ماموت جنوبی
ماموت جنوبی (نام علمی: Mammuthus meridionalis) یک گونه‌ای منقرض‌شده از سرده ماموت مربوط به اوایل پلیستوسن و عصر گلاسین است؛ این گونه در آسیای میانه و اروپا بین ۲٫۵ تا ۰٫۸ میلیون سال پیش می‌زیست.
| ماموت جنوبی | |
|---|---|
| |
| اسکلت ماموت جنوبی در موزه ملی تاریخ طبیعی، پاریس | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پستانداران |
| راسته: | فیل‌سانان |
| تیره: | فیلان |
| سرده: | †ماموت |
| گونه: | M. meridionalis† |
| نام دوبخشی | |
| Mammuthus meridionalis | |
| مترادف | |
|
Archidiskodon meridionalis | |
طبقه‌بندی
ویرایش
طبقه‌بندی فیل‌های منقرض‌شده در اوایل سده ۲۰ کاری پیچیده بود؛ هنری فرفیلد آزبورن در یک تک‌نگاشت که پس از مرگ وی در سال ۱۹۴۲ در مورد فیل‌سانان منتشر شد، از نام‌های مختلفی به عنوان کلاد برای معرفی و طبقه‌بندی گونه‌های ماموت استفاده می‌کرد. آزبورن به جای واژه Mammuthus از واژه Mammonteus استفاده می‌کرد، زیرا نام نخست را نامعتبر می‌دانست. از دهه ۱۹۷۰ به بعد طبقه‌بندی ماموت‌ها ساده‌سازی شد و پژوهشگران تمام گونه‌های ماموت را در سرده Mammuthus حفظ کردند؛ تفاوت‌های پیشنهادی برای جداسازی این گونه‌ها در سرده‌های مختلف هم به مقداری تشخیص داده نشد که نتوان همه آن‌ها را در یک سرده جای داد. نام علمی پیشین ماموت جنوبی یعنی Archidiskodon meridionalis، همچنان اما توسط برخی پژوهشگران روس برای این گونه استفاده قرار می‌گیرد.
فرگشت
ویرایشقدیمیترین گونه‌های فیل‌سانان حدود ۵۵ میلیون سال پیش در اطراف دریای تتیس می‌زیستند و نزدیک‌ترین خویشاوندان آن‌ها گاودریایی‌سانان و خرگوش‌کوهی‌سانان امروزی بودند. در میان انبوهی از فیل‌سانان نخستین منقرض‌شده، ماستودون‌ها با حدود ۲۵ میلیون سال پیشینه خانوادگی قدیمی‌تر از ماموت‌ها و فیل‌ها از بقیه مشهورترند. خانواده فیلان که شامل ماموت‌ها و فیل‌های امروزی می‌شوند حدود ۶ میلیون سال پیش در آفریقا پدیدار شدند. دسته‌نما پایین روابط خویشاوندی سرده ماموت را با برخی دیگر از سرده‌های فیل‌سانان بر اساس ویژگی‌های استخوان لامی نشان می‌دهد:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
از آنجا که سنگواره گونه‌های ماموت از چندین منطقه مختلف شناسایی‌شده، امکان بازسازی تاریخ فرگشتی این سرده با استفاده از ریخت‌شناسی وجود دارد. گونه‌های ماموت را می‌توان از طریق مطالعه تعداد ردیف‌های مینای دندان‌های آسیاب از یکدیگر تشخیص داد؛ نخستین گونه‌ها دارای تعداد کمی از ردیف‌های مینای دندان بودند، اما گونه‌های پیشرفته‌تر به منظور سازگاری با تغذیه از مواد غذایی سخت‌تر ردیف‌های مینای دندان بیشتری داشتند. تاج دندان در این گونه‌های جدید بلندتر شد، و جمجمه آن‌ها نیز کشیده‌تر شد. در عین حال جمجمه از جلو به عقب کوتاه‌تر شد تا وزن آن به کمترین مقدار ممکن برسد.
ماموت آفریقای جنوبی از پلیوسن و ماموت آفریقایی از پلیستوسن قدیمی‌ترین گونه‌های شناخته شده سرده ماموت هستند. تصور می‌شود که گونه نخست نیای دیگر گونه‌های ماموت باشد. ماموت‌ها حدود ۳ میلیون سال پیش وارد اروپا شدند. قدیمی‌ترین گونه آن‌ها در اروپا ماموت رومانیایی نام دارد که جمعیت آن در اروپا و چین گسترش یافت و تنها دندان‌های آسیاب آن کشف شده‌است. بررسی این دندان‌ها نشان می‌دهند که ماموت رومانیایی دارای ۸ تا ۱۰ ردیف مینای دندان بوده‌است. حدود ۲٫۵ میلیون سال پیش ماموت جنوبی با ۱۲ تا ۱۴ ردیف مینای جایگزین ماموت رومانیایی شد؛ این گونه به نوبه خود توسط ماموت استپ با ۱۸ تا ۲۰ ردیف مینای دندان جایگزین شد. ماموت استپ حدود ۲ تا ۱٫۵ میلیون سال پیش در شرق آسیا به وجود آمد، و جمعیتی از آن حدود ۱٫۵ میلیون سال پیش از طریق برینجیا وارد آمریکای شمالی شد و باعث فرگشت ماموت کلمبیایی در این قاره گشت. این گونه جدید تعداد ردیف‌های مینای دندان یکسان با نیای خود داشت. ماموت استپ حدود ۱ تا ۰٫۸ میلیون سال پیش جای ماموت جنوبی را گرفت، و سرانجام به گونه ماموت پشمالو در حدود ۴۰۰٫۰۰۰ سال پیش با ۲۶ ردیف مینای دندان فرگشت یافت.
توصیف
ویرایش
ماموت جنوبی با داشتن حدود ۴ متر قد و وزن تقریبی حدود ۱۰ تن یکی از بزرگ‌ترین گونه‌های فیل‌سانان محسوب می‌شود. سنگواره جمجمه‌های ماموت جنوبی که در ایتالیا یافت شده‌اند نشان می‌دهند که درازای جمجمه این جانور بین ۱٫۲۵ تا ۱٫۵۴ متر بوده و دارای عاج‌هایی به طول ۷۲ تا ۸۵ سانتی‌متر بوده‌است. عاج‌های ماموت جنوبی مانند عاج‌های گونه‌های دیگر ماموت‌ها بلند و خمیده بودند. تاج دندان‌های آسیاب ماموت جنوبی کوتاه بودند و با تعداد کمی از ردیف‌های مینای دندان پوشیده می‌شدند که نشان دهنده تغذیه این جانور از برگ‌ها و بوته‌های مناطق نسبتاً گرم است. این موضوع این احتمال را نیز تقویت می‌کند که این جانور فاقد خز ضخیم به منظور حفاظت از خود در برابر سرما بوده‌است.
زیستگاه
ویرایش
بررسی سنگواره گیاهانی که در زمان زندگی ماموت جنوبی در اروپا وجود داشتند نشان می‌دهند که این جانور در سرزمین‌هایی با آب و هوای معتدل و اندکی گرم‌تر از آب و هوای امروزی اروپا زندگی می‌کرده‌است. سنگواره‌های گیاهان آن زمان نشان می‌دهند که گیاهان معمول اروپایی مانند بلوط، زبان گنجشگ و راش در کنار گیاهانی که در اروپا امروزی غیرمعمول هستند مانند کاج‌های شوکران، لرگ و گردوی گرمسیری می‌زیستند. اکتشافات در عبیدیه و دمانیسی نشان می‌دهند که ماموت جنوبی در زیستگاهی باز دارای درختان پراکنده زندگی می‌کرده‌است. خراش‌های میکروسکوپی روی مینای دندان این گونه نشان می‌دهند که این جانور درخت‌خوار بوده و از شاخ و برگ تازه درختان تغذیه می‌کرده‌است.
منابع
ویرایش- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Mammuthus meridionalis». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۴ نوامبر ۲۰۱۴.
پیوند به بیرون
ویرایش