قراختاییان
خان‌نشین قراخِتایی یا قره‌خِتایی یا قراختائیان یا قراختاییان (در منابع چینی: 西遼، یا لیائوی باختری) پادشاهی‌ای وابسته به قوم خیتان بود که میان سال‌های ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) تا ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) در آسیای میانه برپا بود. این دودمان به دست یلو داشی که رهبر بازماندهٔ دودمان لیائو که از میهن خود در شمال و شمال شرقی چین به آسیای میانه گریخته بود، بنیاد نهاده‌شد. نایمان‌ها به رهبری کوچلک خان در ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) فرمانروایی این امپراتوری را به دست گرفتند و سرانجام این پادشاهی به دست امپراتوری مغول از میان رفت.
قراختاییان خانات قراختایی 大遼 (امپراتوری لیائوی باختری) | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م)–۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) | |||||||||||||||||||
 قلمرو قراختاییان در سال ۱۱۶۰ میلادی | |||||||||||||||||||
| وضعیت | دودمان‌های تاریخ چین | ||||||||||||||||||
| پایتخت | بلاساغون | ||||||||||||||||||
| زبان(های) رایج | زبان خیتانی (زبان مادری)[۱] چینی میانه (زبان اداری)[۲][۳] زبان فارسی[۱] و اویغوری باستان[۱] (زبان رایج) | ||||||||||||||||||
| دین(ها) | آیین بودایی[۲] و مسیحیت شرقی[۲] | ||||||||||||||||||
| نام(های) اهلیت | قراختایی یا قراخیتانی | ||||||||||||||||||
| حکومت | امپراتوری عشایری | ||||||||||||||||||
| خان‌ها | |||||||||||||||||||
• ۵۳۸ ه.ق (۱۱۴۳ م)–۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) | یلو داشی‌خان | ||||||||||||||||||
• ۵۴۵ ه.ق (۱۱۵۰ م)–۵۳۹ ه.ق (۱۱۴۴ م) | ژیائو تابویان (نایب‌السلطنه) | ||||||||||||||||||
• ۵۶۰ ه.ق (۱۱۶۴ م)–۵۴۵ ه.ق (۱۱۵۰ م) | یلو ییلی‌خان | ||||||||||||||||||
• ۵۷۴ ه.ق (۱۱۷۸ م)–۵۶۰ ه.ق (۱۱۶۴ م) | یلو پوسوان (نایب‌السلطنه) | ||||||||||||||||||
• ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م)–۵۷۴ ه.ق (۱۱۷۸ م) | یلو ژیلوگو‌خان | ||||||||||||||||||
• ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م)–۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) | کوچلک‌خان | ||||||||||||||||||
| دوره تاریخی | دوران میانه | ||||||||||||||||||
| ۵۱۹ ه.ق (۱۱۲۵ م) | |||||||||||||||||||
• اعلام امپراتوری یلو داشی | ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) | ||||||||||||||||||
• یلو داشی عنوان گورخان را به دست آورد. | ۵۲۷ ه.ق (۱۱۳۲ م) | ||||||||||||||||||
• یلو داشی بلاساغون را تصرف کرده و آنجا را پایتخت خود کرد. | ۵۲۹ ه.ق (۱۱۳۴ م) | ||||||||||||||||||
• کوچلک‌خان قدرت را غصب کرد. | ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) | ||||||||||||||||||
• کوچلک‌خان توسط مغول‌ها اعدام شد. | ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) | ||||||||||||||||||
• تمامی قلمرو آن‌ها به امپراتوری مغول ضمیمه شد. | ۶۱۷ ه.ق (۱۲۲۰ م) | ||||||||||||||||||
| مساحت | |||||||||||||||||||
| ۵۲۴ ه.ق (۱۱۳۰ م)[۴] | ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۳۹۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||
| ۶۰۷ ه.ق (۱۲۱۰ م)[۵] | ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۵۸۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||
| واحد پول | کاش | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| امروز بخشی از |  چین قزاقستان ازبکستان تاجیکستان | ||||||||||||||||||
زبان متداول این کشور خیتانی و چینی بود. پایتختشان بلاساغون بود که امروزه در قرقیزستان جای دارد و دین‌های رواج‌دار در آن کنفسیوس‌گرایی، آیین بودایی و اسلام بود. علاءالدین تکش (۵۶۸–۵۹۸ ه.ق) با یاری قراختاییان بر خوارزم چیره‌شد. سلطان محمد خوارزمشاه پس از جنگ‌های بسیار در سدهٔ هفتم هجری فرارود را که در آن زمان زیر فرمان قراختاییان بود به زیر فرمان خود درآورد.
تاریخچه
ویرایش
یلو داشی بنیادگذار این خان‌نشین، ۱۰۰هزار ختایی را از منطقه منچوری و از راه مغولستان به آسیای میانه رساند. وی در ۵۲۹ ه.ق (۱۱۳۴ م) بلاساغون را که زیر فرمان قراخانی‌ها بود گرفت. به زودی قراختاییان بر کاشغر، ختن و بش‌بالغ چیره‌شدند. سپس خجند را گشودند و برسراسر دره فرغانه چیرگی خود را گستردند. در سال ۵۳۶ ه.ق (۱۱۴۱ م) بر فرارود دست‌یازیدند و سپس به خوارزم تاختند. امپراتوری ایشان با گذشت زمان و بر اثر شورش‌ها و نافرمانی‌ها رو به سراشیب نهاد. در ۶۰۵ ه.ق (۱۲۰۸ م) نایمان‌ها که از دست مغولان از خاستگاه خویش گریخته‌بودند به مرزهای قراختایی رسیدند و به گورخان پادشاه قراختایی پناهنده‌شد. گورخان ایشان را پذیرفت و دختر وی را به خان ایشان کوچلک خان به زنی داد.
در ۶۰۷ ه.ق سلطان محمد خوارزمشاه کوشید تا فرارود را از دست قراختاییان بیرون آورد ولی در جنگی که میان او سپاه گورخان درگرفت و با خیانت سران سپاه سلطان محمد شکست سختی خورد و با جامهٔ مبدل از میدان گریخت. در ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) کوچلک‌خان به گورخان خیانت کرد و این واپسین فرمانروای دودمان را به بند کشید و خود به جای او نشست. چون سلطان محمد خوارزمشاه در به دست آوردن قلمرو قراخانی به کوچلک‌خان یاری رسانده بود بر این پایه بخشی از سرزمین‌های زیر فرمان ایشان را به دست آورد. سرانجام در ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) کوچلک‌خان به دست مغول‌ها کشته‌شد و کار قراختاییان به پایان رسید.
نگارخانه
ویرایش-
خیتان، نیاکان قراختاییان‌ها در سده دهم میلادی. -
نقشه‌های اروپایی که سرزمین قراختاییان را در جایی در آسیای مرکزی سده‌ها پس از فروپاشی قراختاییان نشان می‌دهد. این نقشه در سال ۱۶۱۰ میلادی توسط جودوکوس هوندیوس ترسیم شد و سرزمین باستانی مذکور را در شمال تاشکند مشخص کرده‌است. -
نگاره‌ای از یک مرد خیتان. -
مدل‌های مو گوناگون که در میان مردم قراختا مرسوم بوده‌است.
.jpg)
منابع
ویرایشمشارکتکنندگان ویکی‌پدیا. «Qara_Khitai». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۰۰۹-۰۵-۱۱.
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ Biran 2005, p. 94.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ Grousset 1991, p. 165.
- ↑ Pozzi, Janhunen & Weiers 2006, p. 114.
- ↑ Taagepera, Rein (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 497. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793.
- ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 222. ISSN 1076-156X. Retrieved 16 September 2016.
- مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، انتشارات امیرکبیر.
- اسدالله معروفی، تاریخ چهار هزار سالهٔ ارتش ایران، جلد یکم، انتشارات ایمان.