حجاب‌بان

نیروهای لباس‌شخصی تحمیل‌گر حجاب اجباری در ایران

حجاب‌بان به برخی عوامل لباس‌شخصی حکومت جمهوری اسلامی در تحمیل حجاب اجباری به زنان ایرانی گفته می‌شود. اولین بار این عنوان برای اشاره به برخی کارکنان شهرداری تهران که مسئولیت کنترل حجاب در متروی تهران را به عهده داشتند به‌کار برده شد.

حجاب‌بان‌ها لباس فرم مشخصی ندارند و حکومت آن‌ها را خودجوش معرفی می‌کند.

تاریخچه

ویرایش

این عنوان نخستین بار در تابستان ۱۴۰۲ وارد فضای رسانه‌ای ایران شد. در این زمان اخباری مبنی بر تصمیم علیرضا زاکانی، شهردار تهران برای استخدام ۴۰۰ نیروی یگان حفاظت شهرداری با عنوان «حجاب‌بان» و با حقوق ۱۲ میلیون تومانی منتشر شد.[۱] وظیفه آن‌ها تذکر لسانی، ممانعت از ورود به واگن‌های مترو و تحویل بدحجاب‌ها یا بی‌حجاب‌ها به پلیس اعلام شده است.[۲][۳][۴][۵] چند ماه بعد شهردار تهران در ادعایی متناقض با اظهارات پیشین خود گفت حجاب‌بان‌ها خودجوش هستند و از شهرداری حقوقی دریافت نمی‌کنند.[۶] احمد وحیدی، وزیر کشور نیز انتساب این افراد به حکومت را منکر شد و گفت حد مجاز برای فعالیت آن‌ها را صرفاً تذکر مؤدبانه است.[۷] دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر تعداد این نیروها را ۲۸۵۰ نفر عنوان کرد.[۸] بنا به گزارشی، برخی از این افراد که خود را وابسته به وزارت کشور و شهرداری تهران می‌دانند با نقض حقوق شهروندی و برخی اصول قانون اساسی، اقدام به تجسس گوشی و وسایل مردم عادی می‌کنند.[۹][۱۰]

مهدی چمران، رئیس وقت شورای اسلامی شهر تهران در مصاحبه‌ای اجرای این طرح را تلویحاً تأیید کرد.[۱۱][۱۲] در آبان‌ماه ۱۴۰۲ گزارشی مبنی بر تسری فعالیت این عوامل به متروی شهر شیراز منتشر شد.[۱۳] هم‌زمان گزارش‌هایی مبنی بر حضور تعداد قابل‌توجهی نیروی لباس‌شخصی در ایستگاه متروی تئاتر شهر و معابر اطراف آن منتشر شد. آن‌ها ضمن تذکر تهدیدآمیز به زنان بی‌حجاب، از آن‌ها با گوشی موبایل و دوربین حرفه‌ای، بدون کسب اجازه فیلم و عکس تهیه می‌کنند. برخورد خشونت‌آمیز این عوامل با زنان نیز مشاهده و گزارش شده است.[۱۴][۵]

رئیس دانشگاه تهران در اواخر آبان ۱۴۰۲ اعلام کرد که تعدادی حجاب‌بان در دانشگاه تهران مستقر شده‌اند.[۱۵] مدتی بعد نیز دانشگاه فردوسی مشهد از راه‌اندازی گروهی موسوم به «یاوران معروف» با هدف اعمال فشار به دانشجویان در جهت رعایت حجاب اجباری خبر داد. در آیین‌نامه تشکیل این گروه‌ها نوشته شده که اعضای آن‌ها می‌توانند علاوه بر آمر به معروف، نقشهایی نظیر «مداخله‌گر» را ایفا کنند.[۱۶][۱۷]

در اسفندماه ۱۴۰۲، معاون وزیر راه تأیید کرد که حجاب‌بان‌ها در فرودگاه‌های کشور نیز فعال هستند و از سوی ستاد امر به معروف و نهی از منکر انتخاب می‌شوند.[۱۸]

ماهیت و شیوه کار

ویرایش
 
بخشنامه‌ای از سوی ستاد امر به معروف و نهی از منکر که در آن از برخی دستگاه‌های دولتی خواسته شده اسامی و مشخصات کارکنان داوطلب برای استفاده از نرم‌افزار ناظر را گزارش کنند.

ایران‌وایر در تاریخ ۶ آذر ۱۴۰۲ مصاحبه‌ای با دو تن از حجاب‌بانان انجام داد که یکی از آن‌ها فعالیت خود را هماهنگ با پایگاه بسیج قلعه‌مرغی اظهار کرده و گفته بابت این کار ماهانه ۱۳ میلیون تومان، شامل پول نقد و بن خرید از فروشگاه شهروند (وابسته به شهرداری تهران) دریافت می‌کند. به گفته او هر تیم حجاب‌بان شامل هشت زن است که چند مرد آن‌ها را همراهی می‌کنند.[۱۹]

طرح ناظر و نرم‌افزار گزارش بی‌حجابی

ویرایش

نرم‌افزاری به نام «سامانه ناظر۱» در اختیار حجاب‌بانان قرار گرفته که به‌کمک آن می‌توانند پلاک ماشین‌هایی را که سرنشین بی‌حجاب دارند گزارش دهند. هر حجاب‌بان می‌تواند در شبانه‌روز شماره پلاک ۴۰ خودرو را گزارش کند. این سامانه متعلق به فراجا است.[۱۹][۲۰]

ناظر ۲ مربوط به گزارش‌ها پیرامون اماکن است، ناظر ۳ به گزارش موارد عدم رعایت حجاب اجباری در تفرجگاه‌هاست و توسط گروه‌های وابسته سپاه اجرا می‌شود. ناظر ۴ نیز مربوط به گزارش موارد مربوط به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است.[۲۱][۲۲]

دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر فعالیت حجاب‌بانان را در هماهنگی با سپاه، بسیج، فراجا، شهرداری و دادستانی تهران اعلام کرد و گفت ستاد به حجاب‌بانان آموزش‌هایی را ارائه می‌کند.[۲۳]

دستور محرمانه وزارت کشور

ویرایش
 
قسمتی از بخشنامه شماره ۹۷۴۳ وزارت کشور مورخ ۹ خرداد ۱۴۰۲

روزنامه اعتماد در تاریخ ۵ آذر ۱۴۰۲ در گزارشی به قلم مهدی بیک از بخشنامه‌ای نام برد که در تاریخ ۹ خرداد ۱۴۰۲ از سوی وزارت کشور خطاب به برخی دستگاه‌ها از جمله سازمان اطلاعات فراجا، سازمان اطلاعات سپاه و وزارت اطلاعات از آن‌ها خواسته بود ضمن کنترل ورود افراد بی‌حجاب به مترو، از آن‌ها تصویربرداری کنند. انتشار این دستور این در حالی بود که چند روز پیش از آن، احمد وحیدی، وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران ضمن انکار صدور هر گونه مجوز برای فعالیت حجاب‌بان‌ها، آن‌ها را گروه‌های خودجوش مردمی معرفی کرده بود.[۲۴][۷]

ساعاتی پس از انشار این سند، دادستان تهران علیه این روزنامه به اتهام انتشار سند محرمانه اعلام جرم کرد و پرونده قضایی تشکیل داد.[۲۵][۲۶]

این سند در حالی با مهر «خیلی محرمانه» صادر شده که طبق ماده یازده قانون دسترسی آزاد به اطلاعات، انتشار مصوباتی که موجد حق یا تکلیف عمومی هستند الزامی‌است و این مصوبات قابل طبقه‌بندی به عنوان اسناد دولتی نیستند.[۲۷][۲۸]

یک روز پس از اعتماد، روزنامه توسعه ایرانی نیز بخشنامه وزارت کشور را در مطلب «محرمانگی خودسرانه!» که تیتر یک این رسانه را به خود اختصاص می‌داد منتشر کرد.[۲۹][۳۰][۳۱]

حواشی، اتهامات و تبعات

ویرایش

مرگ آرمیتا گراوند

ویرایش
 
یک واگن متروی تهران در مهرماه ۱۴۰۲

با بستری‌شدن آرمیتا گراوند و گزارش‌های غیررسمی مبنی بر عاملیت مجرمانه نیروهای حجاب‌بان در این مورد، اخباری مبنی بر توقف موقت فعالیت این عوامل منتشر شد.[۳۲] پس از چهار روز بی‌هوشی آرمیتا گراوند، روزنامه گاردین به نقل از دو شاهد عینی، تأیید کرد که این دختر ۱۷ ساله با حمله شدید یک زن حجاب‌بان به زمین‌خورد و پس از آن به دلیل خون‌ریزی مغزی به کما رفت.[۳۳][۳۴] او پس از ۲۸ روز بستری در بیمارستان درگذشت.[۳۵]

دستگیری شهروندان

ویرایش

پلیس متروی تهران اعلام کرد که سه زن به علت درگیری با عوامل موسوم به آمر به معروف در مترو، پس از بررسی دوربین‌های مترو دستگیر شده‌اند. چند هفته پیش از آن و پس از حادثه‌ای که در مترو منجر به آسیب‌دیدگی، کما و در نهایت جان‌باختن آرمیتا گراوند شد، مقامات امنیتی منکر وجود دوربین در واگن متروی محل حادثه شده بودند.[۳۶]

گسترش فعالیت‌ها و ایجاد «تونل وحشت»

ویرایش

در آبان‌ماه ۱۴۰۲ تصاویر و روایت‌هایی از حضور پررنگ این نیروها در دو ایستگاه متروی تئاتر شهر و انقلاب تهران منتشر شد که باعث پوشش وسیع رسانه‌ای و واکنش کاربران در شبکه‌های اجتماعی شد که به شباهت آرایش حضور این نیروها در ایستگاه‌ها با «تونل وحشت» اشاره کرده‌بودند.[۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴]

تعرض به دختر ۹ ساله

ویرایش

یک حجاب‌بان در تیرماه ۱۴۰۳، با فشردن سینه‌های یک کودک ۹ ساله باعث ایجاد کبودی روی بدن او شد. این حجاب‌بان مدعی شده است که برای «سنجش بلوغ» مرتکب این عمل شده است.[۴۵]

تحریم مدیرعامل متروی تهران

ویرایش

دولت بریتانیا در تاریخ ۱۷ آذر ۱۴۰۲ مسعود درستی، مدیرعامل متروی تهران را در کنار افرادی دیگر به جرم نقض حقوق بشر تحریم کرد. این تحریم پس از انتشار گزارش‌های گسترده پیرامون حضور حجاب‌بانان در متروی تهران انجام شده است. دادستان تهران و چند تن از رؤسای نیروی انتظامی از دیگر تحریم‌شدگان هستند.[۴۶][۴۷][۴۸]

جستارهای وابسته

ویرایش

پانویس

ویرایش
  1. «استخدام «حجاب‌بان» با حقوق ۱۲ میلیونی از سوی شهرداری تهران». دویچه‌وله. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  2. کلهر، امیرعباس. ««حجاب‌بان»؛ طرح جدید حکومت برای مقابله با بی‌حجابی». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  3. «هزینه تحمیلی به شهرداری تهران با استخدام ۴۰۰ نیروی «حجاب‌بان» چقدر می‌شود؟». اعتماد آنلاین. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  4. «طرح جنجالی شهرداری برای برخورد با زنان بی‌حجاب در مترو: استخدام «حجاب‌بان»!». شبکه شرق. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ «گشت ارشاد با چراغ خاموش مشغول کار است». ایران‌وایر. ۳ آبان ۱۴۰۲. دریافت‌شده در اکتبر ۲۶, ۲۰۲۳.
  6. «حجاب بان‌ها در ایستگاه‌های مترو هزینه‌ای برای شهرداری ندارند و خودجوش هستند». خبرگزاری موج. ۲۰۲۳-۱۱-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۵.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ «واکنش وزیر کشور به حضور گسترده حجاب‌بانان در مترو؛ تذکر حجاب در مترو توسط گروه‌های مردمی انجام می‌شود، ما مجوز خاصی برای این کار ندادیم». اعتمادآنلاین. ۲۰۲۳-۱۱-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۵.
  8. «کار خیر جمعی نیازی به مجوز ندارد/ امر به معروف دستور قرآنی، شرعی و قانونی است». www.irna.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۶.
  9. «وضعیت متروی تئاتر شهر تهران پس از ظهور پدیده حجاب‌بان: حقوق شهروندی تهرانی‌ها به بهانه‌های گوناگون نقض می‌شود؛ تصویربرداری غیرمجاز با دوربین‌های جیبی و پایه‌دار از مردم به بهانه تذکر حجاب/ چک کردن گوشی‌های همراه آنان بدون مجوز کتبی، تجسس کیف‌های مردم!». پایگاه خبری جماران. ۲۰۲۳-۱۲-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۲-۲۷.
  10. «حجاب‌بانان نماد برخورد با زنان در جامعه شده‌اند». روزنامه توسعه ایرانی. ۲۰۲۳-۱۲-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۲-۳۰.
  11. «واکنش چمران به طرح جنجالی زاکانی؛ حجاب‌بان در مترو بدون نیروی انتظامی فایده ندارد». خبرآنلاین. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  12. «رئیس شورای شهر تهران: «حجاب بان» کافی نیست، پلیس هم باید باشد». ایران‌وایر. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  13. «ویدیویی از دوربین‌های مداربسته متروی شیراز به دست بی‌بی‌سی فارسی رسیده که نشان می‌دهد یک زن در پی درگیری با حجاب‌بان‌ها به زمین می‌افتد». X (formerly Twitter). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۳۱.
  14. «مانور حجاب یا فشار به فنر؟ - روزنامه هم‌میهن». hammihanonline.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۱۱.
  15. «رئیس دانشگاه تهران استقرار نیروهای حجاب‌بان در این دانشگاه را تأیید کرد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۰.
  16. «تشکیل نهاد «مداخله‌گر» در دانشگاه مشهد برای کنترل دانشجویان». ایران‌وایر. ۲۹ دی ۱۴۰۲. دریافت‌شده در فوریه ۱, ۲۰۲۴.
  17. «شیوه‌نامه گروه‌های یاوران معروف». ۲۵ آذر ۱۴۰۲ – به واسطهٔ شورای امر به معروف دانشگاه فردوسی مشهد.
  18. «حجاب‌بان‌ها در فرودگاه با متانت اسلامی رفتار کنند». خبرگزاری ایلنا. ۲۰۲۴-۰۳-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۳-۱۴.
  19. ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ سولماز ایکدر (۶ آذر ۱۴۰۲). «یک حجاب‌بان: گفتند اگر به کسی آسیب بزنیم، خودمان باید پاسخگو باشیم». ایران‌وایر. دریافت‌شده در نوامبر ۲۷, ۲۰۲۳.
  20. «ستاد امر به معروف برای گزارش بی‌حجابی اپلیکیشن موبایل طراحی کرده است». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۳-۱۱-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۷.
  21. «در سطح ملی به بعضی از آقایان مسئول انتقاد داریم اما در سطح استان نگاه فرهنگی واحدی حاکم است!». ستاد امر به معروف و نهی ازمنکر. ۲۸ اسفند ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۷.[پیوند مرده]
  22. «طرح ناظر با پیشنهاد ناجا و موافقت وزیر کشور اجرا شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۱-۰۶-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۷.
  23. «دبیر ستاد امر به معروف: حجاب بان‌ها بیش از ۲۸۵۰ نیروی انقلابی و جهادی فی سبیل الله هستند/حجاب بان‌ها تذکر لسانی را با هماهنگی سپاه، بسیج، فراجا، شهرداری، دادستانی و… در سطح شهر آغاز کرده‌اند». دیدبان ایران. ۲۰۲۳-۱۲-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۲-۰۶.
  24. بیک‌اوغلی، مهدی (۵ آذر ۱۴۰۲). «پشت پروژه حجاب‌بان‌ها» (PDF). اعتماد (۵۶۳۸): ۲.
  25. میزان، خبرگزاری (۵ آذر ۱۴۰۲). «دادستانی تهران به دلیل انتشار غیرقانونی سند محرمانه علیه روزنامه اعتماد اعلام جرم کرد». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۶.
  26. «حضور بیش از ۲۸۵۰ نفر حجاب‌بان؛ شکایت از روزنامه فاش‌کننده بخشنامه وزارت کشور». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۳-۱۱-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۶.
  27. «توییت». X (formerly Twitter). دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۶.
  28. «قانون دسترسی آزاد به اطلاعات». وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ آذر ۱۴۰۲.
  29. «محرمانگی خودسرانه!». روزنامه توسعه ایرانی. ۲۰۲۳-۱۱-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۷.
  30. فردا، رادیو. «یک روزنامه دیگر سند جنجالی وزارت کشور دربارهٔ حجاب‌بان‌ها را منتشر کرد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۷.
  31. «محرمانگی خودسرانه!» (PDF). توسعه ایرانی (۱۵۰۲): ۱. نوامبر ۲۷, ۲۰۲۳. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در نوامبر ۲۷, ۲۰۲۳. دریافت‌شده در نوامبر ۲۷, ۲۰۲۳.
  32. «جمع‌آوری عوامل حجاب‌بان از ایستگاه‌های مترو تهران». وطن‌شهر. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  33. «دو شاهد عینی درگیری آرمیتا با حجاب بانان مترو را تأیید کردند». ایران‌وایر. ۱۳ مهر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
  34. Wintour، Patrick؛ Parent، Deepa (۲۰۲۳-۱۰-۰۵). «Iran urged to release full CCTV of what led to teenage girl's coma» (به انگلیسی). The Guardian. شاپا 0261-3077. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۲۹.
  35. «آرمیتا گراوند درگذشت». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۲۸.
  36. «درگیری «حجاب‌بان‌ها» با زنان؛ سه زن در متروی تهران بازداشت شدند». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۳-۱۱-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۰۸.
  37. حجاب اجباری در ایران؛ کاربران: جمهوری اسلامی «تونل وحشت» افتتاح کرده است, 2023-11-20, retrieved 2023-11-20
  38. «در متروی تئاترشهر چه خبر است؟». فرهیختگان. ۲۵ آبان ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۹ آبان ۱۴۰۲.
  39. ««تونل وحشت» حجاب اجباری در ایستگاه‌های مترو تهران». ایران‌وایر. ۲۶ آبان ۱۴۰۲. دریافت‌شده در ۲۹ آبان ۱۴۰۲.
  40. «هشدار سخنگوی جبهه اصلاحات در مورد ایجاد تونل وحشت توسط حجاب بانان در مترو! / چرا به عواقب این برخوردها نمی‌اندیشند ؟!». پایگاه خبری و تحلیلی صفحه اقتصاد. ۲۰۲۳-۱۱-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۰.
  41. ««تونل وحشت»؛ توصیف کاربران در رسانه‌های اجتماعی از حضور حجاب‌بان‌ها در مترو». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۳-۱۱-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۰.
  42. «واکنش تند ابطحی به تونل وحشت حجاب‌بانان در مترو + عکس». جهان مانا - پایگاه خبری اطلاع‌رسانی. ۲۰۲۳-۱۱-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۰.
  43. «ایجاد تونل انسانی در راهروهای مترو برای عبور زنان، خشم و نفرت را افزایش می‌دهد». شرق. ۲۰۲۳-۱۱-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۰.
  44. «داستان و ماجرای حجاب‌بان‌ها در مترو تهران؛ از استخدام تا تکذیب». اعتمادآنلاین. ۲۰۲۴-۰۶-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۲۱.
  45. «برخورد زشت یک حجاب‌بان با یک دختر ۹ساله در متروی شیراز». ایران‌وایر. ۶ تیر ۱۴۰۳. دریافت‌شده در ژوئن ۲۶, ۲۰۲۴.
  46. «تحریم پنج مقام ایرانی از جمله مدیر عامل مترو تهران توسط بریتانیا». ایران‌وایر. ۱۷ آذر ۱۴۰۲. دریافت‌شده در دسامبر ۸, ۲۰۲۳.
  47. "UK and allies sanction human rights abusers". GOV.UK (به انگلیسی). Retrieved 2023-12-08.
  48. «بریتانیا پنج مقام قوه قضاییه، انتظامی و شهرداری را به دلیل تحمیل حجاب اجباری تحریم کرد». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۳-۱۲-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۲-۰۸.