باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی

باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی (۱ شهریور ۱۳۱۵–۲۸ مرداد ۱۳۸۶)، معمار، مرمت‌گر، استاد دانشگاه، چهره ماندگار عرصه معماری، حفاظت و مرمت بناهای تاریخی ایران و عضو پیوسته فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران بود. او به عنوان بنیان‌گذار مرمت علمی بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی در ایران و از بنیان‌گذاران سازمان میراث فرهنگی کشور شناخته میشود.

باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی
باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی در کاروانسرای ینگی امام
زاده	۱ شهریور ۱۳۱۵ نجف
درگذشته	۲۸ مرداد ۱۳۸۶ (۷۰ سال) تهران
آرامگاه	قطعه هنرمندان بهشت زهرا
پیشه	معمار مرمتگر بناهای تاریخی پژوهشگر تاریخ معماری ایران استاد دانشگاه سردبیر
ملیت	ایرانی
تحصیلات	دکترای مرمت بناهای تاریخی
بنیانگذار	سازمان میراث فرهنگی کشور کمیته ملی ایکوموس ایران مجله اثر

زندگی‌نامه

شیرازی در زمان نوشتن رساله دکتری در ایتالیا.

باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، فرزند سید محمدحسین شیرازی و از نوادگان میرزای شیرازی، در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی در خانواده‌ای ایرانی و مذهبی در نجف به دنیا آمد. مادر او فرزند سید محمدکاظم شیرازی بود. او تا سن ۴ سالگی در نجف زیست و سپس در دوران جنگ جهانی دوم با خانواده به تهران آمد. تا سال دوم ابتدایی در تهران درس خواند و دوباره با خانواده راهی نجف شد و در آنجا به توصیه پدر خود در مدرسه طوسی، قرآن و نهج‌البلاغه را فراگرفت. سپس وارد مدرسه علوی نجف شد و تا سال ششم ابتدایی را در این مدرسه گذرانید. او دوران کودکی خود را در کنار شخصیت‌های برجسته حوزوی گذراند و این افراد و شرایط آن فضا در زندگی او و شکل‌گیری شخصیتش تأثیری پایدار به جای گذاشتند. پس از کلاس ششم ابتدایی دوباره به ایران مراجعت کرد و به همراه خانواده خود در محله سرچشمه تهران، سکنی گزید.

آیت الله‌زاده شیرازی در سال ۱۳۳۵ موفق به اخذ دیپلم ریاضی از دبیرستان دارالفنون شد و در سال ۱۳۴۲ با درجهٔ عالی در مقطع کارشناسی ارشد رشتهٔ معماری از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. عنوان پایان‌نامه کارشناسی ارشد او طرح پیشنهادی کانون اصلاح و تربیت اطفال بزهکار بود.

در سال ۱۳۴۳ برای ادامه تحصیل به ایتالیا رفت و در سال ۱۳۵۰ (۱۹۷۱ میلادی) با درجهٔ عالی موفق به اخذ مدرک دکتری در رشته مطالعه و مرمت بناها و بافت‌های تاریخی از دانشکده معماری دانشگاه رم شد. عنوان پایان‌نامه دکترای وی Progetto di Rianimazione del Bazar di Isfahan il Centro Antico Commerciale a Culturale della Citta (پروژه احیای بازار اصفهان – مرکز کهن تجاری و فرهنگی شهر) بود که تحت نظارت و راهنمایی معمار مشهور ایتالیایی دکتر دِ آنجلیز (De Angelis d'Ossat) نوشته شد.

کتاب‌شناسی

ترجمه

• م‍ع‍م‍اری اس‍لام‍ی: ش‍ک‍ل، ک‍ارک‍رد، م‍ع‍ن‍ی. روب‍رت ه‍ی‍ل‍ن‌ب‍ران‍د. ت‍ه‍ران: روزن‍ه، ۱۳۸۰. شابک ‎۹۶۴-۶۱۷۶-۷۷-۱
• ب‍ی‍ن دو زم‍ی‍ن ل‍رزه: م‍ی‍راث ف‍ره‍ن‍گ‍ی در م‍ن‍اطق زل‍زل‍ه خ‍ی‍ز. ب‍رن‍ارد ام ف‍ی‍ل‍دن. ت‍رج‍م‍ه پ‍ی‍وس‍ت‌ه‍ا از ب‍ح‍رال‍ع‍ل‍وم‍ی. ت‍ه‍ران: م‍وس‍س‍ه ف‍ره‍ن‍گ‍ی ای‍ک‍وم‍وس ای‍ران، ۱۳۸۳.
• حفاظت و مرمت سازه‌ای میراث معماری. جورجو کروچی. ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، مهرداد حجازی؛ ویراستار میترا طاهری‌لطفی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی: شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، ۱۳۹۵. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۷۹-۳۷۰-۸

تألیف

• مجموعه مقالات کنگره «تاریخ معماری و شهرسازی ایران» (۱۲–۷اسفندماه ۱۳۷۴) ارگ بم -کرمان. به کوشش باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی و مدیریت انتشارات و تولیدات فرهنگی؛ زیر نظر هیئت علمی کنگره. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۷۵.
• م‍ج‍م‍وعه م‍ق‍الات دوم‍ی‍ن ک‍ن‍گ‍ره ت‍اری‍خ م‍ع‍م‍اری و ش‍ه‍رس‍ازی ای‍ران: ۲۹–۲۵ ف‍روردی‍ن م‍اه ۱۳۷۸. ب‍ه‌ک‍وش‍ش ب‍اق‍ر آی‍ت‌ال‍ل‍ه‌زاده ش‍ی‍رازی؛ زی‍رن‍ظر ه‍ی‍ئ‍ت ع‍ل‍م‍ی ک‍ن‍گ‍ره. ت‍ه‍ران: س‍ازم‍ان م‍ی‍راث ف‍ره‍ن‍گ‍ی ک‍ش‍ور (پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه)، ۱۳۷۸. شابک ۹۶۴-۶۰۲۷-۵۱-۲
• عمارت مسعودیه. زیرنظر اسکندر مختاری؛ ویراستار دل‌آرا مردوخی؛ برای سازمان زیباسازی شهر تهران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۹۰. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۷۹-۲۳۱-۲
• اصفهان، شهر نور. ترجمه لیلا پهلوان‌زاده. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، ۱۳۹۲. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۱۰-۰۹۸۰-۱

شغل‌ها و فعالیت‌های اجرایی

شیرازی در مؤسسه ایکوموس ایران (خانه وثوق الدوله)

شیرازی بر ویرانه‌های ارگ بم.

• ۱۳۸۶–۱۳۴۲: مطالعه، طراحی و اجرای صدها پروژه مرمت و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی و مجموعه‌های امروزین در ایران.
• ۱۳۸۶–۱۳۴۵: کارشناس و مشاور علمی حفاظت و مرمت بناها و محوطه‌های تاریخی فرهنگی.
• ۱۳۵۸–۱۳۴۶: رئیس دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران در استان اصفهان.
• ۱۳۵۳–۱۳۴۹ و ۱۳۷۹–۱۳۷۴: طراح و مدیر پروژه طرح مطالعه، ساماندهی مرمت و احیای دولت خانه صفوی در شهر اصفهان.
• ۱۳۶۶–۱۳۵۸: رئیس سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران و سرپرست اداره کل حفاظت آثار باستانی و بناهای تاریخی.
• ۱۳۸۶–۱۳۵۸: مؤسس، مدیر مسئول و عضو هیئت تحریریه فصلنامه اثر وابسته به سازمان میراث فرهنگی کشور. وی تا شماره ۴۱، مدیرمسئول این فصلنامه بود. این مجله در سال ۱۳۷۸ از سوی وزارت فرهنگ و آموزش عالی شایستگی کسب درجه علمی-ترویجی را پیدا نمود و هم‌اکنون درجه پژوهشی را به دست آورده‌است. این مجله، فضایی را فراهم آورد که تلاشگران صحنه میراث فرهنگی کشور قادر باشند نتیجه تلاش‌ها و مطالعات خود را منتشر کنند. طی ۴۱ شماره مجله، حدود ۶ هزار صفحه مطلب در حوزه ادبیات معماری، شهرسازی، باستانشناسی و هنر ایران در آن به چاپ رسید.
• ۱۳۷۹–۱۳۶۶: معاون اجرایی و قائم مقام سازمان میراث فرهنگی کشور.
• ۱۳۸۶–۱۳۷۴: دبیر کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، عضو هیئت علمی کنگره، تأسیس دبیرخانه کنگره، برگزاری سه دوره این کنگره ملی در ارگ بم و ویراستاری علمی و کوشش در چاپ پانزده جلد مجموعه مقالات سه کنگره مذکور.
• ۱۳۸۵: دبیر علمی همایش فرهنگ و هنر اصفهان در سده‌های یازدهم و دوازدهم هجری قمری -چهره‌های معماری و شهرسازی، فرهنگستان هنر، آذر ۱۳۸۵.
• ۱۹۷۶: برگزاری نمایشگاه پژوهشی و هنری معرفی شهر تاریخی اصفهان با عنوان اصفهان شهر نور (Isfahan city of light) در موزه بریتانیا.
• همکاری افتخاری در دوران بازنشستگی با سازمان میراث فرهنگی کشور در ارتباط با تهیه طرح مرمت و احیای مجموعه تاریخی فرهنگی عمارت مسعودیه تهران و نظارت افتخاری بر اجرای آن، مرمت ارگ تاریخی بم، مسجد کبود، گنبد جنت سرای اردبیل، دیر گچین، قصر بهرام، عین الرشید و غیره.
• عضو هیئت مؤسس و رئیس مؤسسه فرهنگی ایکوموس ایران (Iran ICOMOS)، وابسته به شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها، وابسته به یونسکو.
• از پیشنهاد دهندگان طرح مطالعه، تنظیم و تدوین منشور ملی حفاظت بناها و محوطه‌ها و همکاری در اجرای طرح، مؤسسه فرهنگی ایکوموس ایران وابسته به شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها و پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
• از بنیان‌گذاران سازمان میراث فرهنگی کشور. تهیه پیش‌نویس اساسنامه و لایحه قانونی تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور.
• از بنیان‌گذاران مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی.
• دبیر علمی دومین همایش معماری مسجد، دانشگاه هنر.
• دبیر علمی کمیته معماری وشهرسازی، دومین همایش ملی بنیاد ایران شناسی.
• حضور فعال در مجامع علمی فرهنگی و شوراهای تخصصی در سطح ملی و بین‌المللی.

فعالیت‌های کارشناسی بین‌المللی

• ۱۹۷۵: مطالعه و ارائه گزارش علمی در ارتباط با سه شهر اسلامی اندونزی (منطقه حفاظت شده تاریخی کدوس، دماک و چریبون) - سازمان علمی فرهنگی تربیتی آموزشی، یونسکو،
• ۲۰۰۲: ارزیابی و کارشناسی شهر سمرقند ازبکستان برای ثبت در فهرست میراث جهانی - ICOMOS (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی وابسته به یونسکو).
• ۲۰۰۳: ارزیابی و کارشناسی مجموعه فرهنگی تاریخی احمد یسوی در ترکستان قزاقستان - ICOMOS (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی وابسته به یونسکو)، (در رابطه با این مأموریت، علاوه برگزارش تهیه شده، مقاله‌ای نیز به چاپ رسیده‌است.

فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی

• ۱۳۷۳: مدرس و مؤسس رشته کارشناسی مرمت و احیای بناهای تاریخی در مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی.
• ۱۳۸۶–۱۳۵۵: تدریس در رشته‌های معماری، مرمت در دوره‌های کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، هنر اصفهان، شهید باهنر کرمان، علم و صنعت دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
• ۱۳۸۶–۱۳۵۵: استاد راهنما و مشاور رساله‌های نهایی دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا به تعداد ۱۳۰ رساله در رشته‌های معماری، مرمت، پژوهش هنر و باستانشناسی.
• ۱۳۵۶: از بنیان‌گذاران نخستین دانشکده مرمت بناها و بافت‌های تاریخی (پردیس اصفهان) در دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه فارابی پردیس اصفهان ( تغییر نام یافته به دانشگاه هنر اصفهان کنونی.)
• عضو هیئت علمی مدعو دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه تهران (تدریس در دوره کارشناسی ارشد و دکترا).
• عضو هیئت علمی مدعو دانشکده معماری، دانشگاه هنر اصفهان.
• عضوهیئت علمی مدعو دانشکده معماری وشهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران.
• عضو هیئت علمی نیمه وقت دانشکده هنر و معماری، کارشناسی ارشد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
• همکاری با دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی در تنظیم و تدوین دروس رشته کارشناسی ارشد تاریخ معماری و شهرسازی ایران.
• عضو هیئت علمی مجله علمی پژوهشی مجله هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
• عضو هیئت علمی مجله علمی پژوهشی معماری و شهرسازی صُفّه، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.

عضویت در مجامع

• ۱۳۸۶–۱۳۷۹: عضو هیئت مؤسس و رئیس مؤسسه فرهنگی ایکوموس ایران، وابسته به شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها، وابسته به یونسکو.
• ۱۳۸۶–۱۳۸۰: عضو پیوسته فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
• ۱۳۸۲: عضو کمیته علمی کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت از معماری خشتی یزد.
• عضو کمیته معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
• عضو شورای فنی سازمان میراث فرهنگی کشور.
• عضو هیئت داوری مسابقات بزرگ و ملی معماری مانند طراحی کتابخانه ملی ایران، طراحی مجموعه فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران و غیره.
• عضو افتخاری آکادمی معماری کشورهای شرقی.
• عضو کمیته راهبردی پژوهش و حفاظت ارگ تاریخی بم.
• عضو کمیته راهبردی پژوهش و حفاظت قلعه الموت.

تدوین و تألیف جزوات درسی

• ۱۳۶۶: سالم‌سازی محیط مرطوب برای درس تکنولوژی مرمت.
• ۱۳۶۷: اخلاق در مرمت برای درس طرح مرمت بنا.
• ۱۳۷۰: تجربیات پژوهش، حفاظت و مرمت در ایران برای درس قوانین و تشکیلات.
• ۱۳۷۹: میراث فرهنگی و توسعه حفاظت به مفهوم تعمیر و حقیقت اقتصادی برای درس طرح مرمت و بافت.
• ۱۳۸۰: آموزش مرمت بناهای تاریخی برای معماران و مرمت گران برای درس طرح مرمت بناها و بافت‌های تاریخی.
• ۱۳۸۱: سیر تحول سازه در معماری ایران برای درس تکنولوژی مرمت و تاریخ معماری.
• جزوه درسی تهیه طرح مرمت بناها و مجموعه‌ها.

افتخارات

کلاس کارشناسی ارشد باقر شیرازی

• ۱۹۸۰: برنده جایزه بین‌المللی Award for Architecture به خاطر ارائه و اجرای طرح مرمت، حفظ و احیاء بناهای تاریخی چهل ستون، عالی قاپو و هشت بهشت در شهر اصفهان. در این پروژه، شیرازی به عنوان طراح و مدیر پروژه در سازمان ملی حفاظت آثار باستانی با مؤسسه شرق‌شناسی ایتالیا IsMEO) (Italian Institute for Middle East and Far East- به سرپرستی Eugenio Galdieri همکاری داشتند. این جایزه، به خاطر کار حفاظتی دقیق و گستردهٔ صورت گرفته و گزارش‌های پژوهشی منتشر شده به مجریان آن اعطا گردید. نتایج این پروژه، باعث گسترش بدنه دانش معماری از معماری اسلامی شد و کارشناسان و هنرمندان آموزش دیده در این پروژه، در سالیان بعد، از تجارب کسب شده خود در مرمت و احیای بناهای متعددی در اصفهان و سایر شهرهای ایران بهره بردند.
• ۱۳۸۶–۱۳۷۹: دریافت چندین تقدیرنامه از دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان استاد نمونه، وزارت مسکن و شهرسازی، بنیاد ایران شناسی، فرهنگستان هنر و غیره.
• ۱۳۸۰: چهره ماندگار عرصه معماری، مرمت و حفظ آثار تاریخی، همایش چهره‌های ماندگار.
• ۱۳۸۲: برنده جایزه تشویقی کتاب سال ایران برای ترجمه کتاب معماری اسلامی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• ۱۳۸۲: بازنشسته برگزیده ملی از سوی ریاست جمهوری اسلامی ایران.
• ۱۳۸۲: خادم برگزیده میراث فرهنگی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• ۱۳۸۲: خادم برگزیده میراث فرهنگی از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور.
• ۱۳۸۳: لوح تقدیر از سوی انجمن صنفی معماران اصفهان.
• ۱۳۸۶: لوح تقدیر در حوزه معماری و مرمت آثار باستانی از دومین همایش اخلاق و نیایش در آینه هنر و پژوهش.
• استاد برگزیده سال از سوی دانشگاه آزاد اسلامی.
• لوح تقدیر به مناسبت همکاری در همایش ملی بنیاد ایران شناسی.
• لوح تقدیر به عنوان خادم برگزیده میراث فرهنگی.

منابع

وب‌گاه رسمی

متن گفتگوی باقر شیرازی در برنامه تلویزیونی دیدار با فرزانگان (شبکه چهارم صداوسیما)

فصلنامه خبری و آموزشی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی

زندگی‌نامه دکتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، مرمت: فصلنامه خبری و آموزشی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی، پاییز ۱۳۸۶.

پیوند به بیرون

وب‌گاه رسمی

صدای باقر شیرازی

فیلم کلاس کارشناسی ارشد دکتر شیرازی