زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری
ساختمانی در محوطه باغ ملی تهران است که از سال ۱۳۱۶ در زمان حکومت پهلوی توقیفگاه، زندان موقت شهربانی، زندان زنان و بعد زندان کمیتهٔ مشترک ضد خرابکاری نام گرفت و توسط ولید شهبازی موسس ساواک برای بازجویی و شکنجه مخالفان حکومت پهلوی مورد استفاده بود. حدود ۸ هزار و ۴۴۲ زندانی که از سال ۵۰ تا ۵۷ در این زندان بوده‌است.[۱] از جمله زندانیان معروف این زندان در آن زمان سید محمود طالقانی، سید علی خامنه‌ای و محمدعلی رجایی،محمدجواد باهنر،مرتضی مطهری،سید محمد بهشتیبوده‌اند.
 محوطه اصلی زندان | |
 | |
| مختصات | ۳۵°۴۱′۱۳″ شمالی ۵۱°۲۵′۰۷″ شرقی / ۳۵٫۶۸۶۹۴°شمالی ۵۱٫۴۱۸۶۱°شرقی |
|---|---|
| وضعیت | غیر عملیاتی |
| باز شده | ۱۹۳۸ |
| بسته شده | ۲۰۰۱ |
| شهر | تهران |
| کشور | ایران |
| وبگاه | |
پس از انقلاب تا سال ۱۳۷۹ این مجموعه همچنان کاربری پیشین خود را حفظ کرد. از جمله در سال ۱۳۶۹ بیست و سه نفر از امضاکنندگان نامهٔ ۹۰ امضایی در آن بازجویی شدند که برخی از آنان در کتاب (در مهمانی حاج آقا) بازجویی‌ها و شکنجه‌ها را شرح داده‌اند.[۲] این زندان سرانجام در سال ۱۳۷۹ تعطیل و تبدیل به موزهٔ عبرت ایران شد و زندان اوین جایگزین آن شد.[۳]
تأسیس
ویرایش
عملیات احداث این بنا در دوران رضا شاه پهلوی در سال ۱۳۱۱ توسط مهندسان آلمانی آغاز و در سال ۱۳۱۶ تکمیل گردید و به عنوان نخستین زندان مدرن در ایران با عنوان توقیفگاه شروع به کار کرد. بعدها این محل تحت عنوان‌ها زندان موقت شهربانی و زندان زنان نیز استفاده شد.
زندان کمیتهٔ مشترک
ویرایش
در پی دستور محمدرضا شاه پهلوی، کمیته مشترک ضد خرابکاری (ساواک – شهربانی) در تاریخ چهارم بهمن ماه ۱۳۵۰ تأسیس گردید.[۱] در دوران محمد رضا پهلوی این زندان از سوی سازمان‌ها مختلف امنیتی و انتظامی خصوصاً ساواک و کمیتهٔ مشترک ضدخرابکاری جهت بازداشت و زندانیان سیاسی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
اعضای حزب ملل اسلامی بجنوردی، ابوالقاسم سرحدی‌زاده، محمدی، کیوان، محمد میرمحمد صادقی و ابن رضا به عنوان اولین دستهٔ زندانی‌های سیاسی به این زندان منتقل شدند.[۴]
آزار جنسی
ویرایشآزار جنسی زندانیان معمولا در مراحل پیشرفته بازجویی صورت می‌پذیرفته، از آنجایی که شیوه‌های شکنجه بسیار مشابه زندان‌های امنیتی برخی رژیم‌های دیکتاتوری در آمریکای لاتین بود تفاوتی در شکنجه جنسی میان زنان و مردان قائل نمی‌شد.[۵] در میان شکنجه شدگان، گزارش‌های مکرری از تجاوز جنسی به زنان، آزار جنسی از طریق اجسام سخت و تحقیر های جنسی وجود دارد. اطلاعاتی از اینکه شکنجه گران میان زندانیان چپ و اسلام‌گرا تفاوتی قائل می‌شدند وجود ندارد اما عمده خاطرات منتشر شده از سوی زندانیان چپ‌گرا بوده است. ویدا حاجبی و اشرف دهقانی از جمله کسانی هستند که به این نوع شکنجه‌ها اشاره کرده‌اند.[۶] البته به ادعای طاهره سجادی، از جمله زندانیان زن کمیته مشترک، ساواک در سال‌های آخر منتهی به انقلاب ۱۳۵۷ شکنجه‌های جنسی را لغو یا کاهش داد.[۷]
بخش‌های زندان
ویرایش
اتاق نگهداری البسه
ویرایشدر بدو ورود به زندان لباس و کلیهٔ لوازم زندانیان در این قسمت تحویل گرفته می‌شد.
سپس تمامی لباس های قبلی زندانی را اتش زده
و هنگام خروج ان را با همان لباس ها بیرون می‌کردند.[۸]
"رضا اله کرم پور"
محوطهٔ اصلی
ویرایشفضایی دایره‌ای شکل که کلیهٔ راهروها در هر سه طبقه بدان ختم می‌شود.
بندهای انفرادی و عمومی
ویرایششش راهرو بند که شامل سلول‌های انفرادی و عمومی هستند.
محل ملاقات زندانیان
ویرایشفضایی که در دو سوی آن تورهای حفاظتی قرار داشته و در موارد استثنایی زندانی و خانواده‌اش در دو سوی آن با یکدیگر گفت‌وگو می‌کردند.
فهرست تعدادی از بازداشت‌شدگان در این زندان در زمان حکومت پهلوی
ویرایشاین بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
- صفر قهرمانیان (رکورد در مدت زندانی سیاسی ایران)[نیازمند منبع]
- علی اصغر آشنا
- سید علی خامنه‌ای
- اکبر هاشمی رفسنجانی
- عطاءالله اشرفی اصفهانی
- علی شریعتی
- محمدعلی رجایی
- محمد علی‌نژاد سارخانی
- محمدجواد باهنر
- سید محمد بهشتی
- مهدی عراقی
- علی قدوسی
- سید احمد کاشانی
- اسدالله لاجوردی
- عزت شاهی
- مرضیه حدیدچی
- محمدرضا مهدوی کنی
- علی شریعتمداری
- احمد مفتی زاده
- سید محمود طالقانی
- حبیب‌الله عسگراولادی
- خسرو گلسرخی
- منصور یاقوتی
- محسن علوی
- کرامت دانشیان
- یحیی رحیمی
- مرتضی لبافی‌نژاد
- پرویز شهریاری
- مسعود رجوی
- اشرف ربیعی
- موسی خیابانی
- حسین شریعتمداری
بازداشتگاه توحید
ویرایشپس از انقلاب این مجموعه همچنان کاربری پیشین خود را حفظ کرد. از جمله در سال ۱۳۶۹ بیست و سه نفر از امضاکنندگان نامهٔ ۹۰ امضایی در آن بازجویی شدند که برخی از آنان در کتاب خاطراتی (در مهمانی حاج آقا) بازجویی‌های تحت فشار و شکنجه را شرح داده‌اند.[۹]
موزهٔ عبرت ایران
ویرایشاین زندان سرانجام در سال ۱۳۷۹ تعطیل و تبدیل به موزهٔ عبرت ایران شد[۱۰] که گوشه‌ای از شکنجه‌ها و شکنجه‌گران و شکنجه‌شوندگان زمان پهلوی را بازسازی می‌کند. این موزه با حضور محمد خاتمی افتتاح شد.
حاشیه‌ها
ویرایشدر سال ۱۳۸۹ عکس زندانیانی از جمله هاشمی رفسنجانی از این موزه برداشته شد که واکنش‌هایی را برانگیخت.[۱۱]
همچنین عکس سید محمد خاتمی هنگام بازدید از یک ماکت شکنجه در موزهٔ عبرت، توسط مجاهدین خلق مورد استفاده قرار گرفت و چنین وانمود شد که خاتمی مشغول تماشای شکنجهٔ یک انسان واقعی است. چندی بعد نیز یکی از نمایندگان سنی پارلمان عراق مدعی شد که فرد در حال شکنجه از سنی مذهب‌های عراق است و شکنجه‌گران نیز افراد نوری مالکی هستند.[۱۲][۱۳]
نگارخانه
ویرایش-
اتوموبیل مخصوص (لیموزین) متعلق به سومین رئیس ساواک، ارتشبد نعمت‌الله نصیری -
اتوموبیل مخصوص (لیموزین) رئیس دفتر اطلاعات ویژه شاه ایران، ارتشبد حسین فردوست
پانویس
ویرایش- ↑ 5263 (۲۰۲۲-۰۲-۰۶). «شکنجه‌های داعش تقلید از ساواک پهلوی بود/ ۸ هزار و ۴۴۲ زندانی اسیر کمیته ضد خرابکاری بودند». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۲۳.
- ↑ «دو خاطره از زندان». web.archive.org. ۲۰۱۴-۰۴-۲۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۲۳.
- ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | (۱۴۰۰/۱۱/۱۵–۱۵:۱۷). ««موزه عبرت» ایران». fa. دریافت‌شده در 2022-02-23. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ این راه ما بود
- ↑ Kornbluh، Peter. The Pinochet File: A Declassified Dossier on Atrocity and Accountability. صص. ۱۶۹–۱۷۰.
- ↑ دادِ بیداد، نخستین زندانِ سیاسیِ زنان 1350-1357 جلد 2، به کوشش ویدا حاجبی، انتشارات فروغ (آلمان)
- ↑ «از دفتر خاطرات یک زن زندانی-مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی». psri.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۴.
- ↑ راز ساواکی پیر.
- ↑ کتاب در مهمانی حاج آقا
- ↑ و زندان اوین جایگزین آن شد.
- ↑ «حذف عکس انقلابیون با سابقه از موزهٔ عبرت». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۱.
- ↑ دیدبان[پیوند مرده]
- ↑ «الجوار». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۱۱.
جستارهای وابسته
ویرایشپیوند به بیرون
ویرایش