دروز
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
این مقاله می‌تواند با ترجمهٔ متن از مقالهٔ متناظر در انگلیسی گسترش یابد. (ژوئیه ۲۰۲۴) برای مشاهدهٔ دستورالعملهای مهم ترجمه روی [گسترش] کلیک کنید.
|
دُروز (جمع مکسر عربی واژهٔ فارسی دَرزی) که خود را موحدون می‌خوانند، یک گروه قومی-مذهبی عرب بر پایه علوم خفیه و یکتاپرستی و تأثیر پذیرفته از اندیشه‌های فیلسوفان یونانی به ویژه افلاطون و ارسطو است. به آنها «بنی معروف» نیز می‌گویند. سکونت‌گاه‌های اصلی پیروان آن، کشورهای سوریه، لبنان، فلسطین، اسراییل و اردن هستند ولی می‌توان آنها را در کشورهای گوناگون انگلیسی‌زبان به ویژه آمریکا و بریتانیا و کانادا و استرالیا هم یافت.[نیازمند منبع] دروزیان در سده ۱۱ میلادی از اسماعیلیان منشعب شدند و از مکاتب گنوسی و فلسفه نوافلاطونی و فلسفه‌های دیگر تأثیر پذیرفته‌اند.[نیازمند منبع]
  ستاره و پرچم دروزیان | |
| جمعیت کل | |
|---|---|
| ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ (est.)[۱] | |
| بنیانگذار | |
| حمزه پسر علی و حاکم بأمرالله | |
| مناطق با اکثریت جمعیت | |
 سوریه | ۷۰۰٬۰۰۰[۱] |
 لبنان | ۲۱۵٬۰۰۰[۲] |
 اسرائیل | ۱۴۳٬۰۰۰[۳] |
 اردن | ۳۲٬۰۰۰[۴] |
| جوامع دور از وطن | >۳۱۰٬۰۰۰[نیازمند منبع] |
 ونزوئلا | ۱۲۵٬۰۰۰[۵] |
 ایالات متحده آمریکا | ۵۰٬۰۰۰[۶] |
 کانادا | ۲۳٬۰۰۰[نیازمند منبع] |
 استرالیا | ۱۹٬۰۰۰[۷] |
| دین‌ها | |
| دروز یکتاپرست | |
| کتاب‌های دینی | |
| رسائل‌الحکمه (Epistles of Wisdom) | |
| زبان‌ها | |
| زبان عربی زبان عبری (در اسرائیل) زبان اسپانیایی (در ونزوئلا) زبان انگلیسی (در ایالات متحده آمریکا، کانادا و استرالیا) | |
دروزیان با اینکه از دید دینی از مسلمانان اسماعیلی منشعب شده‌اند خود را مسلمان نمی‌دانند.[۸]
دروزیان در همهٔ کشورهای سکونت‌گاهشان در اقلیت هستند و جز در دو کشور لبنان و اسرائیل، همواره از گروه‌های اکثریت مورد آزار قرار گرفته‌اند.[نیازمند منبع]
نام این گروه کیشی-نژادی از نام محمد بن اسماعیل دَرزی (از فارسی به‌معنی خیاط) گرفته‌شده، با اینکه خود دروزیان اسماعیل درزی را بی‌دین می‌دانند.[۹]
رهبران دینی دروزی «عقال» و رهبر آنها «شیخ عقل» نامیده می‌شود.[۱۰]
ریشه نام
ویرایشگفته می‌شود که نام دروز از «نشتکین دروزی» گرفته شده که از خلفای فاطمی مصر جدا شد و به لبنان گریخت تا در آنجا دین خود را گسترش دهد.[۱۰]
بنیان‌گذاری و باور
ویرایشمذهب دروزی شاخه‌ای از اسماعیلیه است. این مذهب نخستین بار در سال ۴۰۸ قمری در قاهره در مسجد ریدان پایه‌گذاری شد.[نیازمند منبع] اما گروهی دیگر، آنرا باوری مستقل می‌دانند.[۱۰] بنیانگذار اصلی این مذهب یک ایرانی‌تبار به نام حمزه بن علی بن احمد زوزنی معروف به لباد بود.[نیازمند منبع] این مذهب معتقد به الوهیت (الحاکم بامر الله) و حتی خلفای سابق فاطمی از القائم به بعد بودند. به تدریج از سال ۴۳۵ قمری به بعد جامعه درزیان به صورت یک جامعه بسته درآمد. بدین صورت که نه گرونده جدیدی را می‌پذیرفت و نه اجازه ارتداد و بازگشت از دین را به پیروان خود می‌داد. پیروان این مذهب، بیشتر در منطقه حاصیبا، حلب غربی، کوه هرمن، و کوه حوران در کشورهای سوریه و لبنان امروزی گسترش یافتند.
تاریخچه
ویرایشدر سال ۱۱۸۷ میلادی در دروه جنگ‌های صلیبی، دروزی‌ها در نبرد حطین با صلیبی‌ها جنگیدند و آنها را شکست دادند. آنها با این کار اعتماد ایوبیان و زنگیان را بدست آورده و وارد دستگاه حکومتی آنان شدند. آنها بعدها نیز در نبرد عین جالوت در کنار نیروهای ممالیک بحری، علیه تاتارها و مغول‌ها جنگیدند.[۱۰] دروزی‌ها در دوره امپراتوری عثمانی در برابر حمله محمدعلی به شام مقاومت کردند و در جبل العرب، در جنوب دمشق، شکست سختی به نیروهای مصری به رهبری شیخ یحیی الحمدان وارد کردند که در آن زمان جبل را اداره می‌کرد. اما پس از آنکه عثمانی‌ها چندین بار تلاش کردند جبل‌العرب را تحت کنترل خود درآورد آنها علیه عثمانی شورش کردند. در سال ۱۹۱۱ امپراتوری عثمانی، پس از تسلط کامل بر این منطقه، رهبران جبل‌العرب را اعدام کرد که مهمترین آنها ذوقان الاطرش و یحیی عامر بودند. در جنگ جهانی اول دروزی‌ها به شریف حسین اعلام وفاداری کردند و صدها نفر از آنها به ارتش عرب پیوستند. آنها عثمانی‌ها را در آغاز در جبل‌العرب و پس از آن در دمشق بود شکست دادند. آنها به دلیل پیوستن به دولت لبنان بزرگ که امیر فخرالدین المعنی تاسیس کرد مورد آزار عثمانی‌ها قرار گرفتند..[۱۰]
در سال ۱۹۲۵ آنها به رهبری سلطان الاطرش نقش مهمی در مبارزه با اشغالگری فرانسه در سوریه داشتند. زیرا فرانسوی‌ها تشکیل دولت دروزی را رد کردند که باعث انقلاب سوریه شد. از شخصیت‌های دیگر مشهور در میان دروزی‌های سوریه، می‌توان به فرید الاطرش، هنرمند و خواهر خواننده‌اش، اسمهان، و همین طور فهد بلان، خواننده و بازیگر اشاره کرد.[۱۰]
اعتقادات
ویرایشخدا
ویرایشمفهوم خدا در دین دروزی به صورت وحدت سختگیرانه و غیر قابل انکار توصیف می‌شود. زیرا در باور آنها عقل انسان قادر به درک عظمت صفات خداوند نیست.[۱۰] آموزه اصلی دروزی‌ها بیان می‌کند که خداوند هم متعالی و هم حاضر است، به طوری که او فراتر از تمام صفات است، اما در عین حال حاضر است.
آنها در تمایل خود به حفظ اعتراف سختگیرانه به وحدت، از خداوند تمام صفات را زدوده‌اند (تنزیه). در خداوند، هیچ صفتی مجزا از ذات او نیست. او نه به واسطه دانایی، توانمندی و عدالت، بلکه به واسطه ذات خود، دانا، توانمند و عادل است. خداوند "کل وجود" است. نه "فراتر از وجود" یا بر تختش که او را "محدود" می‌کند. درباره او نه "چگونه"، نه "کی" و نه "کجا" صادق است؛ او غیر قابل درک است.
در این آموزه، آنها شبیه به بدنه نیمه‌فلسفی و نیمه‌دینی هستند که تحت حاکمیت مأمون رونق یافت و با نام معتزله و انجمن اخوان‌الصفا شناخته می‌شد.
برخلاف معتزله،و مشابه با برخی شاخه‌های تصوف، دروزی‌ها به مفهوم تجلی (به معنای ظهور الهی) باور دارند. تجلی اغلب توسط پژوهشگران و نویسندگان به اشتباه فهمیده می‌شود و معمولاً با مفهوم تجسد اشتباه گرفته می‌شود.
تجسد باورهای روحانی اساسی در دروزی‌ها و برخی سنت‌های فکری و روحانی دیگر دیده می‌شود. در یک حس عرفانی، تجسد به نوری از خداوند اشاره دارد که توسط برخی عرفای دست‌یافته به سطح بالایی از پاکی در سفر روحانی تجربه می‌شود. بدین ترتیب، خداوند به عنوان لاهوت (الهی) که نور خود را در مقام ناسوت (جهان مادی) تجلی می‌دهد بدون اینکه ناسوت لاهوت شود درک می‌شود. این مانند تصویر کسی است در آینه است اما به آینه تبدیل نمی‌شود. دست‌نوشته‌های دروزی تأکید می‌کنند و هشدار می‌دهند که باور ناسوت به عنوان خدا اشتباه است. مردم، پژوهشگران و ناظران دیگر، با نادیده گرفتن این هشدار، الحاکم و دیگر شخصیت‌ها را الهی دانسته‌اند. در دیدگاه کتاب مقدس دروزی، تجلی، نقش مرکزی دارد. که تجلی زمانی رخ می‌دهد که انسانیت جستجوگر نابود شود تا صفات و نور الهی توسط فرد تجربه شود.
کتاب‌های مقدس
ویرایشمتون مقدس دروزی شامل قرآن و رسائل حکمت است. دیگر نوشته‌های قدیمی دروزی شامل رسائل الهند (رسائل هند) و دست‌نوشته‌های از دست‌رفته (یا پنهان شده) مانند المنفرد بذاته و الشریعه الروحانیه و دیگر نوشته‌های تعلیمی و جدلی است.
تناسخ
ویرایشتناسخ اصلی‌ترین اصل در دین دروزی است. تناسخ بلافاصله پس از مرگ فرد رخ می‌دهد. زیرا دوگانگی ابدی بین بدن و روح وجود دارد و روح بدون بدن نمی‌تواند وجود داشته باشد. روح انسان فقط به بدن انسانی منتقل می‌شود. برخلاف سیستم‌های اعتقادی نوافلاطونی، هندو و بودایی که بر اساس آنها ارواح می‌توانند به هر موجود زنده‌ای منتقل شوند. علاوه بر این، یک دروزی مرد فقط می‌تواند به عنوان یک دروزی مرد دیگر و یک دروزی زن فقط به عنوان یک دروزی زن دیگر تناسخ یابد. یک دروزی نمی‌تواند در بدن یک غیر دروزی تناسخ یابد. همچنین، ارواح نمی‌توانند تقسیم شوند و تعداد ارواح موجود در جهان محدود است. چرخه تولد دوباره پیوسته است و تنها راه برای رهایی از طریق تناسخ‌های متوالی است. زمانی که این اتفاق بیفتد، روح با ذهن کیهانی متحد می‌شود و به خوشبختی نهایی دست می‌یابد.
پیمان محافظ زمان
ویرایشپیمان محافظ زمان (میثاق ولی‌الزمان) به عنوان دروازه ورود به دین دروزی در نظر گرفته می‌شود و دروزی‌ها باور دارند که همه دروزی‌ها در زندگی‌های گذشته خود این منشور را امضا کرده‌اند و این منشور با ارواح انسانی پس از مرگ تجلی می‌کند. متن پیمان چنین است:
من به مولایمان الحاکم تکیه می‌کنم، خدای تنها، فرد، ابدی، که از زوج‌ها و اعداد جدا است، (شخصی) که فرزند (شخصی) است، اعتراف را بر خود و روح خود پذیرفته است، در سلامت ذهن و بدن خود، در پذیرفتن و پیروی از اوامر و نه مجبور، که از تمام اعتقادات، مقالات و تمام ادیان و باورها بر تفاوت‌هایشان جدا شده است، و او چیزی را جز اطاعت از مولای قادر مطلق الحاکم نمی‌داند، و اطاعت عبادت است و او در عبادت هیچ کس دیگری شرکت نمی‌کند یا انتظار نمی‌کشد، و اینکه روح و بدن و مال و تمام دارایی‌های خود را به مولای قادر مطلق الحاکم تسلیم کرده‌است.
عبادتگاه
ویرایشخانههای دعای دروزی‌ها به نام خلوا، خلوة، خلوت یا خلوات شناخته می‌شوند. مقدس‌ترین مکان دروزی‌ها در خلوة البیضا قرار دارد.
باطن‌گرایی
ویرایشدروزیها معتقدند بسیاری از تعالیمی که توسط پیامبران، رهبران دینی و کتاب‌های مقدس داده شده‌اند، معانی باطنی دارند که برای اهل عقل حفظ شده‌اند. به طوری که برخی از تعالیم به صورت نمادین و استعاری هستند و فهم کتاب‌های مقدس و تعالیم را به سه لایه تقسیم می‌کنند.
این لایه‌ها طبق نظر دروزی‌ها به شرح زیر هستند:
- آشکار یا ظاهری (ظاهر) که برای هر کسی که می‌تواند بخواند یا بشنود قابل دسترسی است.
- پنهان یا باطنی (باطن) که برای کسانی که مایل به جستجو و یادگیری از طریق مفهوم تفسیر هستند قابل دسترسی است.
- پنهان پنهان‌ها، مفهومی به نام اناگوگ که برای همه به جز شمار کمی از افراد واقعاً روشنفکر که طبیعت جهان را به درستی درک می‌کنند غیر قابل دسترسی است.
دروزی‌ها معتقد نیستند که معنای باطنی، معنای ظاهری را نسخ می‌کند یا لزوماً لغو می‌کند. حمزه بن علی ادعاهای چنین را رد می‌کند و می‌گوید اگر تفسیر باطنی طهارت، پاکی قلب و روح باشد به این معنی نیست که فرد می‌تواند پاکی فیزیکی خود را کنار بگذارد. زیرا اگر فرد در سخنان خود صادق نباشد نماز بی‌فایده است و اینکه معانی ظاهری و باطنی مکمل یکدیگر هستند.
اصول اخلاقی
ویرایشدروزیها از هفت اصل اخلاقی یا وظیفه پیروی می‌کنند که به عنوان هسته ایمان در نظر گرفته می‌شود که عبارتند از:
- راستی در گفتار و صداقت زبان.
- حفاظت و کمک متقابل به برادران در ایمان.
- ترک همه اشکال عبادت‌های قبلی (به ویژه، اعتقادات نادرست) و باورهای غلط.
- دوری از شیطان (ابلیس) و همه نیروهای شر (ترجمه شده از عربی طغیان، به معنای "استبداد").
- اعتراف به وحدت خدا.
- تسلیم به اعمال خداوند هر چه که باشد.
- تسلیم و رضایت کامل به اراده الهی خداوند در هر دو حالت پنهان و آشکار.
تقیه
ویرایشپیچیدگی هویت آنها عادت تقیه (پنهان کردن یا تغییر باورهای خود در صورت لزوم) است که آنها از اسماعیلیه و ماهیت باطنی دین پذیرفته‌اند. که در آن بسیاری از تعالیم به صورت سری نگهداری می‌شوند. این کار به منظور حفظ دین از کسانی است که هنوز آماده پذیرش تعالیم نیستند و بنابراین ممکن است آن را اشتباه فهمیده‌اند. همچنین برای محافظت از جامعه در زمان در خطر است. برخی از آنان ادعا می‌کنند که مسلمان یا مسیحی هستند تا از آزار و اذیت جلوگیری کنند. دروزی‌ها در کشورهای مختلف می‌توانند سبک زندگی‌های کاملاً متفاوتی داشته باشند.
تجلی
ویرایشحمزه بن علی بن احمد به عنوان بنیانگذار دروزی‌ها و نویسنده اصلی دست‌نوشته‌های دروزی دانسته می‌شود. او نوشت که خداوند انسان شده و به شکل انسان درآمده است. خلیفه فاطمی، حاکم بأمرالله شخصیتی مهم در دین دروزی است و محمد بن اسماعیل، بنیانگذار این دین، او را در سال ۱۰۱۸ در جای تجسد خدا اعلام کرد. دروزیان معتقدند که حاکم بأمرالله در پایان زمان بازخواهد گشت تا جهان را قضاوت و پادشاهی خود را برقرار کند. در حالی که حمزه بن علی به عنوان تجسد عیسی، ذهن جهانی (عقل) که به الحاکم مرتبط است، در نظر گرفته می‌شود.
به نظر می‌رسد نویسنده نامه گزارش یهودیان و مسیحیان (خبر الیهود و النصاری) بخشی از جلد اول رسائل حکمت، فردی دروزی بوده است.
تاریخ‌نگار دیوید آر. دبلیو. بریر، دروزی‌ها را غالیان اسماعیلیه تعریف می‌کند. زیرا ایشان در باره خلیفه حاکم بأمرالله اغراق کردند و او را خدا شمردند. او همچنین دروزی‌ها را به عنوان دینی که از اسلام منحرف شده، تعریف می‌کند. او همچنین افزود که به دلیل این انحراف «به نظر می‌رسد دین دروزی به اندازه‌ای متفاوت از اسلام است که اسلام از مسیحیت یا مسیحیت از یهودیت متفاوت است».
نبوت
ویرایششناسایی پیامبران در دین دروزی به سه نوع خود پیامبر (ناطق)، پیروان آنها (اساس)، و شاهدان پیام آنها (حج) دسته‌بندی می‌شود.
عدد ۵ در دین دروزی دارای اهمیت خاصی است. در این زمینه اعتقاد بر این است که پیامبران بزرگ به گروه‌های پنج‌گانه می‌آیند. در زمان یونان باستان، این پنج‌گانه شامل فیثاغورس، افلاطون، ارسطو، پارمنیدس، و امپدوکلس بودند. در سده اول، پنج‌گانه شامل عیسی مسیح، یحیی تعمیددهنده، سنت متی، سنت مرقس و سنت لوک بودند. همچنین پنج‌گانه بنیانگذار این دین شامل حمزه بن علی بن احمد، محمد بن وهب قریشی، ابوالخیر سلامه بن عبدالوهاب السمرری، اسماعیل بن محمد التمیمی و المقتنا بهاءالدین بودند.
سنت دروزی حمزه بن علی احمد و سلمان فارسی را به عنوان مربیان و پیامبران گرامی می‌دارد و معتقد است که آنها تجسد ایده توحیدی هستند.
باورهای دیگر
ویرایشدروزیها هرچند طلاق را نامطلوب اما مجاز می‌دانند. آنها ختنه را ضروری نمی‌دانند. ارتداد ممنوع است و آنها معمولاً خدمات دینی خود را در شب‌های پنج‌شنبه برگزار می‌کنند. دروزی‌ها در مسائل دینی که دین خودشان حکمی درباره آن ندارد، از قوانین حنفی سنی پیروی می‌کنند.
عبادت رسمی دروزی‌ها محدود به جلسات هفتگی در شب‌های پنج‌شنبه است که در آن همه اعضای جامعه گرد هم می‌آیند تا قبل از اینکه آنهایی که به اسرار دین پی نبرده‌اند (جُهال، یا نادان) مرخص شوند درباره مسائل محلی بحث کنند. سپس آنهایی که عقال یا روشنفکر هستند (آنهایی که به کتاب‌های مقدس دروزی آشنا هستند) باقی می‌مانند تا بخوانند و مطالعه کنند.
سکونتگاه‌ها
ویرایشدر سوریه، بیشتر دروزیان در نواحی کوهستانی جنوب غربی سوریه همچون جبل الشمس، جبل العرب یا جبل الدُروز ساکن هستند و بیش از نود درصد جمعیت آن مناطق را تشکیل می‌دهند و در آنجا بیش از صد و بیست روستا دارند.[۱۱][۱۲] مؤسسه مطالعات دُروز تخمین زده که حدود چهل تا پنجاه درصد از درزیان جهان در سوریه، سی تا چهل درصد در لبنان، شش تا هفت درصد در اسرائیل، یک تا دو درصد در اردن و نزدیک به دو درصد هم در دیگر کشورهای خاورمیانه سکونت دارند.[۱۳]
جوامع دروزی بسیاری هم در کشورهای اروپایی، انگلیسی‌زبان، لاتین‌زبان (ونزوئلا، کلمبیا، و برزیل) و آفریقای غربی یافت می‌شود.
جمعیت روی هم رفتهٔ دروزیان جهان هشتصد هزار تا یک میلیون تن برآورد شده‌است که بیشتر در شام ساکن هستند.[۱۴]
جامعه
ویرایشسوریه
ویرایشاز شخصیت‌های سرشناس دروزی‌های سوریه، می‌توان به فرید الاطرش، هنرمند و خواهر خواننده او، اسمهان، و همین طور فهد بلان، خواننده و بازیگر اشاره کرد.[۱۰]
لبنان
ویرایشاز سال ۱۹۳۲ آمار رسمی از شمار دروزی‌های ساکن لبنان وجود ندارد، اما منابع غیر رسمی تعداد آنها را بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار نفر برآورد کرده‌اند. اداره امور جامعه دروزی‌های لبنان بر عهده نهادی به نام «مشیخه عقل» است. سیاستمداران دروزی نقش برجسته‌ای در صحنه سیاسی لبنان دارند و کمال جنبلاط و پسر او ولید جنبلاط و همینطور مجید ارسلان از سیاستمداران برجسته لبنانی هستند.[۱۰]
اسرائیل
ویرایشبا تأسیس اسرائیل، برخی از آنها در محدوده آن کشور ماندند اما برخی دیگر به لبنان و سوریه بازگشتند. بر پایه برخی منابع دروزی‌ها در هنگام تشکیل اسرائیل با دولت به توافقی رسیدند که بر اساس آن در ازای پذیرش خدمت اجباری در ارتش اسرائیل، امتیازاتی بگیرند. آنها در اسرائیل به عنوان یک طایفه مستقل، برای رسیدگی به مسائل و اختلافات درونی، دادگاه ویژه خود را دارند و فرهنگ و زبان آنها عربی است.[۱۰]
سازمان مرکزی آمار اسرائیل، شمار دروزی‌های ساکن اسرائیل حدود ۱۴۳ هزار نفر اعلام کرده که معادل ۱/۶٪ از کل جمعیت اسرائیل است. ۱۸ هزار نفر از آنها در بلندی‌های جولان زندگی می‌کنند. بیشتر دروزی‌های اسرائیل در مناطق جلیل و جبل کرمل زندگی می‌کنند و با اعضای طایفه خود در سوریه و لبنان در ارتباط مستمر هستند.[۱۰]
پانویس
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ "The Economist". 390 (8618–24). 2014: 49. Retrieved 14 April 2011.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ Lebanon – International Religious Freedom Report 2008 بایگانی‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine U.S. Department of State. Retrieved on 2013-06-13.
- ↑ "Palestinians say they number 12.1 million worldwid". TimesofIsrael. 2015.
- ↑ International Religious Freedom Report, United States Department of State, 2005, archived from the original on 20 January 2012, retrieved 20 June 2015
- ↑ "Tariq Alaiseme [reportedly to be] vice-president of Venezuela" (به عربی). Aamama. 2013.: Referring governor Tareck El Aissami.
- ↑ Druze Traditions, Institute of Druze Studies, archived from the original on 14 January 2009
- ↑ "Druze Population of Australia by Place of Usual Residence (2006)". Australian Bureau of Statistics. Retrieved 27 July 2010.
- ↑ . https://www.arabamerica.com/are-the-druze-people-arabs-or-muslims-deciphering-who-they-are/. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک); پارامتر|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ https://web.archive.org/web/20120426105258/http://www.druze.ca/AboutDruze.html. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ ژوئن ۲۰۲۰. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ ۱۰٫۰۰ ۱۰٫۰۱ ۱۰٫۰۲ ۱۰٫۰۳ ۱۰٫۰۴ ۱۰٫۰۵ ۱۰٫۰۶ ۱۰٫۰۷ ۱۰٫۰۸ ۱۰٫۰۹ ۱۰٫۱۰ «دروزی‌ها چه کسانی هستند؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۸ مرداد ۱۴۰۳.
- ↑ «مواضع و رویکرد اقلیت‌ها در بحران سوریه، ۲۸-۰۴-۲۰۱۲». دویچه وله. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۲۳.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۱۷ ژوئن ۲۰۰۶.
- ↑ http://books.google.com/books?id=2nCWIsyZJxUC&pg=PA99&lpg=PA99&dq=druze+population+lebanon&hl=en
- ↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/3612002.stm. پارامتر
|عنوان= یا |title=ناموجود یا خالی (کمک)
منابع
ویرایش
- جعفریان, رسول (۱۳۸۹). اطلس شیعه. سازمان جغرافیایی ارتش. pp. صفحه۲۹.