فیضی دکنی
شیخ ابو الفیض بن مبارک (زاده ۲۴ سپتامبر ۱۵۴۷ م/۹۵۴ ق در اگرا - درگذشت ۵ اکتبر ۱۵۹۵/ ۱۰۰۴ ق در لاهور)، معروف به فیضی دکنی یا فیضی فیاضی متخلص به «فیضی» شاعر پارسی‌گوی هند بود. شیخ فیضی در ۱۵۸۸ به دربار جلال الدین اکبرشاه امپراتور بزرگ گورکانی هند راه یافت[۱] و به مرتبهٔ امیری و ملک‌الشعرایی رسید و بعد از غزالی مشهدی ملک الشعرای دربار او شد. او پس از امیر خسرو و حسن سجزی در صف اول شاعران هند است.[۲] برخی او را موجب تجدیدنظرهایی که اکبرشاه در طریقهٔ شریعت قایل شد و ایجاد دین الهی، دانستند و وی را به الحاد و زندقه نسبت کردند.[۳]
وی پسر «شیخ مبارک ناگوری» (۹۱۱ - ۱۰۰۲ ق/ ۱۵۰۵ - ۱۵۹۳ م)[۴] و برادر بزرگ مورخ و ادیب صاحب‌نام ابوالفضل علامی بود. اکبر به نبوغ او باور داشت و او را به عنوان معلم فرزندان خود برگزید و مناصب مهمی به او داد و تا زمانی که یکی از ناواراتان بود قصری در اختیارش بود.[۱] «نه تن» در دیوان اکبر شاه رجال ممتاز تلقی می‌شدند که به‌زبان محلی شبه قاره هند آن‌ها را «نورتن» یا «ناواراتان» به معنی «نه جواهر» گفته‌اند و فیضی یکی از آن‌ها بوده‌است.
زندگی
ویرایشپشت پنجم فیضی «شیخ موسی» از بزرگان منطقه سند بود. پدر بزرگ او «شیخ خضر» در ناگور منطقه‌ای در راجستان هند مستقر شد و پدرش «شیخ مبارک» در همان‌جا متولد شد. در ابتدا شیخ مبارک در ناگور نزد «خواجه احرار» تحت تعلیم قرار گرفت سپس به احمدآباد رفت و نزد «شیخ ابوالفضل»، «شیخ عمر» و «شیخ یوسف» آموزش یافت. سرانجام او به آگرا رفت جایی که ابوالفیض و برادر کوچکترش ابوالفضل به دنیا آمدند. شیخ مبارک، محققی در فلسفه و ادبیات یونان و نیز در الهیات اسلامی بود و فیضی عمدتاً نزد پدر آموزش دید. اکبر شاه در ۹۷۴ ق/ ۱۵۶۶ م او را به معلمی پسرانش شاهزادگان سلیم، مراد و دانیال گماشت. در ۹۹۰ ق/ ۱۵۸۱ م او به عنوان «صدر» اگرا، کالپی و کالینجار منصوب شد. در ۹۹۹ ق /۱۵۹۱ م به عنوان سفیر گورکانیان به خاندش و احمدنگر فرستاده شد. چند سال پس از بازگشت از دکن، در ۱۰۰۳ ق /۱۵۹۴ م، فیضی مبتلا به آسم شد و در تاریخ ۱۰ صفر ۱۰۰۴ ق/۵ اکتبر ۱۵۹۵ م در لاهور درگذشت. در ابتدا وی را در رام باغ اگرا به خاک سپردند اما بعدها جسد او را به مقبره خانوادگی آن‌ها در نزدیکی سیکاندرا منتقل کردند.[۱]
موقعیت ادبی - هنری
ویرایشفیضی از سرآمدان سخن فارسی در هندوستان و در قصیده و غزل و مثنوی صاحب مقامی شامخ است و به شعر خود می‌بالید. او به تقلید از نظامی مثنوی‌هایی بنام «سلیمان و بلقیس» و «نل و دمن» و «هفت کشور» و «مرکز ادوار» و نیز داستان «گیتا» را به نظم کشیده‌است. شیخ فیضی همچنین در علوم ادبی و دینی مطلع و صاحب تفسیری بنام «سواطع الالهام» بود.[۵]
وی هم در قصیده و هم در غزل به مقام بزرگی رسید و سبک قدما را در مواردی به بهترین نحو تقلید کرد. او نه تنها در هند موجب گسترش زبان فارسی بود و از شعرای ایران که به هند می‌رفتند حمایت می‌کرد بلکه از آنجایی که در عثمانی نیز آثار او مورد اقبال بود، نفوذ او موجب انتشار ادبیات ایران در آن منطقه گردید.[۶]
برخی منابع او را ازجمله خوشنویسان خط نستعلیق نام برده‌اند.[۷][۸]
نمونه اشعار
ویرایش| شاهنشه بی نبرد عشق است | سلطان خرابه گرد عشق است | |
| در ریگ روان دفینهٔ او | در دست تهی خزینهٔ او | |
| صد معرکه عارض سپاهش | صد ناله نقیب بارگاهش | |
| از آب جگر گذشته دلتنگ | بر آتش دل نهاده اورنگ | |
... | ||
و نیز او راست:
| فلک زین کجرویهایت نمی‌گویم که برگردی | شب وصل است خواهم اندکی آهسته‌تر گردی | |
| ز مهتاب رخش ویرانهٔ من روشن است امشب | اگروقت طلوعت آید ای خورشید برگردی | |
| پس از عمری است امشب کوکب اقبال من طالع | تو را ای شب نمی‌خواهم به وقت خود سحرگردی | |
| عجب نبود که جز روز قیامت پرده نگشایی | که از صبح سعادت از شب من باخبر گردی | |
| تو ای اخترشناس امشب توانی گفت گردون را | که بهر خاطرم برعکس شبهای دگر گردی | |
| مها امشب به جانان درددل دارم میا بیرون | که می‌ترسم خدنگ آه فیضی را سپر گردی |
همچنین این رباعی از اوست:
| آن روز که کردند شمار من و تو | بردند ز دست اختیار من و تو | |
| فارغ بنشین که کارساز دو جهان | پیش از من و تو ساخته کار من و تو |
پانویس
ویرایشمنابع
ویرایش
- «فیضی». لغت‌نامه دهخدا. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۰.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Faizi». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۰.
- مسلم علی‌نژاد (12 آذر ماه سال 1387). «صفویه». ایرانشناسی. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۰. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - رضاقلی خان، محمد هادی. ریاض العارفین. بکوشش: سیدرضی واحدی و سهراب زارع ص ۱۴۶
- M. H. Panhwar. «CHRONOLOGIAL DICTIONARY OF SIND». Institute of Sindhology, University of Sind, JamshoroSind-Pakistan. دریافت‌شده در ۱۷ دی ۱۳۸۹.
- شاغل عثمانی، مولوی احترام الدین احمد. صحیفه خوشنویسان (به زبان اردو). ناشر: قومی کونسل برای فروغ اردو زبان، وزارت ترقی انسانی وسائل حکومت هند. چاپ دوم ۲۰۰۲ دهلی نو
- رامپوری، سید احمد. مرقع خوشنویسان مختصر تذکره خطاطان هند و ایران (به زبان اردو)، ناشر: داکتر وقارالحسن صدیقی، دهلی نو ۲۰۰۷ م