سامان‌خدا

سامان‌خُدا (سامان‌خدات، سامان‌خداة)، نیای دودمان سامانیان بود که در آغاز امر آئین زرتشتی داشت و مسلمان شد.

نیای دودمان سامانیان سامان‌خدات
زادهٔ	نامعلوم باختر
درگذشت	نامعلوم نامعلوم
شناخته‌شده برای	کمک به قدرت‌گیری عباسیان، نیای دودمان سامانیان
فرزندان	اسد بن سامان
والدین	جوتمن پسر توگمت
خویشاوندان	بهرام چوبین (پدربزرگِ پدربزرگ) نصر یکم سامانی (نتیجه) اسماعیل سامانی (نبیره)

او از مُغان زَرتُشتی بود که در دهستان سامان اطراف بلخ فرمانروایی داشت و سامان‌خدات به معنای «صاحب سامان» نامیده می‌شد. سامان‌خدا همراه با ابومسلم خراسانی مردم را به عباسیان دعوت می‌کرد. در اواخر دوره بنی‌اُمَیّه سامان‌خدا مسلمان شد و بعدها به دربار مأمون که در زمان پدرش هارون الرشید در مَرو می‌زیست راه یافت. مأمون پس از رسیدن به خلافت، چهار پسر وی را به حکومت شهرهای بزرگ ماوراءالنهر و خراسان منصوب کرد.

سامان نَسَب خود را به بهرام چوبین می‌رسانْد. نسبش را سامان‌خدا سام بن طعام بن هرمز بن بهرام چوبین گفته‌اند. او از سرشناسان و حاکم بلخ بود. والی خراسان در نیمه سده ۸ میلادی با سامان دوست شد. سامان دین اسلام اختیار کرد از جمله نواده‌هایش اسمعیل پسر احمد در سال ۸۹۲ میلادی بعد از مرگ برادرش نصر و گرفتن سمرقند سلسله سامانیان را بنیان گذاشت.

نرشخی در تاریخ بخارا دربارهٔ آل سامان می‌نویسد: «و چون سامان‌خدات که جدّ ایشان بود از بلخ بگریخت، و به نزدیک (وی) آمد، به مرو، ورا اکرامی کرد، و حمایت کرد، و دشمنان او را قهر کرد، و بلخ را باز به وی داد، سامان‌خدات به دست وی ایمان آورد؛ و او را سامان‌خدات بدان سبب خوانند که دیهی بنا کرده‌است، و آن را سامان نام کرده‌است، او را به آن نام خوانده‌اند. چنان‌که امیر بخارا را بخارخدات خوانند. چون سامان‌خدات را پسری آمد از دوستی او پسر را اسد نام کرد؛ و این اسد جدّ امیر ماضی امیر اسماعیل سامانی است (رحمة اللّه علیه). اسماعیل ابن اسد بن سامان‌خدات؛ و سامان (خدات) از فرزندان بهرام چوبین ملک بوده‌است، و از آنگاه باز بارگاه سامانیان هر روز بلندتر است تا رسید آنجا که رسید.

تبارنامه

بهرام گشنسپ

مردانشینا

نامعلوم

بهرام چوبین

گردوی

گردیه

نوشراد

مهران

شاپور

سیاوش (سیاوخش)

تُوگمت

جُوتمن

سامان‌خدا جد خاندان سامانی

منابع

• M.N. Dhalla. «History of Zoroastrianism».

• لغت‌نامه دهخدا