ویکی‌پدیا

ابن سینا

دانشمند، پزشک، همه‌چیزدان، فیلسوف و شاعر ایرانی (۳۵۹–۴۱۶ ه.ق)
(تغییرمسیر از بوعلی سینا)
این نسخهٔ پایداری است که در ‏۳۰ اکتبر ۲۰۲۴ بررسی شده است.

«بوعلی سینا» و «شیخ الرئیس» به اینجا تغییر مسیر دارند. برای دیگر کاربردها، بوعلی سینا (ابهام‌زدایی) و شیخ الرئیس (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، مشهور به ابوعلیِ سینا، ابن سینا، پورسینا و شیخ الرئیس (حدود ۹۸۰–۱۰۳۷ میلادی/۳۷۰–۴۲۸ قمری)[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳] همه‌چیزدان،[۱۴] پزشک، ریاضی‌دان، اخترشناس، فیزیک‌دان، شیمی‌دان، جغرافی‌دان، زمین‌شناس، شاعر، منطق‌دان، فیلسوف، موسیقی‌دان[۱۵] و دولت‌مرد ایرانی[۱۶][۲][۳][۴][۵][۱۷] و از مشهورترین و تأثیرگذارترینِ فیلسوفان و دانشمندان ایران‌زمین و جهان است که به ویژه به دلیل آثارش در زمینهٔ فلسفه و پزشکی اهمیت دارد. آثار اصلی او دو دانشنامهٔ علمی و فلسفی جامع به نام‌های کتاب شفا و دانشنامهٔ علائی، و همچنین القانون فی الطب به عنوان یکی از معروف‌ترین آثار تاریخ پزشکی است.[۱۸][۱۹]

ابوعلیِ سینا
نگاره‌ای از بوعلی سینا اثر ابوالحسن صدیقی در ۱۳۲۴ خ؛ موزه بوعلی‌سینا
این نگاره امروزه به‌عنوان چهره رسمی بوعلی سینا شناخته می‌شود.
زادهٔ۹۸۰[۱]
بخارا، امپراتوری سامانی (ازبکستان کنونی)
درگذشت۱۰۳۷ میلادی (۵۶–۵۷ سال)[۱]
همدان، آل کاکویه (ایران کنونی)
آرامگاهآرامگاه بوعلی‌سینا
۳۴°۴۷′۲۹٫۵۵″ شمالی ۴۸°۳۰′۴۷٫۶۲″ شرقی / ۳۴٫۷۹۱۵۴۱۷°شمالی ۴۸٫۵۱۳۲۲۷۸°شرقی / 34.7915417; 48.5132278 همدان
ملیتایرانی[۲][۳][۴][۵]
دیگر نام‌هابوعلی سینا، پورسینا
پیشه(ها)فیلسوف، دانشمند و حکیم
سال‌های فعالیتاواخر سدهٔ چهارم و اوایل سدهٔ پنجم قمری
مکتبفلسفه مشایی
آثارکتاب شفا، قانون، دانشنامهٔ علایی و رساله‌های بسیاری به عربی و فارسی
منصبوزارت
دورهاواخر سامانیان و دوران آل بویه
همسریاسمین
والدینعبدالله / ستاره
اثر پذیران

فلسفه غرب، رنه دکارت، باروخ اسپینوزا بیرونی، عمر خیام، ابن رشد، شهاب الدین سهروردی، طوسی، ابن نفیس، آلبرتوس ماگنوس، میمندی، آگوستین، ابوعبید جوزجانی، توماس آکویناس، ویلیام اکام و بعضی از فیلسوفان عصر روشنگری:رنه دکارت، ژان ژاک روسو، ایمانوئل کانت، جان لاک، شارل دو مونتسکیو و دیوید هیوم
اثر گذاران بقراط، ارسطو، جالینوس، نو افلاطونیان، الکندی، فارابی، رازی، بیرونی و ابوسهل مسیحی
مذهب

اسلام[۶][۷][۸]
مجسمه سنگی ابوعلی سینا اثر ابوالحسن صدیقی در میدان بوعلی همدان

وی در کودکی نبوغ شایانی از خود بروز داد و در جوانی از جمله دانشمندان و پزشکان خاص دربار امیر نوح سامانی در بخارا بود. سپس با زوال سامانیان و نزدیک شدن خطر سپاه سلطان محمود غزنوی از بخارا به گرگانج خوارزم رفت و از آنجا به گرگان نزد امیران آل زیار پناه برد. سپس، در خدمت مجدالدوله رستم امیر آل بویه در ری رسید و پس از آن در همدان وزیر شمس‌الدوله دیلمی بود. پس از مرگ امیر، وی را زندانی کردند تا اینکه از آنجا گریخت و نزد علاءالدوله، حاکم اصفهان از آل کاکویه رفت و در خدمت او بود تا نهایتاً در همین منصب در سفر به همدان درگذشت.

در حوزه دانش منطق ابن سینا با ابداع دو نظریه «قیاس اقترانی شرطی» و «موجهات زمانی» از منطق ارسطویی پا فراتر نهاد در طرح نوینی از منطق موسوم به منطق سینوی را در تمدن اسلامی پی نهاد که پس از وی تا زمان خواجه نصیرالدین طوسی تکمیل گردید.[۲۰] در حوزه فلسفه وی کوشید تا فلسفه مشائی را با دین سازگار سازد. در این جهت علاوه بر اثبات وجود خداوند بمثابه واجب الوجود فلسفی، به حل عقلی مسائلی از قبیل صدور کثرت از وحدت، علم خداوند به جزئیات، پیوند حادث و قدیم، رابطه ذات و صفات خدا پرداخت. در حوزه نفس نیز بحث تجرد و خلود را طرح می‌کند. وی معقول ثانی و اولی را تفکیک می‌کند و در موضوع شرور تقریر نوینی ارائه می‌دهد.[۲۱]

وی ۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون نوشته است که شمار زیادی از آن‌ها در مورد پزشکی و فلسفه است. جرج سارتن در کتاب تاریخ علم، وی را یکی از بزرگ‌ترین اندیشمندان و دانشمندان پزشکی می‌داند.[۲۲] همچنین وی او را مشهورترین دانشمند دیار ایران می‌داند که یکی از معروف‌ترین‌ها در همهٔ زمان‌ها و مکان‌ها و نژادها است.[۲۳] همچنین وی در زمرهٔ فیلسوفان بزرگ جهان قرار دارد.[۲۴] دانشنامهٔ فلسفهٔ دانشگاه تنسی ابن سینا را تأثیرگذارترین فیلسوف جهان پیش از دوران مدرن معرفی می‌کند.[۱۳] تقریرهای فلسفی وی بسیار بر فلاسفه بزرگ بعدی از جمله ملاصدرا، توماس آکوئیناس و دکارت مؤثر بوده است و علاوه بر مکتب سینوی در جهان اسلام که همچنان استمرار دارد، مکتب سینوی در فلسفه قرون وسطی اروپا نیز پدید می‌آید. تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی، کلام شیعه را به رنگ فلسفه سینوی درمی‌آورد. در مخالفت با وی از یک سو محمد غزالی و فخر رازی از موضع کلام اشعری و از سوی دیگر ابن رشد اندلسی از موضع فلسفه ارسطویی کتاب می‌نویسند.

زادروز او در ایران، یعنی ۱ شهریور، روز پزشک نام گرفته است.

آرامگاه بوعلی‌سینا در میدان بوعلی سینا در مرکز شهر همدان واقع شده است.

منبع‌شناسی زندگانی ابن سینا

بخش نخست تقریر زندگانی ابن‌سینا، نوشته خود اوست و بخش دوم آن گزارش و نوشتهٔ ابوعبید جوزجانی است. این نوشته بعدها به «سرگذشت» یا «سیره» مشهور شده است. کهن‌ترین متنی که از این سرگذشت در دست است، کتاب تَتِمة صِوان الحکمة اثر ابوالحسن بیهقی است که همچنین مطالب تازه‌ای دربارهٔ ابن سینا دربردارد. دو گزارش دیگر را از زندگی ابن سینا نزد ابن ابی‌اصیبعه در عیون الانباء و در تاریخ الحکماء اثر جمال‌الدین قفطی یافت می‌شود. گزارش‌های هر یک از این دو منبع دارای اختلافاتی است. هرچند منبع مشترک آنها همان روایت جوزجانی به نقل از خود ابن سینا و سپس بقیهٔ گزارش جوزجانی از سرگذشت است.[۲۵]

ابن خلّکان نیز در وفیات الاعیان گویا از روایت بیهقی بهره گرفته و نکاتی را آورده است که در آثار ابن ابی اصیبعه و ابن فقطی یافت نمی‌شود. متنی هم از سرگذشت ابن سینا، ساله ا پیش از سوی احمد فؤاد اهوانی در حاشیهٔ دست‌نوشته‌ای از نُزهَةالارواح شهرزوری کشف شده بود که به دست یحیی ابن احمد کاشی در ۷۵۴ ق / ۱۳۵۳ م نوشته شده بوده است. اهوانی این سرگذشت را نوشتهٔ کاشی پنداشته است و آن را به مناسبت هزارهٔ تولد ابن سینا در مجموعهٔ ذِکری ابن سینا در ۱۹۵۲م در قاهره، با عنوان نُکَتٌ فی احوال الشیخ الرئیس ابن سینا منتشر کرده است. در ۱۹۷۴ م ویلیام گُلمَن این سرگذشت را بر پایهٔ چندین دست نوشته به شیوه‌ای انتقادی تدوین و با عنوان زندگانی ابن سینا با ترجمهٔ انگلیسی آن منتشر ساخت. این متن بهترین متنی است که از سرگذشت ابن سینا در دست است، هر چند در آن لغزش‌ها و اشتباهاتی در خواندن و ترجمهٔ برخی عبارات یافت می‌شود که مانفرد اولمان آن‌ها را در نقدی که بر آن کتاب در مجلهٔ آلمانی اسلام (۱۹۷۵ م) نوشته، یادآور شده است.[۲۶]

زندگی

نام ابن‌سینا، حسین و نام پدرش عبدالله که فرزند حسن و حسن فرزند علی و علی فرزند سینا بود؛ بنابراین به ابن‌سینا یا ابوعلی سینا ملقب شد. عبدالله پدر ابن‌سینا اهل بلخ بود و در زمان سلطنت نوح دوم سامانی از پادشاهان سامانی از بلخ به بخارا آمد و کارمند دارایی روستایی به نام خرمیثن شد و از ده نزدیکی به نام افشنه با دختری به نام ستاره ازدواج کرد و اولین فرزندش را حسین نام گذاشت که همان ابن‌سیناست. پدر و برادر ابن سینا مجذوب تبلیغات اسماعیلیه شده بودند، اما ابن‌سینا از آن دو پیروی نکرد. وی حافظه و هوشی خارق‌العاده داشت. به‌طوری‌که در ۱۴ سالگی از آموزگار خود پیشی گرفت.[۲۷]

او علم منطق را از استادش ابو عبدالله ناتلی آموخت. او کسی را نداشت که از وی علوم طبیعی یا داروسازی را فرا بگیرد و پزشکان مشهور از دستورکارهای او پیروی می‌کردند. البته وی در فراگیری علم متافیزیک ارسطو دچار مشکل شد که تنها به کمک اغراض مابعدالطبیعه فارابی توانست آن را بفهمد. در جوانی او امیر نوح سامانی را از یک بیماری سخت نجات داد. امیر خراسان در ازای این کار اجازه داد که ابن سینا از کتابخانه باشکوه مخصوص شاهزادگان سامانی استفاده کند. در سن ۱۸ سالگی، ابن سینا بر بسیاری از علوم زمانه خود تسلط یافت. پیشرفت‌های بعدی وی، مرهون استدلال‌های شخصی‌اش بود.[۲۷]

بخشی از زندگینامه او به گفته خودش به نقل از شاگردش ابو عبید جوزجانی بدین شرح است:[۲۸]

پدرم عبدالله از مردم بلخ بود در روزگار نوح پسر منصور سامانی به بخارا درآمد.[۲۹] بخارا در آن عهد از شهرهای بزرگ بود. پدرم کار دیوانی پیشه کرد و در روستای خرمیثن به کار گماشته شد. به نزدیکی آن روستا، روستای افشنه بود. در آنجا پدر من، مادرم را به همسری برگزید و وی را به عقد خویش درآورد. نام مادرم ستاره بود من در ماه صفر سال ۳۷۰ از مادر زاده شدم. نام مرا حسین گذاشتند چندی بعد پدرم به بخارا نقل مکان کرد در آنجا بود که مرا به آموزگاران سپرد تا قرآن و ادب بیاموزم. دهمین سال عمر خود را به پایان می‌بردم که در قرآن و ادب تبحر پیدا کردم آنچنان که آموزگارانم از دانسته‌های من شگفتی می‌نمودند. در آن هنگام مردی به نام ابوعبدالله به بخارا آمد او از دانش‌های روزگار خود چیزهایی می‌دانست پدرم او را به خانه آورد تا شاید بتوانم از وی دانش بیشتری بیاموزم. زمانی که ناتلی به خانهٔ ما آمد، من نزد آموزگاری به نام اسماعیل زاهد، (که از شاگردان حریر بن عبدالله سجستانی بود)[۳۰] فقه می‌آموختم و بهترین شاگرد او بودم و در جدل که شیوهٔ دانشمندان آن زمان بود، تخصصی داشتم.

ناتلی به من منطق و هندسه آموخت و چون مرا در دانش اندوزی بسیار توانا دید به پدرم سفارش کرد که مبادا مرا جز به کسب علم به کاری دیگر وادار سازد و به من نیز تأکید کرد جز دانش آموزی شغل دیگر برنگزینم. من اندیشهٔ خود را بدانچه ناتلی می‌گفت می‌گماشتم و در ذهنم به بررسیِ آن می‌پرداختم و آن را روشن‌تر و بهتر از آنچه استادم گفته بود، فرامی‌گرفتم تا اینکه منطق را نزد او به پایان رسانیدم و در این فن بر استاد خود برتری یافتم. چون ناتلی از بخارا رفت من به پژوهش و مطالعه در علم الهی و طبیعی پرداختم. اندکی بعد میلی در فراگرفتن علم طب در من پدیدار گشت. آنچه را پزشکان پیشین نوشته بودند، همه را به دقت خواندم، چون علم طب از علوم مشکل به‌شمار نمی‌رفت، در کوتاه‌ترین زمان در این رشته موفقیت‌های بزرگ به‌دست آوردم تا آنجا که دانشمندان بزرگ علم طب به من روی آوردند و در نزد من به تحصیل اشتغال ورزیدند. من بیماران را درمان می‌کردم و در همان حال از علوم دیگر نیز غافل نبودم. منطق و فلسفه را دوباره به مطالعه گرفتم و به فلسفه بیشتر پرداختم و یک سال و نیم در این کار زمان صرف کردم. در این زمان کمتر شبی سپری شد که به بیداری نگذرانده باشم و کمتر روزی گذشت که جز به مطالعه به کار دیگری دست زده باشم.

پس از آن به الهیات رو آوردم و به مطالعه کتاب مابعد الطبیعه ارسطو اشتغال ورزیدم ولی چیزی از آن نمی‌فهمیدم و غرض نویسنده را از آن سخنان درنمی‌یافتم از این رو دوباره از سر خواندم و چهل بار تکرار کردم چنان‌که مطالب آن را حفظ کرده بودم اما به حقیقت آن پی نبرده‌بودم. چهرهٔ مقصود در حجابِ ابهام بود و من از خویشتن ناامید می‌شدم و می‌گفتم مرا در این دانش راهی نیست یک روز عصر از بازار کتابفروشان می‌گذشتم کتابفروش دوره‌گردی کتابی را در دست داشت و به دنبال خریدار می‌گشت به من درخواست کرد که آن را بخرم من آن را خریدم، اغراض مابعدالطبیعه نوشته ابونصر فارابی، هنگامی که به در خانه رسیدم بی‌درنگ به خواندن آن پرداختم و به حقیقت مابعدالطبیعه که همه آن را از برداشتم پی بردم و دشواری‌های آن بر من آسان گشت. از توفیق بزرگی که نصیبم شده بود بسیار شادمان شدم. فردای آن روز برای سپاس خداوند که در حل این مشکل مرا یاری فرمود، صدقه فراوان به درماندگان دادم. در این هنگام سال ۳۸۷ بود و تازه ۱۷ سالگی را پشت سر نهاده بودم. زمانی من وارد سال ۱۸ زندگی خود می‌شدم نوح بن منصور سخت بیمار شد، اطباء از درمان وی درماندند و چون من در پزشکی آوازه و نام یافته بودم مرا به درگاه بردند و از نوح خواستند تا مرا به بالین خود فرا خواند. من نوح را درمان کردم و اجازه یافتم تا در کتابخانه او به مطالعه پردازم. کتاب‌های بسیاری در آنجا دیدم که بیشتر مردم حتی نام آن‌ها را نمی‌دانستند و من هم تا آن روز ندیده بودم. از مطالعه آن‌ها بسیار سود جستم. چندی پس از این روزها پدرم در گذشت و روزگار احوال مرا دگرگون ساخت من از بخارا به گرگانج خوارزم رفتم. چندی در آن دیار به عزت روزگار گذراندم نزد فرمانروای آنجا نزدیکی پیدا کردم و به تألیف چند کتاب در آن شهر توفیق یافتم. پیش از آن در بخارا نیز کتاب‌هایی نوشته بودم.

 
نگاره‌ای از ابن سینا بر روی ترجمه کتاب قانون به لاتینی با نام «Princeps Abinsceni» اثر «Gentile da Foligno» چاپ سال ۱۵۲۰ ایتالیا

در این هنگام اوضاع جهان دگرگون شده بود ناچار من از گرگانج بیرون آمدم. مدتی همچون آواره‌ای در شهرها می‌گشتم تا به جرجان رسیدم و از آنجا به دهستان رفتم و دوباره به جرجان بازگشتم و مدتی در آن شهر ماندم و کتاب‌هایی تصنیف کردم. ابوعبید جوزجانی در جرجان به نزدم آمد.

ابو عبید جوزجانی گوید: این بود آنچه استادم از سرگذشت خود برایم حکایت کرد. من به خدمت او پیوستم تا پایان زندگی با او بودم و استادم پس از مدتی به ری رفت و به خدمت مجدالدوله از فرمانروایان دیلمی درآمد و وی را که به بیماری سودا دچار شده بود درمان کرد و از آنجا به قزوین و از قزوین به همدان رفت و مدتی دراز در این شهر ماند و در همین شهر بود که استادم به وزارت شمس‌الدوله دیلمی فرمانروای همدان رسید. در همین زمان‌ها استادم کتاب قانون را نوشت و تألیف کتاب بزرگ شفا را به خواهشِ من آغاز کرد. چون شمس الدوله از جهان رفت و پسرش جانشین وی گردید؛ استاد وزارتِ او را نپذیرفت و چندی بعد به او اتهام بستند که با فرمانروای اصفهان مکاتبه دارد و به همین دلیل به زندان گرفتار آمد. ۴ ماه در زندان به‌سر برد و در زندان ۳ کتاب به رشته تحریر درآورد. پس از رهایی از زندان مدتی در همدان بود تا با جامه درویشان پنهانی از همدان بیرون رفت و به سوی اصفهان رهسپار گردید. من و برادرش و دو تنِ دیگر با وی همراه بودیم. پس از آنکه سختیهای بسیار کشیدیم به اصفهان درآمدیم. علاءالدوله فرمانروای اصفهان استادم را به گرمی پذیرفت و مقدم او را بسیار گرامی داشت و در سَفَروحَضَر و به هنگام جنگ و صلح، استاد را همراه و همنشینِ خود ساخت. استاد در این شهر کتاب شفاءرا تکمیل کرد و به سال ۴۲۸ در سفری که به همراهی علاءالدوله به همدان می‌رفت، بیمار شد و در آن شهر در گذشت و به خاک سپرده شد. او با روش‌های اندیشمندانه بیماران را درمان می‌کرد.

در خصوص مذهب و اعتقادات او اختلافاتی گزارش شده است، با این وجود مسلمان بودن وی، قطعی قلمداد شده است. دیمیتری گوتاس او را سنی حنفی می‌داند.[۳۱] او را اسماعیلی مذهب و شیعه دوازده‌امامی عنوان کرده‌اند. از اندیشه‌های سیاسی و اعتقادی وی، گزارش‌های در تأیید شیعه اثنی عشری بودن وی مطرح شده است.[۳۲]

مهاجرت از گرگانج به جرجان (۴۰۳–۴۰۲ هجری/ ۱۰۱۳–۱۰۱۲ میلادی)

 
مجسمهٔ ابن سینا در محوطه روبروی دفتر سازمان ملل متحد در وین

ابن سینا در ۴۰۲ هجری گرگانج را به مقصد جرجان ترک نمود تا دوستش کاووس بن وشمگیر دیلمی از آل زیار را دیدار کند. در این راه، ابن سینا به سوی خراسان رفت و از شهرهای نسا، ابیورد، طوس، سمنگان، جاجرم گذشت و به جرجان رسید؛ ولی در این میان (در زمستان ۴۰۳ هجری/ژانویه و مارس ۱۰۱۳ میلادی) قابوس درگذشت. گرچه در شرح حال ابن سینا به زبان خودش، دلیلی بر این موضوع نیامده، ولی می‌توان علت مرگ قابوس را مسائل سیاسی دانست. به نظر نمی‌رسد ابن سینا در طی این سفر که در شهری مانده باشد. ابن سینا مدت کوتاهی در جرجان در خانه یکی از دوستان صمیمی اش اقامت نمود و در آنجا جوزجانی را دیدار نموده و در خدمت منوچهر بن کاووس بود.[۳۳]

در ری (۴۰۵–۴۰۴ هجری/ ۱۰۱۵–۱۰۱۴ میلادی)

ابن سینا از جرجان به ری مهاجرت کرد و در دستگاه حکومتی حاکم آل بویه مجدالدوله رستم وارد شد. مادر مجدالدوله سیده، دستی پشت پرده در تصمیم گیریهای حکومتی بود. ابن سینا با مهارتی که در پزشکی داشت، از نخبگان سیاسی که به مجدالدوله مشاوره می‌دادند پیشی گرفت و به وی نزدیک‌تر شد. ابن سینا مجدالدوله را که مبتلا به مالیخولیا شده بود، مداوا نمود.[۳۳]

در همدان (۴۱۵–۴۰۵ هجری/ ۱۰۲۴–۱۰۱۵ میلادی)

ابن سینا در ری بود تا شمس‌الدوله حاکم آل بویه (برادر مجدالدوله) در ذیقعدهٔ ۴۰۵ ه‍.ق /آوریل ۱۰۱۵ م. به آنجا حمله کرد. ابن سینا به دلایل نامعلوم به قزوین مهاجرت کرده و سپس وارد همدان گردید. وی سپس برای درمان شمس‌الدوله احضار گردید و به اجبار وزیر وی شد و تا مرگ شمس‌الدوله در ۴۱۲ ه‍.ق /۱۰۲۱ م. در این سمت باقی ماند. یک بار در این دوران ابن سینا با لشکریان امیر درگیر شد. پس از مرگ شمس‌الدوله، سماءالدوله روی کار آمد و از ابن سینا خواست تا در جایگاهش باقی بماند؛ ولی ابن سینا تمایلی به این موضوع نداشت و در انتظار فرصتی برای ترک آن دیار بود. او پنهانی با علاءالدوله حاکم آل کاکویه نامه نگاری کرد که دیوان آل بویه در همدان و مخصوصاً تاج‌الملک ابونصر ابراهیم بن بهرام کوهی وزیر کرد آل بویه به وی ظنین گردیده، به اتهام خیانت در قلعه‌ای در فرجان ابن سینا را زندانی کردند. ابن سینا ۴ ماه زندانی بود تا اینکه علاءالدوله به همدان تاخت و سلطنت سماءالدوله را پایان داد و ابن سینا از زندان آزاد شد. علاءالدوله به ابن سینا پیشنهاد منصبی در همدان را داد که نپذیرفت. چندی بعد ابن سینا تصمیم به مهاجرت به اصفهان گرفت و در لباس صوفیان به همراه برادرش، ابوعبید جوزجانی و دو برده به آنجا رفت.[۳۳]

در اصفهان (۴۲۸–۴۱۵ هجری/۱۰۳۷–۱۰۲۴ میلادی)

علاءالدوله، ابن سینا را با عزت و احترام پذیرفت و ابن سینا در اصفهان سکنی گزید و سالهای پایانی عمرش را در خدمت وی گذراند و در بیشتر سفرها با وی همراه بود. در یکی از این سفرها به همدان در سال ۴۲۸ هجری به همدان رفت.[۳۳]

پایان زندگی در همدان

می‌گویند ابن سینا در سفر به همدان مبتلا به قولنج شد که پیشتر هم به آن مبتلا شده بود و در اثر آن در روز ۲ تیر ۴۱۶ هجری شمسی درگذشت و در همدان به خاک سپرده شد.[۳۳] اما علت اصلی مرگ ابن سینا مشخص نیست. می‌دانیم که او مدت‌ها از یک بیماری رنج می‌برده است. حدس زده می‌شود که علت مرگ او شاید سرطان روده بزرگ، آمیبیاز و … بوده باشد.[۳۴][۳۵]

روایتی نیز از مرگ ابن سینا در زندگی نامهٔ او به قلم ابوعبید جوزجانی شاگرد و همراه ابن سینا موجود است که علت مرگ ابن سینا را زیاده روی در شهوات می‌داند.[۳۶] البته با توجه به اینکه ابن سینا شهرت زیادی داشته و زندگی‌نامه پس از مرگ او نوشته شده است، و از سوی دیگر هنوز نسخه ای انتقادی از زندگی نامهٔ ابن سینا تهیه نشده است، زندگی ابن سینا به روایت جوزجانی دارای ابهاماتی برای ابن سیناپژوهان است.[۳۷][۳۵]

آرامگاه

 
آرامگاه پورسینا (این سینا) (بوعلی سینا) - همدان - ایران

ابن سینا در همان محل مرگ، یعنی همدان به خاک سپرده شد و آرامگاه بوعلی‌سینا هم‌اکنون در این شهر قرار دارد.[۳۳]آرامگاه پورسینا یکی از میدان‌های اصلی شهر است در امتداد ضلع شمالی و جنوبی این میدان دو خیابان بوعلی سینای شمالی و جنوبی و در امتداد ضلع‌های شرقی بلوار آیت‌الله مدنی و غربی آن بلوار خواجه رشید قرار دارند، این آرامگاه در سال ۱۳۲۷ خورشیدی بر اساس طرح برنده مسابقه، هوشنگ سیحون، ساخته شد.

همچنین مدفن شاعر مشهور عارف قزوینی در مجاورت بنای این آرامگاه است.

ابن سینا و ازدواج

در منابع تاریخی هیچ گزارش جدی دربارهٔ ازدواج ابن سینا مطرح نشده است، جز این‌که برخی گفته‌اند با دختری به نام یاسمین که کنیز فراری خلیفه بغداد بود، ازدواج کرد، که آن هم دیری نپایید.[۳۸]

ابن سینا فیلسوف

ابن سینا بسیار پیرو فلسفه ارسطو بود و از این نظر به استادش فارابی شباهت دارد. مبحث منطق و نفس در آثار او در واقع همان مبحث منطق و نفس ارسطو و شارحان او نظیر اسکندر افرودیسی و ثامیسطیوس است. اما ابن سینا هرچه به پایان عمر نزدیک می‌شد، بیشتر از ارسطو فاصله می‌گرفت و به افلاطون و فلوطین و عرفان نزدیک می‌شد. داستان‌های تمثیلی او و نیز کتاب پرحجم منطق المشرقین که پایان عمر تحریر کرده بود، شاهد این مدعاست. متأسفانه امروزه از این کتاب تنها پیش گفتارش در دست است؛ ولی حتی در همین پیش گفتار نیز ابن سینا آثار دوران ارسطویی خویش مانند شفا و نجات را انکار می‌کند.[۳۹]

آثار ابن سینا

مقالهٔ اصلی: کتاب‌شناسی ابن سینا
 
نسخه‌ای از کتاب قانون ابن سینا به زبان لاتین، چاپ ۱۴۸۴ میلادی در مخزن کتب نفیس کتابخانه مرکز علوم درمانی دانشگاه تکزاس در سن‌آنتونیو

به دلیل آنکه در آن دوره، عربی زبان رایج آثار علمی بود، ابن سینا و سایر دانشمندان ایران‌زمین که در آن روزگار می‌زیستند، اکثر کتاب‌های خود را به زبان عربی نوشتند. بعدها برخی از این آثار به زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمه شد. از جمله اثر قانون در طب را که عبدالرحمن شرفکندی به زبان فارسی ترجمه کرده است.

او کتاب مخارج الحروف یا اسباب حدوث الحروف را به زبان عربی، دربارهٔ آواشناسی و چگونگی تولید آواهای زبان عربی نوشت. این کتاب را پرویز ناتل خانلری به فارسی برگردانده است.

برابریابی برای واژه‌های عربی و واژه‌سازی از سویِ ابنِ سینا

افزون بر این، ابن سینا در ادبیات فارسی نیز دستی توانمند داشته است. بیش از ۲۰ اثر فارسی به او منسوب است که از میان آن‌ها، بی‌گمان «دانشنامه علائی» و «رگشناسی» (رساله نبض) از نوشته‌های او است. آثار فارسی ابن سینا، مانند سایر نثرهای علمی زمان وی، با رعایت ایجاز و اختصارکامل نوشته شده است.[۴۰] ابن سینا برای بیان مفاهیم نو به فارسی در آثار خود دست به واژه‌سازی زده است.

برپایهٔ پژوهشهای دکتر محمد معین و سید محمد مشکات، شمار واژگان آفریدهٔ ابن سینا در دانشنامهٔ علایی و رگ‌شناسی ۱۰۳۹ واژه است. برخی واژه‌های آفریدهٔ ابن سینا در این دو اثر سترگ چنین هستند:

بُرینش به‌جای قطع (که در ریاضی و انداهه به‌کار می‌رفت)، پذیرا به‌جای قابل (در فلسفه)، روان به‌جای نفس، سربه‌سر به‌جای مساوی، کرده به‌جای مفعول، کُنا به‌جای فاعل، گداخته به‌جای مایع، مایگی به‌جای مادیّت، نهاد به‌جای وضع، یکی‌ای به‌جای وحدت، افکندنِ گمان به‌جای تولیدِ شک، ایستادگی به‌خودی‌خود به‌جای قائمِ‌بالذات‌بودن، بالش (نمو، از بن واژهٔ بالیدن)، بَستَناکی به‌جای انجماد، بهره پذیر به‌جای قابل قسمت، بی‌گسستگی به‌جای لاینقطع، پیداگر، پیوندپذیر، جانِ سخن گویا به‌جای نفسِ ناطقه، جُنبایی به‌جای حرکت، جنبش‌دار، جنبشِ راست به‌جای حرکتِ مستقیم، جنبش گِرد به‌جای حرکتِ مستدیر، چه چیزی به‌جای ماهیت، دیرجنب، رایش به‌جای علمِ ریاضی، روشن‌سرشتی، زایش‌دِه به‌جای مولّد، زِفر زبرین به‌جای فکِ اعلی، زِفر زیرین به‌جای فکِ اسفل، شایدبود به‌جای امکان، گوهر روینده به‌جای جوهر نامی، نادیداری به‌جای باطنی، هرآینگی‌بودن به‌جای وجوب، حدِّ کِهین، حدِّ مِهین، حدِّ میانگین، علمِ ترازو به‌جای علمِ منطق، علمِ سپس‌طبیعت به‌جای علم مابعدالطبیعه، نبض درنگی، نبض دمادم، نبض ستبر، نبض لرزنده.[۴۱]

 
دید داخلی آرامگاه بوعلی‌سینا

ابوعلی سینا و ادبیات

 
نمای بیرونی مقبره ابن سینا در همدان

ابوعلی سینا به عربی و فارسی شعر می‌سروده است. حدود هفتاد و دو بیت شعر فارسی در کتاب‌های مختلف و تذکره‌ها بدو منسوب شده است در میان ابیات بوعلی سینا طنزهای تکان دهنده‌ای به چشم می‌خورد که نشان از بی‌ارزشیِ جهان هستی و ضعف و ناتوانیِ آدمیان از دیدگاهِ اوست.

روزکی چند در جهان بودمبر سرِ خاک باد پیمودم
ساعتی لطف و لحظه‌ای در قهرجانِ پاکیزه را بیالودم
باخرد را به طبع، کردم هَجوبی‌خرد را به طمع بستودم
آتشی برافروختم از دلو آبِ دیده ازو بیالودم
با هواهای حرص شیطانیساعتی شادمان بنغودم
آخرالعمر چون سرآمد کاررفتم تخم کِشته بدرودم
گوهرم باز شد به گوهر خویشمن از این خستگی بیالودم
کس نداند که من کجا رفتمخود ندانم که من کجا بودم
دل گرچه درین بادیه بسیار شتافتیک‌موی ندانست ولی موی‌شکافت
اندر دلِ من هزارخورشید بتافتآخر به کمالِ ذرّه‌ای راه‌نیافت

بوعلی در قطعه‌ای با این‌که به نحوی ترکِ ادبِ شرع می‌نماید، جهل و حماقت را زشت می‌شمارد؛ اما این قطعه دارای طنز دلپذیری است که بر ترکِ ادب شرع غلبه دارد. جهل و حماقتی که باعثِ حکم شرع بر تحریم می‌شود و عقلا و علما را به زحمت و رنج انداخت:

 
اولین سنگ قبر ابن سینا قبل از نبش قبر و جابجایی
 
سنگ مزار ابن سینا
غذای روح بود بادهٔ رحیق الحقکه رنگ و بوش کند رنگ و بوی گل را دق
به رنگ زنگ زداید ز جانِ اندهگینهمای گردد اگر جرعه‌ای بنوشد بَق
به طعم تلخ چو پندِ پدر ولیک مفیدبه پیش میطل باطل به نزدِ دانا حق
مِی از جهالتِ جهّال شد به شرع حرامچو مَه که از سببِ منکرانِ دین شد شَق
حلال گشته به فتوای عقل بر داناحرام گشته به احکامِ شرع بر احمق
شراب را چه گنَه گر که ابلهی نوشدزبان به هرزه گشاید دهد ز دست ورق.[۴۲]

جُنگ سیدالهی نسخه مورخ سده دهم، اشعاری از ابن سینا در این جُنگ دیده می‌شود که برخی از آن‌ها نویافته است:

در راه خدا دوست‌ترت چیست؟ فدا کنآخر به همه عمر یکی دوست به دست آر
مستی مکن از بادهٔ غفلت که نیرزدصد حالت مستی به پریشانی هُشیار
-ای داده دل به دنیا در پیش و پس نگاه کنبیندیش تا چه کردی بنگر که تا کجایی
زین اژدهای پیشه نتواندت رهاندنای بر خطا و زلت، جز رحمت خدایی
جز خواب و خور نبینم کارت مگر…بر سیرت ستوران گر مردمی چرایی
-دعوت عقل آشکارا کن که عمری بعد از ایندر دهانِ ماهیِ تقدیر چون ذوالنّون شود
عیش عقل آن‌گاه خوش‌تر در صفای وقت دلکانتهای دورِ جان با ابتدا مقرون شود
بگذر از بند مزاج و دور باش از بند حسهرکه با دونان نشیند همچو ایشان دون شود
از نشاط و خرّمی بر آسمان گردن فرازکین سرِ ترکیب روزی در زمین مدفون شود
چون بوَد کامل کسی در عالمِ کَون و فسادکو نداند چون درآمد یا نداند چون شود
 
آرامگاه پورسینا - همدان - ایران

شاگردان ابن سینا

ابن سینا علاوه بر آثار خود شاگردان دانشمند و کارآمدی به مانند ابوعبید جوزجانی، ابوالحسن بهمنیار، ابو منصور طاهر اصفهانی و ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومی را که هر یک از ناموران روزگار گشتند تربیت نمود،[۴۳] که هر کدام دانشمند بزرگی در زمان خود شدند. از میان شاگردان او این چند تن سرشناس‌ترند:

تأثیر و جایگاه امروزی

تأثیر بر اروپا

 
شوروی در سال ۱۹۸۰ میلادی تمبری با عنوان «هزارمین سالگرد تولد ابن‌سینا» چاپ کرد.
 
چهارطاقی دانشمندان ایرانی، دفتر سازمان ملل متحد، وین

انتقال علوم یونانی توسط مسلمانان و ترجمه آثار عربی به لاتین، نخستین رنسانس یعنی تجدید حیات علمی را در جنوب اروپا سبب شد. این رنسانس در قرن دهم در سیسیل آغاز شد و در قرن دوازدهم در طُلَیطُلَه (تولدو) درخشید، سپس از آن بزودی به فرانسه رسید. دو اثر اصلی ابن سینا (شفا و قانون) وی را در اروپا به صورت استاد بی‌بدیل طب و علوم طبیعی و فلسفه درآورد.[۲۷]

از قرن دوازدهم تا شانزدهم پایه‌های علمی و عملی پزشکی، تعلیمات ابن سینا بود. با آثار ابوبکر محمد بن زکریای رازی نیز آشنا بودند و او را طبیب معالجی بهتر از ابن سینا می‌شمردند، ولی قانون مجموعه تعلیمی بی‌نظیری به‌شمار می‌رفت و کتاب «کلیات فی الطب» ابن رشد تنها با قسمت اول کتاب قانون مطابقت داشت. قانون را ژرارد کرمونائی میان سال‌های ۱۱۵۰ و ۱۱۸۷ به تمامی ترجمه کرد و روی هم رفته هشتاد و هفت ترجمه از آن به عمل آمد که البته بعضی، از آن‌ها فقط شامل قسمتی از این کتاب بود. بیشتر ترجمه‌ها به لاتینی بود، ولی چندین ترجمه به عبری در اسپانیا و ایتالیا و جنوب فرانسه نیز انجام شد. ترجمه کتاب‌های طبی به خوبی ترجمه کتاب‌های فلسفی او نیست و بعضی کلمات یونانی که تحریف شده و به صورت عربی درآمده، در ترجمه‌ها به صورت نامفهوم و ناشناخته آمده است، و نیز بعضی اصطلاحات فنی عربی کمابیش به حروف لاتینی نقل شده و کاملاً نامفهوم است. قانون اساس تعلیم طب در همه دانشگاه‌ها بود. در قدیمی‌ترین برنامه تعلیمی که تاکنون به‌دست آمده و مربوط به مدرسه طب منوپلیه است و در منشوری از پاپ کلمنت پنجم مورخ ۱۳۰۹مسیحی و نیز در تمام منشورهای پس از آن تا سال ۱۵۵۷ نام قانون آمده است. ده سال بعد جالینوس را بر ابن سینا برگزیدند، ولی کتاب قانون تا قرن هفدهم هنوز تدریس می‌شد. چاپ متن عربی آن در رم نشانه آن است که چه اندازه ارزش برای این کتاب قائل بوده‌اند. چاسر در مقدمه کتاب «داستان‌های کنتربری» نوشته است که هیچ طبیبی نباید از قانون غفلت کند. تقریباً هرکس قسمت‌هایی از قانون و مخصوصاً فصول مربوط به تب یا بیماری‌های چشم را، یا نوشته‌های کوتاهتری چون «مقالة فی النبض» یا «رساله در بیماری‌های قلبی» را در اختیار داشت. همه مؤلفان عرب از قرن هفتم تا قرن دهم ه‍.ق /سیزدهم تا شانزدهم م. تحت تأثیر ابن سینا بوده‌اند - حتی اگر مانند پدر ابن زهر نسبت به او تردید نشان داده یا مانند ابن نفیس قانون را تکمیل کرده باشند.[۲۷]

پژوهشگران هنوز آثار پزشکی ابن سینا را از آنجایی که به لحاظ تاریخی ارزشمند محسوب می‌شوند، مطالعه می‌کنند. کتاب قانون ابن سینا در پزشکی به سال ۱۹۷۳ در شهر نیویورک ایالات متحده آمریکا تجدید چاپ گردیده است.[۵۰]

روز پزشک

آثار نوشته شده در مورد ابن سینا

  • ریکاردو استروبینو عضو هیئت علمی دانشگاه تافتس[۵۱] کتاب «نظریه علوم ابن‌سینا» را به زبان انگلیسی تألیف کرده است. این کتاب به آلمانی ترجمه شده است. این کتاب به تجزیه و تحلیل نظرات ابن‌سینا می‌پردازد. کتاب با تمرکز بر نظرات ابن‌سینا در حوزه منطق، فلسفه، متافیزیک و معرفت‌شناسی، در خصوص تأثیرگذاری ابن سینا بحث می‌کند.[۵۲]

نام گذاری‌ها به نام ابن سینا

در سمت پنهان ماه دهانه‌ای به افتخار ابن سینا به نام وی دهانه ابن سینا نام‌گذاری شده است. در تهران، شیراز، مشهد و اصفهان، و همچنین؛ استانبول، هراره، بوبینی فرانسه بیمارستان‌هایی به افتخار وی نام‌گذاری شده‌اند. یک مرکز جراحی در نیویورک به افتخار وی نام‌گذاری شده است. در ساسکس شرقی انگلستان یک کالج طب چینی به نام وی نام‌گذاری شده است. در پاکستان یک کالج پزشکی به نام ابن سینا وجود دارد. در مجارستان یک کالج بین‌المللی با نام ابن سینا وجود دارد. ژورنال بین‌المللی بیوتکنولوژی به نام ابن سینا در تهران فعالیت می‌کند. پژوهشگاه ابن سینا در تهران به افتخار وی نام‌گذاری شده است. چندین مدرسه و مرکز آموزشی در ایران نیز به نام وی نام‌گذاری شده‌اند.

جایزه ابن سینا یونسکو

سازمان یونسکو هر دو سال یک بار جایزه‌ای به نام ابن سینا را از میان افرادی که در فلسفه اخلاق و علم پیشرو هستند اهدا می‌کند.

جایزه ابن سینا آلمان

در سال ۲۰۰۵ «یاشار بیلگین» ترک تبار (عضو حزب راست‌گرای اتحادیه دموکرات مسیحی آلمان) با همکاری چند فرد دیگر، کانونی عام‌المنفعه به نام «آویسنا پرایز» (Avicenna-Preis e.V) در شهر فرانکفورت آلمان بنیان نهاد تا سالانه به انتخاب هیئت داوران «جایزه ابن سینا» را به افراد یا سازمانهایی که در راه تفاهم فرهنگی ملت‌ها کوشا بوده‌اند اعطاء کند. مبلغ سقفی این جایزه تا یکصد هزار یورو تعیین شده که از طرف شخصیت‌های حقوقی و حقیقی مختلف مهیا می‌شود.

هدیهٔ ایران به سازمان ملل

دولت جمهوری اسلامی ایران در ژوئن ۲۰۰۹ به عنوان نشانی از پیشرفت علمی صلح‌آمیز ساختمان-مجسمه‌ای به شکل چهارتاقی که ترکیبی از سبک‌های معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی در آن دیده می‌شود را به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد که در محوطهٔ آن در سمت راست ورودی اصلی قرار داده شده است. در این چهارتاقی مجسمه‌هایی از چهار فیلسوف ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، زکریا رازی و ابوعلی سینا قرار دارد.[۵۳]

تصویر روی اسکناس

تصویر ارزش دوره چاپ سال چاپ
رو پشت
    ۱۰   پهلوی دوم ۱۳۳۳

سری ششم بانک ملی ایران

    ۲۰۰   جمهوری اسلامی ایران ۱۳۶۲–۱۳۶۰

سری بارگاهی

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Encyclopedia of Islam: Vol 1, p. 562, Edition I, 1964, Lahore, Pakistan
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Paul Strathern (2005). A brief history of medicine : from Hippocrates to gene therapy. Running Press. p. ۵۸. ISBN 978-0-7867-1525-1.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Brian Duignan (2010). Medieval Philosophy]. The Rosen Publishing Group. p. ۸۹. ISBN 978-1-61530-244-4.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Michael Kort (2004). Central Asian republics. Infobase Publishing. p. ۲۴. ISBN 978-0-8160-5074-1.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ * Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian."
    • A.J. Arberry, "Avicenna on Theology", KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: "Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician"&fp=dcce4d829681fc6c&biw=1824&bih=966
    • Henry Corbin, "The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy", North Atlantic Books, 1998. pg 74:"Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna".[۱]
  6. ↑ یان ریپکا، «تاریخ ادبیات فارسی دری تا آغاز سدهٔ بیستم» در تاریخ ادبیات ایران، از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمه عیسی شهابی، تهران ۱۳۸۵، انتشارات علمی و فرهنگی، ص ۲۶۰
  7. ↑ سه حکیم مسلمان، نوشته سید حسین نصر، ترجمه احمد آرام، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۸۵، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۳-۱۱۱-۴، صفحات ۴۷ و ۴۸
  8. ↑ فتح‌الله مجتبایی شرف الدین خراسانی علیرضا جعفری نائینی، "ابن سینا" در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد چهارم. (لینک)
  9. ↑ دانشنامه ایران، جلد اول، ذیل "ابن سینا"
  10. ↑ دانشنامهٔ بریتانیکا، سرواژهٔ Avicenna، بازدید: نوامبر ۲۰۰۸.
  11. ↑ Gutas، Dimitri (۲۰۱۶). Zalta، Edward N.، ویراستار. Ibn Sina [Avicenna] (ویراست Fall ۲۰۱۶). Metaphysics Research Lab, Stanford University.
  12. ↑ Avicenna , 980-1037, Islamic philosopher and physician, of Persian origin http://www.encyclopedia.com/topic/Avicenna.aspx
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Sajjad Rizvi. «Avicenna (Ibn Sina)». Internet Encyclopedia of Philosophy (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۹-۲۷.
  14. ↑ Kusky, Timothy M.; Cullen, Katherine E. (2010). Encyclopedia of Earth and Space Science (به انگلیسی). Infobase Publishing. p. 817. ISBN 978-1-4381-2859-7. ibn sina (Avicenna in Latinized form), a Persian polymath ...
  15. ↑ نوری کوتنایی، نظام الدین (۱۳۷۹). جلوه علی علیه اسلام در ادبیات فارسی. ساری: نشر زهره. شابک ۹۶۴-۵۷۰۴-۲۱-۹.
  16. ↑ «Avicenna and the ethics of science and technology today». UNESCO.
  17. ↑ Daly, Jonathan (2013). The Rise of Western Power: A Comparative History of Western Civilization (به انگلیسی). A&C Black. p. 18. ISBN 978-1-4411-1851-6. The Persian polymath Ibn Sina (981–1037) consolidated all of this learning, along with Ancient Greek and Indian knowledge, into his The Canon of Medicine (1025), a work still taught in European medical schools in the seventeenth century.
  18. ↑ A) "Avicenna", in دانشنامه بریتانیکا، Concise Online Version, 2006 ([۲]);
    B) D. Gutas, "Avicenna", in دانشنامه ایرانیکا، Online Version 2006, (LINK); excerpt: "That he should have written poems in Persian, his native and everyday language, is probable"
    C) Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian."
    D) Charles Lindholm,"The Islamic Middle East: Tradition and Change", Wiley-Blackwell, 2002. (2nd edition) " excerpt from pg 277: "Iranian Platonic philosopher".
    E) Fayz, M. Getz. "Avicenna" in Sandra Clayton-Emmerson (2005), Key Figures in Medieval Europe: An Encyclopedia (Routledge Encyclopedias of the Middle Ages). Routledge. pg 54: "The Persian philosopher, poet, and physician Ibn Sina (Abu Ali al-Husayn ibn Abdullah ibn Sina) is known in the west as Avicenna. He was born in Bukhara and died in Hamada, Persia".
    F) Joyce Moss, " Middle Eastern literatures and their times", Volume 6 of World Literature and Its Times: Profiles of Notable Literary Works and the Historical Events that Influenced Them. Thomas Gale, 2004. Excerp ابن سینا یا پور سینا حسین پسر عبدالله زادهٔ ۳۵۹ ه‍.ش در بخارا -درگذشتهٔ ۲ تیر ۴۱۶ در همدان، ۹۸۰–۱۰۳۷ میلادی، دانشمند و پزشک و فیلسوف بود. نام او را ابن سینا، ابوعلی سینا، و پور سینا گفته‌اند. در برخی منابع نام کامل او با ذکر القاب چنین آمده: حجة الحق شرف‌الملک شیخ الرئیس ابو علی حسین بن عبدالله بن حسن ابن علی بن سینا البخاری. وی صاحب تألیفات بسیاری است و مهم‌ترین کتاب‌های او عبارت‌اند از شفا در فلسفه و منطق، و قانون در طب در پزشکی. بوعلی سینا را باید جانشین بزرگ فارابی و شاید بزرگ‌ترین نماینده حکمت برشمرد. اهمیت وی در تاریخِ فلسفه بسیار است زیرا تا عهد او هیچ‌یک از حکمای ایران نتوانسته بودند تمامی اجزای فلسفه را که در آن روزگار حکم دانشنامه‌ای از همهٔ علوم معقول داشت در کتب متعدد و با سبکی روشن مورد بحث و تحقیق قرار دهند: "One of the key figures whose views came under attack was the Persian philosopher and scientist Ibn Sina(also known as Avicenna; 980-1037)""
    G) David Edward Cooper, Jitendranath Mohanty, Ernest Sosa, "Epistemology: the classic readings", Wiley-Blackwell, 1999. pg 98:"by the Persian philosopher Ibn Sina (Avicenna) in the eleventh century."
  19. ↑ "ابن سینا" (به انگلیسی). دانشنامه بریتانیکا (به قلم سید حسین نصر). 2008. Archived from the original on 26 January 2013. Retrieved 29 April 2008.
  20. ↑ منطق سینوی، ابداعات و نوآوری‌ها
  21. ↑ نوآوریهای فلسفی و منطقی ابن سینا
  22. ↑ George Sarton, Introduction to the History of Science.
    (Dr. A. Zahoor and Dr. Z. Haq (1997).Quotations From Famous Historians of Science, Cyberistan.)
  23. ↑ "Avicenna". 1911 Encyclopædia Britannica. 1911. Archived from the original on 1 April 2012.
  24. ↑ «Avicenna Facts & Biography». Famous Philosophers (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۹-۲۷.
  25. ↑ مجتبایی، خراسانی و جعفری نائینی، «ابن سینا»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  26. ↑ مجتبایی، خراسانی و جعفری نائینی، «ابن سینا»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ ۲۷٫۳ GOICHON, “IBN SĪNĀ”, 3:‎ 941.
  28. ↑ معرفی شخصیت و کتابهای علمی ابن سینا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
  29. ↑ زندگینامه حکیم بوعلی سینا به مناسبت روز پزشک پایگاه خبری تحلیلی حکیم مهر
  30. ↑ ابوعلی سینا پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
  31. ↑ https://www.jstor.org/stable/25802612
  32. ↑ «مذهب اعتقادی بوعلی سینا». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۱۴.
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ ۳۳٫۳ ۳۳٫۴ ۳۳٫۵ Van Riet and Weisser, “AVICENNA ii. Biography”, 3:‎ 67–70.
  34. ↑ Paul Mazliak, Avicenne et Averroès. Médecine et Biologie dans la civilisation de l'Islam, Vuibert/Adapt, 2004, p.21.
  35. ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی:ابن سینا». www.cgie.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۲.
  36. ↑ رسالهٔ اضحویه، به تصحیح حسین خدیو جم، انتشارات اطلاعات، ص ۲۴.
  37. ↑ «AVICENNA ii. Biography – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۲.
  38. ↑ فتاحی، حسین (۱۳۸۳). زندانی قلعه هفت حصار. سوره مهر.
  39. ↑ محمدرضا فشاهی، ارسطوی بغداد، از عقل یونانی به وحی قرآنی، انتشارات کاروان، ۱۳۸۰، ص ۳۳
  40. ↑ انوشه، ۴۸–۴۵
  41. ↑ دیباور، مهیار (۱ تیر ۱۳۹۳). «پیشینهٔ واژه پردازی در پارسی پس از اسلام». دریافت‌شده در ۲ اسفند ۱۳۹۳.
  42. ↑ بهزادی اندوهگردی, حسین (2004). طنز پردازان ایران از آغاز تا پایان قاجار. انتشارات دستان. ISBN 964764227X.
  43. ↑ (خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۴۹۳)
  44. ↑ محسنی، محمدرضا ۱۳۸۹: «پان ترکیسم، ایران و آذربایجان» انتشارات سمرقند، ص ۲۱۸
  45. ↑ بررسی 57 سال زندگی شیخ الرئیس از محل تولد تا علت مرگ باشگاه خبرنگاران جوان
  46. ↑ زندگی‌نامه ابوعلی سینا مردان پارس
  47. ↑ مروری بر زندگی و آثار ابوعلی سینا به مناسبت روز پزشک خبرآنلاین
  48. ↑ زندگینامه ابو علی سینا بایگانی‌شده در ۲۷ آوریل ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine بدانیدها
  49. ↑ ابن سینا دانشنامه آسمان
  50. ↑ https://archive.org/details/AvicennasCanonOfMedicine, Avicenna's Canon Of Medicine,by Cibeles Jolivette Gonzalez
  51. ↑ «Riccardo Strobino».
  52. ↑ ««نظریه علوم ابن‌سینا» در آلمان منتشر شد». خبرگزاری کتاب.
  53. ↑ http://www.unis.unvienna.org/unis/pressrels/2009/unisvic167.html

منابع

برای مطالعه بیشتر

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wiki.x.io/w/index.php?title=ابن_سینا&oldid=40535968»