عمر بن عبدالعزیز
عمر بن عبدالعزیز (به عربی: عُمَر بن عَبد العَزيز بن مُروان بن الحَكَم بن أبي العاص الأُمَويُّ القُرَشيُّ) (از ۹۹–۱۰۱ ه.ق) هشتمین خلیفه از خلفای اموی است که برخی از اهل سنت از جمله ابن اثیر و محمد بن ادریس شافعی او را پنجمین خلیفه از خلفای راشدین دانسته‌اند. عمر بن عبدالعزیز در سال ۶۸۲ میلادی/۶۱ هجری در مدینه زاده شد، نسبش به عمر بن خطاب می‌رسید، چرا که مادرش ام عاصم (لیلی) دختر عاصم بن عمر بود؛ او اصول دین و علوم فقه را از صالح بن کیسان در مدینه آموخت. پدرش عبدالعزیز بن مروان یکی از بزرگان بنی امیه بود.
| عمر بن عبدالعزیز | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| عمر دوم | |||||
 دینار عمر بن عبد العزیز | |||||
| خلافت | ۹۹ تا ۱۰۱ ه.ق (۷۱۷ تا ۷۲۰ میلادی) | ||||
| پیشین | سلیمان بن عبدالملک | ||||
| جانشین | یزید بن عبدالملک | ||||
| زاده | ۲۶ صفر ۶۳ ه.ق (۲ نوامبر ۶۸۲) مدینه | ||||
| درگذشته | ۱۶ رجب ۱۰۱ ه.ق (۴ فوریه ۷۲۰) دیر سمعان، معره نعمان، شام | ||||
| آرامگاه | |||||
| همسران |
| ||||
| فرزند(ان) | عبدالملک • عبدالعزیز • عبدالله • ابراهیم • اسحاق • یعقوب • بکر • ولید • موسی • عاصم • یزید • زیان • عبدالله • امینه • ام عمار • ام عبدالله | ||||
| |||||
| دودمان | امویان | ||||
| پدر | عبدالعزیز بن مروان | ||||
| مادر | ام عاصم لیلی بنت عاصم بن عمر بن خطاب | ||||
| امضاء |  | ||||
عبدالعزیز بیش از بیست سال امارت مصر را بر عهده داشت؛ در مورد جریان ازدواج عبدالعزیز بن مروان آمده‌است که روزی به یکی از وزیران خود گفت: حدود چهارصد درهم از پاک‌ترین اموال من جمع‌آوری کن زیرا اراده ازدواج با خانوادهٔ دیندار و صالحی را دارم، بعد از تحقیق و تفحص با ام عاصم دختر عاصم بن عمر بن خطاب ازدواج کرد و از این پدر و مادر، عمر بن عبدالعزیز مجدد قرن اول متولد شد.[۱]
در کتاب خلاصه الحقایق آورده که: عمر عبدالعزیز را چهار دختر بود و وی به کعبه رفته بود، در منا این چهار دختر خود را به چهار پادشاه داد، یکی مادر ذوالنون مصری شد، یکی مادر بایزید بسطامی و یکی مادر شقیق بلخی و یکی مادر عبدالرحمن رازی .[نیازمند منبع]
دوران خلافت
ویرایشسلیمان بن عبدالملک در سال ۹۹ هـ درگذشت و طی وصیت‌نامه‌ای عمر بن عبدالعزیز را به عنوان خلیفه منصوب کرد. عمر بن عبدالعزیز پس از برعهده گرفتن این مسئولیت، به مسجد رفته در آنجا سخنرانی کرد که خلاصه آن به این شرح است:
ای مردم! من به وسیله مقام خلافت مورد امتحان الهی قرار گرفته‌ام. اما در این مورد نه از من نظرخواهی شده و نه از شما مشورت گرفته شده‌است؛ لذا من شما را بر بیعت با خودم مجبور نمی‌کنم و شما هرکس را می‌خواهید خلیفه تعیین کنید.
در دوره وی ناسزا گفتن به علی بن ابی طالب منسوخ گردید. او جزیه ذمیان مسلمان شده را برداشت و مالیات ایرانیان را کاهش داد و وقتی دیگران از کاهش درآمد بیت المال سخن گفتند، گفت: خداوند پیغمبر خود را برای هدایت فرستاده‌است و نه برای جزیه گرفتن.[۲] وی نخلستان فدک را، در اختیار و مالکیت خاندان محمد بن عبدالله، پیامبر مسلمانان، قرار داد. به نظر می‌رسد تفاوت طرز فکر این خلیفه اموی با دیگر همتایان خویش نشات گرفته از معاشرت‌های مستمر وی با علماء و فضلا آن روزگار در شهر مدینه و تأثیرپذیری از باورها و افکار صلح جویانه آنان باشد؛ به نحوی که در زمان ولید بن عبدالملک، حجاج بن یوسف از تحمل عمر که والی مدینه بود برآشفت و موجبات عزل وی را در سال ۹۳ هجری قمری فراهم کرد.
درگذشت
ویرایشعمر بن عبدالعزیز در سن چهل سالگی، در روز جمعه ۲۰ ماه رجب سال ۱۰۱هـ، در شهر سمعان از بلاد شام درگذشت. آرامگاه وی در منطقه دیر شرقی واقع در جنوب شرق شهر معره نعمان در سوریه کنونی (استان ادلب) قرار دارد که بر فراز آن مسجدی بنا شده‌است. مسعودی در مروج الذهب تأیید کرده‌است که پس از تسلط بنی عباس بر بنی امیه، زمانی که قبر بسیاری از خلفای بنی امیه (من جمله یزید بن معاویه، عبدالملک بن مروان، ولید بن عبدالملک و…) توسط سپاه فاتح نبش شده و اجساد و استخوان‌های آن‌ها سوزانده شد، آرامگاه عمر بن عبدالعزیز دست نخورده باقی ماند و کسی متعرض آن نشد که دلیل آن به حسن شهرت وی در میان مردم بازمی‌گردد.[۳] پس از مرگ عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک جانشین وی شد.
منابع
ویرایش- ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان، با دخل و تصرف اندک
- ↑ حسن ابراهیم حسن. تاریخ سیاسی اسلام ترجمه ابوالقاسم پاینده. چاپ ششم سازمان انتشارات جاویدان.
- ↑ مسعودی، علی بن حسین. مروج الذهب (نسخه عربی). وب سایت رسمی کتابخانه آنلاین تاریخ اسلام: دارالهجره. صص. جلد چهارم، صفحه ۴۲۷.
- Khalifah ibn Khayyat (1985). al-Umari, Akram Diya' (ed.). Tarikh Khalifah ibn Khayyat, 3rd ed (به عربی). Al-Riyadh: Dar Taybah.
- McMillan, M.E. (2011). The Meaning of Mecca: The Politics of Pilgrimage in Early Islam. London: Saqi. ISBN 978-0-86356-437-6.
- Al-Baladhuri, Ahmad ibn Jabir (1916). The Origins of the Islamic State, Part I. Trans. Philip Khuri Hitti. New York: Columbia University.
- The Encyclopaedia of Islam, New Edition (12 vols.). Leiden: E. J. Brill. 1960–2005.
یادداشت ها
ویرایش- البدایة و النهایة (ابن کثیر)
- رجال الفکر و الدعوة (ابو الحسن ندوی)
- الدولة الأمویة (دکتر صلابی)
