پروانه معصومی
سکینه کبودرآهنگی (۱۱ اسفند ۱۳۲۳ – ۶ آذر ۱۴۰۲) مشهور به پروانه معصومی، بازیگر اهل ایران بود. او تحصیلات خود را در دانشکدهٔ زبان‌های خارجی دانشگاه ملی ایران به پایان رساند. او نخستین بار در سال ۱۳۵۰ در فیلم بیتا نقش کوتاهی داشت و سال بعد در رگبار ساختهٔ بهرام بیضایی نقش اول زن را بازی کرد و تا فیلم کلاغ (۱۳۵۶) به همکاری با او ادامه داد و نخستین بازیگرِ زنِ اصلی سینمای بیضایی شد.[۴]
پروانه معصومی | |
|---|---|
 معصومی در دهه ۵۰ خورشیدی | |
| نام هنگام تولد | سکینه کبودرآهنگی[۱] |
| زادهٔ | ۱۱ اسفند ۱۳۲۳ |
| درگذشت | ۶ آذر ۱۴۰۲ (۷۸ سال) |
| محل تحصیل | دانشگاه ملی ایران |
| پیشه | بازیگر |
| سال‌های فعالیت | ۱۳۵۱–۱۴۰۲ |
| همسر | مسعود معصومی (طلاق)[۲] |
| فرزندان | ۱[۳] |
او سپس برای نقش‌آفرینی در گلهای داوودی (۱۳۶۳)، جهیزیه‌ای برای رباب و شکوه زندگی (هر دو در ۱۳۶۶) برندهٔ سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن جشنواره فیلم فجر شد.
آغاز زندگی
ویرایشپروانه معصومی در ۱۱ اسفند ۱۳۲۳ در تهران زاده شد.[۵] او از دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه ملی ایران فارغ‌التحصیل شد[۶] و سپس برای مدتی برای ادامه تحصیل به آلمان رفت.
معصومی در آلمان با مسعود معصومی که آن زمان دانشجوی عکاسی بود آشنا شد و با هم ازدواج کردند. آنها پس از تحصیلات معصومی به ایران بازگشتند و معصومی از اوایل دهه ۱۳۵۰ وارد فعالیت هنری شد.[۷]
زندگی هنری
ویرایشاو در فیلم بیتا ساخته هژیر داریوش در نقش کوتاهی در کنار گوگوش بازی کرد. معصومی بعدها گفته که برای نخستین بار آن را در سال ۱۳۷۴ دیده‌است.
پروانه معصومی در گفت‌و‌گویی با خبرگزاری ایسنا ورود به آثار بهرام بیضایی را چنین شرح داد:
«شوهر من عکاس تبلیغاتی بود، آقای بیضایی عکسی از من برای تبلیغ یک کالا دیده بودند که باعث شد توسط آقای احمدرضا احمدی برای بازی در نقش عاطفه (رگبار) به من پیشنهاد شود. من در یک خانواده مذهبی به دنیا آمده‌ام و دوره‌ای وارد سینما شدم که این کار خیلی خوشایند نبود به همین جهت اصلا قصد بازیگری نداشتم. می‌دانستم بازیگر شدنم با مخالفت‌های وحشتناک خانواده‌ام مواجه خواهد شد.»[۶]
او در ۱۳۵۱ به‌عنوان زن نقش اول فیلم رگبار که نخستین فیلم بلند بهرام بیضایی بود، شناخته شد. حضور معصوی در کنار پرویز فنی‌زاده در این فیلم، یکی از متفاوت‌ترین زوج‌های سینمایی جریان موج نوی سینمای ایران را در آغاز آن دهه رقم زد.[۶] او در این فیلم نقش زنی را بازی می‌کرد که در یک مثلث عشقی نامتعارف قرار گرفت و بازی او آمیزه‌ای از شرم و حیای زن رشد کرده در مناسبات خانوادگی سنتی و زن مایل به رهایی بود. سکانس گفتگوی دو نفره معصومی و پرویز فنی‌زاده در حضور شاگردان، یکی از به یادماندنی‌ترین سکانس‌های تاریخ سینمای ایران است. بیضایی سه بار دیگر نیز پروانه معصومی را برای حضور در فیلم‌هایش برگزید: فیلم کوتاه سفر محصول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و دو فیلم بلند غریبه و مه و کلاغ که به ترتیب در سال‌های ۱۳۵۳ و ۱۳۵۶ ساخته شدند.
معصومی پس از انقلاب ۱۳۵۷ به فرانسه رفت. پس از بازگشت، نخستین بازی او حضور در فیلم راه دوم به کارگردانی حمید رخشانی بود. او در ادامه این دهه به بازیگر پرکاری تبدیل شد و علاوه بر همکاری با ناصر تقوایی در ناخدا خورشید، در فیلم‌های چهره‌های مهم نسلی از فیلمسازان که پس از انقلاب کار خود را آغاز کردند مقابل دوربین رفت.[۸] او سپس برای نقش‌آفرینی در گلهای داوودی (۱۳۶۳)، جهیزیه‌ای برای رباب و شکوه زندگی (هر دو در ۱۳۶۶) برندهٔ سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن جشنواره فیلم فجر شد.
معصومی در دهه ۱۳۷۰ در سینما کم‌کارتر ولی در تلویزیون پرکارتر شد. دو بازی تأثیرگذار او در این دهه ناصرالدین شاه آکتور سینما به کارگردانی محسن مخملباف و مسافر ری به کارگردانی داوود میرباقری بود. این روند تا دهه ۱۳۹۰ ادامه یافت.
معصومی با آغاز دهه ۱۳۸۰ و زندگی در گیلان که از مدت‌ها پیش آغاز شده بود، همزمان با حضور کمرنگ‌تر بر پرده سینما و تلویزیون به ابراز نظرات و دیدگاه‌های بحث‌برانگیزی پرداخت.[۹]
جنجال
ویرایش
نگاه سیاسی و نزدیکی به حکومت و گرایش‌های مذهبی معصومی در ۲۰ سال پایانی زندگی، تا حدود زیادی کارنامه بازیگری او را زیر سایه خود قرار داد.[۶] معصومی یکی از نخستین بازیگران زنی بود که پس از انقلاب ۱۳۵۷، حجاب اجباری در ایران را پذیرفت و از آن دفاع می‌کرد.[۸] همین باعث شد درگذشت او با واکنش‌های زیادی در فضای مجازی روبرو شود که بیشتر آنها متفاوت با واکنش‌های عادی سینما دوستان در فقدان یک هنرپیشه قدیمی سینما و تلویزیون بود.
او در سال ۱۳۸۹ و پس از اعتراضات به انتخابات ۱۳۸۸ در دیدار هنرمندان صدا و سیما خامنه‌ای در بیت رهبری به دفاع از دیدگاه حکومت پرداخت. او درباره پوشش چادر در این دیدار گفت که اجباری در پوشش نبوده و او چادر را با انتخاب خود پوشیده است.[۶]
یکی دیگر از سخنان جنجالی معصومی، واکنش به گفته‌های اعتراضی لیلا حاتمی به برخورد حکومت با معترضان در آبان ۱۳۹۸ بود. معصومی در گفتگو با خبرآنلاین گفت که به خاطر این سخنان می‌خواستند او را در وسط خیابان کتک بزنند و واکنش خود به لیلا حاتمی را انکار کرد.[۶]
پروانه معصومی در واکنش به اعتراضات جنبش زن، زندگی، آزادی در توئیتر نوشت: «انقلاب اسلامی ما را از بند ظلم و اسارت نفس رها کرد و تا آخرین‌نفس برای حفظش می‌جنگیم. توکل میکنم به آن زنده‌ای که هرگز نمی‌میرد.»[۶]
درگذشت
ویرایشمعصومی در ۳۰ سال آخر زندگی خود در روستای طاهرگوراب از توابع صومعه سرا در گیلان زندگی می‌کرد.[۱۰]
او چند روز در بیمارستان بستری بود و به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل شد و ۶ آذر ۱۴۰۲ در صومعه‌سرا درگذشت. رسانه‌های خبری نخست دلیل مرگ او را پارگی روده و عفونت ریوی اعلام کردند اما فرزندش تصریح کرد که او به آرتریت روماتوئید مبتلا بود و به دلیل ورود عفونت به خون درگذشت.[۱۱] او بنا به خواست خودش[۱۲] در آرامگاه خانوادگی‌شان واقع در امامزاده ابوطالب، تهران دفن شد.[۱۳] مراسم خاکسپاری معصومی ۸ آذر ۱۴۰۲ در امامزاده ابوطالب منطقه فرحزاد برگزار شد.[۱۴] برای معصومی مراسمی در خانه سینما برگزار نشد و مراسم خاکسپاری‌اش نیز با عدم حضور هنرمندان همراه بود.[۶]
گزیدهٔ آثار
ویرایشسینما
ویرایش
تلویزیون
ویرایشفیلم کوتاه
ویرایش| سال | نام فیلم | کارگردان | توضیحات |
|---|---|---|---|
| ۱۳۵۱ | سفر | بهرام بیضایی | |
| ۱۳۹۳ | اشک مادر | - |
جوایز و افتخارات
ویرایش- برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن برای بازی در فیلم گلهای داوودی از سومین جشنواره فیلم فجر
- برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن برای بازی در فیلم جهیزیه برای رباب از ششمین جشنواره فیلم فجر
منابع
ویرایش- ↑ «خانم بازیگر: باید تحت هر شرایطی در سینما، حجاب خود را حفظ کنم». خبرگزاری تسنیم. ۲۵ دی ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۲.
- ↑ «عکاس پیشکسوت درگذشت». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۷.
- ↑ «بیوگرافی پروانه معصومی». رکنا.
- ↑ «سکینه کبودرآهنگی». وبگاه سینمایی سوره. دریافت‌شده در ۱۴ تیر ۱۳۸۹.
- ↑ «از پوستر زنانه «جشنواره فیلم عمار» رونمایی شد». اخبار سینمای ایران و جهان - سینماپرس. ۲۰۲۳-۰۱-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۲.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ ۶٫۶ ۶٫۷ «پروانه معصومی؛ از شمایل اسطوره‌ای «زن» فیلم‌های بهرام بیضایی تا نقش‌های مادرانه در سینمای پس از انقلاب». بی‌بی‌سی فارسی. بی‌بی‌سی فارسی. ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «پروانه معصومی بازیگر سینما و تلویزیون درگذشت؛ از «رگبار» بهرام بیضائی تا دیدار با علی خامنه‌ای». کیهان لندن.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ «پروانه معصومی درگذشت؛ آه از غمی که تازه شود با غمی دگر». فارس. ۶ آذر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۶ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «واکنش‌ها به مرگ پروانه معصومی و بیتا فرهی؛ تأثیر روزافزون سیاست بر هنر در دوران جدید». رادیو فردا.
- ↑ «زندگی پروانه معصومی در روستا (عکس)». عصر ایران. ۶ آذر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۳۰.
- ↑ «پروانه معصومی درگذشت». ایسنا. ۶ آذر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۶ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «درخواست خانواده پروانه معصومی از مردم». مشرق. ۶ آذر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۶ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «جدیدترین اطلاعیه دربارهٔ تشییع پروانه معصومی». ایسنا. ۶ آذر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۷ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «گزارش ایسنا از مراسم تشییع پیکر پروانه معصومی». ایسنا. ۲۰۲۳-۱۱-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۹.
- ↑ ماهنامهٔ سینمایی فیلم، سال ششم، شمارهٔ ۶۶، صفحهٔ ۲۸، مرداد ۶۷
- ↑ ماهنامهٔ سینمایی فیلم، سال شانزدهم، شمارهٔ ۲۲۴، صفحهٔ ۳۴، شهریور ۷۷
پیوند به بیرون
ویرایش
