فهرست وزیران امور خارجه ایران

این مقاله دربارهٔ فهرست وزیران امور خارجه ایران است. برای معرفی جایگاه وزیر، وظایف و اختیارات او، وزیر امور خارجه (ایران) را ببینید.

نهاد وزارت امور خارجه ایران از قدیمی‌ترین نهادهای حکومتیِ نوین ایران است. نخستین بار در زمان فتحعلی‌شاه قاجار تشکیلات روابط خارجی کشور «وزارت» نامیده شد. طی فرمانی به تاریخ ذیحجهٔ ۱۲۳۶ ه‍.ق (برابر با شهریور یا مهر ۱۲۰۰ ه‍.خ)، مسئولیت «انتظام مَهامّ وزارت خارجه» به عبدالوهاب نشاط اصفهانی (ملقب به معتمدالدوله) سپرده شد.

• بالا راست: نشاط اصفهانی نخستین وزیر امورخارجه ایران بود.
• بالا چپ: سعید مؤتمن‌الملک میرزا سعید خان انصاری (مؤتمن‌الملک) از دولتمردان روزگار ناصرالدین‌شاه بود که حدود ۲۵ سال وزارت امور خارجه را برعهده داشت.
• پایین راست: حسین فاطمی جوان‌ترین وزیر امور خارجه ایران که پیشنهاد ملی‌شدن نفت ایران را برای نخستین بار بیان کرد.
• پایین چپ: سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه کنونی ایران

پیش از انقلاب مشروطه معمولاً شاه وزیر خارجه را مستقیماً برمی‌گزید و وزیر خارجه لزوماً زیر نظر صدراعظم وقت انجام وظیفه نمی‌کرد.

به دلیل فراگیر نبودن نام خانوادگی پیش از تصویب قانون سجل احوال، بسیاری از سیاستمداران دوران قاجار از لقب بهره می‌بردند؛ ولی در بسیاری موارد یک لقب در دوره‌های گوناگون به چند نفر اعطا شده است که سبب سردرگمی تاریخ‌خوانان می‌شود. از این رو، پیش از لقب حتماً نام کوچک فرد ذکر شده است. در این فهرست تا جای ممکن از آوردن عنوان‌هایی همچون میرزا، خان، پرنس، شیخ و حاجی پرهیز شده است.

در فهرست زیر، در صورتی که پُست وزارت امور خارجه خالی بوده و کسی آن را سرپرستی (کفالت) کرده باشد، نام او در فهرست آمده است؛ ولی چنانچه وزیر امور خارجه تعیین شده باشد و به هر دلیلی حاضر نبوده و کسی سرپرستی (کفالت) این سمت را برعهده گرفته باشد، نام این سرپرست در پانویس آمده است.

دربارهٔ زمان آغاز وزارت وزیران، ذکر این نکته لازم است که در دورهٔ مشروطه نخست‌وزیر هیئت دولت را به‌ترتیب به شاه، مجلس شورای ملی و سرانجام به مجلس سنا معرفی می‌کرد که میان این معرفی‌ها گاهی چندین روز فاصله بود. در این فهرست تا جای ممکن تاریخ معرفی وزیر امور خارجه به شاه آمده است، زیرا در دوره‌های فَترت میان تشکیل مجالس - که گاهی چندین سال به طول می‌انجامیده است - امکان معرفی هیئت دولت به مجلس وجود نداشته است.

نخستین وزیر خارجهٔ ایران

برخی تاریخ‌نگاران همانند محمد محیط طباطبایی، نشاط را نخستین وزیر خارجهٔ ایران می‌دانند. فریدون آدمیت نیز از ابوالحسن شیرازی به‌عنوان دومین وزیر خارجهٔ ایران یاد می‌کند؛ پس چنین می‌نماید که او نشاط را نخستین وزیر خارجه دانسته است. همچنین، برابر متن فرمان فتح‌علی شاه تشکیلات روابط خارجی ایران در زمان تصدی نشاط «وزارت» نامیده شده است. ولی میرفضل‌الله خاوری شیرازی در تاریخ ذوالقرنین آورده است: «[معتمدالدوله] تا اواخر کار مسمیٰ به اسم وزارت نبود ولی هموارهٔ اوقات کار وزارت را می‌نمود.» احتمالاً منظور خاوری شیرازی از وزارت، وزارت عظمی بوده است زیرا همین زمان بوده است که فتح‌علی شاه به تقلید از عثمانی‌ها عنوان «وزیر اعظم» را به «صدراعظم» دگر گرداند و نام سمتِ وزارت را که پیش از این به وزارت عظمی اطلاق می‌شد بر چند سمت جداگانهٔ حکومتی نهاد.

پیش از انقلاب مشروطه

شماره	نگاره	نام	آغاز وزارت	پایان وزارت	صدراعظم وقت	شاه
۱		عبدالوهاب نشاط اصفهانی (معتمدالدوله)	ذیحجهٔ ۱۲۳۶ ه‍. ق (شهریور یا مهر ۱۲۰۰ ه‍.خ)	محرم ۱۲۳۹ ه‍. ق (شهریور یا مهر ۱۲۰۲ ه‍.خ)	محمدحسین صدر اصفهانی (امین‌الدوله)	فتحعلی شاه
۲		ابوالحسن شیرازی (ایلچی کبیر)	محرم ۱۲۳۹ ه‍. ق (شهریور یا مهر ۱۲۰۲ ه‍.خ)	صفر ۱۲۳۹ ه‍. ق (مهر یا آبان ۱۲۰۲ ه‍.خ)
			صفر ۱۲۳۹ ه‍. ق (مهر یا آبان ۱۲۰۲ ه‍.خ)	شوال ۱۲۴۰ ه‍. ق (اردیبهشت یا خرداد ۱۲۰۴ ه‍.خ)	عبدالله امین‌الدوله
			شوال ۱۲۴۰ ه‍. ق (اردیبهشت یا خرداد ۱۲۰۴ ه‍.خ)	۵ رمضان ۱۲۴۳ ه‍. ق (۱ فروردین ۱۲۰۷ ه‍.خ)	الله‌یار آصف‌الدوله
			۵ رمضان ۱۲۴۳ ه‍. ق (۱ فروردین ۱۲۰۷ ه‍.خ)	۱۹ جمادی‌الثانی ۱۲۵۰ ه‍. ق (۱ آبان ۱۲۱۳ ه‍.خ)	عبدالله امین‌الدوله
...		علی فراهانی (قائم‌مقام سوم)	رمضان ۱۲۵۰ ه‍. ق (دی یا بهمن ۱۲۱۳ ه‍.خ)	۲۹ صفر ۱۲۵۱ ه‍. ق (۵ تیر ۱۲۱۴ ه‍.خ)	ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی	محمد شاه
۳		میرزا مسعود انصاری	جمادی‌الاول ۱۲۵۱ ه‍. ق (شهریور یا مهر ۱۲۱۴ ه‍.خ)	شعبان ۱۲۵۶ ه‍. ق (مهر یا آبان ۱۲۱۹ ه‍.خ)	عباس بیات ایروانی (حاج میرزا آقاسی)
(۲)		ابوالحسن شیرازی (ایلچی کبیر)	شوال ۱۲۵۶ ه‍. ق (آذر یا دی ۱۲۱۹ ه‍.خ)	شعبان ۱۲۶۲ ه‍. ق (مرداد ۱۲۲۵ ه‍.خ)
(۳)		میرزا مسعود انصاری	۱۲۶۲ ه‍. ق (۱۲۲۵ ه‍.خ)	۲۲ ذیقعدهٔ ۱۲۶۴ ه‍. ق (۲۸ مهر ۱۲۲۷ ه‍.خ)
			۲۲ ذیقعدهٔ ۱۲۶۴ ه‍. ق (۲۸ مهر ۱۲۲۷ ه‍.خ)	ربیع‌الاول ۱۲۶۵ ه‍. ق (بهمن یا اسفند ۱۲۲۷ ه‍.خ)	محمدتقی فراهانی (امیرکبیر)	ناصرالدین شاه
...		-	ربیع‌الاول ۱۲۶۵ ه‍. ق (بهمن یا اسفند ۱۲۲۷ ه‍.خ)	۱۹ رمضان ۱۲۶۷ ه‍. ق (۲۷ تیر ۱۲۳۰ ه‍.خ)
۴		محمدعلی شیرازی	۱۹ رمضان ۱۲۶۷ ه‍. ق (۲۷ تیر ۱۲۳۰ ه‍.خ)	۱۸ محرم ۱۲۶۸ ه‍. ق (۲۲ آبان ۱۲۳۰ ه‍.خ)
			۲۴ محرم ۱۲۶۸ ه‍. ق (۲۸ آبان ۱۲۳۰ ه‍.خ)	۱۸ ربیع‌الثانی ۱۲۶۸ ه‍. ق (۲۰ بهمن ۱۲۳۰ ه‍.خ)	نصرالله نوری (میرزا آقاخان نوری)
...		سعید انصاری (مؤتمن‌الملک) (کفیل)	ربیع‌الثانی ۱۲۶۸ ه‍. ق (بهمن یا اسفند ۱۲۳۰ ه‍.خ)	ربیع‌الثانی ۱۲۶۹ ه‍. ق (دی یا بهمن ۱۲۳۱ ه‍.خ)
۵		سعید انصاری (مؤتمن‌الملک)	ربیع‌الثانی ۱۲۶۹ ه‍. ق (دی یا بهمن ۱۲۳۱ ه‍.خ)	۲۰ محرم ۱۲۷۵ ه‍. ق (۸ شهریور ۱۲۳۷ ه‍.خ)
			۲۰ محرم ۱۲۷۵ ه‍. ق (۸ شهریور ۱۲۳۷ ه‍.خ)	۱۵ ذیحجهٔ ۱۲۸۳ ه‍. ق (۳۱ فروردین ۱۲۴۶ ه‍.خ)	—
			۱۵ ذیحجهٔ ۱۲۸۳ ه‍. ق (۳۱ فروردین ۱۲۴۶ ه‍.خ)	۲۹ شعبان ۱۲۸۸ ه‍. ق (۲۲ آبان ۱۲۵۰ ه‍.خ)	یوسف مستوفی‌الممالک
			۲۹ شعبان ۱۲۸۸ ه‍. ق (۲۲ آبان ۱۲۵۰ ه‍.خ)	۲۱ رجب ۱۲۹۰ ه‍. ق (۲۳ شهریور ۱۲۵۲ ه‍.خ)	حسین سپهسالار
			۲۱ رجب ۱۲۹۰ ه‍. ق (۲۳ شهریور ۱۲۵۲ ه‍.خ)	شعبان ۱۲۹۰ ه‍. ق (مهر ۱۲۵۲ ه‍.خ)	—
...		محمد رئیس نوری (صدیق‌الملک) (کفیل)	شعبان ۱۲۹۰ ه‍. ق (مهر ۱۲۵۲ ه‍.خ)	۲۰ شوال ۱۲۹۰ ه‍. ق (۲۰ آذر ۱۲۵۲ ه‍.خ)
۶		حسین سپهسالار (مشیرالدوله)	۲۰ شوال ۱۲۹۰ ه‍. ق (۲۰ آذر ۱۲۵۲ ه‍.خ)	شوال ۱۲۹۷ ه‍. ق (شهریور ۱۲۵۹ ه‍.خ)
(۵)		سعید انصاری (مؤتمن‌الملک)	۹ شوال ۱۲۹۷ ه‍. ق (۲۴ شهریور ۱۲۵۹ ه‍.خ)	۷ جمادی‌الاول ۱۳۰۱ ه‍. ق (۱۵ اسفند ۱۲۶۲ ه‍.خ)
...		محمد رئیس نوری (صدیق‌الملک) (کفیل)	۷ جمادی‌الاول ۱۳۰۱ ه‍. ق (۱۵ اسفند ۱۲۶۲ ه‍.خ)	۱۲ جمادی‌الاول ۱۳۰۱ ه‍. ق (۲۰ اسفند ۱۲۶۲ ه‍.خ)
۷		محمود قراگوزلو (ناصرالملک)	۱۳ جمادی‌الاول ۱۳۰۱ ه‍. ق (۲۱ اسفند ۱۲۶۲ ه‍.خ)	۲۹ شعبان ۱۳۰۱ ه‍. ق (۴ تیر ۱۲۶۳ ه‍.خ)
			۲۹ شعبان ۱۳۰۱ ه‍. ق (۴ تیر ۱۲۶۳ ه‍.خ)	۳۰ جمادی‌الاول ۱۳۰۳ ه‍. ق (۱۶ اسفند ۱۲۶۴ ه‍.خ)	یوسف مستوفی‌الممالک
۸		یحیی مشیرالدوله	۳۰ جمادی‌الاول ۱۳۰۳ ه‍. ق (۱۶ اسفند ۱۲۶۴ ه‍.خ)	۳ رجب ۱۳۰۳ ه‍. ق (۱۸ فروردین ۱۲۶۵ ه‍.خ)
			۳ رجب ۱۳۰۳ ه‍. ق (۱۸ فروردین ۱۲۶۵ ه‍.خ)	۱۱ ذیحجهٔ ۱۳۰۴ ه‍. ق (۹ شهریور ۱۲۶۶ ه‍.خ)	—
۹		عباس قوام‌الدوله (تفرشی)	۱۱ ذیحجهٔ ۱۳۰۴ ه‍. ق (۹ شهریور ۱۲۶۶ ه‍.خ)	۷ رجب ۱۳۱۰ ه‍. ق (۷ بهمن ۱۲۷۱ ه‍.خ)
			۷ رجب ۱۳۱۰ ه‍. ق (۷ بهمن ۱۲۷۱ ه‍.خ)	۱۷ ذیقعدهٔ ۱۳۱۳ ه‍. ق (۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ ه‍.خ)	علی‌اصغر امین‌السلطان
			۱۷ ذیقعدهٔ ۱۳۱۳ ه‍. ق (۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ ه‍.خ)	۱۸ محرم ۱۳۱۴ ه‍. ق (۱۰ تیر ۱۲۷۵ ه‍.خ)		مظفرالدین شاه
...		نصرالله نایینی (مشیرالملک)	۱۸ محرم ۱۳۱۴ ه‍. ق (۱۰ تیر ۱۲۷۵ ه‍.خ)	۱۶ جمادی‌الثانی ۱۳۱۴ ه‍. ق (۲ آذر ۱۲۷۵ ه‍.خ)
۱۰		محسن مظاهر (مشیرالدوله)	۱۶ جمادی‌الثانی ۱۳۱۴ ه‍. ق (۲ آذر ۱۲۷۵ ه‍.خ)	شوال ۱۳۱۴ ه‍. ق (فروردین ۱۲۷۶ ه‍.خ)	—
			شوال ۱۳۱۴ ه‍. ق (فروردین ۱۲۷۶ ه‍.خ)	۱۵ محرم ۱۳۱۶ ه‍. ق (۱۵ خرداد ۱۲۷۷ ه‍.خ)	علی امین‌الدوله
			۱۵ محرم ۱۳۱۶ ه‍. ق (۱۵ خرداد ۱۲۷۷ ه‍.خ)	۲۲ ربیع‌الاول ۱۳۱۶ ه‍. ق (۲۰ مرداد ۱۲۷۷ ه‍.خ)	محسن مظاهر (مشیرالدوله)
			۲۲ ربیع‌الاول ۱۳۱۶ ه‍. ق (۲۰ مرداد ۱۲۷۷ ه‍.خ)	۱ ربیع‌الثانی ۱۳۱۷ ه‍. ق (۱۸ مرداد ۱۲۷۸ ه‍.خ)	علی‌اصغر اتابک (امین‌السلطان)
۱۱		نصرالله نایینی (مشیرالدوله)	۱ ربیع‌الثانی ۱۳۱۷ ه‍. ق (۱۸ مرداد ۱۲۷۸ ه‍.خ)	۲۲ جمادی‌الثانی ۱۳۲۱ ه‍. ق (۲۳ شهریور ۱۲۸۲ ه‍.خ)
			۲۲ جمادی‌الثانی ۱۳۲۱ ه‍. ق (۲۳ شهریور ۱۲۸۲ ه‍.خ)	۵ ذیقعدهٔ ۱۳۲۱ ه‍. ق (۲ بهمن ۱۲۸۲ ه‍.خ)	—
			۵ ذیقعدهٔ ۱۳۲۱ ه‍. ق (۲ بهمن ۱۲۸۲ ه‍.خ)	۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ ه‍. ق (۶ مرداد ۱۲۸۵ ه‍.خ)	عبدالمجید عین‌الدوله

پادشاهی مشروطه

شماره	نگاره	نام	آغاز وزارت	پایان وزارت	رئیس دولت	شاه
۱۲		محمدعلی علاءالسلطنه	۱۳ بهمن ۱۲۸۵	۲۹ اسفند ۱۲۸۵	نصرالله نایینی (مشیرالدوله)	محمدعلی شاه
			۲۹ اسفند ۱۲۸۵	۹ اردیبهشت ۱۲۸۶	سلطانعلی وزیر افخم
			۱۳ اردیبهشت ۱۲۸۶	۹ شهریور ۱۲۸۶	علی‌اصغر اتابک (امین‌السلطان)
۱۳		جواد سعدالدوله	۲۴ شهریور ۱۲۸۶	۱۱ مهر ۱۲۸۶	احمد مشیرالسلطنه
(۱۲)		محمدعلی علاءالسلطنه	۱۱ مهر ۱۲۸۶	۲۶ مهر ۱۲۸۶
۱۴		حسن مشیرالدوله (پیرنیا)	۳ آبان ۱۲۸۶	۲۸ آذر ۱۲۸۶	ابوالقاسم قراگوزلو (ناصرالملک)
			۳۰ آذر ۱۲۸۶	۸ اسفند ۱۲۸۶	حسینقلی نظام‌السلطنهٔ مافی
			۹ اسفند ۱۲۸۶	۱۰ خرداد ۱۲۸۷
(۱۲)		محمدعلی علاءالسلطنه	۱۷ خرداد ۱۲۸۷	۲ تیر ۱۲۸۷	احمد مشیرالسلطنه
			۲ تیر ۱۲۸۷	۱۵ دی ۱۲۸۷
(۱۳)		جواد سعدالدوله	۱۵ دی ۱۲۸۷	۹ اردیبهشت ۱۲۸۸
			۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۸	۲۲ تیر ۱۲۸۸	جواد سعدالدوله
...		اسدالله مشارالسلطنه (قدیمی نوایی)	۲۶ تیر ۱۲۸۸	۸ مهر ۱۲۸۸	-	احمد شاه
			۸ مهر ۱۲۸۸	۹ آذر ۱۲۸۸	محمدولی سپهدار اعظم (خلعتبری)
(۱۲)		محمدعلی علاءالسلطنه	۹ آذر ۱۲۸۸	۱۶ بهمن ۱۲۸۸
...		اسماعیل ثقةالملک (کفیل)	۱۶ بهمن ۱۲۸۸	۲۸ اسفند ۱۲۸۸
۱۵		محمدابراهیم غفاری (معاون‌الدوله)	۲۸ اسفند ۱۲۸۸	۸ اردیبهشت ۱۲۸۹
			۸ اردیبهشت ۱۲۸۹	۱۹ تیر ۱۲۸۹
۱۶		حسینقلی نواب	۲ مرداد ۱۲۸۹	۶ آبان ۱۲۸۹	حسن مستوفی‌الممالک (مستوفی)
			۶ آبان ۱۲۸۹	۵ دی ۱۲۸۹
۱۷		حسن محتشم‌السلطنه (اسفندیاری)	۱۲ دی ۱۲۸۹	۴ اسفند ۱۲۸۹
			۲۰ اسفند ۱۲۸۹	۲۷ تیر ۱۲۹۰	محمدولی سپهدار اعظم (خلعتبری)
			۲۷ تیر ۱۲۹۰	۳۱ تیر ۱۲۹۰
۱۸		حسن وثوق‌الدوله (وثوق)	۳ مرداد ۱۲۹۰	۷ آذر ۱۲۹۰	نجفقلی صمصام‌السلطنه (نجفقلی صمصام بختیاری)
			۷ آذر ۱۲۹۰	۲۸ دی ۱۲۹۱
			۲۸ دی ۱۲۹۱	۲۶ مرداد ۱۲۹۳	محمدعلی علاءالسلطنه
(۱۲)		محمدعلی علاءالسلطنه	۲۶ مرداد ۱۲۹۳	۱ اسفند ۱۲۹۳	حسن مستوفی‌الممالک (مستوفی)
(۱۵)		محمدابراهیم غفاری (معاون‌الدوله)	۱ اسفند ۱۲۹۳	۱۹ اسفند ۱۲۹۳
			۲۳ اسفند ۱۲۹۳	۵ اردیبهشت ۱۲۹۴	حسن مشیرالدوله (پیرنیا)
(۱۷)		حسن محتشم‌السلطنه (اسفندیاری)	۱۰ اردیبهشت ۱۲۹۴	۱۲ تیر ۱۲۹۴	عبدالمجید عین‌الدوله
...		حسن مستوفی‌الممالک (مستوفی)	۲۶ مرداد ۱۲۹۴	۲ دی ۱۲۹۴	حسن مستوفی‌الممالک (مستوفی)
۱۹		علیقلی مشاورالممالک (مسعود انصاری)	۲ دی ۱۲۹۴	۱۲ اسفند ۱۲۹۴	عبدالحسین فرمانفرما (فرمانفرمائیان)
۲۰		اکبر صارم‌الدوله (مسعود)	۱۴ اسفند ۱۲۹۴	۷ شهریور ۱۲۹۵	محمدولی سپهسالار اعظم (خلعتبری)
(۱۸)		حسن وثوق‌الدوله (وثوق)	۷ شهریور ۱۲۹۵	۶ خرداد ۱۲۹۶	حسن وثوق‌الدوله (وثوق)
(۱۲)		محمدعلی علاءالسلطنه	۸ خرداد ۱۲۹۶	۲۸ آبان ۱۲۹۶	محمدعلی علاءالسلطنه
			۲۸ آبان ۱۲۹۶	دی ۱۲۹۶	عبدالمجید عین‌الدوله
(۱۹)		علیقلی مسعود انصاری (مشاورالممالک)	۷ دی ۱۲۹۶	۵ اردیبهشت ۱۲۹۷	حسن مستوفی‌الممالک (مستوفی)
			۸ اردیبهشت ۱۲۹۷	۲۶ خرداد ۱۲۹۷	نجفقلی صمصام‌السلطنه (نجفقلی صمصام بختیاری)
۲۱		اسدالله مشارالسلطنه (قدیمی نوایی)	۲۹ خرداد ۱۲۹۷	۱۱ مرداد ۱۲۹۷
(۱۹)		علیقلی مسعود انصاری (مشاورالممالک)	۱۱ مرداد ۱۲۹۷	تیر ۱۲۹۸	حسن وثوق‌الدوله (وثوق)
۲۲		فیروز فیروز (فیروز)	مرداد ۱۲۹۸	۳ تیر ۱۲۹۹
(۲۱)		اسدالله مشارالسلطنه (قدیمی نوایی)	۱۰ تیر ۱۲۹۹	۴ آبان ۱۲۹۹	حسن مشیرالدوله (پیرنیا)
...		مصطفی‌قلی کمال هدایت (فهیم‌الدوله) (کفیل)	۵ آبان ۱۲۹۹	۱۶ دی ۱۲۹۹	فتح‌الله سپهدار اعظم (اکبر)
...		جهانگیر ناظم‌الملک (محبی حسینی) (کفیل)	۱۷ دی ۱۲۹۹	۱۵ بهمن ۱۲۹۹
(۱۷)		حسن اسفندیاری (محتشم‌السلطنه)	۲۷ بهمن ۱۲۹۹	۳ اسفند ۱۲۹۹
۲۳		محمود جم (مدیرالملک)	۵ اسفند ۱۲۹۹	۲۱ اردیبهشت ۱۳۰۰	سید ضیاءالدین طباطبایی
۲۴		محمدتقی معززالدوله (نبوی)	۲۱ اردیبهشت ۱۳۰۰	۳ خرداد ۱۳۰۰
(۱۷)		حسن اسفندیاری (محتشم‌السلطنه)	۱۴ خرداد ۱۳۰۰	۴ شهریور ۱۳۰۰	احمد قوام‌السلطنه (قوام)
...		ابوالقاسم انتظام‌الملک (عمید) (کفیل)	۵ شهریور ۱۳۰۰	۱۵ مهر ۱۳۰۰
...		محمد مصدق‌السلطنه (مصدق)	۸ مهر ۱۳۰۰	۱۶ مهر ۱۳۰۰
(۲۱)		اسدالله مشارالسلطنه (قدیمی نوایی)	۱۶ مهر ۱۳۰۰	۲۷ دی ۱۳۰۰
۲۵		ابراهیم حکیم‌الملک (حکیم‌الملک)	۲ بهمن ۱۳۰۰	۲۲ خرداد ۱۳۰۱	حسن مشیرالدوله (پیرنیا)
۲۶		احمد قوام‌السلطنه (قوام)	۲۷ خرداد ۱۳۰۱	۲۹ دی ۱۳۰۱	احمد قوام‌السلطنه (قوام)
۲۷		محمدعلی فروغی (ذَکاءُالمُلک)	۲۶ بهمن ۱۳۰۱	۲۴ خرداد ۱۳۰۲	حسن مستوفی‌الممالک (مستوفی)
۲۸		محمد مصدق‌السلطنه (مصدق)	۲۶ خرداد ۱۳۰۲	۳۱ شهریور ۱۳۰۲	حسن مشیرالدوله (پیرنیا)
(۲۷)		محمدعلی فروغی (ذَکاءُالمُلک)	۳ آبان ۱۳۰۲	۷ شهریور ۱۳۰۳	رضا خان سردارسپه (پهلوی)
۲۹		حسن مشار (مشارالملک)	۸ شهریور ۱۳۰۳	۲۸ آذر ۱۳۰۴
			۲۹ آذر ۱۳۰۴	۲۰ دی ۱۳۰۴	محمدعلی فروغی	رضا شاه
...		داوود مفتاح (مفتاح‌السلطنه) (کفیل)	بهمن ۱۳۰۴	۱۵ خرداد ۱۳۰۵
...		حسن تقی‌زاده	۲۲ خرداد ۱۳۰۵	۳ مرداد ۱۳۰۵	حسن مستوفی
(۱۹)		علیقلی مسعود انصاری (مشاورالممالک)	۳ مرداد ۱۳۰۵	۲۶ شهریور ۱۳۰۵
			۲۶ شهریور ۱۳۰۵	۱۸ بهمن ۱۳۰۵
			۱۸ بهمن ۱۳۰۵	۵ خرداد ۱۳۰۶
			۱۱ خرداد ۱۳۰۶	۳۱ اردیبهشت ۱۳۰۷	مهدیقلی هدایت
...		فتح‌الله پاکروان (کفیل)	۱ تیر ۱۳۰۷	۱ دی ۱۳۰۷
...		ابوالقاسم عمید (کفیل)	۶ دی ۱۳۰۷	۱۴ دی ۱۳۰۷
۳۰		محمدعلی فرزین	اسفند ۱۳۰۷	۳۰ آبان ۱۳۰۸
			۱ آذر ۱۳۰۸	۲۱ اردیبهشت ۱۳۰۹
(۲۷)		محمدعلی فروغی (ذَکاءُالمُلک)	۲۲ اردیبهشت ۱۳۰۹	۱ بهمن ۱۳۰۹
			۱ بهمن ۱۳۰۹	۲۱ شهریور ۱۳۱۲
۳۱		باقر کاظمی	۲۶ شهریور ۱۳۱۲	۱۰ آذر ۱۳۱۴	محمدعلی فروغی
			۱۱ آذر ۱۳۱۴	۲۸ اسفند ۱۳۱۴	محمود جم
۳۲		عنایت‌الله سمیعی	۵ فروردین ۱۳۱۵	۱ مهر ۱۳۱۶
			۱ مهر ۱۳۱۶	۵ اسفند ۱۳۱۶
...		مصطفی عدل (کفیل)	۱۰ اسفند ۱۳۱۶	۳۱ اردیبهشت ۱۳۱۷
۳۳		علی سهیلی	۳۱ اردیبهشت ۱۳۱۷	۲۷ تیر ۱۳۱۷
۳۴		مظفر اعلم	۲۷ تیر ۱۳۱۷	۳ آبان ۱۳۱۸
			۳ آبان ۱۳۱۸	۵ تیر ۱۳۱۹	احمد متین‌دفتری
			۵ تیر ۱۳۱۹	آبان ۱۳۱۹	رجبعلی منصور
...		جواد عامری (کفیل)	آبان ۱۳۱۹	۵ شهریور ۱۳۲۰
(۳۳)		علی سهیلی	۵ شهریور ۱۳۲۰	۳۰ شهریور ۱۳۲۰	محمدعلی فروغی	محمدرضا شاه
			۳۰ شهریور ۱۳۲۰	۱۲ آذر ۱۳۲۰
			۱۳ آذر ۱۳۲۰	۱۱ اسفند ۱۳۲۰
			۱۱ اسفند ۱۳۲۰	۱۷ اسفند ۱۳۲۰
			۱۸ اسفند ۱۳۲۰	۲ تیر ۱۳۲۱	علی سهیلی
۳۵		محمد ساعد مراغه‌ای	۲ تیر ۱۳۲۱	۸ مرداد ۱۳۲۱
			۱۸ مرداد ۱۳۲۱	۲۴ بهمن ۱۳۲۱	احمد قوام
			۲۸ بهمن ۱۳۲۱	۲۵ اسفند ۱۳۲۲	علی سهیلی
			۶ فروردین ۱۳۲۳	۱۶ فروردین ۱۳۲۳	محمد ساعد مراغه‌ای
			۱۷ فروردین ۱۳۲۳	۴ شهریور ۱۳۲۳
			۱۱ شهریور ۱۳۲۳	۱۸ آبان ۱۳۲۳
۳۶		محسن رئیس	۴ آذر ۱۳۲۳	۱۶ آذر ۱۳۲۳	مرتضی‌قلی بیات
۳۷		نصرالله انتظام وزیری	۱۶ آذر ۱۳۲۳	۱۲ فروردین ۱۳۲۴
۳۸		انوشیروان سپهبدی	۲۰ اردیبهشت ۱۳۲۴	۱۳ خرداد ۱۳۲۴	ابراهیم حکیمی
			۲۲ تیر ۱۳۲۴	۲۹ مهر ۱۳۲۴	محسن صدر
۳۹		ابوالقاسم نجم	۱۲ آبان ۱۳۲۴	۳۰ دی ۱۳۲۴	ابراهیم حکیمی
(۲۶)		احمد قوام	۲۵ بهمن ۱۳۲۴	۹ مرداد ۱۳۲۵	احمد قوام
			۱۲ مرداد ۱۳۲۵	۲۴ مهر ۱۳۲۵
			۲۸ مهر ۱۳۲۵	۱۸ آذر ۱۳۲۵
۴۰		محمدعلی همایون‌جاه	۱۸ آذر ۱۳۲۵	۲۸ خرداد ۱۳۲۶
(۳۸)		انوشیروان سپهبدی	۳۰ خرداد ۱۳۲۶	۴ شهریور ۱۳۲۶
۴۱		موسی نوری اسفندیاری	۱۹ شهریور ۱۳۲۶	۱۲ آذر ۱۳۲۶
(۳۱)		باقر کاظمی	۱۵ بهمن ۱۳۲۶	۲۰ اسفند ۱۳۲۶	ابراهیم حکیمی
(۴۱)		موسی نوری اسفندیاری	۲۰ اسفند ۱۳۲۶	۱ تیر ۱۳۲۷
			۳۰ خرداد ۱۳۲۷	۱۶ آبان ۱۳۲۷	عبدالحسین هژیر
۴۲		علی‌اصغر حکمت	۲۵ آبان ۱۳۲۷	۲۱ آذر ۱۳۲۷	محمد ساعد مراغه‌ای
			۲۲ آذر ۱۳۲۷	۲۱ دی ۱۳۲۷
۴۳		علی‌اکبر سیاسی	۲۴ دی ۱۳۲۸	۴ اسفند ۱۳۲۸
۴۴		حسین علاء	۷ اسفند ۱۳۲۸	۲ فروردین ۱۳۲۹
			۱۴ فروردین ۱۳۲۹	۵ تیر ۱۳۲۹	رجبعلی منصور
...		محمود صلاحی (کفیل)	۶ تیر ۱۳۲۹	۱۹ شهریور ۱۳۲۹	حاج‌علی رزم‌آرا
(۳۶)		محسن رئیس	۱۹ شهریور ۱۳۲۹	۱۶ اسفند ۱۳۲۹
۴۵		عبدالله انتظام وزیری	۲۱ اسفند ۱۳۲۹	۶ اردیبهشت ۱۳۳۰	حسین علاء
(۳۱)		باقر کاظمی	۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۰	۲۶ تیر ۱۳۳۱	محمد مصدق
...		علی سهیلی	۲۷ تیر ۱۳۳۱	۳۰ تیر ۱۳۳۱	احمد قوام
۴۶		حسین نواب	۴ مرداد ۱۳۳۱	۱۷ مهر ۱۳۳۱	محمد مصدق
۴۷		حسین فاطمی	۱۹ مهر ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲
...		عبدالحسین مفتاح (کفیل)	۱ شهریور ۱۳۳۲	۲۹ شهریور ۱۳۳۲	فضل‌الله زاهدی
(۴۵)		عبدالله انتظام وزیری	۲۹ شهریور ۱۳۳۲	۱ اردیبهشت ۱۳۳۳
			۲ اردیبهشت ۱۳۳۳	۱۶ فروردین ۱۳۳۴
			۱۹ فروردین ۱۳۳۴	۳ دی ۱۳۳۴	حسین علاء
۴۸		علیقلی اردلان	۳ دی ۱۳۳۴	۲۴ خرداد ۱۳۳۵
			۲۶ خرداد ۱۳۳۵	۱۴ فروردین ۱۳۳۶
			۲۰ فروردین ۱۳۳۶	۲۸ اردیبهشت ۱۳۳۷	منوچهر اقبال
(۴۲)		علی‌اصغر حکمت	۲۰ اردیبهشت ۱۳۳۷	۲۰ خرداد ۱۳۳۸
۴۹		جلال عبده	۲۲ خرداد ۱۳۳۸	۱۱ مرداد ۱۳۳۸
۵۰		غلامعباس آرام	۱۱ مرداد ۱۳۳۸	۷ شهریور ۱۳۳۹
۵۱		یدالله عضدی	۹ شهریور ۱۳۳۹	۲ اسفند ۱۳۳۹	جعفر شریف‌امامی
۵۲		حسین قدس نخعی	۲۰ اسفند ۱۳۳۹	۱۴ اردیبهشت ۱۳۴۰
			۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۰	فروردین ۱۳۴۱	علی امینی
(۵۰)		غلامعباس آرام	۱۲ فروردین ۱۳۴۱	۲۷ تیر ۱۳۴۱
			۲۸ تیر ۱۳۴۱	۲۹ بهمن ۱۳۴۱	اسدالله علم
			۳۰ بهمن ۱۳۴۱	۲۹ مهر ۱۳۴۲
			۳۰ مهر ۱۳۴۲	۱۷ اسفند ۱۳۴۲
			۱۷ اسفند ۱۳۴۲	۱۵ آذر ۱۳۴۳	حسنعلی منصور
			۱۵ آذر ۱۳۴۳	۶ بهمن ۱۳۴۳
			۱۷ بهمن ۱۳۴۳	۲۲ دی ۱۳۴۵	امیرعباس هویدا
۵۳		اردشیر زاهدی	۲۲ دی ۱۳۴۵	۲۴ مهر ۱۳۴۶
			۲۶ مهر ۱۳۴۶	۳ آذر ۱۳۴۷
			۳ آذر ۱۳۴۷	۱۲ دی ۱۳۴۹
			۱۲ دی ۱۳۴۹	۲۱ شهریور ۱۳۵۰
۵۴		عباسعلی خلعتبری	۲۲ شهریور ۱۳۵۰	۷ اردیبهشت ۱۳۵۳
			۷ اردیبهشت ۱۳۵۳	۳۰ شهریور ۱۳۵۴
			۳۱ شهریور ۱۳۵۴	۳ شهریور ۱۳۵۶
			۳ شهریور ۱۳۵۶	۲۵ شهریور ۱۳۵۷	جمشید آموزگار
۵۵		امیرخسرو افشار قاسملو	۲۵ شهریور ۱۳۵۷	۱ آذر ۱۳۵۷	جعفر شریف‌امامی
			۱ آذر ۱۳۵۷	۱۶ دی ۱۳۵۷	غلامرضا ازهاری
۵۶		احمد میرفندرسکی	۲۶ دی ۱۳۵۷	۲۲ بهمن ۱۳۵۷	شاپور بختیار

جمهوری اسلامی

شماره	نگاره	نام	آغاز وزارت	پایان وزارت	رئیس دولت	رهبر
۵۷		کریم سنجابی	۲۴ بهمن ۱۳۵۷	۲۶ فروردین ۱۳۵۸	مهدی بازرگان	سید روح‌الله خمینی
...		مهدی بازرگان (سرپرست)	۲۶ فروردین ۱۳۵۸	۲ اردیبهشت ۱۳۵۸
...		ابراهیم یزدی	۲ اردیبهشت ۱۳۵۸	۹ اردیبهشت ۱۳۵۸
۵۸			۹ اردیبهشت ۱۳۵۸	۱۴ آبان ۱۳۵۸
...		ابوالحسن بنی‌صدر (سرپرست)	۱۸ آبان ۱۳۵۸	۸ آذر ۱۳۵۸	شورای انقلاب
۵۹		صادق قطب‌زاده	۸ آذر ۱۳۵۸	۱۹ شهریور ۱۳۵۹
...		محمدکریم خداپناهی (سرپرست)	شهریور ۱۳۵۹	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	محمدعلی رجایی
...		محمدعلی رجایی (سرپرست)	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	۱۴ تیر ۱۳۶۰
۶۰		میرحسین موسوی	۱۴ تیر ۱۳۶۰	۲۶ مرداد ۱۳۶۰
			۲۶ مرداد ۱۳۶۰	۱۲ شهریور ۱۳۶۰	محمدجواد باهنر
			۱۲ شهریور ۱۳۶۰	۱۱ آبان ۱۳۶۰	محمدرضا مهدوی کنی
			۱۱ آبان ۱۳۶۰	۲۴ آذر ۱۳۶۰	میرحسین موسوی
۶۱		علی‌اکبر ولایتی	۲۴ آذر ۱۳۶۰	۶ آبان ۱۳۶۴
			۶ آبان ۱۳۶۴	۷ شهریور ۱۳۶۸
			۷ شهریور ۱۳۶۸	۲۹ مرداد ۱۳۷۶	اکبر هاشمی رفسنجانی	سید علی خامنه‌ای
۶۲		کمال خرازی	۲۹ مرداد ۱۳۷۶	۲ شهریور ۱۳۸۴	سید محمد خاتمی
۶۳		منوچهر متکی	۲ شهریور ۱۳۸۴	۲۲ آذر ۱۳۸۹	محمود احمدی‌نژاد
۶۴		علی‌اکبر صالحی	۲۲ آذر ۱۳۸۹ (سرپرست)	۱۰ بهمن ۱۳۸۹
			۱۰ بهمن ۱۳۸۹	۲۴ مرداد ۱۳۹۲
۶۵		محمدجواد ظریف	۲۴ مرداد ۱۳۹۲	۳ شهریور ۱۴۰۰	حسن روحانی
۶۶		حسین امیرعبداللهیان	۳ شهریور ۱۴۰۰	۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳	سید ابراهیم رئیسی
...		علی باقری کنی (سرپرست)	۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۳	۳۱ مرداد ۱۴۰۳	محمد مخبر (سرپرست)
۶۷		سید عباس عراقچی	۳۱ مرداد ۱۴۰۳	متصدی	مسعود پزشکیان

منابع

• نرم‌افزار تبدیل تقویم‌های هجری قمری، هجری خورشیدی و میلادی به یکدیگر، وبگاه مهران رجایی
• هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (۱۳۸۰). «وزارت امورخارجه؛ مکتب تربیت رجال سیاسی». اطلاعات سیاسی - اقتصادی (۱۷۳): ۷۲–۷۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.

بخش پیش از مشروطه

• آدمیت، فریدون (۱۳۸۵). امیرکبیر و ایران. انتشارات خوارزمی. شابک ۹۷۸۹۶۴۴۸۷۰۳۰۹.
• اعتمادالسلطنه، محمدحسن. روزنامهٔ خاطرات اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات در اواخر دورهٔ ناصری. تهران:انتشارات امیرکبیر، ۱۳۴۵.
• افضل الملک، غلامحسین؛ سعدوندیان، سیروس؛ اتحادیه، منصوره (۱۳۶۱). افضل التواریخ. افضل التواریخ. ج. ۱. نشر تاریخ ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• اقبال آشتیانی، عباس. تاریخ مفصل ایران از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه. تهران:انتشارات خیام، تاریخ چاپ نامشخص.
• امانت، عباس (۱۳۹۱). قبلهٔ عالم ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران (۱۳۱۳–۱۲۴۷). ترجمهٔ حسن کامشاد. تهران: نشر کارنامه. شابک ۹۷۸۹۶۴۴۳۱۰۴۰۹.
• بوشاسب گوشه، فیض الله (۱۳۷۳). «بررسی تاریخ روابط خارجی ایران با غرب در اوایل دوره قاجار». مصباح (۱۲): ۱۶۵–۱۷۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• تیموری، ابراهیم (۱۳۸۲). «گوشه‌ای از تاریخ ایران (۲۰)». اطلاعات سیاسی - اقتصادی (۱۹۷): ۶۶–۷۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• خسروی زاده، صباح؛ کمالی، محمد علی (۱۳۹۲). «زمینه‌های شکل‌گیری وزارت خارجه در دوره قاجار». پژوهش‌های علوم انسانی (۱۹): ۱۲۷–۱۴۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• سعادت نوری، حسین (۱۳۴۱). «آصف الدوله ها». یغما (۱۷۲): ۳۷۹–۳۸۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• سعادت نوری، حسین (۱۳۴۳). «حاج میرزا آقاسی - ۱۳ -». یغما (۱۹۸): ۴۶۰–۴۶۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• سعادت نوری، حسین (۱۳۴۵). «سپهسالارها میرزا محمد خان سپهسالار». یغما (۲۱۴): ۷۷–۸۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• شعیبی عمرانی، محیا (۵ اسفند ۱۳۹۲). «نسب‌نامهٔ خاندان انصاری آذربایجان». وبگاه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ اسفند ۱۳۹۲.
• غنی، قاسم (۱۳۲۴). «احوال معاصرین: احوال مرحوم اسفندیاری (حاجی محتشم السلطنه) (۱۳۸۳–۱۳۶۴ قمری)». یادگار (۸): ۷۲–۸۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• گل چین معانی، احمد (۱۳۴۶). «حاجی محمد حسینخان نظام الدوله اصفهانی صدر اعظم ایران». وحید (۵۱): ۲۲۵–۲۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• لسان‌الملک سپهر، محمدتقی (۱۳۷۷). ناسخ‌التواریخ تاریخ قاجاریه. ج. ۱. به کوشش جمشید کیانفر. تهران: انتشارات اساطیر. شابک ۹۶۴۵۹۶۰۸۵۱.
• مستوفی، عبدالله (۱۳۸۴). شرح زندگانی من، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. شرح زندگانی من (تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه). ج. ۲. زوار. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.

بخش پس از مشروطه

• دولت‌های ایران از میرزا نصرالله خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی (با تجدید نظر و اضافات). وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات. ۱۳۷۹. شابک ۹۶۴۴۲۲۱۴۷۸.
• ذاکرحسین، عبدالرحیم (۱۳۷۷). ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت. تهران: نشر علم. شابک ۹۶۴۵۹۸۹۹۹X.
• ضرغام بروجنی، جمشید (۱۳۵۰). «میرزا احمد خان مشیرالسلطنه (نخست‌وزیر ایران از ابتدای مشروطیت تاکنون)». وحید (۹۳): ۹۶۳–۹۶۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• طاهراحمدی، محمود (۱۳۸۴). «علی قلی مسعود انصاری، مشاور الممالک». نامه انجمن (۱۹): ۱۷۱–۱۷۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۲-۲۴.
• مستوفی، عبدالله (۱۳۸۴). شرح زندگانی من، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه 3. شرح زندگانی من (تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه). ج. ۳. زوار. دریافت‌شده در ۲۰۱۳-۱۲-۰۳.
• نوایی، عبدالحسین (۱۳۵۵). دولت‌های ایران از آغاز مشروطیت تا اولتیماتوم. تهران: انتشارات بابک.