استان اردبیل
استان اردبیل یکی از استان‌های ایران به مرکزیت شهر اردبیل است. این استان در شمال‌غرب ایران و در منطقه تاریخی آذربایجان واقع شده است و مساحت آن ۱۷۹۵۳ کیلومتر مربع[۳] و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر ۱٬۲۷۰٬۴۲۰ نفر بوده است.[۴] این استان بر طبق آخرین تقسیمات کشوری شامل ۱۲ شهرستان، ۳۱ بخش، ۳۵ شهر و ۷۵ دهستان می‌باشد.[۳] شهرستان‌های این استان شامل، اردبیل، مشگین‌شهر، پارس‌آباد، خلخال، نمین، گرمی، بیله سوار، اصلاندوز، نیر، کوثر، انگوت و سرعین می‌باشد.
اردبیل | |
|---|---|
 | |
 | |
| مختصات: ۳۸°۱۵′۰۵″شمالی ۴۸°۱۷′۵۰″شرقی / ۳۸٫۲۵۱۴°شمالی ۴۸٫۲۹۷۳°شرقی | |
| کشور | ایران |
| منطقه | منطقه ۳ |
| تأسیس | ۲۲ فروردین ۱۳۷۲ |
| مرکز | اردبیل |
| تعداد شهرستان‌ها | ۱۲ |
| حکومت | |
| • استاندار | مسعود امامی یگانه |
| • نمایندگان در مجلس شورای اسلامی | ۷ نماینده |
| مساحت | |
| • کل | ۱۷۹۵۳ کیلومتر مربع (۶۹۳۲ مایل مربع) |
| (بیست و چهارم) | |
| جمعیت | |
| • کل | ۱۲۷۰۴۲۰ (بیست و دوم) |
| • تراکم | ۷۱/کیلومتر مربع (۱۸۰/مایل مربع) |
| منطقهٔ زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| پلاک خودرو |  ایران ۹۱ |
| زبان اصلی | ترکی آذربایجانی (اکثریت) فارسی (رسمی) |
| زبان‌های فرعی | تاتی تالشی کردی فارسی [۱] [۲] |
| شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۸) | ۰٫۷۵۶[۲] بالا (بیست و هشتم) |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۴۵ |
| وبگاه | www |
استان اردبیل در ۲۳ فروردین سال ۱۳۷۲ از استان آذربایجان شرقی جدا و به استانی مستقل تبدیل شد.[۵]
مردم
اکثر ساکنان استان اردِبیل را آذری‌ها تشکیل می‌دهند که به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند.[۶][۷][۸] شماری از مردم تالش نیز در بخش‌هایی از استان از جمله در بخش عنبران ساکن هستند که به زبان تالشی سخن می‌گویند.[۹] در بخش‌هایی از شهرستان خلخال (در جنوب استان) تات‌ها و تالش‌ها سکونت دارند و در کنار زبان ترکی، زبان‌های تاتی و تالشی نیز رایج است.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
در شهر خلخال و همچنین در برخی روستاهای شمال و جنوب خلخال تعداد کمی از کردها ساکن هستند که به زبان کردی کرمانجی صحبت می‌کنند. کردهای ساکن در این نواحی از منطقه شمال خراسان به این نواحی مهاجرت کرده‌اند.
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:
شهرهای پارس‌آباد و مشگین‌شهر از توابع استان اردبیل، به همراه اهر و میانه از آذربایجان شرقی و پیرانشهر و سلماس از آذربایجان غربی ۶ شهری هستند که با تحولات جمعیتی پس از سرشماری ۲۰۱۶ به جمع شهرهای بزرگ بالای ۱۰۰ هزار نفر در منطقه آذربایجان پیوسته‌اند.
جغرافیا
استان اردبیل در منطقه آذربایجان واقع شده است. این استان از شمال به جمهوری آذربایجان، از سمت غرب به استان آذربایجان شرقی، از سمت شرق به استان گیلان و از سمت جنوب به استان زنجان محدود شده است.[۱۷] استان اردبیل، طبق آخرین تقسیمات کشوری، از ۱۲شهرستان، ۳۱ بخش، ۳۵ شهر و ۷۵ دهستان تشکیل یافته است. استان اردبیل قبلاً یکی از شهرستان‌های بزرگ استان آذربایجان شرقی بود که بعداً در سال ۱۳۷۲ به علت درخواست مردم اردبیل تبدیل به استان شد.
تقسیم استان
استان اردبیل دارای ۱۲ شهرستان، ۳۵ شهر، ۳۱ بخش و ۷۵ دهستان است:شهرستان‌های این استان شامل، اردبیل، مشگین‌شهر، پارس‌آباد، خلخال، نمین، گرمی، بیله سوار، اصلاندوز، نیر، کوثر، انگوت و سرعین می‌باشد.
گردشگری و طبیعت
شاخص گردشگری استان اردبیل در تمام طول سال متنوع می‌باشد. به گونه‌ای که بهترین ماه‌ها از نظر دارا بودن شرایط آسایشی برای گردشگران، ماه‌های فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور، و مهر و اسفند می‌باشند که بهترین شرایط را از نظر آسایشی به خود اختصاص داده‌اند و در مقابل ماه‌های آبان و آذر و دی و بهمن از بدترین شرایط آسایشی و بیوکلیمایی برخوردارند.[۱۸][۱۹]
برخی از جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل عبارتند از:
- آرامگاه شیخ صفی‌الدین (میراث جهانی یونسکو)
- منطقه گردشگری لرد در شهرستان خلخال
- محوطه گردشگری سئوگی داغی روستای میجمیر
- قیز قالاسی یا کوه دختر در شهرستان نیر
- حرم امامزاده سید صدرالدین بن موسی کاظم برادر رضا در اردبیل
- حرم امامزاده سید عبدالعزیز اردبیل
- حرم صالح بن موسی بن الکاظم برادر رضا در اردبیل
- حرم امامزاده های سید سلیمان بن موسی کاظم و سید ابراهیم بن موسی کاظم برادر های رضا در شهر های لاهرود و فخر آباد مشگین شهر
منطقه حفاظت شده آق داغ در روستای گردشگری لرد، بقعه سید امین الدین جبراییل، روستای گردشگری لرد، آبشار سیبیه خانی «طولانی‌ترین چشمه آبشار ایران» در روستای گردشگری لرد، مقبره شیخ حیدر، غار سنگی کوخول عنبر در روستای گردشگری لرد، کلیسای مریم مقدس اردبیل، قزل بولاغی «دشت شقایق»، روستای سجهرود خلخال، موزه مردم‌شناسی اردبیل، جمعه مسجد، سنگ نبشه ساسانی، آثار صخره‌ای ویند، امامزاده محمد در روستای توریستی لرد خلخال، کاروانسرای شاه عباسی (اردبیل)، شهر یئری، بازار اردبیل، دریاچه شورابیل، سبلان، شیروان دره‌سی، عمارت آقازاده اردبیلی، جنگل فندقلو، گردنه حیران ،پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین (اردبیل)، پیست اسکی آلوارس سرعین، منطقه گردشگری کپز، تفرجگاه بولاغلار، منطقه گردشگری ازناو، آب گرم روستای تیل، روستای گردشگری کزج، ژئوپارک دربندمشکول (شهرستان کوثر)، گیلوان، دریاچه نئور، مجتمع‌های آبگرم آبدرمانی سرعین، چشمه آب گرم شابیل، قوتورسویی، آبگرم گیوی، آبشار سردابه، آبشار گورگور آلوارس، آبشار شورشورنه (نمین)، آبشار دیز (خلخال)، آبشار نره گر اسبو، مجموعه گردشگری سوگی داغی _ بام اردبیل در شهرستان (نیر)، آبشار شیروان دره، آبشار گورگور (مشگین‌شهر)، قلعه بربر، قلعه بوینی یوغون، دژ قهقهه، کهنه قلعه، قلعه بربر، دیو قالاسی، قیزقالاسی، قلعه اولتان، قلعه خسرو، غار تاریخی لاهرود، غار هفت خانه، غار تاریخی لاهرود، حمام درو، حمام سنگی شهر گیوی.
ثبت ملی صنایع دستی در کشور
در ۱۵ دی ماه ۱۳۹۹ شهر عنبران به عنوان شهر ملی گلیم و شهر اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی در سطح کشور معرفی گردید.[۲۰]
آبگرم چشمه‌های آب معدنی استان اردبیل
آبگرم چشمه های که در استان اردبیل واقع شده‌اند عبارت‌اند از:
- آبگرم های روستایی سردابه
- آبگرم های شهرستان های استان اردبیل
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل، چشمه‌های آبگرم این استان واقع در شهر سرعین در ۲۰ کیلومتری شهر اردبیل است. در این شهر، ۸ چشمه آبگرم معدنی وجود دارد. چشمه‌های آبگرم برجلو و قینرجه در روستاهای برجلو و میجمیر در فاصله ۳۰ کیلومتری از شهر اردبیل قرار دارند، علاوه بر این چشمه‌های آب معدنی شابیل و قوتورسویی نیز در لاهرود قرار دارد، به غیر از این دو شهر ۱۲ چشمه آب معدنی دیگر در شهرهای دیگر استان از جمله گیوی، نیر و مشگین‌شهر وجود دارد.[۲۱]
سبلان
کوهستان سبلان در جنوب شرقی مشکین شهر و در فاصله ۲۵ کیلومتری آن واقع شده است.[۲۲] این کوهستان دارای پوشش گیاهی متنوعی است و بیش از ۳۰۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده است.[۲۳] این کوه، یکی از آتشفشانهای خاموش کشور محسوب می‌شود و ارتفاع بلندترین قله این کوه که سلطان ساوالان نام دارد، ۴۸۴۸ متر از سطح دریا می‌باشد.[۲۴]
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از ده اثر باستانی مهم کشور به‌شمار می‌رود.[۲۵] این بنا در سال ۷۶۵ هجری بنا شده است و در طول زمان مورد احترام پادشاهان صفوی بوده است.[۲۵] بنای کنونی این بقعه شامل مجموعه‌ای از گورهای شاهان و شاهزادگان صفوی و چند ساختمان دیگر (ازجمله آرامگاه شاه اسماعیل صفوی، مسجد جنت سرا، چینی‌خانه، حرم‌خانه و…) می‌شود.[۲۶] این اثر سال ۱۳۸۹ در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.
شورابیل
دریاچه شورابیل در حریم شهری اردبیل قرار دارد و شهرکهای کوثر. مهر. راه و ترابری. دادگستری؛ ولیعصر و دانشگاه‌های محقق اردبیلی. پیام نور. علوم پزشکی و نمایشگاه بین‌المللی اردبیل درحاشیه این دریاچه قرارگرفته‌اند. دریاچه شورابیل که مساحت آن ۱۲۰ هکتار و برای مصارف کشاورزی قابل استفاده بوده و در حال حاضر نوعی ماهی در آن پرورش داده می‌شود.
آبشارها
آبشار که در استان اردبیل واقع شده‌اند عبارت‌اند از:
- آبشار دیز
- آبشار سردابه
- آبشار شورشورنه
- آبشار شیروان‌دره
- آبشار گورگور آلوارس
- آبشار گورگور خیاوچای
- آبشار نره‌گر
- آبشار زنج
- آبشار آقبلاغ یا سبیه خانی
چشمه آبشار سبیه خانی یا آق بلاغ، با قریب بر ۱۸۰ متر، طولانی‌ترین آبشار ایران است که در روستای لرد بخش شاهرود خلخال استان اردبیل واقع است.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰]
| ردیف | نام شهرستان | مرکز شهرستان | سال تأسیس | جدا شدن از شهرستان یا استان | مساحت شهرستان
(Km²) |
جمعیت مرکز شهرستان ۱۳۹۵ | جمعیت شهرستان ۱۳۹۵ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | اردبیل | اردبیل | ۱۳۱۶ | _ | ۲٬۱۷۴ | ۵۲۹٬۳۷۴ نفر | ۶۰۵٬۹۹۲ نفر |
| ۲ | مشگین‌شهر | مشگین‌شهر | ۱۳۲۷ | اردبیل | ۳٬۸۲۲ | ۷۴٬۱۰۹ نفر | ۱۴۹٬۹۴۱ نفر |
| ۳ | خلخال | خلخال | ۱۳۲۲ | اردبیل | ۲٬۸۲۷ | ۳۹٬۳۰۴ نفر | ۸۶٬۷۳۱ نفر |
| ۴ | گرمی | گرمی | ۱۳۵۵ | مشگین شهر | ۱۷۲۵٫۲ | ۲۸٬۹۶۷ نفر | ۵۶٬۴۷۳ نفر |
| ۵ | پارس‌آباد | پارس‌آباد | ۱۳۷۰ | گرمی | ۸۱۴ | ۹۳٬۳۸۷ نفر | ۱۴۵٬۰۹۵ نفر |
| ۶ | بیله‌سوار | بیله‌سوار | ۱۳۷۰ | گرمی | ۱٬۷۴۲ | ۱۶٬۱۸۸ نفر | ۵۱٬۴۰۴ نفر |
| ۷ | کوثر | گیوی | ۱۳۷۵ | خلخال | ۱٬۲۸۴ | ۷٬۱۰۱ نفر | ۲۲٬۱۲۷ نفر |
| ۸ | نمین | نمین | ۱۳۷۵ | اردبیل | ۹۳۸ | ۱۳٬۶۵۹ نفر | ۶۰٬۶۵۹ نفر |
| ۹ | نیر | نیر | ۱۳۷۶ | اردبیل | ۱٬۲۳۰ | ۵٬۸۷۳ نفر | ۲۰٬۸۶۴ نفر |
| ۱۰ | سرعین | سرعین | ۱۳۸۸ | اردبیل | ۴۰۵ | ۵٬۴۵۹ نفر | ۱۸٬۲۰۰ نفر |
| ۱۱ | اصلاندوز | اصلاندوز | ۱۳۹۷ | پارس‌آباد | ۵۹۲ | ۶٬۳۴۸ نفر | ۳۲٬۵۰۶ نفر |
| ۱۲ | انگوت | انگوت | ۱۳۹۹ | گرمی | ۱٬۰۴۸ | ۲٬۶۴۵ نفر | ۲۰٬۴۲۸ نفر |
| چشمه آبشار سبیه خانی روستای توریستی لرد | |
|---|---|
| آبشار لرد | |
 چشمه آبشار سبیه خانی لرد | |
 | |
| موقعیت | روستای توریستی لرد بخش شاهرود خلخال استان اردبیل |
| نوع | چشمه آبشار |
| ارتفاع از سطح دریا | ۳۳۲۲ متر |
| ارتفاع کلی | ۱۸۰ متر |
| تعداد ریزشگاه‌ها | ۶ |
| سرچشمه | چشمه سبیه خانی |
چشمه آبشار سبیه خانی با طول ۱۸۰ متر، لقب طولانی‌ترین آبشار «چشمه آبشار» ایران را به خود اختصاص داده است و به دلیل عدم پیگیری مسئولان به ثبت نرسیده است. این آبشار در روستای توریستی لرد از توابع بخش شاهرود خلخال استان اردبیل با ارتفاع ۳۳۲۲ متر از سطح دریا، بلندترین نقطه شهرستان خلخال بشمار می‌رود. در دامنه‌های این رشته کوه چشمه سارهای فراوانی وجود دارد که تأمین‌کننده آب جریان‌هایی چون میانرودان، گلبند رود، رودخانه زال و… می‌باشند. مهم‌ترین چشمه این ناحیه که آبدهی قابل توجهی دارد، چشمه سبیه خانی است. این چشمه که در بالا قرار گرفته و آب بسیار سردی را حتی در گرم‌ترین روزهای تابستان دارد و خواص اعجاب‌انگیزی دارد، بلافاصله پس از خروج، آبشار بسیار زیبا و با دورنمای جالب و دیدنی و سفید رنگ تشکیل می‌دهد.
وجود گونه‌های متنوع گیاهی درختی و علفی، خصوصاً داروهای گیاهی مانند قارچ‌های طبیعی خوراکی، گلپر و . . . در پیرامون این آبشار زیبایی آن را دو چندان می‌نماید. آب این چشمه، منشأ تشکیل یکی از سر شاخه‌های اصلی رودخانه زال می‌باشد که از طریق این رود به رودخانه قزل اوزن تخلیه می‌شود. این چشمه و آبشار در محدوده منطقه حفاظت شده آق داغ که مهم‌ترین زیستگاه حیات وحش در استان اردبیل است، قرار دارد. نزدیکترین راه ارتباطی به آبشار سیبیه خانی، از طریق روستای گردشگری لرد که در بخش شاهرود خلخال واقع شده، میسر است.
همه ساله ایرانگردان، کوهنوردان و علاقه‌مندان به طبیعت، به‌خصوص در فصل بهار، این منطقه بکر و دست نخورده را مقصد خود قرار می‌دهند. لازم است ذکر شود که اخیراً تورهای گردشگری نیز، در این منطقه تورهایی را برگزار می‌کنند و همین علت، باعث رونق صنعت توریسم در روستا گردیده است.
بهترین فصل برای دیدن شگفتی‌های منطقه، شنیدن صدای کبکان و بلبلان و صدای روح بخش آب، فصل بهار، به‌ویژه ماه‌های اردیبهشت و خرداد می‌باشد.
کوهستان
ارتفاعات واقع در این استان عبارت‌اند از:
- سبلان
- منطقه حفاظت‌شده آق‌داغ در روستای توریستی لرد با دارا بودن انواع مختلف گونه‌های جانوری
- اهار بهار روستای کوهساره
- ارتفاعات باغرو
- صلوات داغ
- خروسلو
رودخانه‌ها
رودخانه‌های واقع در این استان عبارت اند از:
- بالقلی چای (داخل شهر اردبیل)
- ارس یا آراز
- سدیامچی
- خلخال چای
- قره‌سو (قره سو یکی از طولانی‌ترین رودخانه‌های دایمی استان اردبیل است که امروزه بر اثر کمبود بارندگی وسد سازی‌های معیشتی بدون برنامه در حال تبدیل شدن به یک رود فصلی است. قره سو از طبیعت بکری برخوردار بوده ودارای یکی از منحصر به فردترین گونه‌های جانوری می‌باشد، که از این میان گونه‌های آبزی رودخانه از تنوع کم‌نظیری برخوردار است؛ ماهیانی مانند قزل آلا، کپور رودخانه‌ای، شیربیت نوعی ماهی مخصوص این رودخانه، زرد پر و ماهی سفید رودخانه که نسل این دونوع گونه آخری امروزه بر اثر کم‌آبی و استفاده بیش از اندازه آفت کش‌های زراعی در حال نابودی است. در ضمن لازم به یادآوری است که سرچشمه این رود از قسمت جنوبی کوهستان سبلان در اطراف شهرستان اردبیل بوده و بعد از گذراندن مسیر پر پیچ وخم از دل کوه‌ها و دره‌ها به رودخانهٔ ارس می‌پیوندد)
- بالهارود
- گرمی چای
- دره‌رود
- خیاوچای
- نمین‌چای
- آستاراچای
- کورائیم چای
- میانرودان چای
- گلبند رود
- زال چای
- قزل‌اوزن چای
- آق چای
- خشکه رود چای
دریاچه‌ها
دریاچه‌هایی که در استان اردبیل واقع شده‌اند عبارت‌اند از:
- دریاچه شورابیل (دریاچه شورابیل در حریم شهری اردبیل قرار دارد و شهرکهای کوثر. مهر. راه و ترابری. دادگستری؛ ولیعصر و دانشگاه‌های محقق اردبیلی. پیام نور. علوم پزشکی و نمایشگاه بین‌المللی اردبیل درحاشیه این دریاچه قرارگرفته‌اند)
- دریاچه نئور هیر
- دریاچه شورگل شهرک پیله سهران اردبیل
- دریاچه گیلارلو (گرمی)
- دریاچه نوشهر
- دریاچه آلوچه
- دریاچه کمی‌آباد (سد مخزنی)
- دریاچه ملااحمد
- مرداب قره‌سو
- سبلان
- روستای کوهساره
جنگل‌ها
جنگلهای حیران اردبیل، نمین، و مجموعه جنگلهای 'فندقلوگردنه حیران پیکره سنگی بابا داوود عنبران، جنگلهای حاتم‌مه‌شسی و اندبیل و نوده و کندرق و نیمه پراکنده دامنه جنوبی و شمالی سبلان و پراکنده ارسباران از جمله جنگلهای واقع در استان اردبیل هستند. روستای یایچی و کولانکوه، از بهترین مکان‌های گردشگری استان اردبیل می‌باشد. مانند باغ بزرگ آلوچه، سیب، گیلدیح و … می‌باشد٫جنگلهای واقع اق چای.
دشت ها
دشت های که در استان اردبیل واقع شده‌اند عبارت‌اند از:
- دشت مغان
- دشت مشکین‌شهر
- دشت اردبیل
- دشت خلخال
صنعت
استان اردبیل در حال حاضر دارای ۸ شهرک صنعتی است.[۳۱] این استان همچنین دارای کارخانجات بزرگ نساجی،[۳۲] سیمان،[۳۳][۳۴] ذوب آهن[۳۵] و کشت و صنعت[۳۶] شهرک خصوص آرتا می‌باشد.
استان اردبیل
خواهرخواندگی با اردبیل
خواهرخواندگی
تیساواش، مجارستان: از ۱۸ اکتبر ۲۰۱۱
ارزروم، ترکیه: از ۲۷ اکتبر ۲۰۱۳- قونیه، ترکیه: از ۱۶ آوریل ۲۰۱۶
کربلا، عراق: از ۱۶ آوریل ۲۰۱۶- نجف اشرف، عراق: از ۱۶ آوریل۲۰۱۶
- سامرا، عراق: از ۱۶ آوریل ۲۰۱۶
- کاظمین، عراق: از ۱۶ آوریل ۲۰۱۶
- حله، عراق: از ۱۶ آوریل ۲۰۱۶
دمشق، سوریه: از ۱۶ آوریل ۲۰۱۶
بعلبک، لبنان: از ۱۶ آوریل ۲۰۱۶
مکه، عربستان سعودی: از ۱۶ آوریل ۲۰۲۳- مدینه، عربستان سعودی: از ۱۶ آوریل ۲۰۲۳
باکو، آذربایجان: پیمان اولیه در از ۲۲ اکتبر ۲۰۱۶- گنجه، آذربایجان: پیمان اولیه در از ۲۲ اکتبر ۲۰۱۶
- سومقاییت، آذربایجان: پیمان اولیه در از ۲۲ اکتبر ۲۰۱۶
- آستارا، آذربایجان: پیمان اولیه در از ۲۲ اکتبر ۲۰۱۶
تبریز، ایران: از سال ۱۴۰۰- ارومیه، ایران: از سال ۱۴۰۰
- زنجان، ایران: از سال ۱۴۰۰
- آستارا، ایران: از سال ۱۴۰۰
- مشهد، ایران: از سال ۱۴۰۲
- قم، ایران: از سال ۱۴۰۲
| ردیف | نام شهرستان | مرکز شهرستان | سال تأسیس | جدا شدن از شهرستان یا استان | مساحت شهرستان
(Km²) |
جمعیت مرکز شهرستان ۱۳۹۵ | جمعیت شهرستان ۱۳۹۵ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | اردبیل | اردبیل | ۱۳۱۶ | _ | ۲٬۱۷۴ | ۵۲۹٬۳۷۴ نفر | ۶۰۵٬۹۹۲ نفر |
| ۲ | مشگین‌شهر | مشگین‌شهر | ۱۳۲۷ | اردبیل | ۳٬۸۲۲ | ۷۴٬۱۰۹ نفر | ۱۴۹٬۹۴۱ نفر |
| ۳ | خلخال | خلخال | ۱۳۲۲ | اردبیل | ۲٬۸۲۷ | ۳۹٬۳۰۴ نفر | ۸۶٬۷۳۱ نفر |
| ۴ | گرمی | گرمی | ۱۳۵۵ | مشگین شهر | ۱۷۲۵٫۲ | ۲۸٬۹۶۷ نفر | ۵۶٬۴۷۳ نفر |
| ۵ | پارس‌آباد | پارس‌آباد | ۱۳۷۰ | گرمی | ۸۱۴ | ۹۳٬۳۸۷ نفر | ۱۴۵٬۰۹۵ نفر |
| ۶ | بیله‌سوار | بیله‌سوار | ۱۳۷۰ | گرمی | ۱٬۷۴۲ | ۱۶٬۱۸۸ نفر | ۵۱٬۴۰۴ نفر |
| ۷ | کوثر | گیوی | ۱۳۷۵ | خلخال | ۱٬۲۸۴ | ۷٬۱۰۱ نفر | ۲۲٬۱۲۷ نفر |
| ۸ | نمین | نمین | ۱۳۷۵ | اردبیل | ۹۳۸ | ۱۳٬۶۵۹ نفر | ۶۰٬۶۵۹ نفر |
| ۹ | نیر | نیر | ۱۳۷۶ | اردبیل | ۱٬۲۳۰ | ۵٬۸۷۳ نفر | ۲۰٬۸۶۴ نفر |
| ۱۰ | سرعین | سرعین | ۱۳۸۸ | اردبیل | ۴۰۵ | ۵٬۴۵۹ نفر | ۱۸٬۲۰۰ نفر |
| ۱۱ | اصلاندوز | اصلاندوز | ۱۳۹۷ | پارس‌آباد | ۵۹۲ | ۶٬۳۴۸ نفر | ۳۲٬۵۰۶ نفر |
| ۱۲ | انگوت | انگوت | ۱۳۹۹ | گرمی | ۱٬۰۴۸ | ۲٬۶۴۵ نفر | ۲۰٬۴۲۸ نفر |
فرهنگ بومی
صنایع دستی
گلیم، جاجیم، شال، مسند، سفال، معرق، منبت و خراطی، مصنوعات چرمی و قالی بافی (قالیچه قوبای خلخال)، قلاب بافی، مفرش، خورجین، ورنی (ورنی و زیرانداز حاوی رنگ‌ها و طرحهایی برگرفته از طبیعت زیبای آذربایجان، بیشتر توسط عشایر شاهسون دشت مغان بافته می‌شود).
غذاهای محلی
عسل با قیماق، آش شیر، آش دوغ، پیچاق قیمه، کوفته، لَوَنگی، خشیل، هرا، قویماق، ترشی قرمه، ساج ایچی سبزی قرمه، سوغان سو، آش اوماج، آَش یارما، بزباش، خورش قاتق، تاس‌کباب، چیغیرتما، حلوا زرد، تر حلوا، حلوای زنجبیل، دلمه، قیساوا و قیقاناق
سوغات
عسل خالص سبلان (اردبیل پایتخت عسل ایران)، قالی، مسند، سرشیر، کره، حلوای سیاه، آبنبات، شیرینیهای محلی، فطیر و تخمه آفتابگردان، عسل، عصاره شهدآمیز گل‌های رنگارنگ و عطرآگین طبیعت سرسبز خلخال (اردبیل) مشهورترین سوغات منطقه می‌باشد. حلوای سیاه استان به صورت معجونی از جوانه گندم و کره طبیعی نشاط بخش و مقوی است.[۳۷]
گونه‌های زبانی
استان اردبیل با توجه به‌وسعت کم خود، دارای تنوع زبانی قابل توجهی می‌باشد. در کنار زبان ترکی آذربایجانی که اکثریت ساکنان استان به آن تکلم می‌کنند، زبان تاتی نیز در شهر کلور و در روستاهای بخش شاهرود و خورش رستم از شهرستان خلخال،[۱۰] تالشی نیز در بخش عنبران از شهرستان نمین تکلم می‌شود.[۳۸]
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان اردبیل به قرار زیر بود: ۹۸٫۲ ترک (۹۷٫۱٪ مرد، ۹۹٫۳٪ زن)، ۱٫۱ تات (۱٫۵٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۰٫۴ کرد (۰٫۷٪ مرد) و ۰٫۴ بدون‌جواب بودند.[۳۹]
نگارخانه
-
-
حیاط بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی -
تالار بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی -
خانه تاریخی رضازاده اردبیلی-محله اوچ دکان -
-
پل یئدی گوز -
-
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری
- ↑ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (به انگلیسی). Retrieved 2018-09-13.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «دربارهٔ استان اردبیل». استانداری اردبیل. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۶.
- ↑ فصل دوم، سالنامه آماری استان اردبیل
- ↑ «لزوم رفع ابهامات مرزی بین دو استان آذربایجان‌شرقی و اردبیل». ایسنا. ۲۰۱۶-۰۷-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۶.
- ↑ Iranian Provinces: Ardabil
- ↑ https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84?hilight=%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C
- ↑ https://www.britannica.com/place/Ardabil
- ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۳ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۵ آوریل ۲۰۱۶.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ مقدمه کتاب «دستور زبان گویش‌های تاتی جنوبی»، پروفسور احسان یارشاطر، لاهه - پاریس ١٩٦۹
- ↑ گونه‌های زبانی تاتی، دونالد استیلو، ۱۹۸۱
- ↑ «مقدمه کتاب «فرهنگ تاتی»، دکتر جهاندوست سبزعلیپور؛ گویش‌های تاتی: ۳) دو بخش شاهرود و خورش‌رستم خلخال. نشر فرهنگ ایلیا، رشت، ۱۳۹۰، ۴۲۵ صفحه». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱ فوریه ۲۰۱۶.
- ↑ درباره زبان مردم آذربایجان
- ↑ «شهر اردبیل - Ataland». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۰۹.
- ↑ Ardebil State Province - استانداری اردبیل
- ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۶۶/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:اردبیل/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۳۷-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۴۹ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ «اردبیل - Ataland». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۰۹.
- ↑ «ارزیابی اقلیم آسایش گردشگری طبیعی در استان اردبیل با استفاده از شاخص TCI اقلیم گردشگری». ۱۰ مهر ۱۳۹۶.
- ↑ «ارزیابی اقلیم آسایش گردشگری طبیعی در استان اردبیل». ۱۹ مهر ۱۳۹۶.
- ↑ «۲ شهر استان اردبیل به عنوان شهر ملی صنایع دستی ثبت شد». پایگاه خبری ایرنا |. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۴.
- ↑ استان اردبیل در یک نگاه، پایگاه اینترنتی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل
- ↑ «کوه سبلان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۴. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۰۷.
- ↑ جاذبه‌های طبیعی استان اردبیل، مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران
- ↑ آتشفشان سبلان (مدخل)، دانشنامه رشد
- ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ پایگاه اطلاع‌رسانی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور
- ↑ هنر ایران اسلامی، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی
- ↑ «آبشار سبیه خانی روستای لرد خلخال».
- ↑ «معرفی جاذبه‌های روستای لرد خلخال».
- ↑ «معرفی آبشار سبیه خانی در کتاب جواد معراجی لرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۷ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «معرفی آبشارهای استان اردبیل».
- ↑ شهرکهای صنعتی استان اردبیل، شرکت شهرکهای صنعتی استان
- ↑ استاندار اردبیل از بزرگ‌ترین کارخانه نساجی و پوشاک کشور بازدید کرد، خبرگزاری ایرنا
- ↑ «وبگاه کارخانه سیمان اردبیل». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۰۷.
- ↑ نماینده مردم خلخال در مجلس: احداث کارخانه سیمان خلخال به‌زودی آغاز می‌شود، خبرگزاری ایرنا
- ↑ پایگاه اینترنتی روزنامه آسیا
- ↑ شرکت کشت و صنعت مغان به عنوان واحد نمونه سال استان اردبیل معرفی شد، خبرگزاری ایرنا
- ↑ «وب سایت رسمی گردشگری ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۰۹.
- ↑ زبان و گویش‌های محلی اردبیل، تداوم بخش آداب و رسوم مردم استان | Azad Tabriz News[پیوند مرده]
- ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۶۶/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:اردبیل/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳–۳۷–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۴۹ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
منابع
- «آتشفشان سبلان». دانشنامه رشد. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «استان اردبیل». دانشنامه رشد. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «استان اردبیل در یک نگاه». سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.[پیوند مرده]
- «استاندار اردبیل از بزرگ‌ترین کارخانه نساجی و پوشاک کشور بازدید کرد». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- سالنامه آماری استان اردبیل، ۱۳۸۵، اردبیل: معاونت برنامه‌ریزی استانداری اردبیل، ۱۳۸۶
- «تشکیل کمیته‌ای ویژه برای ثبت جهانی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی». میراث آریا، پایگاه اطلاع‌رسانی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور. ۲۱ مرداد ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۰ اوت ۲۰۰۷.
- «جاذبه‌های طبیعی استان اردبیل». مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «دریاچه شورابیل». شهرداری اردبیل. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۹ مرداد ۱۳۸۶.
- «شرکت کشت و صنعت مغان به عنوان واحد نمونه سال استان اردبیل معرفی شد». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- «شهرکهای صنعتی استان اردبیل». پایگاه اینترنتی شرکت شهرکهای صنعتی استان اردبیل. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- «فاز دوم ذوب‌آهن اردبیل خرداد ۸۵ به بهره‌برداری می‌رسد». پایگاه اینترنتی روزنامه آسیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- «معرفی استان». پایگاه اینترنتی استانداری اردبیل. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۸۶.
- «نماینده مردم خلخال در مجلس: احداث کارخانه سیمان خلخال به‌زودی آغاز می‌شود». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۶.
- «هنر ایران اسلامی». شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی. ص. ۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۹ مرداد ۱۳۸۶.
پیوند به بیرون
- وبگاه استانداری اردبیل
- دریاچه شورابیل
- بررسی نجومی آثار باستانی استان اردبیل از دیدگاه نجوم
- آمار تفصیلی نفوس و خانوار نقاط جمعیتی استان اردبیل از «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
| ردیف | نام شهرستان | مرکز شهرستان | سال تأسیس | جدا شدن از شهرستان یا استان | مساحت شهرستان
(Km²) |
جمعیت مرکز شهرستان ۱۳۹۵ | جمعیت شهرستان ۱۳۹۵ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | اردبیل | اردبیل | ۱۳۱۶ | ||||
| ۲٬۱۷۴ | ۵۲۹٬۳۷۴ نفر | ۶۰۵٬۹۹۲ نفر | |||||
| ۲ | مشگین‌شهر | مشگین‌شهر | ۱۳۲۷ | اردبیل | ۳٬۸۲۲ | ۷۴٬۱۰۹ نفر | ۱۴۹٬۹۴۱ نفر |
| ۳ | خلخال | خلخال | ۱۳۲۲ | اردبیل | ۲٬۸۲۷ | ۳۹٬۳۰۴ نفر | ۸۶٬۷۳۱ نفر |
| ۴ | گرمی | گرمی | ۱۳۵۵ | مشگین شهر | ۱۷۲۵٫۲ | ۲۸٬۹۶۷ نفر | ۵۶٬۴۷۳ نفر |
| ۵ | پارس‌آباد | پارس‌آباد | ۱۳۷۰ | گرمی | ۸۱۴ | ۹۳٬۳۸۷ نفر | ۱۴۵٬۰۹۵ نفر |
| ۶ | بیله‌سوار | بیله‌سوار | ۱۳۷۰ | گرمی | ۱٬۷۴۲ | ۱۶٬۱۸۸ نفر | ۵۱٬۴۰۴ نفر |
| ۷ | کوثر | گیوی | ۱۳۷۵ | خلخال | ۱٬۲۸۴ | ۷٬۱۰۱ نفر | ۲۲٬۱۲۷ نفر |
| ۸ | نمین | نمین | ۱۳۷۵ | اردبیل | ۹۳۸ | ۱۳٬۶۵۹ نفر | ۶۰٬۶۵۹ نفر |
| ۹ | نیر | نیر | ۱۳۷۶ | اردبیل | ۱٬۲۳۰ | ۵٬۸۷۳ نفر | ۲۰٬۸۶۴ نفر |
| ۱۰ | سرعین | سرعین | ۱۳۸۸ | اردبیل | ۴۰۵ | ۵٬۴۵۹ نفر | ۱۸٬۲۰۰ نفر |
| ۱۱ | اصلاندوز | اصلاندوز | ۱۳۹۷ | پارس‌آباد | ۵۹۲ | ۶٬۳۴۸ نفر | ۳۲٬۵۰۶ نفر |
| ۱۲ | انگوت | انگوت | ۱۳۹۹ | گرمی | ۱٬۰۴۸ | ۲٬۶۴۵ نفر | ۲۰٬۴۲۸ نفر |
