای از دلتای نیل در شمال، تا جنوب به جبل بارکال در چهارم آب مروارید نیل، رسید.[۱۳۷]

گسترش دامنه جغرافیایی تمدن مصر باستان، در زمان‌های مختلف، مناطقی از جنوب شام، صحرای شرقی و خط ساحلی دریای سرخ، شبه جزیره سینا و صحرای غربی را شامل می‌شد (با توجه به چندین واحه زمانی).[۱۳۸]

مصر باستان حداقل در طول سه و نیم هزاره توسعه یافت. این امر با وحدت آغازین سیاست‌های دره نیل در حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شد و به‌طور متعارف تصور می‌شود که در ۳۰ سال قبل از میلاد هنگامی که امپراتوری روم اولیه مصر بطلمیوسی را تسخیر و جذب کرد، پایان یافت. (اگرچه این آخرین دوره نمایانگر اولین دوره سلطه خارجی نبود، اما دوره روم شاهد تحول چشمگیر، اما به تدریج در زندگی سیاسی و مذهبی دره نیل بود، و به‌طور مؤثر خاتمه توسعه تمدن مستقل را نشان می‌داد).[۱۳۹]

تمدن مصر باستان مبتنی بر کنترل بسیار متعادل منابع طبیعی و انسانی بود که اساساً با آبیاری کنترل شده دره حاصلخیز نیل متمایز می‌شد. بهره‌برداری از مواد معدنی دره و مناطق کویری اطراف آن. توسعه اولیه یک سیستم نوشتاری و ادبیات مستقل؛ سازماندهی پروژه‌های جمعی تجارت با مناطق اطراف در شرق و مرکز آفریقا و شرق مدیترانه؛ و سرانجام، سرمایه‌گذاری‌های نظامی که خصوصیات قوی هژمونی شاهنشاهی و سلطه ارضی فرهنگ‌های همسایه را در دوره‌های مختلف به نمایش می‌گذاشتند. انگیزه و سازماندهی این فعالیت‌ها، نخبه ای سیاسی-اجتماعی و اقتصادی بود که با استفاده از یک نظام پیچیده اعتقاد مذهبی تحت شکل یک حاکم (نیمه) الهی (معمولاً مرد) از جانشینی سلسله‌های حاکم که مربوط به اجماع اجتماعی بود.[۱۴۰]

نوبیا

ویرایش
مقالهٔ اصلی: نوبی‌ها

تمدن کوش، که به نام سرزمین نوبیا یا مردمان نوبی نیز شناخته می‌شود، قبل از یک دوره حمله مصر به این منطقه شکل گرفت. اولین فرهنگ‌ها در سودان کنونی قبل از زمان مصر متحد بوجود آمده و گسترده‌ترین فرهنگ به عنوان تمدن کرما (Kerma civilization) شناخته می‌شود. مصریان باستان از نوبیا به عنوان "Ta-Seti" یا "سرزمین کمان" یاد می‌کردند، زیرا نوبیایی‌ها به عنوان کمانداران خبره در آن زمان شناخته می‌شدند. این دو تمدن با یکدیگر تبادل فرهنگی و همکاری مسالمت آمیز زیادی داشتند، از جمله ازدواج‌های مختلط و حتی خدایان یکسان. در پادشاهی جدید، نوبیایی‌ها در پرونده باستان‌شناسی از مصری‌ها قابل تشخیص نبودند. پادشاهی کوش بیش از مصر دوام آورد و در بیشترین حد خود نوبیا بر نواحی از مصر نیز حکومت کرد (به رهبری پادشاه پیه) و در قرن ۸ قبل از میلاد به عنوان سلسله ۲۵، مصر را کنترل کرد.[۱۴۱][۱۴۲]

 
نمایی از پادشاهی کوش که با تسلط بر مصر تحت نام امپراطوری کوش نیز از آن یاد می‌شود.

در سوابق مکتوب یونان و روم باستان نیز از آن به عنوان اتیوپی یاد می‌شود. به گفته ژوزفوس و دیگر نویسندگان کلاسیک، امپراتوری کوشیت تمام آفریقا و بعضی از مناطق آسیا و اروپا را در یک دوره دیگر تحت پوشش قرار داده بود. بر خلاف مصری‌ها، نوبیایی‌ها دارای تعداد غیرمعمولی زیادی از ملکه‌های حاکم بودند که به آنها کندکا می‌گفتند، به ویژه در دوران طلایی پادشاهی مِروییت. بر خلاف سایر کشورهای جهان در آن زمان، زنان در نوبیا کنترل و آزادی عمل قابل توجهی در جامعه داشتند.[۱۴۳]کوشی‌ها همچنین به خاطر دفن شاهان خود به همراه همه درباریان خود در گورهای دسته جمعی مشهور هستند و همچنین گورهای خاکی و اهرام نیز می‌ساختند، و برخی از خدایان مشترک در مصر، به ویژه آمون و ایسیس را در اختیار داشتند.

سرزمین پونت

ویرایش
مقالهٔ اصلی: سرزمین پونت

سرزمین پونت که پنت یا پنه نیز نامیده می‌شود[۱۴۴]توسط مصریان باستان، یک شریک تجاری شناخته شده برای تولید و صادرات طلا، رزین‌های معطر، چوب سیاه آفریقا، آبنوس، عاج، بردگان و حیوانات وحشی بود.[۱۴۴]اطلاعات مربوط به پونت در سوابق مصر باستان در مورد مأموریتهای تجاری در این منطقه بدست آمده است. محل دقیق قرارگیری پونت همچنان یک راز است. دیدگاه اصلی این است که پونت در جنوب شرقی مصر، به احتمال زیاد در ساحل شاخ آفریقا واقع شده بوده. باستان‌شناس Richard Pankhurst (دانشگاهی) می‌نویسد.

"[پونت] به عنوان سرزمینهای هر دو ساحل عربستان و شاخ آفریقا شناخته شده بود. با در نظر گرفتن مقالاتی که مصری‌ها از پونت ، به ویژه در مورد دادو ستد طلا و عاج، به دست آوردند، نشان می‌دهد که اینها در اصل ریشه آفریقایی دارند. .. این ما را به این فکر می‌اندازد که اصطلاح Punt احتمالاً بیشتر از قلمروهای عربی در آفریقا به کار رفته است. "[۱۴۵][۱۴۶][۱۴۷]

اولین سفر ثبت شده مصریان به پونت توسط فرعون صحوره از سلسله پنجم (قرن 25th قبل از میلاد) سازماندهی شده است، اگرچه طلا از پونت در زمان پادشاه خوفو از سلطنت چهارم مصر وارد شده.[۱۴۸]متعاقباً، سفرهای بیشتری به پونت در سلسله ششم مصر، سلسله یازدهم مصر، سلسله دوازدهم مصر و سلسله هجدهم مصر انجام شد. در سلسله دوازدهم مصر، تجارت با پونت در ادبیات عامه پسند در «داستان دریانورد کشتی شکسته» یاد شده است.

آکسوم و اتیوپی باستان

ویرایش
مقاله‌های اصلی: اکسوم و اتیوپی باستان

امپراطوری آکسوم یک کشور مهم تجاری در شمال شرقی آفریقا با مرکزیت اریتره امروزی و شمال اتیوپی بود، تقریباً از ۱۰۰ تا ۹۴۰ میلادی وجود داشته و از دوره آهن-آکسومیت عصر آهن رشد می‌کند. از قرن چهارم قبل از میلاد تا رسیدن به گستردگی در قرن اول میلادی.[۱۴۹]طبق کتاب آکسوم، اولین پایتخت آکسوم، مازابر، توسط اتیوپیس، پسر کوش ساخته شد. بعداً پایتخت به آکسوم در شمال اتیوپی منتقل شد. پادشاهی از اوایل قرن چهارم از نام «اتیوپی» استفاده می‌کرد.[۱۵۰][۱۵۱][۱۵۲]امپراتوری آکسوم در اوج گستردگی خود تا اوایل قرن ششم در بیشتر اتیوپی مدرن و از دریای سرخ تا عربستان گسترش یافت. پایتخت امپراتوری آکسوم بود که اکنون در شمال اتیوپی واقع شده است. از اکسوم در قرن اول میلادی در پریپلوس واقع در دریای اریتره به عنوان یک مکان مهم در بازار عاج نامیده می‌شود که به سراسر جهان باستان صادر می‌شده است و اظهار می‌دارد که حاکم آکسوم در قرن اول میلادی زوسکالس بوده است که علاوه بر حکمرانی در آکسوم همچنین دو بندر در دریای سرخ را کنترل کرد: آدولیس(Adulis (نزدیک ماساوا)) و آساب(Avalites (Assab)). گفته می‌شود وی با ادبیات یونان نیز آشنایی داشته است.[۱۵۳][۱۵۴]این مکان همچنین ادعا می‌شود محل استراحت کشتی میثاق و خانه ملکه سبا است. آکسوم همچنین یکی از اولین امپراتوری‌های بزرگ بود که به مسیحیت گروید.

ماکروبیا و ایالت‌های شهر بارباروی

ویرایش

اشاره به: ماکروبیایی‌ها (Macrobians)

ماکروبیا پادشاهی باستانی بود که در شرق آفریقا (سومالی امروزی) قرار داشت و برای اولین بار در قرن ۵ قبل از میلاد از آن یاد شده است. به نقل از هرودوت، کمبوجیه دوم پادشاه ایران هنگام تسخیر مصر (۵۲۵ ق. م) سفیرانی را نیز به ماکروبیا فرستاد و هدایای مجللی برای پادشاه ماکروبیا آوردند تا وی را به فرمانبرداری وادارند.

شاه ماکروبی، که در میان مردمش حداقل بر اساس زور و قامت انتخاب شده بود، در عوض با چالشی برای همتای ایرانی خود یک کمان با بند گسسته فرستاد و پاسخ داد: اگر ایرانیان موفق به ریسمان کردن آن شوند، حق حمله به کشور او را خواهند داشت؛ اما تا آن زمان، آنها باید از خدایان تشکر کنند که ماکروبی‌ها هرگز تصمیم به حمله به امپراتوری ایران را نگرفته‌اند.[۱۵۵][۱۵۶][۱۵۷]

ماکروبی‌ها به دلیل معماری پیشرفته و ثروت و طلای فراوان خود، قدرت منطقه ای مشهوری بودند که به اندازه ای طلا فراوان بود که زندانیان خود را در زنجیرهای طلایی قلاب می‌کردند.[۱۵۸]

پس از فروپاشی پادشاهی ماکروبیا، چندین شهر باستانی ثروتمند (شهرهای بارباروی) مانند Opone , Essina , Sarapion , Nikon , Malao , Damo و Mosylon در نزدیکی کیپ گاردافوی از هزاره اول قبل از میلاد - ۵۰۰ میلادی ظهور کردند تا با صبائی‌ها، اشکانیان و آکسومیت‌ها به رقابت بپردازند. این کشور با تجارت ثروتمند با هند و یونان و روم و در امتداد سواحل سومالی شکوفا شد. آنها یک شبکه تجاری سودآور در منطقه توسعه دادند که به‌طور کلی در حاشیه دریای اریتره به نام باربریا شناخته می‌شود.[۱۵۹]

 
بازسازی Oikumene (جهان مسکونی) همان‌طور که هرودوت در قرن ۵ قبل از میلاد توصیف کرده است. در این نگاره ماکروبیان در جنوب مصر پایین نقشه واقع شده است
 
نگاره فوق محل تمدن نوک را در نزدیکی نیجریه نشان می‌دهد

نیجریه-کنگو آفریقا

ویرایش
مقالهٔ اصلی: تمدن نوک

فرهنگ نوک در حدود ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد در نیجریه ظاهر شد و به‌طور مرموزی در حدود سال ۲۰۰ میلادی از میان رفت.

تصور می‌شود که سیستم اجتماعی این تمدن بسیار پیشرفته بوده باشد و قدمت این تمدن به عنوان اولین تولیدکننده سفال در صحرای پایین دست آفریقا به اندازه قدمت زندگی در این ناحیه در نظر گرفته شده است که توسط باستان شناسان کشف شده.[۱۶۰]

یک مجسمه نوکی در انستیتوی هنر مینیاپولیس وجود دارد یک شخصیتی نشسته را به تصویر می‌کشد که یک «چوب دستی چوپانی» را روی بازوی راست خود قرار داده و یک «گرز» را در دست چپ او نشان می‌دهد. اینها نمادهای اقتدار مرتبط با فراعنه مصر باستان و خدای اوسیریس است که بیانگر آن است که سبک مصری باستان در ساختار اجتماعی و شاید مذهب در اواخر دوره Pharonic در ناحیه نیجریه مدرن وجود داشته است.[۱۶۱][۱۶۲]

آسیای جنوبی

ویرایش
مقاله‌های اصلی: تاریخ آسیای جنوبی و تاریخ هند

یکی از اولین مکانهای متمدن در دوران نوسنگی در شبه قاره هند، بیرانا (Bhirrana) در امتداد رودخانه باستان قاگگار-هاکرا (ساراسواتی) در ایالت کنونی هاریانا در هند است که قدمت آن به حدود ۷۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد.[۱۶۳]از دیگر مکانهای اولیه می‌توان به لاهورادوا (Lahuradewa) در منطقه گنگ میانه و جاهوسی (Jhusi) در نزدیکی محل تلاقی رودخانه‌های گنگ و یامونا اشاره کرد که هر دو مربوط به حدود ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد است.[۱۶۴][۱۶۵]

نوسنگی آرسامیک در مهرگره از ۷۰۰۰ تا ۵۵۰۰ سال قبل از میلاد و نوسنگی سرامیکی نیز در این مکان تا ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد ادامه داشته است و با اوایل عصر برنز ترکیب می‌شود. مهرگره یکی از قدیمی‌ترین مکانهایی است که شواهد کشاورزی و گله داری در شبه قاره هند را در خود جای داده است.[۱۶۶][۱۶۷]

ساکنان اولیه مهرگره در خانه‌های خشتی از جنس گِل زندگی می‌کردند، دانه‌های خود را در انبارها ذخیره می‌کردند، وسایل مد را با سنگ مس محلی تهیه می‌کردند و ظروف بزرگ سبد خود را با قیر می‌اندودند. آنها جو شش ردیف، گندم کوهی و گل مینا، عناب و خرما و گوسفندان، بزها و گاوها را پرورش می‌دادند. ساکنان دوره بعد (۵۵۰۰ سال قبل از میلاد تا ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد) تلاش زیادی در کار صنایع دستی انجام دادند، از جمله با به کار بردن سنگ چخماق، برنزه کردن، تولید مهره و فلزکاری. این مکان باستانی تا حدود ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد به‌طور مداوم مسکونی بود.

 
نقشه دودمان موریا و شهرهای بزرگش به همراه اماکن اولیه بودایی، احکام آشوکان و غیره

تمدن دره سند (حدود ۳۳۰۰–۱۷۰۰ سال قبل از میلاد شکوفا شد و تا ۲۶۰۰–۱۹۰۰ سال قبل از میلاد ادامه داشت)، که به اختصار IVC نامیده می‌شود، تمدنی باستانی بود که در دره رودهای سند و قاگر-هاکرا در شرق افغانستان، پاکستان و غرب هند پیدا شده است. سایت‌های پراکنده جزئی در دورتر ترکمنستان یافت شده‌اند. نام دیگر این تمدن تمدن هاراپان (Harappan) است، پس از اولین شهرهای آن که حفاری شده است، هاراپان در ایالت پنجاب پاکستان یافت شد. IVC نزد سومری‌ها به ملوها (Meluhha) معروف بود و دیگر مراودات تجاری ممکن است شامل مصر و آفریقا باشد، با این حال، دنیای مدرن تنها در دهه ۱۹۲۰ آن را در نتیجه حفاری‌های باستان‌شناسی و ساخت راه‌آهن کشف کرد. تولد ماهاویرا و بودا در قرن ۶ قبل از میلاد آغاز تاریخ ثبت شده خوبی در منطقه است. حدود قرن ۵ قبل از میلاد، منطقه باستانی افغانستان و پاکستان در سال ۵۲۲ قبل از میلاد توسط امپراتوری هخامنشی در دوره داریوش مورد حمله قرار گرفت.[۱۶۸]این ناحیه شرقی‌ترین ساتراپ‌های امپراتوری ایران را تشکیل می‌داده. گفته می‌شود که استان‌های سند و پنجاب ثروتمندترین ساتراپ‌های امپراتوری پارس بوده و سربازان زیادی را به لشکر کشی‌های مختلف ایران می‌فرستاده است. مشهور است که یگان هندی در لشکر خشایارشا در لشکرکشی به یونان در خط اول نبرد جنگید. هرودوت اشاره می‌کند که ساتراپی سند سوارنظام و ارابه به ارتش ایران می‌رساند. مردمان سند با زره ساخته شده از پنبه پوشیده بودند، کمان و تیرهای عصای خود را با آهن می‌پوشاندند. هرودوت اظهار می‌دارد که داریوش در سال ۵۱۷ قبل از میلاد یک لشکرکشی را تحت نظر اسکایلاکس (Scylax) برای کاوش در سند فرستاد. تحت حاکمیت ایرانیان، آبیاری و تجارت زیادی در قلمرو وسیع امپراتوری ایران از جمله هند رونق گرفت.[۱۶۹]

 
نقشه مکان‌های ذکر شده در متون بودایی باستان (مانند آنگوتارا نیکایا)، رامایانا و مهاباراتا

امپراتوری ایران با حمله مقدونیان تحت ارتش اسکندر مقدونی ساقط شد. از آنجا که اسکندر مصمم بود به شرقی‌ترین مرزهای امپراتوری ایران برسد، نمی‌توانست در مقابل وسوسه فتح هند (یعنی منطقه پنجاب) مقاومت کند، که در این زمان به «کشتی‌های سردار کوچک»، که خراجگزاران امپراتوری ایران بودند، رسید. اسکندر این منطقه را به امپراتوری در حال گسترش هلنی ضمیمه نمود. ریگودا، به زبان سانسکریت، به حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد. سنت ادبیات هند دارای یک تاریخ شفاهی است که به دوره وداییان از هزاره دوم بعد از میلاد می‌رسد.[۱۷۰]

در میان شانزده ماهاجاناپادا، پادشاهی مگادا تحت سلطه تعدادی از دودمان‌هایی که در زمان اشوکا موریا، یکی از افسانه ای‌ترین و مشهورترین امپراتورهای هند، به قدرت رسیده بودند، به شهرت رسید. در زمان پادشاهی آشوکا، چهار سلسله چولا، چرا و پاندیا در جنوب حکومت می‌کردند، در حالی که پادشاه دیوانامپیا تیسا پادشاهی آنورااداپورا (سریلانکا فعلی) را کنترل می‌کرد. این پادشاهی‌ها، اگرچه بخشی از امپراتوری آشوکا نبودند، اما با امپراتوری موریا روابط دوستانه ای داشتند. اتحاد شدیدی بین دوانامپیا تسا (۲۵۰–۲۱۰ قبل از میلاد) و آشوکا هند وجود داشت،[۱۷۱]که ارهات ماهیندا، چهار راهب و یک تازه‌کار را برای تبلیغ آیین بودا به سریلانکا فرستاد.[۱۷۲]

آنها در میهینتالا با دوانامپیا تیسا روبرو شدند. پس از این جلسه، دوانامپیا تیسا (Devanampiya Tissa) آیین بودایی را پذیرفت که نظم راهبان در این کشور برقرار شد.[۱۷۳]

ساحل مالابار هند جنوبی و مردم تامیل در سن سنگام با دنیای یونانی-رومی تجارت می‌کردند. آنها با فنیقی‌ها، رومی‌ها، یونانی‌ها، عرب‌ها، سوری‌ها، یهودیان و چینی‌ها در ارتباط بودند.[۱۷۴]مناطق جنوب آسیا، در درجه اول هند و پاکستان امروزی، برآورد شده است که بزرگ‌ترین اقتصاد جهان را بین قرن‌های ۱ تا ۱۵ میلادی داشته‌اند، که بین یک سوم و یک چهارم ثروت جهان را تا زمان یورش مغول‌ها شامل می‌شده، که به سرعت در طول حکومت انگلیس کاهش یافت.[۱۷۵]

شرق و جنوب شرقی آسیا

ویرایش
مقالهٔ اصلی: تاریخ چین

تمدن چین باستان که در دره رود زرد ظاهر شد یکی از پنج تمدن اصلی در جهان است. پیش از شکل‌گیری تمدن، فرهنگ‌های نوسنگی مانند لونگشان و یانگشاو با قدمت ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد در شهرهایی با حفاظ دیواری زندگی می‌کردند و احتمالاً دارای سرزمین‌های سازمان یافته اجتماعی پیچیده بودند. عمل کشت برنج برای زندگی ساکن در چین حیاتی بود.

سوابق تاریخ چین مانند ادعای سوابق بزرگ تاریخی در مورد وجود دودمان شیا. با این حال، از آنجا که شیا هیچ گونه نوشتاری از خود به جای نگذاشت، زمان و مکان تمدن آنها مورد تردید قرار گرفته است. برخی از مورخان بر این باورند که فرهنگ نوسنگی ارلیتو (۱۹۰۰–۱۶۰۰ قبل از میلاد) همان دودمان شیا است اما اینکه آیا کشفیات باستان‌شناسی در منطقه دودمان شیا می‌باشد یا فرهنگ متفاوت، همچنان مورد تردید است.[۱۷۶][۱۷۷]

قسمت اولیه سلسله شانگ که در تاریخ‌های سنتی چین توصیف شده (حدود ۱۶۰۰–۱۳۰۰ قبل از میلاد) که معمولاً با یافته‌های باستان‌شناسی در ارلیگانگ، ژنگژو و یانشی، جنوب رودخانه زرد در استان هنان امروزی شناسایی می‌شود. آخرین پایتخت شانگ (حدود ۱۳۰۰–۱۰۴۶ قبل از میلاد) در آنیانگ (همچنین در هنان) به‌طور مستقیم با کشف قدیمی‌ترین متون چینی، کتیبه‌های سوابق پیشگویی بر روی استخوان‌ها یا پوسته‌های حیوانات تأیید شده است -که «استخوانهای اوراکل» نامیده می‌شود.

در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد، دودمان ژو سلطنت خود را در سمت غربی دره رود وی بنا گذاشت. پس از مرگ پادشاه وو از ژو بلافاصله بحران جانشینی و جنگ داخلی به میان آمد که توسط برادر وو، دوک ژو، به عنوان پادشاه جانشین سرکوب شد. حاکمان ژو در این زمان برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود به مفهوم مأموریت بهشت استناد می‌کردند، مفهومی که تقریباً برای هر دودمان بعدی تأثیرگذار بود.[۱۷۸]

دودمان ژو در ابتدا پایتخت خود را در غرب در نزدیکی شیان امروزی، در نزدیکی رودخانه زرد تأسیس کردند، اما آنها عهده‌دار مجموعه گسترده‌ای از تشکیلات در دره‌های رودخانه یانگ تسه بودند. این اولین مهاجرت جمعیت از شمال به جنوب در تاریخ چین است. در قرن ۸ قبل از میلاد، قدرت چینی‌ها در دوره بهار و پاییز غیر متمرکز گردید، که در این دوره، رهبران نظامی محلی که ژوها از آنها استفاده می‌کردند، استقلال خود را اعلام کردند و در جهت سلطه طلبی به مبارزه با یکدیگر پرداختند. با تهاجم مردمان دیگر از شمال غربی، مانند کوانرونگ (Quanrong)، اوضاع وخیم تر شد، و ژوها مجبور شدند پایتخت خود را به شرق به شهر لویانگ منتقل کنند.[۱۷۹][۱۸۰]

این دومین مرحله بزرگ از حکومت دودمان ژو است: ژو شرقی. در هر یک از صدها ایالت که سرانجام بوجود آمد، افراد قدرتمند محلی بیشتر قدرت سیاسی را در اختیار داشتند و حکومت خود را به نام پادشاهان ژو ادامه دادند.

 
نقشه دودمان هان در هزاره اول قبل از میلاد.

به عنوان مثال رهبران محلی شروع به استفاده از عناوین سلطنتی برای خود کردند. در این دوره صد مکتب فکری فلسفه چینی سربرآورد و جنبش‌های فکری تأثیرگذاری مانند کنفوسیوس، تائوئیسم، قانون گرایی و موهیسم تأسیس گردید که تا حدودی در واکنش به تغییر سیاسی جهان بود. دوره بهار و پاییز را شاخص از میان رفتن دولت متمرکز ژو در نظر می‌گیرند. در این دوره چین از صدها ایالت مستقل تشکیل شده بود به طوری که یک روستا با یک صومعه یا قلعه خود را پادشاهی می‌نامید.[۱۸۰]

پس از ادغام سیاسی بیشتر، تا پایان قرن ۵ قبل از میلاد هفت کشور برجسته باقی ماند و سالهایی که این چند ایالت با یکدیگر جنگ می‌کردند به عنوان عصر دولت‌های جنگ طلب شناخته می‌شود. اگرچه تا سال ۲۵۶ قبل از میلاد یک پادشاه اسمی ژو باقی مانده بود، ولی عمدتاً چهره ای بود و قدرت کمی داشت. با الحاق سرزمینهای همسایه این ایالات متخاصم، از جمله مناطق سیچوان مدرن و لیائونینگ، آنها تحت سیستم جدید اداری محلی و فرماندهی اداره می‌شدند. این سیستم از دوره بهار و پاییز مورد استفاده قرار گرفته است و هنوز هم می‌توان قطعات آن را در سیستم مدرن شنگ و شیان (استان و شهرستان) مشاهده کرد. گسترش نهایی در این دوره از زمان یینگ ژنگ، پادشاه چین آغاز شد. وحدت شش قدرت دیگر و الحاق‌های بعدی در مناطق مدرن ژجیانگ، فوجیان، گوانگدونگ و گوانگشی در سال ۲۱۴ قبل از میلاد وی را قادر ساخت تا خود را به عنوان اولین امپراتور (چین شی هوانگدی) معرفی کند.[۱۸۱]

چین شی هوانگدی مستقیماً با قدرت مطلق بر چین متحد حاکم شد. در مقابل حکومت غیرمتمرکز و فئودالی دودمان‌های قبلی، چین تعدادی «مرکز فرماندهی» در سراسر کشور ایجاد کرد که مستقیماً به امپراتور پاسخ می‌دادند. در سراسر کشور فلسفه قانون گرایی اجرا شد و نشریات تبلیغ کننده ایده‌های رقیب مانند کنفوسیوس گرایی ممنوع شد. در زمان سلطنت وی، چین متحد با استفاده از کار اجباری اولین دیوار بزرگ با مراقبت مداوم را ایجاد کرد. حملات به سمت جنوب برای الحاق ویتنام آغاز شد. پس از مرگ امپراتور شورشیان علیه سلطه مسلم و قاطع چین در قالب جنگهای داخلی جدید قیام کردند.[۱۸۲]

سرانجام دودمان هان ظهور کرد و بیش از چهار قرن بر نواحی چین حکمرانی کرد، که برای مدت طولانی از رونق و شکوه بزرگی برخوردار بود، که البته با وقفه ای کوتاه پس از دودمان چین به روی کار آمد. دودمان هان در توسعه جاده ابریشم که موجب انتقال ثروت و ایده‌ها بین تمدن‌ها گردید، نقش بزرگی ایفا کرد و همچنین کاغذ در این دوران اختراع شد.[۱۸۳]

اگرچه هان از موفقیت‌های بزرگ نظامی و اقتصادی برخوردار بود، اما اوضاع کشور با ظهور اشراف که گاهی از دولت مرکزی سرپیچی می‌کردند، متشنج شد. سرخوردگی عمومی شورش کلاه زردها را برانگیخت - اگرچه ناکامی در سرکوب، سقوط امپراتوری را تسریع کرد. پس از سال ۲۰۸ میلادی دودمان هان به سه پادشاهی رقیب تجزیه شد. چین تا سال ۵۸۱ تحت سلطنت سوئی تقسیم گردید، در دوران تقسیم است که بودیسم برای اولین بار به چین وارد می‌شود.[۱۸۴]

همسایگان چین

ویرایش

فرهنگ و تمدن‌های آسیای شرقی مجاور چین عمیقاً تحت تأثیر تعاملات آنها با تمدن چین بودند. مغولستان، کره و ویتنام غالباً در جنگ بودند، به چینی‌ها ادای احترام می‌کردند یا به دولتهای شاهنشاهی چین ملحق می‌شدند. یایوی ژاپن اگرچه هیچگاه توسط چین اشغال نشده بود اما با شاهنشاهی چین تعامل داشت که توسعه فرهنگی آن را شکل داد.[۱۸۵]

زندگی در مغولستان طی دوران باستان به سبک عشایری بود. قومیت‌ها، فرهنگ‌ها و زبان‌ها در قلمرو مغولستان مدرن سیال بود و مرتباً تغییر می‌کرد. استفاده از اسب برای گله داری و مهاجرت از دوران آهن آغاز شد. مغول‌ها پادشاهی‌های دامدار Tengriist اسب سوار بودند که با چینی‌های متحرک (کوچنشین) یا بی تحرک (شهرنشین) ارتباط نزدیک داشتند.[۱۸۶]

برای در امان ماندن از تهاجم عشایر متجاوز، حاکمان محلی چین اغلب گروگان‌های مهمی می‌گرفتند و ازدواج میان آنها و شاهزادگان را ترتیب می‌دادند. در سال ۲۰۸ قبل از میلاد امپراتور ژیونگهو مودو چانیو، در اولین مبارزات نظامی بزرگ خود، دانگو را شکست، که به قبایل جدید شیانبی و ووهوان تقسیم شد.

زیونگهو بزرگ‌ترین دشمن عشایر در طول جنگ دودمان هان برای بیش از سه قرن جنگ با سلسله هان قبل از انحلال بود. پس از آن ژیانبی بازگشت تا بر نواحی استپ در شمال دیوار بزرگ حکومت کند. عناوین خانگان و خان از زمان ژیانبی گرفته شده است.

بر اساس سوابق مورخ بزرگ چینی، سیما کیان، ویمان چوسون در کره توسط ژنرال ویمان از چین تأسیس شد که در اصل ۱۹۴۴ قبل از میلاد مسیح تخت سلطنت گوجوسئون (به نام کره باستان را خدمت می‌کرد اما وی آن سرا را غصب کرد و مستقل گردید).[۱۸۷]در سال ۱۰۸ قبل از میلاد، دودمان هان چین در پی حمله به کره، ویمان چوسون را ویران کرد و چهار فرماندهی در شبه جزیره کره شمالی ایجاد کرد. مدت کوتاهی سه فرماندهی از میان رفتند اما فرماندهی للانگ یا لیانگ حدود ۴۰۰ سال در شبه جزیره کره در ناحیه شمال غربی باقی ماند.

سه پادشاهی کره به نام‌های: باکجه، گوگوریو و سیلا یا شیلا پس از سقوط گوجوسهون ظهور کردند و سرانجام چینی‌ها را از شبه جزیره بیرون راندند. سه پادشاهی از نظر اقتصادی و نظامی با یکدیگر به رقابت پرداختند. گوگوریو و باکجه بازیکنان اصلی بیشتر دوران سه پادشاهی بودند و بیشتر شبه جزیره کره را در اختیار داشتند. در بعضی مواقع قدرتمندتر از دودمان‌های همسایه چینی، گوگوریو (از آنجا که نام «کره» از آن گرفته شده است) یک قدرت منطقه ای بود که چندین بار حملات گسترده دودمان سوئی را شکست داد.[۱۸۸]گوگوریو و باکجه سرانجام توسط دودمان تانگ و اتحاد سیلا نابود شدند. سپس سیلا در سال ۶۷۶ سلسله تانگ را بیرون راند تا بیشتر شبه جزیره کره را بدون مناقشه کنترل کند.

استپ‌های اوراسیا

ویرایش

مردمان ترک

ویرایش

دشت‌های باز و وسیع آسیای میانه همواره خاستگاه مردمان عشایر و صحرانشینی بوده که از دیر باز به جنگ آوری و تشکیل کنفدراسیون‌های عشایری و تهاجم به سایر نواحی دنیا معروف بوده.

مردمان ترک نیز در ابتدا و سال‌های باستان در این نواحی می‌زیسته‌اند و در تهاجمات بزرگ دنیای باستان نیز نقش عمده ای را بازی کردند.

ترکها عمدتاً از نژاد آسیای شرقی[۱۸۹] اما بر طبق اسناد موجود از چین باستان در میان ترکها اقوامی همچون قرقیزها و اغوزهای اولیه (اجداد آذری‌ها و ترک‌های آناتولی) مردمانی با پوست سفید و چشمانی رنگی و موهای زرد توصیف شده‌اند.[۱۹۰]اما نوشته‌های تاریخی بعدی، اطلاعاتی دربارهٔ چگونگی ناپدید شدن تدریجی این ویژگی‌های ظاهری قرقیزها و درنهایت دگرگون شدن آن‌ها به دست نمی‌دهند.[۱۹۱]

یورش آلپ ار تونقا[۱۹۲]
ویرایش

این فرد به عنوان نخستین رهبر ترکی که ترکان را به جنگهای خارج قبیله ای کشاند شناخته می‌شود آلپ از آسیای میانه در جنگهای پی در پی وارد نواحی استپ شمال خزر شد و در ۷۰۰ قبل از میلاد سکاستان را فتح کرد و لقب خان سکا را کسب نمود[۱۹۳] سپس از طریق قفقاز به آشور، سوریه و مصر رسید اما سرنوشت قطعی او پس از فتح مصر مشخص نیست.

ادیبان و شرق شناسان ایرانی آلپ ار تونقا را همان شخصیت افسانه ای افراسیاب (ارباب توران زمین) در شاهکار شاهنامه می‌دانند، اما این فقط یک تشبیه تمثیلی بوده و اثبات تاریخی ندارد.

تهاجم هون
ویرایش

هون‌ها مجموعه ای از قبایل عشایری بودند که اکثریت جمعیت آنها را ترک‌ها تشکیل می‌دادند و حتی رهبر افسانه ای آنها آتیلا پسر مونجوک نیز ترک تبار بوده،[۱۹۴] هون‌ها در ابتدا از نواحی شرق ایران زمین تهاجمات گسترده‌ای را آغاز نمودند و با سپاه ساسانیان تحت کنترل شاهنشاه شاپور دوم زدو خوردهایی را ایجاد کردند اما با توافقاتی که صورت گرفت و در ازای دریافت باج و دستمزد عده ای از هون‌ها تحت عنوان قوم کیداریان به رهبری پادشاه خردمندشان گرومبات به سپاه ایران پیوستند و شاهنشاه را در سوریه علیه رومیان کمک رسانیدند.[۱۹۵][۱۹۶]اما باقی کنفدراسیون هون‌ها از جهت شمال دریای خزر به سمت اروپا حرکت کردند و در عرض چند سال کوتاه به رهبری آتیلا توانستند مراکز قدرت آن زمان یعنی بیزانس و روم غربی را در هم کوفته و به زیر بکشند.[۱۹۷]

عده فراوانی از هون‌ها بعدها پس از مرگ آتیلا به مجارستان مهاجرت کردند و حتی نام امروزی مجارستان از نام این قوم گرفته شده. Hungaria مشتق از دو کلمه Hun و garia می‌باشد که به معنی سرزمین هونها است.

آمریکا

ویرایش

تمدن مردم آند

ویرایش
مقالهٔ اصلی: تمدن مردم آند

آند مرکزی در ناحیه آمریکای جنوبی یکی از مناطق اصلی متمدن در آمریکا بود که ۴۵۰۰ سال پیش در زمان حیات تمدن نورت چیکو در آمریکای لاتین قرار داشت که با نام کارال-سوپه در ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد تا زمان آخرین امپراتوری اینکا معروف بود که پس از آن کل قاره توسط داد و ستدهای کلمبیای قرن ۱۶ تغییر شکل داده شد. تا اواخر قرن ۲۰، جزئیات مربوط به Norte Chico نامشخص بود و اغلب با فرهنگ‌های بعدی مانند Chavin اشتباه گرفته می‌شد. تمدن آند باستان با ظهور یا سازماندهی جوامع ماهیگیری از ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به بعد آغاز شد. همراه با یک جامعه وابسته به فنون و بقاء دریایی پیچیده، ساخت بناهای تاریخی بزرگ، که احتمالاً به عنوان مراکز اجتماعی استفاده می‌شده‌اند، ساخته شده است.[۱۹۸]

اروپا

ویرایش

اتروریا، یونان و روم

ویرایش
مقاله‌های اصلی: یونان باستان، روم باستان، و اتروریا
اتروسک‌ها
ویرایش
مقالهٔ اصلی: تمدن اتروسک

تاریخ اتروسکها را می‌توان با توجه به بررسی مکانهای دفن مصنوعات و نوشته‌ها، به‌طور دقیق ردیابی کرد. فرهنگ اتروسکها که به‌طور مشخص در ایتالیا در حدود ۹۰۰ سال قبل از میلاد تقریباً با فرهنگ عصر آهن ویلانووان توسعه یافته است، به عنوان قدیمی‌ترین مرحله تمدن اتروسک شناخته می‌شود.[۱۹۹][۲۰۰][۲۰۱][۲۰۲]سپس این تمدن در قرن هفتم قبل میلاد جای خود را به یک فرهنگ به‌طور فزاینده جهت گیر داد که تحت تأثیر بازرگانان یونانی و همسایگان یونانی در مگنا گراشیا، تمدن یونانی جنوب ایتالیا بود، که توسط حدود ۱۳۰۰۰ کتیبه با الفبا مشابه الفبای یونانی ایوبو اثبات شده است، زبان اتروسک‌ها در زمره ربان‌های هندو اروپایی قرار می‌گرفت. مقبره‌های دفن شده، که بعضی از آنها به گونه ای افسانه وار تزئین شده بودند، ایده یک دولت اشرافی را با ساختارهای متمرکز قدرت با حفظ نظم و ساخت کارهای عمومی مانند شبکه‌های آبیاری، جاده‌ها و سیستم‌های دفاعی شهر گسترش می‌دهند.

یونانی‌ها
ویرایش

یونان باستان دوره ای در تاریخ یونان است که نزدیک به یک هزاره تا ظهور مسیحیت ادامه دارد. از نظر بیشتر مورخان این فرهنگ بنیادی تمدن غرب است. فرهنگ یونان نفوذ قدرتمندی در امپراتوری روم داشت که نسخه ای از خود را به بسیاری از مناطق اروپا منتقل کرد.

اولین سکونتگاه‌های انسانی شناخته شده در یونان بیش از ۹۰۰۰ سال پیش در جزیره کرت بوده است، اگرچه شواهدی در مورد استفاده از ابزار در این جزیره به بیش از ۱۰۰۰۰۰ سال قبل وجود دارد.[۲۰۳]اولین مدرک پیدایش تمدن در یونان باستان مربوط به مینویان در کرت است که قدمت آن به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. در سرزمین اصلی هلاس، تمدن مایکنی می‌کنی یا میسنی در حدود ۱۶۰۰ سال قبل از میلاد به اوج قدرت رسید و جایگزین تمدن مینوی در کرت شد و تا حدود ۱۱۰۰ سال قبل از میلاد ادامه یافت و منجر به دوره ای شد که به عنوان دوره تاریکی یونان شناخته می‌شود.

دوره باستانی در یونان به‌طور کلی از حدود قرن هشتم قبل از میلاد تا حمله خشایارشا در ۴۸۰ قبل از میلاد در نظر گرفته می‌شود. در این دوره، جهان یونان در اطراف مدیترانه با تأسیس دولت شهرهای یونان تا حد سیسیل در غرب و دریای سیاه در شرق گسترش یافت.[۲۰۴] از نظر سیاسی، دوره باستانی در یونان شاهد فروپاشی قدرت اشرافیت قدیمی[۲۰۵]همراه با اصلاحات دموکراتیک در آتن و تدوین قانون اساسی منحصر به فرد اسپارتا بود. همچنین پایان دوره باستانی شاهد ظهور قدرتمند آتن بود که بعدها پس از اصلاحات سولون و استبداد پیسیستراتوس، یک قدرت مسلط در دوره باستان کلاسیک خواهد بود.[۲۰۵]

جهان کلاسیک یونان در طول قرن پنجم قبل از میلاد تحت سلطه قدرت‌های بزرگ آتن و اسپارتا بود. از طریق لیگ دلیان، آتن توانست احساسات پان هلنیستی و ترس از تهدید ایران را تبدیل به یک فرصت برای مبدل شدن به یک امپراطوری قدرتمند تبدیل کند، و این، همراه با درگیری بین اسپارتا و آتن که در جنگ پلوپونس به اوج خود رسید، عمده‌ترین پیشرفت سیاسی ابتدایی بود بخشی از دوره کلاسیک باستان در یونان.[۲۰۶]

رومیان باستان
ویرایش
مقالهٔ اصلی: رومیان باستان

روم باستان تمدنی بود که از شهرستان رم نشات می‌گرفت و به عنوان یک جامعه کوچک کشاورزی در قرن ۹ قبل از میلاد در شبه جزیره ایتالیا تأسیس شد. در دوازده قرن وجود خود، تمدن روم از یک سلطنت به یک جمهوری الیگارشی و سپس به یک امپراتوری فزاینده خودکامه تغییر یافت.[۲۰۷][۲۰۸]

تمدن روم اغلب با یونان باستان در «باستان کلاسیک» دسته‌بندی می‌شود، تمدنی که از فرهنگ روم باستان الهام گرفته است. روم باستان سهم بسزایی در توسعه قانون، جنگ، هنر، ادبیات، معماری و زبان در جهان غرب داشت و تاریخ آن همچنان تأثیر عمده ای بر جهان غرب دارد. تمدن روم از طریق فتح و جذب به اروپا و منطقه مدیترانه تسلط یافت. در سرتاسر سرزمین تحت کنترل روم باستان، معماری مسکونی از خانه‌های بسیار متوسط تا ویلاهای بزرگ در سراسر کشور متغیر بود. تعدادی از شهرهای تأسیس شده روم دارای بناهای باستانی بودند که تا امروز به یادگار مانده‌اند. بسیاری از آنها دارای چشمه‌هایی با آب آشامیدنی تازه بود که صدها کیلومتر از قنات‌ها، تئاترها، سالن‌های ورزشی، مجتمع‌های حمام با کتابخانه‌ها و مغازه‌ها، بازارها و فاضلاب‌های گاه به گاه کاربردی تأمین می‌شد. تعدادی از عوامل منجر به سقوط امپراتوری روم شد. نیمه غربی امپراتوری، از جمله هیسپانیا، گال و ایتالیا، سرانجام در قرن پنجم به پادشاهی‌های مستقلی تجزیه گردید و به دست بربرها ساقط شد. از امپراتوری روم شرقی که از قسطنطنیه اداره می‌شد، به عنوان امپراتوری بیزانس پس از سال ۴۷۶ میلادی، تاریخ سنتی برای «سقوط پایتخت» و متعاقباً شروع قرون وسطی یاد می‌شود.

 
گستره امپراطوری روم در دوران اوج قدرت و قبل از تقسیم

منابع

ویرایش
  1. ↑ Stearns, Peter N. (2017). "Periodization in World History: Challenges and Opportunities". In R. Charles Weller (ed.). 21st-Century Narratives of World History: Global and Multidisciplinary Perspectives. Palgrave. ISBN 978-3-319-62077-0.
  2. ↑ "NETWATCH: Botany's Wayback Machine". Science. 316 (5831): 1547d–1547d. 2007-06-15. doi:10.1126/science.316.5831.1547d. ISSN 0036-8075.
  3. ↑ Goeseke, H.; Kramer, Samuel Noah (1957-12-31). "From the Tablets of Sumer, Twenty-Five Firsts in Man's Recorded History". Oriens. 10 (2): 329. doi:10.2307/1579674. ISSN 0078-6527.
  4. ↑ Clare, I.S. (1906). Library of universal history: containing a record of the human race from the earliest historical period to the present time; embracing a general survey of the progress of mankind in national and social life, civil government, religion, literature, science, and art. New York: Union Book. p. 1519 (cf. , Ancient history, as we have already seen, ended with the fall of the Western Roman Empire; [...]).
  5. ↑ United Center for Research and Training in History. (1973). Bulgarian historical review. Sofia: Pub. House of the Bulgarian Academy of Sciences. p. 43. (cf. … in the history of Europe, which marks both the end of ancient history and the beginning of the Middle Ages, is the fall of the Western Roman Empire.).
  6. ↑ Hadas, Moses (1950). A History of Greek Literature. Columbia University Press. p. 273. ISBN 978-0-231-01767-1.
  7. ↑ Cary, M. "An Outline of Ancient History - Charles Alexander Robinson: Ancient History from Prehistoric Times to the death of Justinian. Pp. xxiii+738; 83 maps and diagrams, 138 ill New York: Macmillan Company, 1951. Cloth, 45s. net". The Classical Review. 3 (1): 39–40. doi:10.1017/s0009840x00160159. ISSN 0009-840X.
  8. ↑ Mattingly, Harold. "A History of the Early World - J. H. Breasted: Ancient Times, A History of the Early World. Second edition, revised and largely rewritten. Pp. xiii, 823; 269 figures, 4 coloured plates, maps. Boston, London, etc. : Ginn, 1935. Cloth, 10s. 6d". The Classical Review. 49 (5): 173–173. doi:10.1017/s0009840x00068529. ISSN 0009-840X.
  9. ↑ "<italic>Outlines of Nineteenth Century History</italic>, by Philip Van Ness Myers (Boston, Ginn and Company, 1906, pp. v, 138)". The American Historical Review. doi:10.1086/ahr/12.3.702. ISSN 1937-5239.
  10. ↑ Klein Goldewijk, Kees; Beusen, Arthur; Janssen, Peter (2010-03-22). "Long-term dynamic modeling of global population and built-up area in a spatially explicit way: HYDE 3.1". The Holocene. 20 (4): 565–573. doi:10.1177/0959683609356587. ISSN 0959-6836.
  11. ↑ Ocheni, S. (2010-09-15). "EBV-Associated Malignancies~!2009-09-30~!2009-12-01~!2010-09-14~!". The Open Infectious Diseases Journal. 4 (2): 101–112. doi:10.2174/1874279301004020101. ISSN 1874-2793.
  12. ↑ «Table B4.3 Sources of public funds for education, for primary, secondary and post-secondary non-tertiary education (2011)». dx.doi.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۰۲.
  13. ↑ Weaver, Herbert; Handlin, Oscar. "Harvard Guide to American History". The Journal of Southern History. 20 (4): 533. doi:10.2307/2954740. ISSN 0022-4642.
  14. ↑ Petrie, W.M.F. (1972). Methods & aims in archaeology. New York: B. Blom.
  15. ↑ Gamble, C. (2000). Archaeology the basics. London: Routledge.
  16. ↑ Wheeler, J.R. (1908). Archaeology [a lecture delivered at Columbia University in the series on science, philosophy and art, January 8, 1908]. New York: Columbia University Press.
  17. ↑ Kellner, Max. "Archæology and the Bible. George A. Barton, Ph.D. , LL.D. American Sunday School Union. Philadelphia. 1916. Pp. xiii, 461. $2.00". Harvard Theological Review. 11 (2): 207–208. doi:10.1017/s0017816000011937. ISSN 0017-8160.
  18. ↑ Watkin, David (2005). A History of Western Architecture (4th ed.). Laurence King Publishing. p. 14. ISBN 978-1-85669-459-9."The Great Pyramid … is still one of the largest structures ever raised by man, its plan twice the size of St. Peter's in Rome".
  19. ↑ Basham, A. L.; Dani, D. H. (1968). "A Short History of Pakistan: Book One: Pre-Muslim Period". Pacific Affairs. 41 (4): 641. doi:10.2307/2754608. ISSN 0030-851X.
  20. ↑ S.R. Rao (1985). Lothal. Archaeological Survey of India, 30–31.
  21. ↑ Zarmati, Louise (2005). Heinemann ancient and medieval history: Pompeii and Herculaneum. Heinemann. ISBN 978-1-74081-195-8. Archived from the original on 2006-09-04.
  22. ↑ LOBELL, STEVEN (2002-12-01). "WAR IS POLITICS: OFFENSIVE REALISM, DOMESTIC POLITICS, AND SECURITY STRATEGIES". Security Studies. 12 (2): 165–195. doi:10.1080/0963-640291906825. ISSN 0963-6412.
  23. ↑ Jane Portal and Qingbo Duan, The First Emperor: China's Terracotta Arm, British Museum Press, 2007, p. 167.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ "Boss Tweed's New York. By <italic>Seymour J</italic>. <italic>Mandelbaum</italic>. [New Dimensions in History: Historical Cities.] (New York: John Wiley and Sons. 1965. Pp. ix, 196. Cloth $5.95, paper $2.65.)". The American Historical Review. doi:10.1086/ahr/71.2.707-a. ISSN 1937-5239.
  25. ↑ Hayman, A.P. "Book Reviews: The Early History of God". The Expository Times. 114 (10): 354–355. doi:10.1177/001452460311401014. ISSN 0014-5246.
  26. ↑ Terras, Victor (1997). "The Civilization of Illiteracy. By Mihai Nadin. Dresden: Dresden University Press, 1997. xx, 880 pp. Index. DM 128/$79.00, hard bound". Slavic Review. 56 (3): 552–553. doi:10.2307/2500931. ISSN 0037-6779.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ "<italic>Thucydides and the Science of History</italic>. By <sc>Charles Norris Cochrane</sc>, University College, Toronto. (New York: Oxford University Press. 1929. Pp. 179. $3.50)". The American Historical Review. doi:10.1086/ahr/35.3.584. ISSN 1937-5239.
  28. ↑ Bruell, Christopher (1990). "Literacy and Social Class in Antiquity - William V. Harris: Ancient Literacy. (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1989. Pp. xv, 383. $35.00.)". The Review of Politics. 52 (3): 466–469. doi:10.1017/s0034670500017010. ISSN 0034-6705.
  29. ↑ H. Liu, F. Prugnolle, A. Manica, F. Balloux, A Geographically Explicit Genetic Model of Worldwide Human-Settlement History. The American Journal of Human Genetics, Volume 79, Issue 2, pp. 230–237.
  30. ↑ Johanson D (May 2001). "Origins of Modern Humans: Multiregional or Out of Africa?". actionbioscience. Washington, DC: American Institute of Biological Sciences. Retrieved 23 November 2009.
  31. ↑ "Out of Africa Revisited". Science (This Week in Science). 308 (5724): 921. 13 May 2005. doi:10.1126/science.308.5724.921g. ISSN 0036-8075. S2CID 220100436.
  32. ↑ Stringer C (June 2003). "Human evolution: Out of Ethiopia". Nature. 423 (6941): 692–3, 695. Bibcode:2003Natur.423..692S. doi:10.1038/423692a. PMID 12802315. S2CID 26693109.
  33. ↑ "GHF - Gobekli Tepe, Turkey - Overview", globalheritagefund.org: GHF3.
  34. ↑ Mantu, Cornelia-Magda (2000). "Cucuteni–Tripolye cultural complex: relations and synchronisms with other contemporaneous cultures from the Black Sea area". Studia Antiqua et Archaeologica. Iași, Romania: Iași University. VII: 267. OCLC 228808567. Archived from the original on 2011-07-11.
  35. ↑ Sara E. Kimball; Jonathan Slocum. "Hittite Online". The University of Texas at Austin Linguistics Research Center. Early Indo-European OnLine (EIEOL). University of Texas at Austin. p. 2 The Cuneiform Syllabary. ...Hittite is written in a form of the cuneiform syllabary, a writing system in use in Sumerian city-states in Mesopotamia by roughly 3100 B.C.E. and used to write a number of languages in the ancient Near East until the first century B.C.E.
  36. ↑ Fernandes, A.J.; Ventura, P.J.; Silva, R.F.; Carmo, M.C. "Porous silicon capping by CVD diamond". Vacuum. 52 (1–2): 215–218. doi:10.1016/s0042-207x(98)00223-1. ISSN 0042-207X.
  37. ↑ "Livy | Roman historian". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی). Retrieved 2021-05-27.
  38. ↑ Haviland, William; et al. (2013). Cultural Anthropology: The Human Challenge. Cengage Learning. p. 250. ISBN 978-1-285-67530-5.
  39. ↑ Understanding Early Civilizations: A Comparative Study, Trigger, Bruce G. , Cambridge University Press, 2007.
  40. ↑ Albright, W. F. (1963-08-16). "The Sumerians. Their history, culture, and character. Samuel Noah Kramer. University of Chicago Press, Chicago, 1963. xiv + 355 pp. Illus. $ 7.95". Science. 141 (3581): 623–624. doi:10.1126/science.141.3581.623. ISSN 0036-8075.
  41. ↑ "Akkadian Empire". angelfire.com.
  42. ↑ "The Outline of History: Being a Plain History of Life and Mankind". Nature. 104 (2615): 371–372. doi:10.1038/104371a0. ISSN 0028-0836.
  43. ↑ den Hout, Theo van (2012-11-21). "The Hittite Empire from Textual Evidence". Oxford Handbooks Online. doi:10.1093/oxfordhb/9780195376142.013.0041.
  44. ↑ Moran. Amarna Letters. 1-3.
  45. ↑ Berger, Eugene; Israel, George; Miller, Charlotte; Parkinson, Brian; Reeves, Andrew; Williams, Nadejda (2016-09-30). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. p. 79. ISBN 978-1-940771-10-6.
  46. ↑ Kopka, D. (2011). Central & South America. Passport (Miliken). Milliken Publishing Company. ISBN 978-1-4291-2251-1. Retrieved 30 August 2014.
  47. ↑ Diehl, Richard A. (2004). The Olmecs: America's First Civilization. London: Thames and Hudson. pp. 9–25. ISBN 0-500-28503-9.
  48. ↑ Lele, Ajey (2018). Disruptive Technologies for the Militaries and Security. Smart Innovation, Systems and Technologies. 132. Singapore: Springer. p. xvi. ISBN 9789811333842. Retrieved 30 September 2019. Some [researchers] have related the progression of mankind directly (or indirectly) based on technology-connected parameters like the three-age system (labelling of history into time periods divisible by three), i.e. Stone Age, Bronze Age and Iron Age. At present, the era of Industrial Age, Information Age and Digital Age is in vogue.
  49. ↑ Kipfer, Barbara Ann (2000). Encyclopedic Dictionary of Archaeology. New York: Springer Science & Business Media. p. 564. ISBN 978-0-306-46158-3. Retrieved 29 January 2021. Three-Age system: The division of human prehistory into three successive stages - Stone Age, Bronze Age, and Iron Age - based on the main type of material used in tools of the period. [...] The Ages are only developmental stages, and some areas skipped one or more of the stages. At first entirely hypothetical, these divisions were later confirmed by archaeological observations.
  50. ↑ "Ages of Man According to Hesiod | Thomas Armstrong, Ph.D." www.institute4learning.com. Retrieved 29 May 2020.
  51. ↑ Thomsen, Christian Jürgensen (1836). "Kortfattet udsigt over midesmaeker og oldsager fra Nordens oldtid". In Rafn, C.C (ed.). Ledetraad til Nordisk Oldkyndighed (in Danish). Copenhagen: Kongelige Nordiske Oldskriftselsk.
  52. ↑ Strauss, Barry S. (2006) The Trojan War: A New History. Simon & Schuster ISBN 978-0-7432-6441-9.
  53. ↑ kipedia contributors, "Ancient Near East," Wikipedia, The Free Encyclopedia, https://en.wiki.x.io/w/index.php?title=Ancient_Near_East&oldid=705306712 (accessed February 22, 2016). پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  54. ↑ CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org.
  55. ↑ پیرسون، آنی. تاریخ فرهنگ و تمدن یونان. مترجم: محمد صادق شریعتی. تهران انتشارات سبزان. ۱۳۸۹. ص۱۰.
  56. ↑ گروه مؤلفان. «فصل ۱:هنر و تمدن دریای اژه و یونان». در سیر هنر در تاریخ (۲) دورهٔ پیش‌دانشگاهی. چاپ سوم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۹۱. صفحه ۱۵ و ۱۶.
  57. ↑ These dates are those of the People's Republic of China's official Xia–Shang–Zhou Chronology Project, although they remain controversial.
  58. ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M. ; Hall, Thomas D. (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires and Modern States". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 219–229. ISSN 1076-156X.
  59. ↑ Allchin, Bridget; Allchin, Raymond (1982-07-29). The Rise of Civilization in India and Pakistan. Cambridge University Press. p. 311. ISBN 978-0-521-28550-6.
  60. ↑ Allchin, Bridget; Allchin, Raymond (1982-07-29). The Rise of Civilization in India and Pakistan. Cambridge University Press. p. 311. ISBN 978-0-521-28550-6.
  61. ↑ Holland, Suzann. "Real Story of the Ancient Olympic Games2002212Real Story of the Ancient Olympic Games. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology 2001". Reference Reviews. 16 (4): 37–37. doi:10.1108/rr.2002.16.4.37.212. ISSN 0950-4125.
  62. ↑ According to the The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition (2000): It is widely recognized that the attributive use of the noun Jew, in phrases such as Jew lawyer or Jew ethics, is both vulgar and highly offensive. In such contexts Jewish is the only acceptable possibility. Some people, however, have become so wary of this construction that they have extended the stigma to any use of Jew as a noun, a practice that carries risks of its own. In a sentence such as There are now several Jews on the council, which is unobjectionable, the substitution of a circumlocution like Jewish people or persons of Jewish background may in itself cause offense for seeming to imply that Jew has a negative connotation when used as a noun. "Jew" بایگانی‌شده در ۲۱ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition (2000).
  63. ↑ "Zarathustra – Iranian prophet". Retrieved 9 June 2017.
  64. ↑ Neville, Robert Cummings (2002). Religion in Late Modernity. SUNY Press. p. 104. ISBN 978-0-7914-5424-4.
  65. ↑ Turchin, Peter. "Religion and empire in the Axial Age". Religion, Brain & Behavior. 2 (3): 256–260. doi:10.1080/2153599x.2012.721220. ISSN 2153-599X.
  66. ↑ Daryaee, edited by Touraj; A. Shapour Shahbazi (2012). The Oxford handbook of Iranian history. Oxford: Oxford University Press. p. 131. doi:10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001. ISBN 978-0-19-973215-9. Retrieved 29 December 2016. Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not – could not – provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, "the Empire".
  67. ↑ Trever, Albert Augustus. History of Ancient Civilization, Volume 1, p. 479 شابک ۰−۷۷۳۵−۲۸۹۰−۳.
  68. ↑ "Mastering World History" by Philip L. Groisser, New York, 1970, p.17.
  69. ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M. ; Hall, Thomas D (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires" (PDF). Journal of world-systems research. 12 (2): 219–229. ISSN 1076-156X Check |issn= value (help). Archived from the original (PDF) on 22 February 2007. Retrieved 12 August 2010.
  70. ↑ http://jsr.usb.ac.ir/article_1659_265.html. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  71. ↑ Fattah, Hala Mundhir (2009). A Brief History Of Iraq. Infobase Publishing. p. 46. ISBN 978-0-8160-5767-2. One characteristic of the Parthians that the kings themselves maintained was their nomadic urge. The kings built or occupied numerous cities as their capitals, the most important being Ctesiphon on the Tigris River, which they built from the ancient town of Opis.
  72. ↑ Brosius, Maria (2006). The Persians. Routledge. p. 125. ISBN 978-0-203-06815-1. The Parthians and the peoples of the Parthian empire were polytheistic. Each ethnic group, each city, and each land or kingdom was able to adhere to its own gods, their respective cults and religious rituals. In Babylon the city-god Marduk continued to be the main deity alongside the goddesses Ishtar and Nanai, while Hatra's main god, the sun-god Shamash , was revered alongside a multiplicity of other gods.
  73. ↑ "امپراتوری روم". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2021-05-19.
  74. ↑ «CTESIPHON». Encyclopaedia Iranica Online. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۷.
  75. ↑ Peter Brown, in Glen Warren Bowersock, Peter Robert Lamont Brown, Oleg Grabar, eds. , Late Antiquity: a guide to the postclassical world, 1999, s.v. "Pagan".
  76. ↑ "World's largest religion by population is still Christianity". Countrymeters. Retrieved 1 January 2020.
  77. ↑ «دیباچه‌ای بر تاریخ فلسفه اثر ویلیام ترنر». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۶.
  78. ↑ «دیباچه‌ای بر تاریخ فلسفه اثر ویلیام ترنر». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۶.
  79. ↑ 이상무. "17～18세기 식년시 성균관 원점법 운영에 관한 연구". The History of Korean Education. 36 (3): 107–128. doi:10.15704/kjhe.36.3.201409.107. ISSN 1225-1461.
  80. ↑ Dundas, Paul (2002) [1992], The Jains (Second ed.), London and New York: Routledge, ISBN 0-415-26605-X.
  81. ↑ Shaw, Ian (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford, England: Oxford University Press. ISBN 0-500-05074-0. p.383.
  82. ↑ Andrew Wilson: "Hydraulic Engineering and Water Supply", in: John Peter Oleson: Handbook of Engineering and Technology in the Classical World, New York: Oxford University Press, 2008 (editor), ISBN 978-0-19-973485-6, pp. 291f.
  83. ↑ "Traditional Chinese medicine". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-05-26.
  84. ↑ "Ancient history". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-03-03.
  85. ↑ "Download TEMSCON 2018 Conference Program (PDF)". 2018 IEEE Technology and Engineering Management Conference (TEMSCON). IEEE. doi:10.1109/temscon.2018.8488444. ISBN 978-1-5386-2047-2.
  86. ↑ "Ancient history". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-03-03.
  87. ↑ "Ancient history". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-03-03.
  88. ↑ Aristotle, and S. H. Butcher. Aristotle's poetics. New York: Hill and Wang, 1961. Print.
  89. ↑ Wikipedia contributors, "Ancient Near East," Wikipedia, The Free Encyclopedia, https://en.wiki.x.io/w/index.php?title=Ancient_Near_East&oldid=705306712 (accessed February 22, 2016). پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  90. ↑ "آشور". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2021-05-15.
  91. ↑ "Encyclopedia Britannica". p. but the region can be broadly defined to include the area that is now eastern Syria, southeastern Turkey, and most of Iraq.
  92. ↑ Hetzron, Robert (1997). The Semitic Languages. London/New York: Routledge. ISBN 978-0-415-05767-7.
  93. ↑ Turquette, Atwell R. (1958-03). "Max Black. Abstract and abstraction. Encyclopaedia Britannica, Encyclopaedia Britannica, Inc. , Chicago-London-Toronto1956, Vol. 1, pp. 67–68; also Max Black. Abstract and abstraction. Encyclopaedia Britannica, Encyclopaedia Britannica, Inc. , Chicago-London-Toronto 1957, Vol. 1, pp. 67–68". Journal of Symbolic Logic. 23 (1): 22–29. doi:10.2307/2964454. ISSN 0022-4812. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  94. ↑ Issar, Arie S. ; Zohar, Mattanyah (2013). "Dark Age, Renaissance, and Decay". Climate Change: Environment and History of the Near East (PDF). Springer Science and Business Media. p. 148.
  95. ↑ ibd, Mattanyah Zohar, "Climate Change Environment" 2007, p. 178.
  96. ↑ Mish, Frederick C. , Editor in Chief. "Akkad." Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary. 9th ed. Springfield, MA: Merriam-Webster Inc. , 1985. ISBN 978-0-87779-508-7, 978-0-87779-509-4 (indexed), and ISBN 978-0-87779-510-0 (deluxe).
  97. ↑ R. D. Barnett (1963). "Xenophon and the Wall of Media". The Journal of Hellenic Studies. The Journal of Hellenic Studies, Vol. 83. ۸۳: ۱–۲۶. doi:10.2307/628451. JSTOR 628451.
  98. ↑ تاریخ ماد، ایگور میخائیلوویچ دیاکونوف.
  99. ↑ "آشور". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2021-05-15.
  100. ↑ Bertman, Stephen (2005). Handbook to Life in Ancient Mesopotamia. New York: Oxford UP.
  101. ↑ "Mitanni." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 9 June 2008.
  102. ↑ Perkins, Sid (2015-01-27). "Fossils of oldest known snakes unearthed". Science. doi:10.1126/science.aaa6402. ISSN 0036-8075.
  103. ↑ "French police on trail of smugglers of Jiroft artifacts". CPProt (Mailing list). 1 June 2005. Archived from the original on 2008-05-11. Iran recently sent an appeal to a Belgian court asking for the return of nine boxes of smuggled ancient artifacts and a 2800-year-old pin stolen from the exposition '7000 Years of Persian Art'.
  104. ↑ "ICHTO Struggling to Save Susa Acropol". Archived from the original on 2004-12-16. The Municipality of Shoush (Susa) accepted a proposal by the cityÕs Cultural Heritage Department for the transfer of an under-construction passenger terminal from the 7,000-year-old city, but conditioned destruction of the terminal to demolition of other constructions and residential units in the area.
  105. ↑ "Jiroft Iran – Jiroft archaeology museum". GLOBOsapiens.net<!. 2007-10-08. Retrieved 2010-01-09.
  106. ↑ "Persia 7000 years of civilisation" by David Abbasi (Siyavash AWESTA), The discovery in Iran of a civilisation old of 7000 turns all the archaeological data’s ups and down.
  107. ↑ "The south-western part of Iran was part of the Fertile Crescent where most of humanity's first major crops were grown. 7000 year old jars of wine excavated in the Zagros Mountains and ruins of 7000 year old settlements such as Sialk are further testament to this". Solcomhouse.com. Archived from the original on 4 January 2010. Retrieved 2010-01-09.
  108. ↑ بیات، عزیزالله (۱۳۵۶). کلیات تاریخ و تمدن ایران پیش از اسلام. دانشگاه ملی ایران.
  109. ↑ آموزگار، ژاله (بهمن ۱۳۷۹). «تاریخ واقعی و تاریخ روایی». بخارا. تهران (۱۶). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۳۹۱.
  110. ↑ ای. م. دیاکونوف. تاریخ ماد. شابک ۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۶.
  111. ↑ بریان، پیر (۱۳۸۷). امپراتوری هخامنشی. ۱. ترجمهٔ ناهید فروغان. تهران: نشر فرزان روز. شابک ۹۶۴-۳۲۱-۰۷۸-۲.
  112. ↑ Shahbazi, A. Shapur (2012-02-16). "The Achaemenid Persian Empire (550–330 bce)". Oxford Handbooks Online. doi:10.1093/oxfordhb/9780199732159.013.0005.
  113. ↑ The Persian Empire [1].
  114. ↑ تاریخ شاهنشاهی هخامنشی - دکتر خنجی.
  115. ↑ Shapour Shahbazi, Alireza (2012). Daryaee, Touraj (ed.). The Oxford handbook of Iranian history. Oxford: Oxford University Press. p. 131. doi:10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001. ISBN 978-0-19-973215-9. Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not—could not—provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, "the Empire".
  116. ↑ دانشگاه فرانکفورت آلمان. "Old Persian Corpus, Part No. 8, Text: DB1". titus.uni-frankfurt.de.
  117. ↑ c. 708 Deioces founds Median Kingdom with its capital in Ecbatana. iranicaonline.org.
  118. ↑ Ghodrat-Dizaji, Mehrdad (2016-08-30), "Remarks on the Location of the Province of Parthia in the Sasanian Period", The Parthian and Early Sasanian Empires, Oxbow Books, pp. 42–46, ISBN 978-1-78570-210-5, retrieved 2021-02-15.
  119. ↑ Hourani, Albert (1991), A History of the Arab Peoples, London: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-22664-1. p. 87.
  120. ↑ Bury, J.B. (1923), History Of The Later Roman Empire. p. 109.
  121. ↑ Will Durant, p. ??.
  122. ↑ "Transoxiana 04: Sasanians in Africa". Transoxiana.com.ar. Retrieved 2010-01-09.
  123. ↑ «35259, 1875-01-09, E. M***». Art Sales Catalogues Online. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۰۸.
  124. ↑ Arabian Peninsula, 1000 B.C. –1 A.D. | Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art.
  125. ↑ "Rebels Seize Key Parts of Yemen's Third-Largest City, Taiz". The New York Times. 22 March 2015. Retrieved 25 March 2015.
  126. ↑ ویلیام مونتگومری وات (۱۹۵۳)، صفحات ۲–۱.
  127. ↑ "ad". Єдиноборства (4(18)). 2020-11-01. doi:10.15391/ed.2020-4. ISSN 2523-4196.
  128. ↑ Time Almanac, p. 724 by Editors of Time Magazine.
  129. ↑ The New Review. p. 208 edited by Archibald Grove, William Ernest Henley.
  130. ↑ "تیگران دوم". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2020-11-20.
  131. ↑ Stager, Lawrence E. (1998). "Forging an Identity: The Emergence of Ancient Israel". In Coogan, Michael D. (ed.). The Oxford History of the Biblical World. Oxford University Press. p. 91. ISBN 978-0-19-513937-2.
  132. ↑ Dever, William (2003). Who Were the Early Israelites and Where Did They Come From?. Eerdmans. p. 206. ISBN 978-0-8028-0975-9.
  133. ↑ McNutt, Paula (1999). Reconstructing the Society of Ancient Israel. Westminster John Knox Press. p. 35. ISBN 978-0-664-22265-9.
  134. ↑ Grabbe, Lester L. , ed. (2008). Israel in Transition: From Late Bronze II to Iron IIa (c. 1250–850 B.C.E.). T&T Clark International. pp. 225–226. ISBN 978-0-567-02726-9.
  135. ↑ As recounted by Timaeus, FrGrH 566, fr. 60. Archaeological attestation for so early a date is still wanting, though recent discoveries in situ may point nearly as far back in time.
  136. ↑ Carthage: The Roman Holocaust بایگانی‌شده در ۲۶ اوت ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine. Documentary. بازدید: اوت ۲۰۱۴.
  137. ↑ Shaw, Ian (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford, England: Oxford University Press. ISBN 0-500-05074-0. p.383.
  138. ↑ مصر باستان. برندا اسمیت.
  139. ↑ Aldred, Cyril (1988). Akhenaten, King of Egypt. Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-05048-4.
  140. ↑ Allen, James P. (2000). Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-77483-3.
  141. ↑ Pope, Jeremy (2021-01-13). "History and the Kushite Royal Inscriptions". The Oxford Handbook of Ancient Nubia. Oxford University Press: 394–410. ISBN 978-0-19-049627-2.
  142. ↑ Warnock Fernea, Elizabeth; Robert A. Fernea (1990). Nubian Ethnographies. Chicago: Waveland Press Inc. ISBN 0-88133-480-4.
  143. ↑ "Kneller, Sir Godfrey, whose original name was Gottfried Kniller (1646–1723)". Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press. 2018-02-06.
  144. ↑ ۱۴۴٫۰ ۱۴۴٫۱ Ian Shaw & Paul Nicholson, The Dictionary of Ancient Egypt, British Museum Press, London. 1995, p. 231.
  145. ↑ Tyldesley, Hatchepsut, p.147".
  146. ↑ Pankhurst, Richard (2001). The Ethiopians: A history. ISBN 978-0-631-22493-8.
  147. ↑ Monderson, Frederick (2007-09-01). Frederick Monderson. ISBN 978-1-4259-6644-7.
  148. ↑ Breasted 1906–07, p. 161, vol. 1.
  149. ↑ Phillipson, David (2012). Neil Asher Silberman (ed.). The Oxford Companion to Archaeology. Oxford University Press. p. 48. ISBN 978-0-19-973578-5.
  150. ↑ Africa Geoscience Review. Rock View International. 2003. p. 366.
  151. ↑ Stuart Munro-Hay, Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edinburgh: University Press, 1991, pp.57.
  152. ↑ Henze, Paul B. (2005) Layers of Time: A History of Ethiopia, ISBN 978-1-85065-522-0.
  153. ↑ Paul B. Henze, Layers of Time: A History of Ethiopia, 2005.
  154. ↑ Periplus of the Erythreaean Sea, chs. 4, 5.
  155. ↑ Wheeler pg 526.
  156. ↑ Montgomery, James A.; Welch, Adam C. "The Work of the Chronicler, Its Purpose and Date". Journal of Biblical Literature. 59 (2): 302. doi:10.2307/3262526. ISSN 0021-9231.
  157. ↑ White, John S. (2018-04-05). The Boys ́ and Girls ́ Herodotus. BoD – Books on Demand. ISBN 978-3-7326-5420-8.
  158. ↑ John Kitto, James Taylor, The popular cyclopædia of Biblical literature: condensed from the larger work, (Gould and Lincoln: 1856), p.302.
  159. ↑ Oman in history By Peter Vine Page 324.
  160. ↑ Shaw, Thurstan, Nigeria: Its Archaeology and early history. Retrieved February 22, 2007.
  161. ↑ "artsmia.org: viewer". Artsmia.org. Archived from the original on 2008-04-06. Retrieved 2008-11-21.
  162. ↑ "Ancient history". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-03-09.
  163. ↑ Shinde, Vasant S.; Kim, Yong Jun; Woo, Eun Jin; Jadhav, Nilesh; Waghmare, Pranjali; Yadav, Yogesh; Munshi, Avradeep; Chatterjee, Malavika; Panyam, Amrithavalli (2018-02-21). "Archaeological and anthropological studies on the Harappan cemetery of Rakhigarhi, India". PLOS ONE. 13 (2): e0192299. doi:10.1371/journal.pone.0192299. ISSN 1932-6203.
  164. ↑ Fuller, Dorian (2006). "Agricultural Origins and Frontiers in South Asia: A Working Synthesis" (PDF). Journal of World Prehistory. 20: 42. doi:10.1007/s10963-006-9006-8. S2CID 189952275.
  165. ↑ Tewari, Rakesh et al. 2006. "Second Preliminary Report of the excavations at Lahuradewa, District Sant Kabir Nagar, UP 2002-2003-2004 & 2005–06" in Pragdhara No. 16 "Electronic Version p.28" Archived 28 November 2007 at the Wayback Machine.
  166. ↑ UNESCO World Heritage. 2004. ". Archaeological Site of Mehrgarh.
  167. ↑ Hirst, K. Kris. 2005. "Mehrgarh". Guide to Archaeology.
  168. ↑ "Part of Persian Empire". Archived from the original on 2009-10-21.
  169. ↑ پاشائی، ع (۱۳۶۸). «تمدن دره سند». چیستا (۶۲).
  170. ↑ محمدرضا، عدلی، (2015-10-23). "سرچشمه‌های فرهنگ هندی: نگاهی به تمدن پیشاآریایی و آریایی نخستین". پژوهشنامه ادیان. 9 (1). ISSN 2008-0476.
  171. ↑ Mendis, Ranjan Chinthaka (1999). The Story of Anuradhapura. Lakshmi Mendis. p. 11. ISBN 978-955-96704-0-7.
  172. ↑ Wijesooriya 2006, p. 34.
  173. ↑ Wijesooriya 2006, p. 38.
  174. ↑ Bjorn Landstrom, 1964; Miller, J. Innes. 1969; Thomas Puthiakunnel 1973; & Koder S. 1973; Leslie Brown, 1956.
  175. ↑ Cooper, Richard N.; Maddison, Angus (2001). "The World Economy: A Millennial Perspective". Foreign Affairs. 80 (6): 176. doi:10.2307/20050348. ISSN 0015-7120.
  176. ↑ Berger, Eugene; Israel, George; Miller, Charlotte; Parkinson, Brian; Reeves, Andrew; Williams, Nadejda (2016-09-30). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. p. 127. ISBN 978-1-940771-10-6.
  177. ↑ China: Five Thousand Years of History and Civilization. City University of HK Press. 2007. p. 25. ISBN 978-962-937-140-1.
  178. ↑ Schinz (1996), p. 80.
  179. ↑ عزیزی، سعید (۱۳۹۷). تاریخ چین از آغاز تا قرن 21. یزد: انتشارات سید علی‌زاده. صص. ۹۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۸۸۱۰-۳۲-۲. تاریخ چین، شسنو ژان، محمد پارسیپور، نشر علم، ۱۳۷۴ دودمانهای شاهی چین، مین لوهوئی، نشر امیرکبیر، ۱۳۵۴. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 109 (کمک)
  180. ↑ ۱۸۰٫۰ ۱۸۰٫۱ Spring and Autumn period، ویکی‌پدیای انگلیسی.
  181. ↑ Cotterell, Arthur (2010), Asia, a Concise History, Singapore: John Wiley & Sons, ISBN 978-0-470-82959-2.
  182. ↑ "Great Wall of China even longer than previously thought". Canadian Broadcasting Corporation. June 6, 2012. Retrieved June 6, 2012.
  183. ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M. ; Hall, Thomas D (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires" (PDF). Journal of world-systems research. 12 (2): 219–229. ISSN 1076-156X Check |issn= value (help). Archived from the original (PDF) on 22 February 2007. Retrieved 12 August 2010. Nishijima (1986), 595–596. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 296 (کمک)
  184. ↑ Smitha, Frank E. "DYNASTIC RULE and the CHINESE (9 of 13)". Macrohistory and World Timeline. Retrieved 19 February 2015. By the year 205 (21 years after it had begun) the Yellow Turban Rebellion was over, and rule by the Han family was shattered and at its end.
  185. ↑ دوره باستان‌شناسی پیشاتاریخی در ژاپن، Charles T. Keally.
  186. ↑ مغولستان (خانات)
  187. ↑ Ho, Ping-Ti (1963). "Records of China's Grand Historian: Some Problems of Translation: A Review Article". Pacific Affairs. 36 (2): 171. doi:10.2307/2754188. ISSN 0030-851X.
  188. ↑ "Korea's History (Ko-Choson, Three Kingdoms, Parhae Kingdom, Unified Shilla, Koryo Dynasty, Colonial Period, Independence Struggle, Provisional Government of Korea, Independence Army, Republic of Korea,)". Asianinfo.org. Archived from the original on 28 January 2010. Retrieved 2010-01-09.
  189. ↑ محسنی، محمدرضا، ۱۳۸۹: پان‌ترکیسم، ایران و آذربایجان، انتشارات سمرقند، ص۸۹.
  190. ↑ واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد (ترجمه دکتر غفار حسینی) (۱۳۷۶). تاریخ ترک‌های آسیای میانه. تهران: توس. صص. ۴۴.
  191. ↑ واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد (ترجمه دکتر غفار حسینی) (۱۳۷۶). تاریخ ترک‌های آسیای میانه. تهران: توس. صص. ۴۴.
  192. ↑ Besim Atalay (ed.), Divanü Lügati't - Türk, Vol.1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2006, ISBN 975-16-0405-2, p. 41.
  193. ↑ Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı Archived 2011-07-24 at the Wayback Machine (Turkish Language Association).
  194. ↑ Neparáczki et al. 2019, pp. 5–7. "All Hun and Avar age samples had inherently dark eye/hair colors... All Hun age individuals revealed admixture derived from European and East Asian ancestors.".
  195. ↑ Bivar, A.D.H. " Hayāṭila." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.
  196. ↑ https://fa.wiki.x.io/wiki/هون. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  197. ↑ Weser-Zeitung, 28 July 1900, second morning edition, p. 1: 'Wie vor tausend Jahren die Hunnen unter ihrem König Etzel sich einen Namen gemacht, der sie noch jetzt in der Überlieferung gewaltig erscheinen läßt, so möge der Name Deutschland in China in einer solchen Weise bekannt werden, daß niemals wieder ein Chinese es wagt, etwa einen Deutschen auch nur schiel anzusehen'.
  198. ↑ Schroeder, Patrick (2020). "Kein Schutzrecht für KI". VDI nachrichten. 74 (01-02-03): 14–14. doi:10.51202/0042-1758-2020-01-02-03-14. ISSN 0042-1758.
  199. ↑ Diana Neri (2012). "1.1 Il periodo villanoviano nell'Emilia occidentale". Gli etruschi tra VIII e VII secolo a.C. nel territorio di Castelfranco Emilia (MO) (in Italian). Firenze: All'Insegna del Giglio. p. 9. ISBN 978-88-7814-533-7. "Il termine “Villanoviano” è entrato nella letteratura archeologica quando, a metà dell ’800, il conte Gozzadini mise in luce le prime tombe ad incinerazione nella sua proprietà di Villanova di Castenaso, in località Caselle (BO). La cultura villanoviana coincide con il periodo più antico della civiltà etrusca, in particolare durante i secoli IX e VIII a.C. e i termini di Villanoviano I, II e III, utilizzati dagli archeologi per scandire le fasi evolutive, costituiscono partizioni convenzionali della prima età del Ferro".
  200. ↑ Gilda Bartoloni (2012). La cultura villanoviana. All'inizio della storia etrusca (in Italian). Roma: Carocci editore.
  201. ↑ Giovanni Colonna (2000). "I caratteri originali della civiltà Etrusca". In Mario Torelli (ed.). Gi Etruschi (in Italian). Milano: Bompiani. pp. 25–41.
  202. ↑ Dominique Briquel (2000). "Le origini degli Etruschi: una questione dibattuta fin dall'antichità". In Mario Torelli (ed.). Gi Etruschi (in Italian). Milano: Bompiani. pp. 43–51. Gilda Bartoloni (2000). "Le origini e la diffusione della cultura villanoviana". In Mario Torelli (ed.). Gi Etruschi (in Italian). Milano: Bompiani. pp. 53–71. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 178 (کمک)
  203. ↑ News, Bruce Bower (2010-01-08). "Hominids Went Out of Africa on Rafts". Wired. Archived from the original on 2018-11-19. Retrieved 2017-03-05.
  204. ↑ Boardman, John; Hammond, N.G.L, eds. (1970). "Preface". The Cambridge Ancient History Volume III, Part 3: The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. p. xiii. ISBN 978-0-521-23447-4.
  205. ↑ ۲۰۵٫۰ ۲۰۵٫۱ Boardman, John; Hammond, N.G.L, eds. (1970). "Preface". The Cambridge Ancient History Volume III, Part 3: The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. p. xv. ISBN 978-0-521-23447-4.
  206. ↑ Lewis, D.M. ; Boardman, John; Davies, J.K. ; et al. (eds.). "preface". The Cambridge Ancient History Volume V: The Fifth Century B.C. pp. xiii–xiv. ISBN 978-0-521-23347-7.
  207. ↑ "روم باستان". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2021-04-04.
  208. ↑ "گسترش روم در ایتالیا". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. 2021-02-17.
برگرفته از «https://fa.wiki.x.io/w/index.php?title=تاریخ_باستان&oldid=40881109»