ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه/کوته‌نوشت

این رهنمود برای شیوهٔ استفاده از کوته‌نوشت‌ها برای عنوان و استفاده در متن صفحات برای ویکی‌پدیای فارسی تنظیم شده‌است.

روش ایجاد کوته‌نوشت

به حذف برخی از حروف یک واژه یا گروهی از واژه‌ها به‌منظور کوتاهی و آسانی در گفتن و به یاد سپردن، مختصرنویسی گویند که ممکن است به سه شکل حروف اختصاری با نقطه، حروف اختصاری با فاصلهٔ مجازی یا حروف اختصاری به صورت چسبان نوشته شود.

در کوته‌نوشت‌سازی نباید افراط کرد و باید بر پایهٔ منابع و موارد رایج کوته‌نوشت ایجاد کرد.

در ویکی‌پدیا تأیید بر استفاده از کوته‌نوشت منبع‌دار است و اگر مختصرنویسی بدون نقطه رواج گسترده داشته باشد نباید از نقطه در مختصرنویس استفاده کرد؛ مثل ناجا، رسا، نزاجا، فتا، رنا، بی‌بی‌سی و امثالهم و باید به منابع معتبر توجه کرد و از تحقیق دست‌اول اجتناب کرد به عنوان مثال برای ناجا نباید از ن.ا.ج.ا. استفاده کرد.

کوته‌نوشت با نقطه

• در صورتی که مختصرنویسی با نقطه انجام شد چون این نقطه جزو سجاوندی‌ها محسوب نمی‌شود بعد از نقطه و درون عبارت نباید از فاصله استفاده شود مثلاً «ر.ک.» برای رجوع کنید درست است نه «ر. ک.»

درست	نادرست	توضیحات
ر.ک. یا ر.ک	ر. ک. یا ر. ک	بعد از نقطهٔ مختصرنویسی درون عبارت کوته‌نوشت، نباید فاصله گذاشته شود.

• نقطه برای کوته‌نوشت با نقطهٔ سجاوندی تفاوت دارد و در متون مدرن از آن به عنوان علامت کوته‌نوشت استفاده می‌شود. در صورتی که کوته‌نوشت در انتهای جمله قرار می‌گیرد نباید از دو نقطه پشت سر هم استفاده کرد.

درست	نادرست	توضیحات
زمستان سرد در واشینگتن دی.سی.	زمستان سرد در واشینگتن دی.سی..	اگر کوته‌نوشت در انتهای جمله بود نباید دوبار نقطه نوشته شود.

• هر حرف در جدول یونیکد چندین کد دارد که نسبت به نحوهٔ اتصال آن به حروف قبل و بعد، تعداد کدهای یونیکدش متفاوت است به عنوان مثال: ﺱ U+FEB1 (شکل غیرچسبان)، ﺲ U+FEB2 (شکل چسبان آخر)، ﺳ U+FEB3 (شکل چسبان اول)، ﺴ U+FEB4 (شکل چسبان وسط)، و س U+0633 (شکل عمومی حرف که در صفحه کلید موجود است)؛ برای مختصرنویسی از شکل عمومی حرف که در صفحه کلید موجود است، استفاده شود مثلاً برای سال از «س.» یا «س» استفاده شود.

  توجه: این قاعده یک استثنای مهم دارد که در بخش کوته‌نوشت تاریخ به آن اشاره شده‌است.

درست	نادرست	واژه کامل
خ یا خ.	خ‍ یا خ‍. یا ‍خ‍ یا ‍خ‍.	خیابان
م. یا م	‍م یا ‍م. یا ‍م‍ یا ‍م‍. یا م‍ یا م‍.	میلادی

• با توجه به منابع موجود برای مختصرنویسی به کمک نقطه، استفاده از نقطه در انتهای نویسه قانون خاصی ندارد هر یک از منابع یک روش را پیش گرفته‌اند؛ برای یکسان‌سازی عنوان‌ها و متن‌ها در صورتی که منبع معتبری برای نقطه آخر نویسه موجود نبود ترجیح ویکی‌پدیا به نگذاشتن نقطه است مثلاً برای «صفحه» شکل مختصر «ص» و برای «جلد» شکل مختصر «ج».

مختصر	واژه کامل	توضیح
خ. یا خ	خیابان	ترجیح ویکی‌پدیا بر عدم قرار دادن آخرین نقطه‌ست. «خ»
م. یا م	میلادی	ترجیح ویکی‌پدیا بر عدم قرار دادن آخرین نقطه‌ست. «م»
ص. یا ص	صفحه	ترجیح ویکی‌پدیا بر عدم قرار دادن آخرین نقطه‌ست. «ص»

کوته‌نوشت تاریخ

شیوهٔ کوته‌نوشت‌نویسی برای تاریخ در منابع معتبر برای نمایش نویسه، کمی متفاوت است که فقط برای هجری قمری، هجری شمسی و هجری خورشیدی از ه‍ (ه + اتصال مجازی) استفاده شود و به شکل «ه‍.ق»، «ه‍.ش» و «ه‍.خ» نوشته شود. (بدون نقطه در انتها)

اختصار	واژه کامل	توضیحات
ه‍.خ	هجری خورشیدی	با نقطه همراه با ه‍ (ه + ~) به جای ه (ه.خ. یا ه.خ اشتباه است)
ه‍.ق	هجری قمری	با نقطه همراه با ه‍ (ه + ~) به جای ه (ه.خ. یا ه.خ اشتباه است)
ه‍.ش	هجری شمسی	با نقطه همراه با ه‍ (ه + ~) به جای ه (ه.خ. یا ه.خ اشتباه است)
ق.م	قبل از میلاد	(ق.م. یا ق م اشتباه است)

کوته‌نوشته آوانگاری از زبان دیگر

در صورتی که کوته‌نوشته آوانگاری از زبان دیگری‌ست باید به نحو زیر عمل شود:

1. آوانگاری‌هایی که در منابع معتبر شیوهٔ نوشتن عنوانشان ذکر شده‌است، اولویت با آن منبع است مانند «BBC» که در فارسی «بی‌بی‌سی» نوشته می‌شود.
2. در صورتی که از حروف بزرگ و کوچک برای جداسازی استفاده شده در فارسی از فاصله مجازی استفاده شود. مانند MacBook که می‌شود مک‌بوک
3. در صورتی که از نقطه برای جداسازی استفاده شده در فارسی از نقطه استفاده شود. مانند Washington, D.C. که می‌شود واشینگتن، دی.سی.
4. در صورتی که حروف اختصاری با نقطه یا تغییر اندازه حروف، جداسازی نشده‌است:
   1. برای سرنام‌هایی که با حروف بزرگ نوشته‌شده‌است، به صورت به هم چسبیده نوشته می‌شوند؛ مانند: «NATO» که به صورت «ناتو» نوشته می‌شود.
   2. برای سرواژه‌هایی که با حروف بزرگ نوشته‌شده‌اند، واژه‌ها با فاصلهٔ مجازی جداسازی می‌شوند؛ مانند: HDMI که اچ‌دی‌ام‌آی نوشته می‌شود.
   3. تشخیص سرنام یا سرواژه بودن مختصرنویسی در صورتی که در منابع فارسی نبود بر پایهٔ منابع خارجی‌ست.

انگلیسی	آوانگاری فارسی	توضیحات
MacBook	مک‌بوک	فاصلهٔ مجازی
Washington, D.C.	واشینگتن، دی.سی.	نقطه
NATO	ناتو	بدون فاصله
BBC	بی‌بی‌سی	فاصلهٔ مجازی

امپرسند (&) در آوانگاری کوته‌نوشت باید به صورت «اند» نوشته شود؛ به عنوان مثال «B&Q» به صورت «بی‌اندکیو» نوشته می‌شود.

مختصر	واژه کامل	توضیح
«بی‌اندکیو»	B&Q	& سرواژه است و اسم خاص ترجمه نمی‌شود؛ در نتیجه به صورت اند آوانگاری می‌شود.

کوته‌نوشت با نویسه غیرفارسی

کوته‌نوشت‌های با نویسهٔ غیر فارسی تنها در صورتی مجاز است که استفاده آنها در عنوان یا متن طبق قواعد نامگذاری پذیرفته باشد. در این شرایط کوته‌نوشت باید شرایط en:Wikipedia:Manual_of_Style/Abbreviations را داشته باشد و طبق آن نوشته شود.

اختصار	واژه کامل	توضیحات
GIF	Graphics Interchange Format	در وپ:نام لاتین اجازهٔ استفاده از نویسهٔ لاتین را داده‌است

موارد استثنا

برای عبارت‌های دعایی مانند ره، ع، ص، س و… در صورتی که شرایط وپ:القاب را مرتفع کند، به شکل ساده درون پرانتز استفاده شود مانند میدان امام خمینی (ره)

اختصار	واژه کامل	مثال
ع	علیهم‌السلام	بزرگراه امام علی (ع)
ره	رضوان الله تعالی علیه	میدان امام خمینی (ره)

کوته‌نوشت‌های استثنا

مواردی که کوته‌نوشت بر پایهٔ نویسه‌های اول کلمات نیست و از نویسه‌های ابتدایی و میانی کلمات استفاده شده‌است. این شیوه کوته‌نوشت به وفور در منابع معتبر دیده می‌شوند.

مختصر	واژه کامل	توضیح
قس. یا قس	قص علی هذا	ترجیح ویکی‌پدیا بر عدم قرار دادن آخرین نقطه‌ست. «قس»
ر.ک. یا ر.ک	رجوع کنید به	ترجیح ویکی‌پدیا بر عدم قرار دادن آخرین نقطه‌ست. «ر.ک»
الخ	الی آخر	بدون نقطه نوشته می‌شود.

جستارهای وابسته

• ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه
• ویکی‌پدیا:قواعد نام‌گذاری (هواپیماها)
• ویکی‌پدیا:نظرخواهی/شیوه مختصرنویسی