مناقشه‌ها سر ثبت جهانی میراث در یونسکو
در درستی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد. |
ادعاهای دیگران دربارهٔ میراث فرهنگی، معنوی و طبیعی ایران پس از آغاز ثبت میراث فرهنگی و طبیعی در یونسکو آغاز شد و تاکنون مناقشه‌های فراوانی از جمله بین ایران و کشورهای همسایه رخ داد. معمولاً کشورهایی که پیش از این بخشی از ایران به حساب می‌آمدند اکنون نسبت به میراث ایرانی مدعی هستند.[۱]
طی دهه‌های پایانی سده بیستم میلادی و دهه‌های نخستین سده ۲۱ میلادی به‌ویژه پس از آغاز به ثبتِ میراث فرهنگی و معنوی بشر توسط یونسکو (سال ۲۰۰۶ میلادی)، جمهوری اسلامی ایران مدعی است که میراث فرهنگی و معنوی آن توسط کشورهای همسایه، مخصوصاً جمهوری آذربایجان، مصادره شده و در بعضی موارد دولت ایران درخواست پیگیری و بازبینی کرده است.[۲]
سازمان میراث فرهنگی ایران در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۲ اعلام کرد. هر کشور در سال فقط حق دارد یک میراث ملی را در سازمان یونسکو به ثبت برساند و چون تعداد میراث (آثار و بناهای تاریخی) ایران خیلی زیاد بوده برای ثبت آن به سال‌های متمادی نیاز است و ایران پیگیر مواردی که میراث مشترک‌اند خواهد بود و حق خود را برای ثبت این میراث محفوظ می‌داند.[۲] زمانی که کشوری محصولی را به نام خود ثبت می‌کند راه برای ثبت مشترک برای کشورهای دیگر بسته نمی‌شود.[۲] همچنین در آبان سال ۱۳۹۲، فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار وزارت میراث فرهنگی از تهیه فهرست میراث قابل مصادره توسط کشورهای همسایه و ارسال آن به یونسکو به عنوان اقدامی پیشگیرانه، در آینده نزدیک خبر داد.[۳] یوناتن بت‌کلیا نماینده اقلیت آشوری در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: «در یونسکو درخواست‌هایی که زودتر ارسال می‌شود؛ در اولویت قرار می‌گیرد و اگر کشوری بعد از درخواست اولیه نسبت به درخواست ارسالی یونسکو ادعایی داشته باشد به سختی می‌تواند آن ادعا را ثابت کند.»[۴] شماری از نمایندگان مجلس نهم معتقدند که سازمان میراث فرهنگی در قبال تأخیر در عملکرد و عدم ثبت این آثار، کوتاهی کرده است که این مطلب در صحن علنی مجلس هم مطرح شد. در پی این تذکرها رئیس سازمان میراث فرهنگی محمدعلی نجفی به دبیرکل یونسکو نامه‌ای نوشت مبنی بر متوقف کردن سیاست پارسی‌زدایی دولتِ جمهوری آذربایجان مانند حذف اشعار فارسی نظامی که بر روی مقبره وی به صورت کاشی‌کاری بودند، و خواستار رسیدگی فوری شد.[۵] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز در گزارشی با عنوان بررسی ثبت جهانی میراث فرهنگی ناملموس ایران توسط سایر کشورها (بررسی موردی ثبت میراث ناملموس «فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای» توسط کشور جمهوری آذربایجان) به بررسی موضوع ثبت میراث ناملموس کشور توسط سایر کشورها و به‌طور خاص کشور جمهوری آذربایجان پرداخت. در این گزارش که منجر به ارائه پیشنهادهای اجرایی شد پیشنهادهای اجرایی ذیل ارائه شد:
- لازم است تا جمهوری اسلامی ایران، فهرستی از تمامی میراث فرهنگی ناملموس زنده و در معرض خطر خود جمع‌آوری نماید و مستندهای مذکور را با عنوان فهرست میراث فرهنگی ناملموس جمهوری اسلامی ایران به‌صورت برخط و در قالب چند زبان زنده دنیا در اختیار عموم جهانیان و یونسکو قرار دهد.
- لازم است تا از ظرفیت مرکز مطالعاتی منطقه‌ای حفظ میراث فرهنگی ناملموس در آسیای میانه و غربی تحت نظارت یونسکو (گروه ۲) استفاده شود و با ایجاد اجماع بین کشورهای عضو، پیشنهادهای قابل اجرا برای برطرف‌سازی مسئله فوق در اختیار یونسکو قرار دهد.
- لازم است تا کشور با پرداخت حق عضویت به کنوانسیون و فعالیت اثرگذار نمایندگان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در جلسات، امکان مشارکت و اعمال نفوذ در فرایندهای اجرایی این کنوانسیون فراهم شود. اصلاح موادی از آیین‌نامه داخلی و دستورالعمل‌های فعلی یونسکو می‌تواند موضوع اهمیت دادن به اصالت و منوط کردن ثبت به نبود اختلافات فرهنگی و مرزی کشورها را مدنظر قرار دهد.[۶]
میراث معنوی و فرهنگی
ویرایش
جمهوری آذربایجان قصد دارد ورزش چوگان را به نام خود به ثبت رساند. دولت ایران هنوز حق ثبت و مشترک شدن این ورزش را برای خود محفوظ می‌داند. بیش از سه هزار سال است که در ایران بازی چوگان توسط پادشاهان و بزرگان این سرزمین برگزار می‌شود، داریوش کبیر در تخت جمشید بازی چوگان را برگزار می‌کرده است و میدان نقش جهان در اصفهان برای برگزاری بازی چوگان در پیشگاه شاهان صفوی طراحی شده است. در آثار شاعران بزرگی همچون فردوسی و رودکی به رواج این بازی در ایران بارها اشاره شده است.[۲][۷][۸]
ترکیه درخواست ثبت قهوه‌خانه را داده است و این در حالی است که طبق ادعای وزارت میراث فرهنگی ایران، اولین قهوه‌خانه‌ها در ایران در دورهٔ صفویان در زمان شاه تهماسب یکم در شهر قزوین تأسیس شده‌اند و در زمان شاه عباس بزرگ در شهر اصفهان گسترش یافتند.[۲]
کشور ارمنستان نان لواش را به عنوان میراث فرهنگی و معنوی کشورش در یونسکو ثبت کرد و ایران درخواست میراث مشترک داد.[۲][۹] نان لواش با نام، لِواش و لَباش در بیشتر نقاط ایران شهرت دارد و پخته می‌شود که از نان‌های سنتی کهن ایرانیان است. بنا بر منابع اطلاعات کتبی، دست کم ۸۰۰ سال است که فقط از رواج و شهرت عام آن در ایران می‌گذرد. نزاری قهستانی شاعر (۶۴۵–۷۲۰ هجری قمری) در یکی از اشعارش چنین می‌گوید:[۱۰]
| پوز خود را لویشه کردستم | تا طمع بگسلد ز قرص لواش |
موسیقی عاشیقلار توسط جمهوری آذربایجان در یونسکو به نام این کشور ثبت شد. این موسیقی در زمان شاه اسماعیل صفوی در ایران بنیان نهاده شد.[۱۱]
دولت امارات متحده عربی بادگیر را به عنوان نماد کشورهای عربی به عنوان تندیس مسابقهٔ معماری معرفی کرد و در تلاش برای ثبت این نماد به عنوان میراث معنوی و فرهنگی است و سازمان میراث فرهنگی ایران برای ثبت این نماد به عنوان اثر ایرانی در تلاش است و رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بیان کرد که ثبت این عنصر معماری به عنوان عنصر معماری ایرانی در اولویت نخستین این سازمان است.[۷]
- تار
تصویر سازهای ایرانی دف، کمانچه و تار بر روی اسکناس منات آذربایجان چاپ شده است. 
تصویر سازهای ایرانی دف، کمانچه و تار بر روی سکه گپیک آذربایجان نیز نقش بسته است. 
تمبر جمهوری آذربایجان با موضوع تار
هنر اجرای آذربایجانی تار (ساخت و نواختن آذربایجانی تار) بدون نام بردن از هنرمندان ایرانی و کشور ایران توسط جمهوری آذربایجان در یونسکو به ثبت رسید[۲][۱۲] داریوش پیرنیاکان به عنوان سخنگوی خانهٔ موسیقی ایران نسبت به چنین رویدادی اعتراض کرد و مقصر اصلی را نمایندهٔ یونسکو در ایران خواند و دربارهٔ عدم اعتراض ایران به ثبت این ساز به نام کشور آذربایجان در نشست پاریس اعتراض کرد.[۱۳]
جمهوری آذربایجان در پی آن است تا یلدا که یکی از آئین‌های باستانی و ملی ایران با قدمتی ۸ هزار ساله است را با نام خود ثبت کند.[۱۴]
به این دلیل این‌که خوانندگان موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی به زبان ترکی تکلم می‌کردند کشور جمهوری آذربایجان قصد ثبت موسیقی مقامی خراسان را داشت؛ که در پی دریافت نامه‌ای از یونسکو، ایران مدارک مورد نیاز را آماده کرد و آن را به ثبت رساند.[۱۵]
ترکیه به دنبال ثبت هنر خوشنویسی برای سال ۲۰۲۱ است. خط فارسی را دبیران ساسانی ۱۴۰۰ سال پیش از روی خط پهلوی برای فارسی نو و عربی اختراع کردند و در طول این سال‌ها ایران بزرگ‌ترین مرکز خوشنویسی جهان بوده است.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]
ترکیه در تلاش برای ثبت ساز تنبور ایرانی است.[۲۱][۲۲][۲۳]
هنر مینیاتور را کشورهای ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در فهرست جهانی یونسکو ثبت کردند. وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان که این کشور را «منشأ و زادگاه اصلی» هنر مینیاتور می‌داند نسبت به عدم ذکر نام افغانستان شکایت کرد.[۲۴]
ترکیه درصدد است تا حمام ایرانی را به عنوان حمام ترکی و به نام خود به ثبت برساند وآن را افتخاری برای خود کند.[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰]
میراث طبیعی
ویرایشدر ۲۱ تیر ۱۳۸۵ جمهوری آذربایجان درخواستی را مبنی بر ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی به یونسکو ارائه کرد. با بررسی کارشناسان این سازمان اعلام شد به دلیل این‌که سهم جمهوری آذربایجان تنها ۲۰ هزار هکتار در مقابل سهم ۲ میلیون هکتاری ایران از این جنگل متعلق به دوره ژوراسیک است، ثبت جهانی این اثر به تنهایی به نام آذربایجان ممکن نیست. پس از آن مقامات فرهنگی ایران پیشنهادی را به آذربایجان ارائه دادند مبنی بر ثبت مشترک این اثر طبیعی. تاکنون این امر به دلیل اختلافات دو طرف میسر نشده است. از جمله موارد اختلافی این است که علی‌رغم قوانین یونسکو مبنی بر ثبت اسامی کشورهای دارای آثار تاریخی و طبیعی مشترک به ترتیب حروف الفبا در اسناد مکتوب خود، ایران مخالف ثبت نام آذربایجان پیش از نام ایران در سند این اثر است؛ با این استدلال که سهم اندک آذربایجان از این جنگل نمی‌تواند قابل قیاس در مقایسه با سهم ایران باشد که بتوان صرفاً بر اساس حروف الفبا چیدمان متن سند را مشخص کرد.[۳۱]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ شیخ بهایی و توپ مروارید، سید محمد بهشتی
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ «ثبت میراث ایرانی به نام دیگری». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۶ اسفند ۱۳۹۲.
- ↑ «فهرست میراث قابل مصادره از سوی همسایه‌ها به یونسکو ارسال می‌شود». جوان آنلاین.
- ↑ بت‌کلیا انتقاد کرد: ثبت میراث معنوی کشورمان به نام دیگران در سایه غفلت مسئولان[پیوند مرده]
- ↑ میراث ایرانیان به نام دیگران
- ↑ «۱».[پیوند مرده]
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «ایران رؤیای شیوخ امارات را بر باد می‌دهد/ ثبت جهانی فناوری بادگیرها توسط ایران». فارس نیوز. دریافت‌شده در ۶ اسفند ۱۳۹۲.
- ↑ «اعتماد به نفس ضعیف در حفظ میراث کشور». مردمسالاری. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۸ فوریه ۲۰۱۴.
- ↑ «Lavash, the preparation, meaning and appearance of traditional bread as an expression of culture in Armenia». UNESCO. دریافت‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۷.
- ↑ «نگذارید سنگک و لواش به نام دیگران شود». ایسنا. ۲۰۱۴-۰۱-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۷.
- ↑ «عاشیقلار ایرانی هم به نام دیگران ثبت شد». عصر ایران. ۱۸ مهر ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۷.
- ↑ ««تار» ایرانی در حضور مسئولان وطنی به نام جمهوری آذربایجان ثبت شد!». تازنتک. ۲۱ آذر ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۷.
- ↑ «آیا ثبت تار در آذربایجان، "قرابت فرهنگی" بود؟». ایسنا. ۲۰۱۳-۰۱-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۷.
- ↑ «یلدا ایرانی است و مصادره نمی‌شود». باشگاه خبرنگاران.
- ↑ «حفاظت و احیای موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی ضروری است».
- ↑ «ثبت جهانی خوشنویسی به نام ترکیه، تلنگر بزرگی به جامعهٔ هنری ایران است». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۸-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۰.
- ↑ «هنر خوشنویسی به نام ترکیه ثبت جهانی می‌شود؟». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۰۶-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۰.
- ↑ «واکنش هنرمندان به ثبت جهانی خوشنویسی اسلامی به نام ترکیه و کشورهای عربی». خبرگزاری هنر ایران. ۲۰۲۳-۰۹-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۷.
- ↑ «خوشنویسی ایران از ترکیه نمی‌ترسد!». روزنامه تعادل. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۰.
- ↑ «به بهانه اقدام ترکیه در ثبت هنر خوشنویسی اسلامی در یونسکو؛ نقش عظیم ایرانیان در ظهور و بالندگی خوشنویسی اسلامی». فرهنگ امروز. ۲۰۲۰-۰۷-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۰.
- ↑ «تنبور در ترکیه ثبت ملی شد؟ | پس از ثبت مولانا در یونسکو به نام ترکیه حالا نوبت تنبور است؟». chamedanmag.com. ۲۰۲۰-۰۱-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۰.
- ↑ «فرمول کوتاه کردن دست ترکیه از «تنبور» ایرانی». خبرآنلاین. ۲۰۱۹-۱۲-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۰.
- ↑ «تلاش ترکیه برای ثبت جهانی یک ساز ایرانی». ایسنا. ۲۰۱۹-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۰.
- ↑ «افغانستان به ثبت هنر مینیاتور در یونسکو بدون نام این کشور اعتراض کرد». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۹.
- ↑ «ثبت گرمابه‌های ایرانی به نام ترکیه». ایمنا. ۲۰۱۷-۰۹-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
- ↑ «معرفی گرمابه پارسی یا حمام ترکی مجموعه باران مرودشت و شیراز». ای‌بوم. ۲۰۱۸-۱۲-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
- ↑ «عزم خراسان شمالی برای پیروزی در رقابت با ترکیه‌ای‌ها در ثبت حمام ایرانی». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۹-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
- ↑ «حمام ایرانی منبع درآمد ترکیه / آخرین نفس‌های گرمابه‌های پیر تهران». ایسنا. ۲۰۱۹-۰۳-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
- ↑ «گرمابه؛ به اسم ایرانی‌ها به کام غربی‌ها». فرادید. ۲۹ بهمن ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
- ↑ «از حمام ترکیه تا حمام اصفهان». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۸-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
- ↑ «یونسکو کار ایران را برای ثبت جهانی اثر دشوار کرد». ایسنا. ۲۰۱۳-۰۶-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۹-۱۷.