ام کلثوم (خواننده)
فاطمه البلتاجی با نام هنری اُمّ کُلثوم (حدود ۳۱ دسامبر ۱۸۹۸ – ۳ فوریهٔ ۱۹۷۵) خوانندهٔ اهل مصر و از محبوب‌ترین خوانندگان زن در جهان عرب بود. آلبوم‌های موسیقی او هنوز جزو پرفروش‌ترین‌ها هستند. او در میان عرب‌ها به لقب «ستارهٔ خاور»[۱] و «بانوی آواز عرب»[۲] شهرت یافته است.
ام کلثوم فاطمه البلتاجی | |
|---|---|
 ام کلثوم در حال اجرا در کنسرت | |
| زادهٔ | ۳۱ دسامبر ۱۸۹۸ |
| درگذشت | ۳ فوریهٔ ۱۹۷۵ (۷۶ سال) |
| علت مرگ | بر اثر ورم کلیه |
| ملیت |  مصری |
| دیگر نام‌ها | فاطمة ابراهیم البَلتاجی |
| شهروندی | مصری |
| پیشه(ها) | خواننده، بازیگر |
| سال‌های فعالیت | ۱۹۲۴–۱۹۷۳ |
| سبک | موسیقی مصری و کلاسیک |
| همسر | حسین سعدون عفراوی |
| والدین | ابراهیم البلتاجی و فاطمه الملیجی |
| جوایز | نشان فضیلت ۱۹۴۴ |
ام کلثوم به دلیل آواز و سبک منحصربه‌فردش شناخته شده بود. بیش از هشتاد میلیون نسخه از ترانه‌های‌های ضبط‌شدهٔ او در جهان فروش رفته است که وی را بین خوانندگان خاورمیانه متمایز می‌کند.[۳] ام‌کلثوم یک نماد ملی برای مصر به‌شمار می‌رفت، چنانچه این خواننده را «صدای مصر»[۴] و «هرم چهارم مصر»[۵] لقب دادند.
زندگی شخصی
ویرایش
ام کلثوم در خانواده‌ای مذهبی زاده شد. پدرش، ابراهیم البلتاجی، امام و مؤذن روستای محل تولدش و مادرش، فاطمه الملیجی، نیز خانه‌دار بود.[۶] وی در روستای طمای الزهایره از توابع شهر سنبلاوین واقع در استان دقهلیه در نزدیکی دلتای نیل زاده شد.[۶] تاریخ تولد دقیق وی به علت اینکه در آن زمان به‌طور سراسری تولد ثبت نمی‌شد، مشخص نیست اما برخی منابع ادعا می‌کنند وی در ۳۱ دسامبر ۱۸۹۸، ۳۱ دسامبر ۱۹۰۴ یا ۴ می ۱۹۰۴ زاده شده است.
ام کلثوم با گوش دادن به آموزش آواز توسط پدرش به برادر بزرگش، خالد، آواز خواندن را فراگرفت. وی از همان سال‌های جوانی استعدادی شگرف در خوانندگی از خود نشان داد و همچنین تلاوت قرآن را از پدرش آموخت و بنا به برخی روایات، تمام آن را از برکرد.[۶]
در ۱۲ سالگی‌اش با توجه به توانایی او پدرش به وی پیشنهاد کرد که به گروه خانوادگی‌شان بپیوندد و از آن پس به‌عنوان خوانندهٔ پشتیبان تنها آنچه بقیه می‌خواندند را تکرار می‌کرد.[۷] او به توصیهٔ پدرش در مراسم‌ها به شکل پسرهای بادیه‌نشین لباس می‌پوشید تا از حساسیت به خواندن یک دختر جلوگیری کند.[۷]
در ۱۶ سالگی‌اش مورد توجه ابوالعلاء محمد که از مشهورترین خوانندگان وقت بود قرار گرفت و وی به ام کلثوم رپرتوارهای عربی کلاسیک را آموخت. چند سال بعد، عودنواز مشهور زکریا احمد را ملاقات کرد که او را به قاهره دعوت کرد.
ام کلثوم در سال‌های ابتدایی دههٔ ۲۰ میلادی چندین بار از قاهره دیدن کرده بود، اما اقامت همیشگی خود در آن شهر را تا ۱۹۲۳ به تعویق انداخت.
او چندین بار به مناسبت‌های مختلف به خانهٔ امین المهدی که به او اصول اولیهٔ موسیقی و عودنوازی را آموخت دعوت شد. وی همچنین دوستی نزدیک با دختر امین، روحی المهدی، داشت چنانچه به نزدیک‌ترین دوستش تبدیل شد تا آنجا که علیرغم میلش به عدم حضور در مجامع عمومی جز در صحنه، در مراسم عروسی دختر روحی شرکت کرد.
در سال‌های اولیه فعالیتش با دو رقیب جدی یعنی منیره المهدیه و فتحیه الاحمد که صداهایی شبیه داشتند روبه‌رو شد. دوست المهدی، که به‌عنوان ویراستار در المصر کار می‌کرد، چندین بار به ام کلثوم پیشنهاد کرد که باید با یکی از مهمانانی که مکرراً به دیدار خانواده‌اش می‌رفت ازدواج کند، تا جایی که پدرش تصمیم گرفت به همراه خانواده‌اش به روستایی که از آن آمدند برگردد. پدر وی تنها با اصرار و دلایل قانع‌کنندهٔ المهدی از تصمیمش بازگشت.[۸] به دنبال این قضایا ام کلثوم بیانیه‌ای عمومی مبنی بر اینکه دیگر هیچ دیداری در خانه‌اش را نمی‌پذیرد، منتشر کرد.[۸]
در سال ۱۹۲۳ با اودئون ریکوردز قراردادی بست که به ازای هر ضبط در سال ۱۹۲۶، از تمام هنرمندان مصری مبلغ بیشتری به او می‌پرداخت.[۹]
زندگی حرفه‌ای
ویرایشامین المهدی از حضور او در محافل فرهنگی قاهره استقبال می‌کرد. در ۱۹۲۴، با احمد رامی،[۱۰] شاعر مشهور مصری که بعدها ۱۳۷ ترانه برای او نوشت، آشنا شد. احمد رامی، ام کلثوم را با ادبیات فرانسه آشنا کرد و همو بود که ادبیات عربی و نقد ادبی را به او آموخت. در سال ۱۹۲۶ او اودئون ریکوردز را ترک کرد و قراردادی با گرامافون ریکوردز که دو برابر به علاوهٔ ۱۰۰۰۰ دلار سالیانه به او می‌پرداخت، بست.[۹] ام کلثوم دقت زیادی داشت تا وجه عمومیش حفظ شود و همین به جذابیت او بین مردم می‌افزود. وی همچنین با محمد القصبجی، عودنواز و آهنگساز مشهور آشنا شد که او را به کاخ تئاتر عربی معرفی کرد و همان‌جا بود که نخستین موفقیت جدی عمومی خود را کسب کرد. از جمله موسیقی‌دان‌های دیگری که روی او تأثیر داشتند، می‌توان به داود حسنی و ابوالعلاء محمد اشاره کرد. ابوالعلاء به او کنترل صدا و انواعی از تواشیح را آموزش داد.[۱۱]
در سال ۱۹۳۲ شهرت او به‌عنوان خواننده از طریق فروش ضبط‌هایش افزایش یافت، چنانچه تور بزرگی را در خاورمیانه و شمال آفریقا آغاز و در شهرهای مهمی چون دمشق، بغداد، بیروت، رباط، تونس و طرابلس برنامه اجرا کرد.
در سال ۱۹۳۴ او برای افتتاح رادیو قاهره برنامه خواند. از آن پس او به مدت ۴۰ سال در هر پنجشنبه اول ماه کنسرت برگزار می‌کرد.[۷] گفته می‌شود شهرت روزافزون او چنان بالا گرفت که خاندان سلطنتی مصر از او برای شرکت در محافل خصوصی دعوت کرده و خود در کنسرت‌های او شرکت می‌کردند.
در ۱۹۴۴ فاروق اول، پادشاه وقت مصر به او بالاترین نشان فضیلت یعنی نشان کمال را داد، نشانی که تنها به خانواده سلطنتی و سیاستمداران تعلق می‌گرفت.[۱۲]
علیرغم این جایزه، خاندان سلطنتی قاطعانه با ازدواج او با عموی شاه مخالفت می‌کردند و این موضوع غرور او را جریحه‌دار کرد. همین اتفاق عاملی بود که به درخواست لژیون مصر مبنی بر خواندن یک ترانهٔ خاص در هنگامهٔ محاصرهٔ الفالوجة توسط اسرائیلی‌ها طی نخستین جنگ اعراب و اسرائیل پاسخ مثبت بدهد. در طی همین محاصره افرادی مانند جمال عبدالناصر که در انقلاب بدون خونریزی علیه خاندان سلطنتی مصر شرکت کردند، حضور داشتند.
در پی انقلاب، به دلیل آنکه او برای خاندان سلطنتی خوانده بود، انجمن موسیقی‌دانان مصر عضویت او را ملغی کردند، هنگامی که قضیهٔ ممنوعیت اجرای ترانه‌های او در رادیو به گوش جمال عبدالناصر رسید، او گفت: آیا آن‌ها دیوانه شده‌اند؟ می‌خواهند مصر علیه ما بشود؟[۱۳] و پس از آن مجدداً برنامه‌های ام‌کلثوم در رادیو پخش شدند.[۱۴]
برخی ادعا می‌کنند که عبدالناصر از شهرت ام‌کلثوم برای پیش‌برد اهداف سیاسی‌اش بهره می‌برده. به‌طور مثال سخنرانی‌های وی و سایر پیام‌های دولتی به‌طور مکرر پس از اجرای ام‌کلثوم پخش می‌شدند. همچنین ام‌کلثوم نیز ترانه‌های زیادی چون بعد صبر المطال و سیدالرییس در مدح جمال عبدالناصر می‌خواند.
یکی از ترانه‌های ملی‌گرایانهٔ وی به نام والله زمان یا سلاحی که طی جنگ کانال سوئز آن را خواند، بعدها به عنوان سرود ملی جمهوری متحد عربی و پس از آن تا سال ۱۹۷۹ در مصر برگزیده شد، تا آنکه انور سادات طی صلح با اسرائیل آن را تغییر داد.[۱۵][۱۶]
ام‌کلثوم همچنین به دلیل کوشش‌های مستمر خود در حمایت از تلاش‌های جنگی کشورش در مقابل اسرائیل مشهور بود.[۱۲] او در طی بیش از نیم قرن فعالیت هنری‌اش دست‌کم یک کنسرت در ماه داشت و مشهور است کنسرت‌های او حتی شلوغ‌ترین شهرها را هم خلوت می‌کرد، چراکه مردم برای شنیدن کنسرتش به خانه‌هایشان هجوم می‌بردند.[۱۷][۱۸]
ترانه‌های وی عموماً به موضوعاتی چون عشق، اشتیاق و از دست دادن می‌پردازند. به‌طور معمول کنسرت‌های او شامل دو یا سه آهنگ که طی سه تا چهار ساعت اجرا می‌شدند، می‌شود. علاوه بر این از او ترانه‌های مذهبی چون ولد الهدی و نهج البرده در ستایش محمد هم بر جای مانده.
به زبان دیگر می‌توان این اجراها را یادآور ساختار اپرای غرب دانست که شامل قسمت‌های طولانی آوازی است که به‌وسیله بخش‌های کوتاه ارکسترنوازی به هم متصل شده‌اند، با این حال وی تحت تأثیر اپرا نبود و سبکی متفاوت را دنبال می‌کرد.
در طول دهه ۳۰ میلادی او سبکی مخصوص به خود را در پیش گرفت. ترانه‌های مطبوع، صدای توانمند و تازه آموزش‌دیده و همچنین با سبک موسیقی عاشقانه و جدید، توده‌های مختلف مردم مصر را تغذیه می‌کرد. او به‌طور گسترده با شاعر معروف احمد رامی و آهنگساز محبوب محمد القصبجی که ترانه‌هایش شامل سازهای اروپایی چون ویولن‌سل و کنترباس بود، همکاری می‌کرد.
ام‌کلثوم در سال ۱۹۳۶ در نخستین فیلمش به نام وداد بازی کرد. او در پنج فیلم دیگر نیز ایفای نقش کرد که چهارتا از آن‌ها ساختهٔ احمد بدرخان بودند. شناخته‌شده‌ترین فیلم‌های وی سلامه و فاطما هستند.[۱۹]
دوران طلایی
ویرایش
سمت و سوی ترانه‌های ام کلثوم در دههٔ ۴۰ میلادی و ابتدای ۵۰ میلادی و همچنین شیوهٔ اجرای پختهٔ او سبب شد، که از این دوران به عنوان عصر طلایی ام کلثوم یاد شود.
با توجه به تغییر سلیقه و انتظارهای مردم و همچنین گرایش‌های جدید هنری خود در اوایل دههٔ چهل میلادی، او ترانه‌هایی از آهنگساز زکریا احمد و بیرم التونسی که شعرهایی محاوره‌ای که با استفاده از عناصر بومی مصر می‌سرود، می‌خواند.
این گرایش‌های جدید وی، نشان از آن داشت که وی خواندن ترانه‌های مدرن عاشقانه در دههٔ ۳۰ را کنار گذاشته بود، چنانچه آخرین همکاری ام کلثوم با قصبجی که این جریان را عمدتاً خودش رهبری می‌کرد در سال ۱۹۴۱ و ترانه‌ای به نام رق الحبیب بود که اتفاقاً از محبوب‌ترین، پیچیده‌ترین و با کیفیت‌ترین ترانه‌های ام کلثوم شد. دلایل دیگر این جدایی چندان روشن نیست. گمانه زنی می‌شود که این قطع همکاری تا حدی به دلیل شکست فیلم آیدا بود، که در آن ام کلثوم بیشتر کارهای قصبجی از جمله اولین قسمت اپرای آن را خواند. همچنبن قصبجی تا ۱۹۴۴ و زمان مرگ اسمهان الاطرش، خوانندهٔ سوری که به مصر مهاجرت کرده بود و رقیب جدی ام کلثوم به‌شمار می‌رفت، ترانه‌های زیادی را برایش نوشت.
در آن زمان همچنین ام کلثوم همکاریش را با آهنگساز جوان‌تر یعنی ریاض سنباطی که چند سال قبل به تیم هنری او پیوسته بود را به‌طور قابل توجهی افزایش داد.
سنباطی خود در سال‌های اولیه فعالیتش تحت تأثیر قصبجی بود و ترانه‌هایش عمدتاً غنایی بودند که بیشتر مورد پسند طرفداران سیده قرار گرفتند. نتیجهٔ همکاری با شعر و ترانهٔ رامی و سنباطی و همچنین تونسی و احمد، خلق آثاری شد که جذابیتی ماندگار برای مردم مصر داشت. ام کلثوم برخلاف انتظار همگان، در سال ۱۹۴۶ یک شعر مذهبی در سبک عربی کلاسیک را خواند.[۲۰] ترانهٔ از قلب من بپرس با شعر احمد شوقی و آهنگ سنباطی، موفقیتی ناگهانی را برای او به ارمغان آورد و بار دیگر او را به سال‌های نخست خوانندگی‌اش نزدیک کرد. اشعار مشابه و زیاد دیگری با شعر شوقی و آهنگ سنباطی خواند، از جمله ولد الهدی که در ستایش محمد بن عبدالله در ۱۹۴۹ آن را خواند. در اوج دوران حرفه‌ای ام کلثوم در ۱۹۵۰، او رباعیات خیام را که توسط احمد رامی برگردانده شده و سنباطی آهنگسازی‌اش را کرده بود خواند. رامی این کار را نقطهٔ کمال خود می‌دانست. این رباعی‌ها به حماسه و فداکاری می‌پرداختند. ابراهیم ناجی یکی از اشعارش به نام الاطلال (ویرانه‌ها) را برای ام کلثوم مقداری اصلاح کرد و با آهنگسازی سنباطی، سیده در سال ۱۹۶۶ آن را خواند. این ترانه نقطهٔ اوج ام کلثوم تلقی می‌شود.[۲۱]
از آنجا که با افزایش سن، توانایی‌های آوازی او کاهش یافته بود، می‌توان این آهنگ را آخرین نمونهٔ موسیقی عربی کلاسیک دانست، در زمانی که حتی خود ام کلثوم، خواندن قطعاتی تحت تأثیر موسیقی غربی که توسط محمد عبدالوهاب ساخته شد، شروع کرده بود.
مدت زمانِ اجرای آهنگ‌های ام کلثوم ثابت نبود، چرا که به درخواست تماشاگران و شنوندگان، گاه بعضی قسمت‌ها را چندین مرتبه تکرار می‌کرد به طوری که طی ۵ ساعت کنسرت تنها ۳ آهنگ می‌خواند.[۲۲]به‌طور مثال اجرای زندهٔ یکی از ترانه‌هایش به نام یا ظلمنی از ۴۵ تا ۹۰ دقیقه اجرایش طول می‌کشید. این قضیه رابطهٔ همیشگی و پویای بین خواننده و طرفدارانش را نشان می‌داد.
یکی از تکنیک‌های مورد استفاده‌اش، بداهه‌خوانی بود که در موسیقی قدیمی عربی کلاسیک بسیار کاربرد داشت بود، هرچند که با افزایش سن و غربی‌تر شدن موسیقی‌ها این تکنیک را کمتر و کمتر استفاده می‌کرد. در این تکنیک، خواننده به دفعات یک خط یا بخش را به دفعات با توجه به احساسات و متن و شدت بخشیدن به بخش‌های احساسی اجرا می‌کرد تا آنجا که تماشاگران و شنوندگان را به وجد می‌آورد، که در موسیقی عربی به آن طرب می‌گویند.[۲۳] کنسرت‌های او از همواره از پنجشنبه ساعت ۹:۳۰ شب تا ساعات اولیهٔ جمعه پخش می‌شدند.[۲۴]خلاقیت خودجوش و بداهه ام کلثوم به عنوان یک خواننده وقتی چشمگیر تر می‌شود که با شنیدن چند اجرای کاملاً متفاوت از یک آهنگ در یک بازهٔ ۵ ساله، تجربه‌ای متفاوت و منحصربه فرد را به شنونده می‌دهد. این رابطهٔ قوی و منحصربه فرد برای هر شنونده، از دلایل موفقیت ام کلثوم به عنوان هنرمند به‌شمار می‌رود.[۲۵][۲۶]
در حدود سال ۱۹۶۵ او همکاریش با محمد عبدالوهاب را آغاز کرد که نخستین ترانه‌ای که برای سیده ساخت، انت عمری (تو عمر من هستی) نام داشت. ترانه‌های او در ۱۹۶۷ و پس از شکست مصر در جنگ ۶ روزه، بیش از پیش دارای حالت درون‌گرایانه و واکاوی روح و احساسات افراد، شدند چنانچه هنگام خواندن آهنگ شکوه که لحنی تأملی داشت، بسیاری از ژنرال‌های مصری حاضر در کنسرت اشک می‌ریختند.
به دنبال تأسیس امارات متحده عربی در سال ۱۹۷۱ با دعوت زاید بن سلطان آل نهیان، نخستین حاکم این کشور، چندین کنسرت برای نکوداشت این رویداد، اجرا کرد.[۲۷]
ام کلثوم همچنین در این دوران با آهنگسازان دیگری چون محمد الموجی، سید مکاوی و بلیغ حمدی همکاری داشت.
صدا
ویرایشصدای ام‌کلثوم در بین صداهای کنترآلتو طبقه‌بندی می‌شود.[۲۸] این صدا بم‌ترین صدای خوانندگان زن است.[۲۹]
او مشهور به بداهه‌خوانی بود چنانچه مشهور است که هیچ‌گاه دوبار یک خط را به یک شکل نمی‌خواند.[۷] ام‌کلثوم از پس از اقامت در قاهره تا ۱۹۲۷ شاگرد ابوالعلاء بود و وی همیشه توصیه می‌کرد که صدایش را با معنا و ملودی سنتی عربی سازگار کند.[۳۰]
ترانه‌های مشهور
ویرایش| Song | Date | Music | Lyrics |
| El Awela fel Gharam | ۱۹۴۴ | Zakaria Ahmad | Bayram al-Tunisi |
| Salou Qalbi | ۱۹۴۶ | Riad al Sanbati | Ahmad Shawqi |
| Al Nil | ۱۹۴۹ | Riad al Sanbati | Ahmad Shawqi |
| Arouh Lemin | ۱۹۵۸ | Riad al Sanbati | Abdel Menhem Al Sbaey |
| Siret el Hobb | ۱۹۶۴ | Baligh Hamdi | Morsi Jamil Aziz |
| Inta Omri | ۱۹۶۴ | Mohamad Abdel Wahab | Ahmad Shafeeq Kamel |
| Amal Hayati | ۱۹۶۵ | Mohamad Abdel Wahab | Ahmad Shafiq Kamel |
| Al-Atlal | ۱۹۶۶ | Riad al Sanbati | Ibrahim Naji |
| Alf Leila w Leila | ۱۹۶۹ | Baligh Hamdi | Morsi Jamil Aziz |
| Arak Assey al Damaa | Riad al Sanbati | Abu Firas al-Hamdani |
مرگ
ویرایش
نشانه‌های بیماری جسمی ام کلثوم که از اوایل دهه ۳۰ ظهور کرده بود؛ هر چند سال یکبار رو به وخامت می‌گذاشت. در اواخر تابستان ۱۹۳۷ او به شدت درگیر بیماری کبد و کیسه صفرا شد. پزشکان متخصص آن زمان توصیه کردند برای درمان بهتر به کشورهای سفر کند که دارای آب‌های معدنی باشند. در تابستان همان سال ام کلثوم یک ماه را در واشینگتن گذراند و پس از بهبودی به مصر بازگشت.
او دربارهٔ این روزها گفته است:(مجبور بودم به دلیل بیماری؛ رژیم غذایی سختی را رعایت کنم و خوردن خیلی از غذاها برایم ممنوع شده بود) این بیماری اما با وجود تمام رسیدگی‌های پزشکی هرگز کاملاً بهبود نیافت.
ام کلثوم نهایتاً در ۳ فوریه ۱۹۷۵ در سن ۷۶ سالگی بر اثر ورم کلیه درگذشت. مراسم تشییع جنازهٔ او با شرکت بیش از ۴ میلیون نفر از شلوغ‌ترین مراسم‌های تشییع جنازهٔ غیر سیاسی در جهان است.[۳۲]
وی در مقبرهٔ از پیش تعیین شده در گورستان امام شافعی به خاک سپرده شد.[۳۳]
جستارهای وابسته
ویرایشپانویس
ویرایش
- ↑ به عربی: كَوكَب الشّرق
- ↑ به عربی: سيّدة غِناءِالعربي
- ↑ https://en.wiki.x.io/wiki/Umm_Kulthum#cite_note-4
- ↑ Umm Kulthum: A Voice Like Egypt.
- ↑ "Umm Kulthoum, the fourth pyramid". 2008.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ "The Quietus | Features | Electro Chaabi | Umm Kulthum: Queen Of The Nile". The Quietus (به انگلیسی). Retrieved 2021-02-04.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ "'She exists out of time': Umm Kulthum, Arab music's eternal star". the Guardian (به انگلیسی). 2020-02-28. Retrieved 2021-02-04.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Danielson, Virginia (10 November 2008), p.64
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Danielson, Virginia (10 November 2008), pp.54–55
- ↑ Danielson, Virginia (10 November 2008), p.56
- ↑ Danielson, Virginia (10 November 2008), pp.56–57
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ "Egypt's Umm Kulthum hologram concerts to take place at the Abdeen Palace on November 20,21". EgyptToday. 2020-11-14. Retrieved 2021-02-04.
- ↑ Umm Kulthum: A Voice Like Egypt. Dir. Michal Goldman. Narr. Omar Sharif. Arab Film Distribution, 1996.
- ↑ "In search of Umm Kulthum's grave: where the lady rests". The National (به انگلیسی). 2019-08-04. Retrieved 2021-02-18.
- ↑ Danielson, Virginia (10 November 2008). "The Voice of Egypt": Umm Kulthum, Arabic Song, and Egyptian Society in the Twentieth Century. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-13608-0 – via Google Books.
- ↑ "Umm Kulthum – Egyptian musician – Britannica.com". 5 June 2016. Archived from the original on 5 June 2016.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) - ↑ "Umm Kulthum: 'The Lady' Of Cairo". NPR.org (به انگلیسی). Retrieved 2021-02-04.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام:1وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ "Biography | Umm Kulthum". albustanseeds.org. Archived from the original on 16 January 2021. Retrieved 2021-02-18.
- ↑ Danielson, Virginia (1996). "Listening to Umm Kulthūm". Middle East Studies Association Bulletin. 30 (2): 170–173. doi:10.1017/S0026318400033976. ISSN 0026-3184. JSTOR 23061883.
- ↑ Danielson, Virginia (1996). "Listening to Umm Kulthūm". Middle East Studies Association Bulletin. 30 (2): 170–173. doi:10.1017/S0026318400033976. ISSN 0026-3184. JSTOR 23061883.
- ↑ "'She exists out of time': Umm Kulthum, Arab music's eternal star". the Guardian (به انگلیسی). 2020-02-28. Retrieved 2021-02-04.
- ↑ "'She exists out of time': Umm Kulthum, Arab music's eternal star". the Guardian (به انگلیسی). 2020-02-28. Retrieved 2021-02-04.
- ↑ Danielson, Virginia (1996). "Listening to Umm Kulthūm". Middle East Studies Association Bulletin. 30 (2): 170–173. doi:10.1017/S0026318400033976. ISSN 0026-3184. JSTOR 23061883.
- ↑ "Lettre à un ami arabe". 7 June 2017. Archived from the original on 7 June 2017.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) - ↑ Chouraqui, André (6 August 1972). -9780870231087 Letter to an Arab Friend. University of Massachusetts Press. p. -9780870231087/page/239 239 – via Internet Archive.
Zionists and you will win.
{{cite book}}: Check|url=value (help) - ↑ "Umm Kulthum brought back to life in unique Dubai 3D concert treatment". The DAIMANI Journal (به انگلیسی). 2020-08-07. Retrieved 2021-02-18.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۰.
- ↑ "Umm Kulthum". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-08-09.
- ↑ Danielson, Virginia (10 November 2008), p.57
- ↑ Damien، Fares (۲۰۱۶-۱۰-۰۳). «Top 10 Essential Umm Kulthum Songs». Project Revolver (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۱۸.
- ↑ «Kumbh together». The Economist. ۲۰۱۳-۰۱-۱۵. شاپا 0013-0613. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۱۸.
- ↑ Al-awsat, Asharq. "Middle-east Arab News Opinion". eng-archive.aawsat.com (به اوکراینی). Retrieved 2021-08-18.
منابع
ویرایش- ویکی‌پدیای عربی.
- کتاب أم کلثوم، معجزة الغناء العربی، تألیف رتیبة الحفنی، دارالشروق (ISBN 977-01-5313-3)
- «أم کلثوم» در گاهنامهٔ تحت‌الکوبری به قلم محمد فوزی خلف.
- کتاب اولین پنجشنبه؛ مروری بر زندگی و آثار ام کلثوم؛ محسن بوالحسنی؛ بوتیمار
