سید محمد جهان‌آرا
سید محمّدعلی جهان‌آرا (۹ شهریور ۱۳۳۳ – ۷ مهر ۱۳۶۰) فرمانده نظامی ایرانی بود که در خلال جنگ ایران و عراق از اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به‌شمار می‌رفت و فرماندهی سپاه خرمشهر را برعهده داشت.[۳] وی در عملیات‌هایی چون نبرد خرمشهر و حصر آبادان نقشی کلیدی ایفا کرد.[۴]
سیدمحمد جهان‌آرا | |
|---|---|
 | |
| نام تولد | سید محمّدعلی جهان‌آرا |
| زاده | ۹ شهریور ۱۳۳۳ خرمشهر، خوزستان، ایران |
| درگذشته | ۷ مهر ۱۳۶۰ (۲۷ سال) کهریزک، تهران، ایران سقوط هواپیمای سی-۱۳۰ (۱۳۶۰) را ببینید |
| مدفن | بهشت زهرا، تهران |
| وفاداری | جمهوری اسلامی ایران |
| شاخه نظامی | نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
| سال‌های خدمت | ۱۳۶۰–۱۳۵۸ |
| درجه | سرلشکر پاسدار[۱] |
| یگان | سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
| فرماندهی | سپاه خرمشهر و آبادان |
| جنگ‌ها و عملیات‌ها | |
| همسر(ان) | صغرا اکبرنژاد (ا. ۱۳۵۸) |
| فرزندان | ۲[۲] |
| خویشاوندان | حسن جهان‌آرا (برادر) |
جهان‌آرا فعالیت سیاسی را پیش از انقلاب ۱۳۵۷، بر ضد سلطنت پهلوی، در گروه منصورون آغاز کرد.[۵] وی در تاریخ ۷ مهر ۱۳۶۰ در پی سقوط پرواز هرکولس سی-۱۳۰ نیروی هوایی ارتش در منطقه کهریزک در جنوب تهران کشته شد.[۶] به‌علت خدمات وی در دفاع و شکستن حصر آبادان، بعدها به او درجه سرلشکری اعطا گردید.[۷]
زندگی
ویرایشمحمّد جهان‌آرا در ۹ شهریورِ ۱۳۳۳ در شهر خرمشهر، استان خوزستان زاده شد.[۸]
پیش از انقلاب
ویرایشوی در سال ۱۳۴۸ تحت تأثیر جنبش اسلامی به رهبری روح‌الله خمینی، همراه عده‌ای از همفکرانش، وارد مبارزات سیاسی علیه دولت محمدرضا پهلوی شد و گروه الله‌اکبر را راه‌اندازی کرد. در اواخر سال ۱۳۴۹ همراه برادرش به عضویت گروه مخفی سازمان حزب‌الله خرمشهر درآمد. در سال ۱۳۵۱ توسط اعضای گروه ساواک شناسایی شد و تمام اعضای آن دستگیر و زندانی شدند. در جریان این دستگیری، محمد جهان‌آرا به علت سن کم، تنها یک سال زندان محکوم و به زندان اهواز منتقل شد.[۹]
وی پس از اخذ دیپلم در سال ۱۳۵۴ در کنکور دانشگاه‌ها شرکت کرد و برای ادامه تحصیل راهی مدرسه عالی بازرگانی تبریز شد.[۹] در سال ۱۳۵۵ جهان‌آرا به عضویت گروه منصورون که یک گروه معتقد به مبارزه مسلحانه بود، درآمد.[۹] در سال ۱۳۵۷ هنگامی که قرار بود به سرپرستی سید علی اندرزگو به سوریه و اردوگاه‌های مقاومت فلسطین سفر کند، به دلیل کشتار مردم تهران در میدان ژاله در هفدهم شهریور ۱۳۵۷ از سفر بازماند.[۹]
در پاییز سال ۱۳۵۷ در پی اعزام تانک‌های ارتش به خیابان‌های اهواز، گروه منصورون تصمیم به دفاع مسلحانه از تظاهرکنندگان می‌گیرد. اعضای گروه در یکی از این درگیری‌ها با نیروهای زرهی، حدود ۳۰ نفر از نیروهای ارتش شاهنشاهی را مجروح کردند.[۹]
پس از انقلاب
ویرایشبعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ جهان‌آرا پس از ۲ سال و نیم زندگی مخفیانه، به خرمشهر بازگشت. او و همفکرانش در خرمشهر، گروهی به نام کانون فرهنگی-نظامی انقلابیون خرمشهر را تشکیل دادند.
وی در سال ۱۳۵۸ فرماندهی سپاه پاسداران خرمشهر را به عهده گرفت و هم‌زمان جهاد سازندگی خرمشهر را نیز پایه‌گذاری کرد. با شروع جنگ ایران و عراق، در کنار مردم این شهر، از خرمشهر دفاع کرد. بعد از سقوط، خرمشهر و عزل ابوالحسن بنی‌صدر از سمت فرمانده کل قوا، مرحله جدیدی از جنگ ایران و عراق آغاز شد، که در پی آن، محاصره آبادان شکسته و این شهر در تاریخ ۵ مهر ۱۳۶۰ توسط نیروهای ایرانی، آزاد گردید.
کشته‌شدن
ویرایشبه دنبال بازپس‌گیری آبادان از نیروهای ارتش عراق، در تاریخ ۷ مهر ۱۳۶۰ محمد جهان‌آرا و تعدادی از فرماندهان، راهی تهران شدند، تا گزارش عملکرد نیروهای ایرانی را به رهبر وقت جمهوری اسلامی؛ روح‌الله خمینی بدهند، اما در میانه راه، بر اثر سقوط هواپیمای حامل آنها در پرواز هرکولس سی-۱۳۰ نیروی هوایی ارتش برخی از سرنشینان، که جهان‌آرا نیز از جمله آنها بود، کشته شدند.[۱۰] به ادعای هوشنگ صمدی، از فرماندهان نیروی دریایی ارتش، در زمان جنگ ایران و عراق این هواپیما نه بر اثر سانحه، بلکه بر اثر شلیک پدافند و برخورد موشک ضدهوایی به آن، سقوط کرد.[۳][۱۱]
در روایت‌های رسمی دلیل مرگ، نقص فنی و سقوط هواپیما عنوان شد.[۳] نوحه معروف «ممد نبودی ببینی» را پس از آزادسازی خرمشهر، جواد عزیزی از نیروهای سپاه پاسداران در خرمشهر، در رثای محمد جهان‌آرا سرود و نخستین بار حسین فخری، از هم‌رزمان وی، آن را بر سر مزارش خواند و یک‌سال بعد نیز غلام کویتی‌پور هم‌زمان با سالگرد آزادسازی خرمشهر، آن را بازخوانی کرد.[۱۲]
نورالدین کیانوری دربارهٔ علل مرگ جواد فکوری (که از مسافران کشته شدهٔ این سانحه است)، اتفاقی بودن سانحه هوایی را صراحتاً زیر سؤال برد و دست «عوامل دشمن» را در کار دید. ابوالحسن بنی صدر نیز در مصاحبه‌های مختلف سقوط این هواپیما را کار خود حکومت می‌داند و معتقد است هواپیما بی‌دلیل در آسمان منفجر نشده است.[۱۳][۱۴]
افراد و اشخاص دیگری همچون محمود خرم‌دل؛ کمک خلبان این پرواز، سرهنگ صولتی سر خلبان پرواز، ناخدا هوشنگ صمدی، فرمانده تکاوران دریایی مدافع خرمشهر و محمدعلی شریف‌النسب از فرماندهان میانی ارتش در دوران جنگ، نیز این واقعه را صددرصد مشکوک و حاصل شلیک موشک پدافند خودی به هواپیما ذکر نموده‌اند.[۱۵]
خانواده
ویرایشمحمد جهان آرا در سال ۱۳۵۸ ازدواج کرد. برادر بزرگ‌تر وی در تهاجم نیروهای عراقی به خرمشهر، به اسارت گرفته شد و هرگز اثری از وی پیدا نشد. علی جهان‌آرا برادر دیگر وی نیز در سال ۱۳۵۶ دستگیر و در ۲ اردیبهشت ۱۳۵۷[۱۲] در زندان کشته شد. حسن جهان‌آرا برادر کوچکتر وی، سال ۱۳۶۰ به اتهام ارتباط با سازمان مجاهدین خلق ایران، به ۷ سال زندان محکوم و در جریان اعدام زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷، اعدام شد.[۱۶]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ «محمد علی جهان آرا از سرلشکری تا ممد نبودی ببینی + بیوگرافی و وصیت نامه». خبرگزاری ایمنا. ۹ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ «گفت وگو با صغرا اکبرنژاد، همسر شهید سید محمدعلی جهان آرا». خرمشهر کو جهان آرا. تهران: سوره مهر. ص. ۹–۳۰.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «'هواپیمای محمد جهان آرا با شلیک پدافند ساقط شد'». بی‌بی‌سی فارسی. ۸ آذر ۱۳۹۶.
- ↑ «دربارهٔ شهید محمد علی جهان‌آرا». ایرنا. ۷ مهر ۱۳۹۹.
- ↑ «آغازگران فعالیت مسلحانه و ترور در خوزستان؛ تبارشناسی منصورون». ایندیپندنت فارسی. ۶ مرداد ۱۴۰۰.
- ↑ «روزی که محمد جهان آرا آسمانی شد». خبرگزاری مهر. ۷ مهر ۱۳۹۸.
- ↑ «سرلشکر محمد جهان آرا که بود و چه کرد؟». خبرگزاری برنا. ۷ مهر ۱۳۹۸.
- ↑ تولد و کودکی
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ «سردار سرلشکر پاسدار شهید محمدعلی جهان‌آرا». موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان. ۳۰ شهریور ۱۳۸۳.
- ↑ «پایان در آغاز راه». ایران آنلاین. ۷ مهر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۳۹۶.
- ↑ «روایت جدید از نحوه شهادت محمد جهان‌آرا». فرارو. ۸ آذر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۹.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ «نوای «ممد نبودی ببینی» از محرم تا آزادسازی خرمشهر». فارس نیوز. ۲ خرداد ۱۳۹۰.
- ↑ کتابچه پرسش و پاسخ با نورالدین کیانوری. مهرماه ۱۳۶۰
- ↑ «سیره زندگی شهید جواد فکوری در برنامه در محضر شهیدان روایت شد». خبرگزاری بین‌المللی قرآن. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۸.
- ↑ «پرونده‌های رازآلود "آتش خودی" در ایران». bbc News فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مرداد ۱۳۹۹.
- ↑ بهار یکتا (۲۱ شهریور ۱۳۹۰). «برای مادر جهان‌آراها؛ از اعدام تا شهادت». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۸ مارس ۲۰۱۶.
پیوند به بیرون
ویرایش
- یکتا، حسین. «جهان‌آرا». دانشنامه جهان اسلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۱۵.
- ممد نبودی ببینی… در یوتیوب
- محمد جهان آرا دانشنامه جهان اسلام.