ویکی‌پدیا

مردمان هزاره

گروه قومی عمدتاً در افغانستان
(تغییرمسیر از هزاره (قوم))

هزاره (هزارگی: آزره) یکی از اقوام بزرگ افغانستان و جزء اصلی جمعیت آن هستند که در تمام مناطق افغانستان، عمدتاً در مناطق مرکزی افغانستان، موسوم به هزارستان (هزاره‌جات) زندگی می‌کنند. اقلیت‌های بزرگی از هزاره‌ها بیشتر در کویتهٔ پاکستان و نیز برخی از آنها در ایران مخصوصاً در مشهد جمعیت هزاره‌ها را تشکیل داده‌اند. هزاره‌ها به زبان پارسی با گویش‌های دری و هزارگی صحبت می‌کنند.

هزاره
مردان هزاره در کابل
کل جمعیت
۱۰–۱۲ میلیون[۱]
مناطق با جمعیت چشمگیر
 افغانستان۶٬۰۰۰٬۰۰۰[۲][۳]
 پاکستان۲٬۰۰۰٬۰۰۰[۴][۵][۶]
 ایران۲٬۰۰۰٬۰۰۰[نیازمند منبع]
 اروپا۱۳۰٬۰۰۰[۷]
 ترکیه۲۶٬۰۰۰[۸]
 استرالیا۴۱٬۷۶۶[۹]
 کانادا۱۰٬۳۰۰[۱۰]
 اندونزی۳٬۸۰۰[۱۱]
زبان‌ها
دین
[۱۲]
قومیت‌های وابسته
[۱۳][۱۴][۱۵]

هزاره‌ها یکی از تحت آزار و اذیت‌ترین گروه‌های قومی از زمان تشکیل کشوری به‌نام افغانستان به‌شمار می‌روند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

پیشینه

سدهٔ نوزدهم

مقالهٔ اصلی: قیام‌های مردم هزاره ۱۸۸۸–۱۸۹۳

از اواخر سدهٔ نوزدهم میلادی پس از روی کار آمدن عبدالرحمان، در سال‌های ۱۸۸۸–۱۸۹۳ (میلادی) هزاره‌های خودمختار تحت فشار حکومت مرکزی قرار گرفته و به شدت سرکوب گردیدند و به مدت یک سده در انزوای سیاسی، اجتماعی و محرومیت اقتصادی فرورفتند. در این دوره هزاره‌ها شدیداً مورد کشتار و قتل‌عام صورت گرفتند. این عملکردها باعث شد تا عده‌ای زیادی از آنها به کشورهای همجوار مانند آسیای مرکزی، ایران، هند بریتانیا، عراق و سوریه مهاجر و متواری شوند و بسیاری از زمین‌ها و دارایی آنها به تصرف افغان‌ها و کوچی‌ها درآیند. آن عده هزاره‌ها که در شمال هندوکش می‌زیستند به‌سوی روسیهٔ تزاری رفتند که بیشتر در شهرهای جنوبی روسیه باقی ماندند. عده‌ای زیادی هزاره‌ها ساکن در ساحات روسیهٔ تزاری به‌دلیل شباهت‌های ساختمان نژادی و چهرهٔ ظاهری کامل با مردم آن مناطق، به‌مرور زمان لهجه، زبان و هویت قومی خود را از دست دادند و در میان آنان ساکن و جذب شدند. آن عده هزاره‌های متواری‌شده در مناطق روسیه تزاری پیشین از جمله ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و داغستان سکونت اختیار کردند. هزاره‌های شمال غرب مناطق هزاره‌نشین افغانستان به‌سوی ایران مهاجرت کردند و در محلات مشهد ساکن شدند که این هزاره‌ها بعدها به بربری و خاوری مشهور شدند. بخشی دیگر هزاره‌ها از جنوب شرق مناطق هزاره‌نشین افغانستان به‌سوی هند بریتانیا کوچیدند که در کویته واقع در پاکستان امروزی ساکن شده‌اند. یکی از معروف‌ترین شخصیت‌های سیاسی و نظامی این هزاره‌ها محمد موسی خان می‌باشد که درجهٔ نظامی جنرال را در نظام پاکستان داشت. گروهی دیگری به کشورهای سوریه، عراق و هند ساکن شده‌اند. این هزاره‌ها که به سوی پاکستان، ایران، سوریه و عراق مهاجر شدند به لحاظ تفاوت‌های ساختمان فیزیکی و نژادی نتوانستند با مردم این ساحات مخلوط شوند بنابراین لهجه، زبان، فرهنگ و هویت قومی خودشان را از دست نداده‌اند.[۲۰][۲۱]

سدهٔ بیستم

جنگ داخلی افغانستان

اطلاعات بیشتر: جنگ شوروی در افغانستان

پس از کودتای سال ۱۹۷۸ که در پی آن گروه کمونیستی خلق به قدرت رسید، کم‌کم هزاره‌ها برای برابری حق شهروندی خود نسبت به دیگر شهروندان افغانستان شروع به انجام کارهای سیاسی کردند و رهبران هزاره مانند عبدالعلی مزاری حزب‌های سیاسی را بنیانگذاری کردند. پس از خروج ارتش سرخ از افغانستان و پایان حکومت کمونیستی با مرگ محمد نجیب‌الله افغانستان وارد جنگ داخلی شد. هزاره‌ها با ساختن حزب وحدت سعی در حفظ قدرت سیاسی خود کردند. در سیاست نو حزب، دیگر مذهب جایی اصلی خود را نداشت و بیشتر کوشیده می‌شد تا از تمام قوای هزاره یک انسجام کلی بسازد.[۲۲]

سدهٔ بیست و یکم

با ورود نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحدهٔ آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱ حکومت طالبان سقوط کرد. قانون اساسی نو با پشتوانهٔ جامعهٔ بین‌الملل ورود همهٔ شهروندان افغانستان به نظام حکومت را ممکن ساخت؛ از همین‌رو در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۰ که تحت نظارت نهادهای بین‌المللی و در امنیت نسبی برگزار گردیده بود، هزاره‌ها توانستند ۲۴٬۵ درصد از کرسی‌های پارلمان افغانستان را به‌دست آوردند.[۲۳][۲۴][۲۵] به گفتهٔ الساندرو مونسوتی استاد دانشگاه حقوق بین‌الملل در ژنو این حرکت سیاسی مورد انتقاد سیاستمداران پشتون شده است.[۲۶] با وجود قوانین نو که براساس آن حقوق همهٔ شهروندان را یکسان می‌داند اما هنوز هم حرکات نژادپرستانه‌ای علیه مردم هزاره در افغانستان، پاکستان و ایران صورت می‌گیرد. در سال ۲۰۰۷ کوچی‌ها، با حمله به روستاهای مردم هزاره باعث آواره‌شدن هزاران تن از آنها شده و ده‌ها نفر هر ساله در پی حملات آنان کشته می‌شوند. افغانستانی‌های مهاجر در ایران که اکثریت‌شان را مردم هزاره تشکیل می‌دهند و معمولاً به‌صورت غیرقانونی به ایران رفته‌اند، از سوی نیروهای انتظامی دولت ایران مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. سازمان‌های غیردولتی (NGO) با گزارشی بر بدتر شدن وضعیت حقوق شهروندی هزاره‌ها و حملات نژادپرستانه علیه آنها هشدار داده‌اند.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰]

نام

کلمهٔ «هزاره» و وجه تسمیهٔ آنان به هزاره تاکنون مورد اختلاف باقی مانده است اما برخی از تاریخ‌نگاران و محققان نظریاتی ارائه داشته‌اند.

  • عبدالحی حبیبی، نام «هزاره» را بسیار قدیمی، و آن را برگرفته از کلمهٔ «هزاله» دانسته است که به مرور زمان به هزاره تغییر یافته است و آن خوش‌دل یا خوش‌قلب معنی می‌دهد.[۳۱][۳۲]
  • برخی بر این معتقدند که نام «هزاره» احتمالاً از کلمهٔ فارسی «هزار» گرفته شده و ممکن است ترجمهٔ کلمه‌ای مغولی «مینگان» باشد، یک واحد نظامی متشکل از ۱٬۰۰۰ سرباز تحت فرمان چنگیز خان.[۳۳][۳۱] پذیرش این نظریه دشوار به‌نظر می‌رسد زیرا بعید است آن مغولان که زبان‌شان مغولی بودند لشکرهای نظامی خود را با استفاده از کلمات فارسی نام‌گذاری کنند، در حالی‌که مردم هزاره به زبان بومی خودشان را «آزره» یا «ازره» خطاب می‌کنند.[۳۴][۳۵]
  • هاورث، هزاره‌ها را منسوب به خزرها دانسته و کلمهٔ «هزاره» را محرف «خزر» یا «خزار» می‌داند و معتقد است که اینان در اصل از اقوام ترک اطراف دریای خزر اند.[۳۶][۳۱][۳۷]
  • طبق نظر خانیکوف، هزاره‌ها در زمان شاهرخ میرزا به هرات آمدند و چون هزار خانواده بودند به «هزاره» معروف شدند.
  • محمد حیات خان، تاریخ‌شناس مسلمان اهل هندوستان دربارهٔ وجه تسمیهٔ «هزاره» می‌نویسد: به این دلیل اینها را هزاره می‌گویند که در عصر سلاطین قدیم زابلستان این قوم سال به سال هزار سوار عوض مالیات به قشون شاهی آن زمان تقدیم می‌کردند.[۳۸][۳۱]
  • عرف هزاره‌ها دربارهٔ نام «هزاره» چنین اظهار می‌دارد: «هزاره عبارت از هزار قوم.» «هزاره از هزار راه وارد شده است.»[۳۹]
  • بابر، بنیانگذار امپراتوری گورکانی هند در اوایل قرن شانزدهم، نام «هزاره» را در بابرنامه ثبت کرده است و از هزاره‌ها چندین بار به‌عنوان «هزاره‌های ترکمن» یادآوری کرده است.[۴۰]

نژاد

اطلاعات بیشتر: نظریه‌ها دربارهٔ خاستگاه نژادی هزاره‌ها
 
مردان هزاره در بهسود ولایت میدان وردک
 
تعدادی از هزاره‌ها در سالگرد درگذشت عبدالعلی مزاری در کابل

از لحاظ نژادی مردم هزاره آمیخته‌ای از نژاد سفید و نژاد شرقی هستند.[۴۱][۴۲][۴۳]

ویژگی‌های ژنتیکی

از نظر ژنتیکی هزاره‌های افغانستان نزدیک به ازبک‌های آن کشور هستند، در حالی‌که هردو گروه تفاوت‌های چشمگیری با تاجیک‌ها و پشتون‌های افغانستان دارند.[۴۴] آنها به‌طور کلی قرابت‌های ژنتیکی بالایی را با جمعیت‌های ترک‌زبان آسیای مرکزی و آسیای شرقی نشان می‌دهند.[۴۵][۴۶][۴۷] برخی مطالعات منشأ هزاره‌ها را آسیای مرکزی و همسان با ترک‌های آن منطقه می‌داند.[۴۸]

زبان

مقاله‌های اصلی: هزارگی و فارسی افغانستان
اطلاعات بیشتر: گویش‌های فارسی

هزاره‌ها به زبان فارسی با گویش‌های هزارگی و دری صحبت می‌کنند. در گویش هزارگی وام‌واژه‌های زیادی از ترکی و وام‌واژه‌های اندکی از مغولی موجود است.[۴۹][۵۰][۵۱][۵۲][۵۳][۵۴] گویش هزارگی برخی از ویژگی‌های دستوری دری سدهٔ چهارم و پنجم هجری را در خود حفظ کرده است.[۵۵] در این گویش دو حرف د غلیظ و ت غلیظ نیز وجود دارد که تلفظ آنان نزدیک به تلفظ آن حروف در زبان‌های اردو و پشتو است. میزان تفاوت در این گویش با فارسی معیار در گویش هزارگی غزنی بسیار زیاد و در گویش هزارگی بامیان، بهسود و دایمیرداد کم است.[۵۶] همچنین بسیاری از واژه‌های اوستایی نیز در این گویش موجود است که به گفته برخی محققان و زبان شناسان، بیش از ۲۵٪ از واژگان این گویش ریشهٔ اوستایی دارند، مثلاً: هزارگی آبست-اوستایی آبستا که هردو به معنی خویشاوند است یا واژه‌های دیگری مثل: ابسو، اِنگهَ، اوته، اوثه، جُنگه، کوور، خسور، تفت، خیرتو، پیتَو، اسپی، گیرو و… برخی از زبان‌شناسان بدون تحقیق و ریشه‌یابی واژه‌ها به روش علمی، به نظریه‌پردازی اقدام نموده و این واژگان را غیر (فارسی، ترکی، مغولی و عربی) دانسته‌اند.[۵۷]

ادبیات

اشعار هزارگی

اَلی اسپِ سمند الغار و بولغارجلو از نقره و تنگ از گلِ نار
سحرگاهی مرا به یار رسانیتو جو بِشکو که من بوسم لبِ یار

برگردان
اسپ خاکستری رنگ عزیزم، که با یراق و زینی از گلِ نار مجهز شده‌ای. مرا صبح زود به معشوقم برسان، تو جَو بخور که من لب یار را ببوسم.

جمعیت‌شناسی

با توجه به نبود آمار دقیق در افغانستان، منابع مختلف جمعیت هزاره‌ها را بین ۲۰ الی ۳۰ درصد از جمعیت افغانستان تخمین می‌زنند[۱۰][۵۸][۵۹][۶۰] بنابر تقسیم‌بندی قومی سازمان ملل متحد در کنفرانس بن سال ۲۰۰۱ آنها نزدیک به ۲۰ درصد از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند.[۶۱][۶۲] هزاره‌ها در گذشته بزرگ‌ترین گروه قومی در افغانستان بودند که بیش از ۶۰ درصد از آنها در سال‌های ۱۸۸۸–۱۸۹۳ قیام‌های مردم هزاره قتل‌عام و تعدادی از آنها به کشورهای همجوار آواره و مهاجر شدند.[۲۱][۶۳]

قبایل

مقالهٔ اصلی: فهرست قبایل هزاره

مردم هزاره از قبایل مختلف تشکیل یافته‌اند. برخی از این قبایل پیشوند «دای» را دارند. نظر به جلد اول سراج التواریخ اثر فیض‌محمد کاتب، آنان شامل دایکندی، دایزنگی، دای میرکشه، دای دهقان، دایچوپان، دای خیتای، دایمیرداد، دای کلان، دای قوزی، دای فولاد، دای میرک، دای مردگان و غیره هستند.[۶۴] این قبایل در سراسر افغانستان، بخش‌های از پاکستان و ایران و نیز در سایر مناطق هزاره‌نشین زندگی می‌کنند.[۳۳]

دین و مذهب

هزاره‌ها پیرو دین اسلام در مذاهب شیعه، سنی و اسماعیلی هستند که هزاره‌های شیعه‌مذهب بیشترین آنها را تشکیل می‌دهند.[۶۵][۱۲]

هزاره‌های شیعه‌مذهب

در خصوص پذیرش مذهب شیعه از سوی هزاره‌ها نظریهٔ واحدی وجود ندارد. ممکن است هزاره‌ها در اوایل سدهٔ شانزده میلادی در دورهٔ ایلخانان و محمد خدابنده اولجایتو از اسلام سنی به اسلام شیعی گرویده باشند.[۶۶] برخی دیگر معتقدند هزاره‌ها در زمان حکومت شاه عباس صفوی اسلام شیعی را پذیرفته‌اند. در مقابل برخی از محققان ریشهٔ تشیع هزاره‌ها را برمی‌گردانند به عامل و کارگزاران ترویج اسلام در دورهٔ خلافت علی ابن ابی‌طالب، مثلًا علی اکبر تشدید دربارهٔ قدمت تشیع در کوهستان غور می‌نویسد: «مرکز شیعیان غور یا مسلمین غور اولین تمرکز شیعه در بلاد غور بوده است؛ زیرا بین سال‌های ۳۵ تا ۴۰ هجری مسلمان شده‌اند و در زمان خلافت علی ابن ابی‌طالب، جعده بن هبیره مخزومی که خواهرزاده علی ابن ابی‌طالب بود، از طرف وی به حکومت خراسان منصوب شد. به خاطر رفتار شایسته جعده، مردم غور داوطلبانه به علی ابن ابی‌طالب محبت می‌ورزیدند. امرای غور که وضع را کاملاً انسانی می‌یابند، بدون جنگ سر بر خط فرمان علی ابن ابی‌طالب گذارده به دین اسلام گرویدند. به پیشنهاد جعده، علی ابن ابی‌طالب فرمان حکومت سرزمین غور را به خاندان آل شنسب صادر کرد و این فرمان‌نامه قرن‌ها در آن خانواده محفوظ بوده و مایهٔ افتخار و مباهات آن دودمان می‌آمده است.»[۶۷]

هزاره‌های سنی‌مذهب

 
شیرمحمد خان هزاره رئیس هزاره‌های سنی‌مذهب قلعه‌نو بادغیس

جمعیت قابل‌توجه و بزرگی از هزاره‌ها سنی‌مذهب هستند که در ولایت‌های مختلف افغانستان، مانند کابل، بغلان، بادغیس، غور، قندوز، پنجشیر، بامیان، بدخشان، پروان و غیره سکونت دارند.[۶۸][۶۹]

هزاره‌های سنی‌مذهب از قدیم و قبل از اشغال مناطق هزاره‌نشین توسط عبدالرحمان سنی‌مذهب بودند اما عده‌ای از آنان بعد از اشغال مناطق هزاره‌نشین توسط عبدالرحمان از مذهب شیعه به مذهب سنی گرویده شدند که در کتاب هزاره‌ها اثر حسن پولادی چنین آمده است:

بعد از اشغال هزاره‌جات در سال ۱۸۹۳ به دستور عبدالرحمان ملاهای سنی در تمامی مناطق هزاره‌جات مٶظف بودند تا هزاره‌ها را با زور به پذیرش مذهب سنی وادار کنند. آنها تکیه‌خانه‌ها را به مساجد تبدیل کرده شروع به تبلیغ مذهب سنی کردند. اگر هزاره‌ها این مذهب را می‌پذیرفتند، جان و مال آنها ایمن بود، در غیر این‌صورت زمین‌هایشان تصرف شده، از منطقه بیرون رانده می‌شدند و اگر مقاومت می‌کردند کشته می‌شدند.[۷۰]

— هزاره‌ها اثر حسن پولادی

هزاره‌های اسماعیلی‌مذهب

هزاره‌های اسماعیلی‌مذهب در ولایت‌های کابل، پروان، بغلان، بامیان، میدان وردگ، سمنگان، زابل و غیره سکونت دارند.[۷۰][۷۱]

جغرافیا

افغانستان

مقاله‌های اصلی: هزارستان و جمعیت‌شناسی افغانستان
 
نقشه افغانستان و منطقه جغرافیایی هزارستان در سال ۱۸۹۰ (میلادی)

هزارستان (هزاره‌جات) سرزمین تاریخی و بومی مردم هزاره که در مناطق مرکزی افغانستان قرار گرفته است و مرزهای آن از نظر تاریخی در حال تغییر بوده است. تا سال ۱۸۹۰ (میلادی) هزاره‌ها عمدتاً خودمختار بودند و تمام منطقهٔ هزارستان را تحت کنترل داشتند.

به‌طور تاریخی و امروزه اکثریت هزاره‌ها در هزارستان و بسیاری دیگر در سایر مناطق و شهرهای افغانستان سکونت دارند. هزاره‌ها در گذشته بزرگ‌ترین قوم افغانستان بودند که بیش از ۶۰ درصد آنها در جریان قیام‌های مردم هزاره در سال‌های ۱۸۸۸–۱۸۹۳ (میلادی) قتل‌عام شده و تعدادی از آنها به کشورهای همسایه مهاجر و متواری شدند و دارایی و زمین‌های زیادی از آنان توسط افغان‌ها و کوچی‌ها تصرف شد.[۷۲][۲۰][۲۱][۶۳]

آسیای میانه

پس از قتل‌عام و نسل‌کشی هزاره‌ها توسط عبدالرحمان در سال‌های ۱۸۸۸–۱۸۹۳ (میلادی) هزاره‌های زیادی به مناطق تحت اشغال روسیه تزاری مانند ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان رفتند تعداد زیادی از هزاره‌های ساکن در نواحی روسیه تزاری به‌مرور زمان به‌دلیل شباهت‌های ساختار نژادی و ظاهری با مردم آن مناطق، لهجه، زبان و هویت قومی خود را از دست داده و در میان آنها جذب شدند.[۷۳][۲۱]

پاکستان

اطلاعات بیشتر: پاکستانی‌ها
 
محمد موسی خان جنرال نظامی و فرمانده کل ارتش پاکستان

هزاره‌های پاکستان بیشتر در کویته سکونت دارند. در سال ۱۹۶۲ (میلادی) دولت پاکستان، هزاره‌ها را به‌عنوان یکی از اقوام پاکستان به رسمیت شناخت. از جمله افراد مشهور هزاره‌های پاکستان محمد موسی خان است که جنرال نظامی و فرمانده کل ارتش پاکستان از سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۶ (میلادی) بود. همچنان وی مدتی را به‌عنوان فرماندار ایالت بلوچستان گذراند.[۷۴]

ایران

 
محمد یوسف خان هزاره رئیس ایل هزاره و نخستین نماینده سنی‌مذهب در پارلمان ایران

هزاره‌ها در ایران عمدتاً در مشهد سکونت دارند که بیشتر به نام‌های «بربری» یا «خاوری» شناخته می‌شوند. جمعیت محلی هزاره‌ها حدود ۵۰۰٬۰۰۰ نفر تخمین شده است.[۷۵] پیش از اینکه بر اساس عهدنامهٔ پاریس در دورهٔ ناصرالدین شاه سرزمین افغانستان از ایران جدا شود خراسان بزرگ بخشی از غرب این سرزمین را در بر می‌گرفت و اقوام گوناگون در آن سکونت داشتند. یکی از این اقوام هزاره‌ها بودند. این قوم که پس از کشیدن خط مرزی میان افغانستان و ایران در دو سوی مرز سکونت اختیار کردند که در تاریخ معاصر خراسان به‌ویژه مشهد نقش‌های متعددی بر عهده داشته‌اند. رهبری این قوم در اواخر دورهٔ قاجار و همچنین دورهٔ پهلوی با محمد یوسف خان هزاره معروف به «صولت‌السلطنه هزاره» بود که وی یک هزاره سنی‌مذهب و نخستین نماینده سنی‌مذهب در پارلمان ایران بود.[۷۶][۷۷][۷۸]

مهاجرت

مقالهٔ اصلی: هزاره‌های مقیم خارج

الساندرو مونسوتی در کتاب اخیر انسان‌شناسی خود[۷۹] استدلال می‌کند که مهاجرت شیوه سنتی زندگی مردم هزاره است و اشاره به مهاجرت‌های فصلی و تاریخی دارد که هرگز متوقف نشده‌اند و به نظر نمی‌رسد تنها تحت شرایط اضطراری مانند جنگ مهاجرت صورت گرفته‌باشد.[۸۰] به دلیل دهه‌ها جنگ در افغانستان و خشونت‌های فرقه‌ای در پاکستان، بسیاری از هزاره‌ها جوامع خود را ترک کرده و در استرالیا، نیوزیلند، کانادا، ایالات متحده، انگلستان و به ویژه کشورهای اروپای شمالی مانند سوئد و دانمارک ساکن شدند. عده‌ای از طریق قاچاق دانش آموزان و برخی دیگر از طریق قاچاق انسان به این کشورها می‌روند که این امر گاه به هزینه زندگی آنها تمام می‌شود. از سال ۲۰۰۱، حدود ۱۰۰۰ نفر در حالی که می‌خواستند با قایق از اندونزی خود را به استرالیا برسانند، در اقیانوس جان خود را از دست داده‌اند.[۸۱] بسیاری از آنها هزاره بودند، از جمله زنان و کودکان کوچک که نمی‌توانستند شنا کنند. مورد قابل توجه دیگر در تمپا بود که یک محموله پناهجویان، عمدتاً هزاره، توسط کشتی نروژی ام‌وی تمپا نجات یافت و پس از آن به نائورو فرستاده شد.[۸۲] نیوزیلند موافقت کرد که تعدادی از پناهندگان را بگیرد و به آنها اقامت دهد.

فرهنگ و جامعه

مقالهٔ اصلی: فرهنگ مردم هزاره
اطلاعات بیشتر: فرهنگ در افغانستان
 
دختر هزاره در لباس سنتی

هزاره‌ها در خارج از هزاره‌جات، فرهنگ شهرهای محل سکونت خودشان را اتخاذ کرده‌اند که شبیه آداب و رسوم تاجیک‌ها و پشتون‌های افغانستان است. اما به‌طور سنتی هزاره‌ها کشاورزانی از مناطق مرتفع مرکزی هستند که در هزاره‌جات بسیاری از آداب و رسوم خود را حفظ کرده‌اند. بعضی از رسم و رواج‌های آنها بیشتر نزدیک به رسم و رواج‌های آسیای میانه است تا تاجیک‌های افغانستان. دسته‌های کمی از هزاره‌ها (ایماق هزاره) به‌طور سنتی زندگی نیمه کوچ‌نشینی دارند.[۸۳][۸۴][۸۵]

پوشاک

پوشاک و لباس مردم هزاره نقش مهم و ویژه‌ای در حمایت از هویت فرهنگی، سنتی و اجتماعی آنان دارد. پوشاک مردم هزاره به‌صورت دستی و ماشینی تولید و در افغانستان در اکثر نقاط کشور به‌ویژه در ولایات مرکزی افغانستان دوخته می‌شوند.[۸۶]

لباس مردانه

مردان هزاره به‌طور سنتی بَرَک (بَرَگ) و کلاه می‌پوشند. برک یکی از اجزای مهم پوشاک مردم هزاره است. برک نوعی قطعه نرم، چسبناک و ضخیم است که از اولین پشم بره‌های گوسفند مخصوصی که در هزارستان پرورش می‌یابند، تهیه می‌شود. برک علاوه بر اینکه یک لباس بسیار مقبول، شیک و سلطنتی است، در زمستان گرم نیز می‌باشد و در برابر رطوبت مقاوم است که در برف و باران به راحتی خیس نمی‌شود. همچنین برک خاصیت و نرمی خاصی دارد که دردهای عضلانی را کاهش می‌دهد و همچنین شفابخش دردهای مفاصل است. امروزه رایج‌ترین لباس در میان مردان هزاره، پیراهن و تنبان و گاهی با کلاه یا عمامه است.[۸۶]

لباس زنانه

لباس سنتی زنان هزاره شامل دامن چین‌دار با تنبان است. پوشش زنان هزاره با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی آنها دارای ویژگی‌های خاصی است. لباس زنان جوان هزاره از پارچه‌های مختلف در رنگ‌های مختلف و طرح‌های شاد با چادر زیبا و رنگارنگ تهیه می‌شود، اما زنان مسن‌تر پارچه‌های تیره با طرح‌های ساده سیاه و سفید را ترجیح می‌دهند. چادر یا پوشش سر زنان هزاره اغلب با زیورآلاتی که اغلب نقره‌ای یا طلایی است و گاهی با کلاه تزئین می‌شود. تزیینات روی لباس گردنبند نقره یا طلا با مهره‌های رنگارنگ، دکمه‌ها، النگوها و دستبندهای نقره یا طلا است.[۸۶]

غذا و آشپزی

مقالهٔ اصلی: آشپزی مردم هزاره
اطلاعات بیشتر: آشپزی افغانستانی

غذا و آشپزی مردم هزاره به شدت تحت تأثیر غذاهای آسیای مرکزی، آسیای جنوبی و ایرانی قرار دارند. با این حال، برای غذاهای خاص، روش‌ها و سبک‌های مختلف پخت‌وپز وجود دارد که مختص هزاره‌ها است. هزاره‌ها خیلی مهمان نوازی دارند و در فرهنگ آنها رسم بر این است که برای مهمان غذاهای مخصوص تهیه کنند.

هنر

موسیقی

 
داوود سرخوش آوازخوان فولکلور هزاره
اطلاعات بیشتر: موسیقی افغانستان

موسیقی هزاره‌ها شامل انواع مختلفی از موسیقی کلاسیک، موسیقی محلی و موسیقی مدرن است و موسیقی هزاره‌ها به‌عنوان موسیقی غنی و متمایز شناخته شده است. موسیقی هزاره‌ها عمدتاً فولکلور است که به صورت شفاهی نسل به نسل منتقل شده است. بسیاری از موسیقی‌دانان هزاره به‌طور گسترده‌ای در نواختن دمبوره، نوعی ساز محلی که در سایر مناطق آسیای میانه مانند قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان یافت می‌شود، مهارت دارند. برخی آوازخوانان معروف هزاره سرور سرخوش، داوود سرخوش، صفدر خیرعلی، صفدر توکلی، سید انور آزاد، علی حسین افشار و غیره هستند.

در دمبوره مردم هزاره گاهگاهی سرودهای انقلابی بسیار رایج است. اولین خواننده‌ای که شروع به خواندن سرودهای انقلابی روی دمبوره کرد سرور سرخوش بود و پیام اصلی او قیام نسل جوان و مبارزه با ظلم و ستم است.[۸۷]

سینما

 
شمیلا شیرزاد بازیگر سینما

هنرمندان هزاره در سینما پیشینهٔ قدیمی ندارند، اما امروزه از برخی بازیگران و هنرپیشه‌های معروف آنها می‌توان به حسین صادقی، عابد علی نازش، شمیلا شیرزاد، نیکبخت فرهمند، رضا احمدی اشاره کرد.

نویسندگان و شاعران

 
فیض‌محمد کاتب نویسنده و تاریخ‌نگار

برخی از نویسندگان و شاعران مشهور هزاره مانند فیض‌محمد کاتب، امیرخسرو دهلوی، اسماعیل بلخی، حسن پولادی، کاظم یزدانی، رهنورد زریاب، بصیراحمد دولت‌آبادی، عزیز رویش، محمد یعقوب یسنا، محمد اسماعیل مبلغ، محمد اکرم گیزابی، حفیظ شریعتی، احمدعلی کهزاد، علی محقق‌نسب، کامران میرهزار، بصیر آهنگ، سید ابوطالب مظفری، امیرشاه حسنیار، بشیر بختیاری، علی محمد زهما، علی بابا تاج، زهرا جویا، ذکی دریابی و غیره هستند.

ورزش‌های سنتی

بزکشی

مقالهٔ اصلی: بزکشی

بزکشی یک ورزش سنتی آسیای مرکزی است که در آن بازیکنان اسب سوار سعی می‌کنند لاشه‌ای بز یا گوساله را با پیشی گرفتن از رقبا در محل مشخصی که معمولاً یک دایره علامت‌گذاری شده در زمین بازی است، بر زمین بگذارند. بزکشی یک ورزش سنتی در آسیای مرکزی و نیز یکی از ورزش‌های سنتی مردم هزاره می‌باشد.[۸۸]

تیراندازی

اطلاعات بیشتر: تیراندازی با کمان

تیراندازی پرتاب یا شلیک کردن تیر به وسیلهٔ کمان است که یک ورزش سنتی و قدیمی هزاره‌ها می‌باشد.[۸۹]

پهلوانی

اطلاعات بیشتر: کشتی (ورزش)

پِهلوانی نوعی کشتی سنتی در افغانستان است که در میان هزاره‌ها سابقه طولانی دارد. این ورزش معمولاً در روزهای تعطیل، در میدان‌های پهلوانی برپا می‌شود.[۹۰]

نسل‌کشی

مقاله‌های اصلی: قیام‌های مردم هزاره ۱۸۸۸–۱۸۹۳، فهرست کشتارها علیه مردم هزاره، و آزار و اذیت مردم هزاره

از زمان عبدالرحمان تا اکنون هزاره‌ها توسط حاکمان و گروه‌های مختلف مورد کشتار و نسل‌کشی هدفمند قرار گرفته‌اند. در سال ۱۸۹۳، عبدالرحمان دستور قتل‌عام هزاره‌ها را صادر کرد. پیش از قتل‌عام، ۶۰۰٬۰۰۰ خانوار مردم هزاره در افغانستان زندگی می‌کردند.[۹۱] او بیش از ۴۰۲٬۰۰۰ (۶۷٪) خانواده از مردم هزاره را بین سال‌های ۱۸۹۳ تا ۱۹۰۰ قتل‌عام کرد[۹۲] و از سرهای آنان کله‌منار درست کرد که بزرگ‌ترین نسل‌کشی قرن نوزدهم به‌شمار می‌رود.[۹۳]

چهره‌های سرشناس

مقالهٔ اصلی: فهرست افراد هزاره
 
احمد بهزاد
 
سید ابوطالب مظفری
 
وکیل حسین الله‌داد
 
حسین صادقی

نگارخانه

  • سنتی
  •  
    دختر هزاره در لباس سنتی
  •  
    پسر هزاره با کلاه و دمبوره
  •  
    دختران هزاره از غزنی
  • تاریخی
  •  
    مردان هزاره در حدود ۱۸۴۰ (میلادی) از روستاهای نزدیک شهر غزنی، نقاشی جیمز اتکینسون
  •  
    پُرتره‌ای از مرد هزاره در ۱۸۷۹ (میلادی)

جستارهای وابسته

منابع

  1. ↑ Hazara Research Collective -Written evidence (AFG0008)
  2. ↑ "سرور دانش درصد جمعیت شیعه و هزاره را در گزارش دولت آمریکا نادرست خواند". BBC News فارسی. Retrieved 2023-01-08.
  3. ↑ Garrison، V. David. «Global Peoples Profiles:: Hazara of Afghanistan and Deccanis of India». www.missionfrontiers.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۲۲.
  4. ↑ "Hazaras of Pakistan". Retrieved 22 Dec 2022.
  5. ↑ Census of Afghans in Pakistan 2005, UNHCR Statistical Summary Report (retrieved August 14, 2016)
  6. ↑ Yusuf, Imran (5 October 2011). "Who are the Hazara?". Tribune. Retrieved 1 September 2016.
  7. ↑ "Austria holds refugee talks as young Hazaras flee persecution to make 'dangerous' journey to Europe – ABC News (Australian Broadcasting Corporation)". mobile.abc.net.au. 2016-02-29. Retrieved 2017-08-19.
  8. ↑ "Afghan Hazara Refugees Seek Justice in Turkey". 3 June 2014.
  9. ↑ "Cultural Diversity". Australian Bureau of Statistics. 2021-08-10. Retrieved 2022-06-28.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ The population of people with descent from Afghanistan in Canada is 48,090. Hazara make up an estimated 30% of the population of Afghanistan depending to the source. The Hazara population in Canada is estimated from these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada بایگانی‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
  11. ↑ Afghan Hazaras' new life in Indonesia: Asylum-seeker community in West Java is large enough to easily man an eight-team Afghan football league, Al Jazeera, 21 March 2014, retrieved 5 August 2016
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ «شناسنامه الکترونیکی، آخرین فرصت تثبیت هویت هزاره‌های سنی و اسماعیلی | سایت طرح نو، باشگاه اندیشه و گفت‌وگو». دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۰۸.
  13. ↑ Brasher, Ryan (2011). "Ethnic Brother or Artificial Namesake? The Construction of Tajik Identity in Afghanistan and Tajikistan". Berkeley Journal of Sociology. 55: 97–120. JSTOR 23345249.
  14. ↑ B. Campbell, Disappearing people? Indigenous groups and ethnic minorities in South and Central Asia in: Barbara Brower, Barbara Rose Johnston (Ed.) International Mountain Society, California, 2007.
  15. ↑ "Sunni Hazaras of Afghanistan". September 17, 2020.
  16. ↑ روز، اطلاعات (۲۰۲۱-۰۵-۱۶). «حملات زنجیره‌ای بر غرب کابل؛ هزاره‌ها در معرض نسل‌کشی قرار دارند؟». اطلاعات روز. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۲۹.
  17. ↑ «هزاره‌های افغانستان؛ روایت دو قرن کشتار و تبعیض». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۲-۱۰-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۲۹.
  18. ↑ «https://repository.law.umich.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2142&context=mjil». پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  19. ↑ "The Hazara Genocide and Systemic Discrimination in Afghanistan". The Leadership Conference on Civil and Human Rights (به انگلیسی). Retrieved 2023-10-29.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ موسوی، سید عسکر. هزاره‌های افغانستان. ص. ۱۰۰.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ ۲۱٫۳ «کوچ اجباری و اثرات فرهنگی و اجتماعی آن بر جامعه هزاره». www.kotiposti.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۱۲.
  22. ↑ Les Hazaras, minorité chiite montante de l'Afghanistan بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، روزنامهٔ لوموند مذهبی. سایت فرانسوی.
  23. ↑ «https://gulf2000.columbia.edu/images/maps/Afghanistan_Ethnic_sm.png». پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  24. ↑ «https://gulf2000.columbia.edu/images/maps/Afghanistan_Ethnic_lg.png». پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  25. ↑ نگاهی به ترکیب قومی و سیاسی مجلس نو افغانستان بایگانی‌شده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine، سایت بی‌بی‌سی فارسی.
  26. ↑ Avec l’arrivée des forces de la coalition en 2001, la situation s’améliore encore pour les Hazaras بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine، سایت روزنامهٔ لومند سیاسی. فرانسوی.
  27. ↑ Les Hazaras[پیوند مرده]، سازمان غیردولتی برای مردم تهدید شده.
  28. ↑ Adelkhah, Fariba; Olszewska, Zuzanna (2007), "The Iranian Afghans", Iranian Studies 40 (2): 137–165,
  29. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  30. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۶.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ ۳۱٫۳ یزدانی، حسینعلی. پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. چاپخانهٔ مهتاب. ص ۹۶
  32. ↑ هزاله - لغت‌نامهٔ دهخدا
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ پولادی، حسن (١٩٨٩). هزاره ها. ترجمهٔ علی عالمی کرمانی. تهران: انتشارات عرفان. ص. ۷۸-۷۹. شابک ۹۷۸--۹۶۴-۰۶-۰۵۲۷-۱.
  34. ↑ «nabizadah,ejtemai, ariaye». www.ariaye.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۱.
  35. ↑ دلجو، عباس. تاریخ باستانی هزاره‌ها. موسسه انتشارات مقصوی، کابل. ص. ۱۹۹. شابک ۹۷۸-۹۹۳۶-۶۲۴-۰۰-۹.
  36. ↑ هاورث، هنری هوویل. تاریخ مغول‌ها از قرن نهم تا نوزدهم،. ج. چهارم. لندن: لانگمن.
  37. ↑ دلجو، عباس. تاریخ باستانی هزاره‌ها. موسسه انتشارات مقصوی، کابل. ص. ۱۹۷. شابک ۹۷۸-۹۹۳۶-۶۲۴-۰۰-۹.
  38. ↑ حیات خان، محمد. محمد حیات افغان، ترجمه. افغانستان و ساکنان آن، مطبعهٔ اندیشهٔ عمومی هندوستان، لاهور
  39. ↑ لعلی، علی‌داد (۱۳۷۲). سیری در هزاره‌جات. قم: احسانی: چاپخانه اسماعیلیان. ص. ۲۲.
  40. ↑ Babur, Zahīr ud-Dīn Muhammad. Memoirs of Zehir-Ed-Din Muhammed Baber: Emperor of Hindustan (به انگلیسی). Longman, Rees, Orme, Brown, and Green.
  41. ↑ http://news.nationalgeographic.com/news/2003/02/0214_030214_genghis_2.html بایگانی‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine Genghis Khan a Prolific Lover, DNA Data Implies
  42. ↑ * "The Hazara Tribes in Afghanistan" in (1959) Collection of papers presented: International Symposium on History of Eastern and Western Cultural Contacts (1957: Tokyo and Kyoto) Japanese National Commission for Unesco, Tokyo, p. 61 9240301 بایگانی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine
    • Quintana-Murci, Lluیs et al. (May 2004) "Where West Meets East: The Complex mtDNA Landscape of the Southwest and Central Asian Corridor" American Journal of Human Genetics 74(5): pp. 834–35
    • Debets, G. F. (1970) Physical Anthropology of Afghanistan: I–II (translated from Russian) Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Cambridge, Mass. , OCLC 90304 بایگانی‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
    • Rubin, Barnett R. (2002) The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in the international system Yale University Press, New Haven, Conn. , page 30, ISBN 0-300-05963-9
  43. ↑ Jochelson, Waldemar (1928) Peoples of Asiatic Russia American Museum of Natural History, New York, page 33, OCLC 187466893, also available in microfiche edition
  44. ↑ Haber, M; Platt, DE; Ashrafian Bonab, M; et al. (2012). "Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events". PLOS ONE. 7 (3): e34288. Bibcode:2012PLoSO...734288H. doi:10.1371/journal.pone.0034288. PMC 3314501. PMID 22470552.
  45. ↑ Martínez-Cruz, Begoña; Vitalis, Renaud; Ségurel, Laure; Austerlitz, Frédéric; Georges, Myriam; Théry, Sylvain; Quintana-Murci, Lluis; Hegay, Tatyana; Aldashev, Almaz; Nasyrova, Firuza; Heyer, Evelyne (2011). "In the heartland of Eurasia: the multilocus genetic landscape of Central Asian populations". European Journal of Human Genetics (به انگلیسی). 19 (2): 216–223. doi:10.1038/ejhg.2010.153. ISSN 1476-5438. PMC 3025785. PMID 20823912. Our study confirms the results of Li et al's study that cluster the Hazara population with Central Asian populations, rather than Mongolian populations, which is consistent with ethnological studies. Our results further extend these findings, as we show that the Hazaras are closer to Turkic-speaking populations from Central Asia than to East-Asian or Indo-Iranian populations.
  46. ↑ Chen, Pengyu; Adnan, Atif; Rakha, Allah; Wang, Mengge; Zou, Xing; Mo, Xiaodan; He, Guanglin (2019-08-18). "Population background exploration and genetic distribution analysis of Pakistan Hazara via 23 autosomal STRs". Annals of Human Biology (به انگلیسی). 46 (6): 514–518. doi:10.1080/03014460.2019.1673483. ISSN 0301-4460. PMID 31559868. S2CID 203569169. Overall, we genotyped 25 forensic-related markers in 261 Quetta Hazara individuals and provided the first batch of 23-autosomal STRs for forensic genetics and population genetics research. 23-autosomal STRs included in Huaxia Platinum were polymorphic in the Hazara population and could be used as powerful tool for forensic investigations. Population genetic comparisons based on two datasets via PCA, MDS and phylogenetic relationship reconstruction consistently indicated that the Quetta Hazara in Pakistan shared significant genetic components with Central Asians, especially for Turkic-speaking populations.
  47. ↑ Xu, Shuhua; Wang, Sijia; Tang, Kun; Guan, Yaqun; Khan, Asifullah; Li, Jing; Zhang, Xi; Wang, Xiaoji; Tian, Lei (2017-10-01). "Genetic History of Xinjiang's Uyghurs Suggests Bronze Age Multiple-Way Contacts in Eurasia". Molecular Biology and Evolution. 34 (10): 2572–2582. doi:10.1093/molbev/msx177. ISSN 0737-4038. PMID 28595347.
  48. ↑ Martínez-Cruz, Begoña; Vitalis, Renaud; Ségurel, Laure; Austerlitz, Frédéric; Georges, Myriam; Théry, Sylvain; Quintana-Murci, Lluis; Hegay, Tatyana; Aldashev, Almaz; Nasyrova, Firuza; Heyer, Evelyne (2011). "In the heartland of Eurasia: the multilocus genetic landscape of Central Asian populations". European Journal of Human Genetics (به انگلیسی). 19 (2): 216–223. doi:10.1038/ejhg.2010.153. ISSN 1476-5438. PMC 3025785. PMID 20823912. Our study confirms the results of Li et al's study that cluster the Hazara population with Central Asian populations, rather than Mongolian populations, which is consistent with ethnological studies. Our results further extend these findings, as we show that the Hazaras are closer to Turkic-speaking populations from Central Asia than to East-Asian or Indo-Iranian populations.
  49. ↑ احسان یارشاطر (ویراستار). «هزاره و گویش هزارگی». دانشنامه ایرانیکا (ویراست برخط). ایالات متحده: دانشگاه کلمبیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۱-۱۳.
  50. ↑ L. Dupree, "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in Encyclopوdia Iranica, Online Edition 2006, (LINK[پیوند مرده]).
  51. ↑ خاوری، محمدجواد (۱۳۸۰). امثال و حکم مردم هزاره. مشهد: نشر عرفان،. ص. ۱۶.
  52. ↑ Malistani, A. H. Tariq and Gehring, Roman (compilers) (1993) Farhang-i ibtidal-i milli-i Hazarah: bi-inzimam-i tarjamah bih Farsi-i Ingilisi = Hazaragi - Dari/Persian- English: a preliminary glossary A. H. Tariq Malistani, Quetta, OCLC 33814814 بایگانی‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
  53. ↑ Farhadi, A. G. Ravan (1955). Le persan parlé en Afghanistan: Grammaire du kâboli accompagnée d'un recuil de quatrains populaires de la région de Kâbol. Paris.
  54. ↑ Monsutti, Alessandro (2017-07-01). "Hazāras". Encyclopaedia of Islam, THREE (به انگلیسی). Brill.
  55. ↑ همان. ص ۱۷.
  56. ↑ همان، ص۲۰.
  57. ↑ شوکت علی محمدی (۱۳۹۲)، دُر اوستایی در صدف لهجهٔ هزارگی، صبح امید کابل، ص. ۱۰۶
  58. ↑ Khazeni, Arash; Monsutti, Alessandro; Kieffer, Charles M. (December 15, 2003). "HAZĀRA". Encyclopædia Iranica (Online ed.). United States. Retrieved December 23, 2007.
  59. ↑ Larson, Marisa (Jun 17, 2008). "Hazara People". National Geographic. Archived from the original on 2 March 2008. Retrieved August 9, 2012.
  60. ↑ لوئی دوپری، Encyclopaedia Iranica. «AFGHANISTAN iv. Ethnography». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۱۴.
  61. ↑ «مروری بر توافقنامه بن اول». BBC News فارسی. ۲۰۱۱-۱۱-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۳۱.
  62. ↑ «چهاردهمین سالگرد حکومت موقت؛ تجربه تقسیم قدرت در افغانستان». BBC News فارسی. ۲۰۱۵-۱۲-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۳۱.[پیوند مرده]
  63. ↑ ۶۳٫۰ ۶۳٫۱ دلجو, عباس. تاریخ باستانی هزاه‌ها. کابل: انتشارات امیری. ISBN 978-9936801509.
  64. ↑ کاتب، فیض محمد (١٨۶٢). سراج التواریخ. ج. جلد اول. کابل: دارالسلطنه کابل. دریافت‌شده در ٢۰ آوریل ٢۰٢١.
  65. ↑ 1911 Encyclopوdia Britannica - Hazara (Race)
  66. ↑ «انقلاب بی پایان: افغانستان، ۱۹۷۹ تاکنون، توسط گلیز دورونسورو، ص. ۴۴». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۲.
  67. ↑ یزدانی، حسین علی (۱۳۸۵). پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. تهران: محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی. ص. ۷۳ و ۷۴.
  68. ↑ هزاره‌ها و هزارستان اثر گروه تحقیقی پیدی میتلند. ترجمهٔ محمداکرم گیزابی. مجمع نویسندگان افغانستان. ۱۳۷۵. ص. ۱۹۲.
  69. ↑ افغان‌ها تاریخ، فرهنگ شان و دین شان بایگانی‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine
  70. ↑ ۷۰٫۰ ۷۰٫۱ پولادی، حسن (۱۳۸۷). هزاره‌ها: تاریخ، سیاست، اقتصاد و فرهنگ. ترجمهٔ علی عالمی کرمانی. انتشارات عرفان:محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی. ص. ۲۰۵–۲۰۶. شابک ۹۷۸--۹۶۴-۰۶-۰۵۲۷-۱.
  71. ↑ خواتی، شفق (۱۳۸۲). مجله طلوع. ص. ۶۸–۵۲.
  72. ↑ "Hazara | Definition, Culture, History, & Population | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-03-12.
  73. ↑ موسوی، سید عسکر. هزاره‌های افغانستان. ص. ۲۰۵–۲۰۴.
  74. ↑ پولادی، حسن. هزاره‌ها. ص. ۴۴۹–۴۳۷.
  75. ↑ "Iran's Afghan Shiite Fighters in Syria". The Washington Institute (به انگلیسی). Retrieved 2022-09-29.
  76. ↑ حقیقت، محمدجواد (۱۳۹۶). «شورش صولت‌السلطنهٔ هزاره - بخش نخست». شهرآرای مشهد (۲۳۳۴): ۹. از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک)
  77. ↑ «« «شورش خراسان» در کتابفروشی‌ها شکل می‌گیرد»» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئیه ۲۰۲۳.
  78. ↑ بیات, کاوه (2016). شورش خراسان و صولت‌السلطنه هزاره (زمستان 1320). مؤسسه فرهنگی هنری جهان کتاب. ISBN 978-6006732688.
  79. ↑ Monsutti, Alessandro (2005). War and migration: Social networks and economic strategies of the Hazaras of Afghanistan. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-97508-7.
  80. ↑ Monsutti, Alessandro (2005). War and migration: Social networks and economic strategies of the Hazaras of Afghanistan (به انگلیسی). Translated by Patrick Camiller. Routledge, New York: Routledge. ISBN 978-0-415-97508-7.
  81. ↑ Bigg, Matthew (2012-10-25). "Insight: Pakistani death squads spur desperate voyage to Australia". Reuters. Archived from the original on 13 December 2013. Retrieved 8 December 2013.
  82. ↑ Australia ships out Afghan refugees BBC News.
  83. ↑ لاتهام، رابرت گوردون (۱۸۵۹). آسیای شرقی و شمالی اروپا. جِ. وان وُرست. ص. ۳۳۳. دریافت‌شده در ٢۰١٣-۰٨-١٢.
  84. ↑ Spuler, B. (2012-04-24). "Aymak". Encyclopaedia of Islam, Second Edition (به انگلیسی). Brill.
  85. ↑ Foundation، Encyclopaedia Iranica. «AYMĀQ». iranicaonline.org (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۸.
  86. ↑ ۸۶٫۰ ۸۶٫۱ ۸۶٫۲ tebyan.net، موسسه فرهنگی واطلاع رسانی تبیان | (۲۰۱۷-۰۶-۰۹). «لباس‌های سنتی زنان و مردان هزاره». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۲۳.
  87. ↑ admin (۲۰۱۴-۱۲-۲۴). «The Hazara Nationalism: in Music and Historical Literature». Hazara International (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۸-۱۳.
  88. ↑ «تاریخچه ورزش "بزکشی" در افغانستان+تصاویر». YJC News. ۹ مه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۹.
  89. ↑ «مسابقات تیراندازی با کمان در بامیان، میدان و غزنی». Kabul Press. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۹.
  90. ↑ «کشتی محلی افغانستان؛ ورزشی پرهیجان با علاقمندان فراوان+تصاویر». Shafaqna. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۲۹.
  91. ↑ کاتب، فیض‌محمد. نژادنامه افغان. قم. دریافت شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱
  92. ↑ کاتب، فیض‌محمد (۱۹۱۳). سراج‌التواریخ. ج. ۱، ۲ و ۳. کابل: مطبعه دارالسلطنته. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱.
  93. ↑ هوکال، سارا (۲۷ ژوئن ۲۰۱۶). «هزاره‌ها کی هستند؟». خبرگزاری الجزیره. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۲۱.
  94. ↑ «حزب وحدت اسلامی افغانستان (A.I.U.P)». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۰۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  95. ↑ «حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
  96. ↑ «پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله العظمی محقق کابلی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  97. ↑ «BBC فارسی - افغانستان - سیما سمر؛ فعال حقوق بشر». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
  98. ↑ «Welcome To Bashardost for Afghanistan». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۱.
 
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مردمان هزاره موجود است.
برگرفته از «https://fa.wiki.x.io/w/index.php?title=مردمان_هزاره&oldid=39555084»