تزار تمام روسیه

تزار تمام روسیه یا به‌طور رسمی فرمانروا، تزار و شاهزاده بزرگ تمام روسیه (به روسی: Государь, Царь и Великий Князь всея Руси) یا به اختصار تزار روسیه، عنوان رسمی فرمانروایان روسیه از سال ۱۵۴۷ تا ۱۷۲۱ میلادی بود که دولت تحت فرمان‌شان با نام روسیه تزاری شناخته می‌شود.

تزار تمام روسیه
Царь всея Руси  (روسی)
پرچم روسیه تزاری (حدود ۱۶۹۳)
آخرین تزار پتر یکم ۷ مه ۱۶۸۲ – ۲ نوامبر ۱۷۲۱
جزئیات
وارث بلافصل	تزاروویچ
نخستین پادشاه	ایوان چهارم
واپسین پادشاه	پتر یکم
آغاز پادشاهی	۱۶ ژانویه ۱۵۴۷
پایان پادشاهی	۲ نوامبر ۱۷۲۱
سکونتگاه رسمی	کرملین مسکو
گمارنده	موروثی

نخستین فرمانروای روسیه که به‌طور رسمی با این عنوان تاج‌گذاری کرد، ایوان چهارم مشهور به ایوان مخوف بود که پیش از آن عنوان فرمانروای تمام روس را داشت. آخرین فرمانروای روسی دارای این عنوان پتر یکم بود که در سال ۱۷۲۱، عنوان رسمی سلطنت را به امپراتور تمام روسیه تغییر داد و امپراتوری روسیه را بنیان‌گذاشت. با این حال، لقب کهن و سابق تزار همچنان برای اشاره به امپراتوران روسیه مورد استفاده قرار گرفت.

عنوان کامل

عنوان سلطنتی کامل تزارها بسته به زمان و قلمرو آنها تغییر می‌کرد و متفاوت بود. عنوان سلطنتی کامل الکسی یکم، واپسین تزار مقتدری که با این عنوان درگذشت چنین بود:

«به لطف خداوند، ما حاکم بزرگ، تزار و شاهزاده بزرگ الکسی میخایلوویچ، اتوکراتور تمام روسیه بزرگ، کوچک و سفید، مسکو، کی‌یف، ولادیمیر و نووگورود؛ تزار کازان، تزار آستاراخان، تزار سیبری؛ حاکم پسکوف و شاهزاده بزرگ تور، یوگورسک، پرم، ویاتکا، بلغار و غیره؛ حاکم و شاهزاده بزرگ نووگورود پایین، چرنیگوف، ریازان، روستوف، یاروسلاول، بلوزرو، اودوریا، اوبدوریا، کوندیا و فرمانروای همه کشورهای شمالی؛ فرمانروای سرزمین‌های ایوری؛ تزارهای کارتلی و گرجستان و سرزمین‌های کاباردی، شاهزادگان چرکاسی و کوهستانی و بسیاری دیگر از ایالت‌ها و سرزمین‌های شرق و غرب؛ و شمال از پدر و پدربزرگ؛ وارث و حاکم و صاحب هستیم.»

تعریف

همچنین ببینید: تزار § در روسیه

تا پیش از «تزار» نامیده شدن، عناوین رسمی فرمانروایان روسیه شامل «شاهزاده بزرگ مسکو» و «فرمانروا و شاهزاده بزرگ تمام روس» یا به اختصار «فرمانروای تمام روس» بود. برگزیدن لقب تزار که واژه‌ای اسلاوی به معنای پادشاه یا امپراتور است، با گسترش سرزمینی و ادعای مالکیت فرمانروایان روس بر مناطق مجاور، هم‌زمان بود. عبارت «تمام روس» یا «تمام روسیه» پس از واژه تزار نیز معرف همان ادعای مالکیت بر تمام سرزمین‌های روسی (اسلاو‌نشین) بود.

تاریخچه

زمینه

ایوان سوم به دنبال گسترش قلمرو خود و ازدواج با سوفیا پالایولوژینا، عنوان «فرمانروا» (به روسی: Господарь) را به خود اختصاص داد و مدعی تمام سرزمین‌های سابق روس کی‌یف، ازجمله مناطق تحت کنترل لیتوانی شد. عنوان سلطنتی کامل او این بود: «ایوان، به لطف خداوند، فرمانروای تمام روس و شاهزاده بزرگ ولادیمیر، و مسکو و نووگورود و پسکوف و تور و یوگورسک و پرم و بلغار و دیگر سرزمین‌ها.» ایوان در مکاتبات رسمی و دیپلماتیکی خود از عنوان «تزار» استفاده می‌کرد و نخستین کسی بود که تلاش داشت این لقب را رسمی کند. همچنین تقریباً از همان زمان وی بود که نام سرزمین روسیه از «روس» (Rus') به نام کنونی تغییر کرد.

واسیلی سوم پسر و جانشین او، همچنان از عنوان تزار استفاده می‌کرد. در ۴ اوت ۱۵۱۴، ماکسیمیلیان یکم، امپراتور مقدس روم نامه‌ای به واسیلی سوم فرستاد و درخواست اتحاد مجدد علیه مشترک‌المنافع لهستان و لیتوانی کرد و در آن از واسیلی به عنوان قیصر یا امپراتور یاد کرد. با این حال، سفیر آلمانی زیگیزموند فون هربرشتاین در سال ۱۵۱۶، هنوز از واسیلی با عنوان «پادشاه و ارباب تمام روسیه» (به لاتین: rex et dominus totius Russiae) یاد می‌کند. پس از سال ۱۵۱۴، عنوان سلطنتی کامل واسیلی سوم این بود: «به لطف خداوند، تزار و حاکم تمام روسیه و شاهزاده بزرگ ولادیمیر، مسکو، نووگورود، پسکوف، اسمولنسک، تور، یوگورسک، پرم، ویاتکا و بلغار و دیگران؛ حاکم و شاهزاده بزرگ نووگورود پایین، و چرنیگوف، و ریازان، ولوتسک، رژف، بلیوف، روستوف، یاروسلاول، بلوزرو، اودوریا، اوبدوریا و کندیا.»

عنوان رسمی

ایوان چهارم در سال ۱۵۳۳ و در سن سه سالگی، زمانی که پدرش واسیلی سوم درگذشت به سلطنت رسید. در ۱۶ ژانویه ۱۵۴۷، ایوان چهارم در سن ۱۶ سالگی نخستین فرمانروای روسی بود که با عنوان تزار تاج‌گذاری کرد و مراسم خود به‌طور عمده از سنت‌های بیزانسی استفاده کرد؛ سرانجام رضایت پاتریارک قسطنطنیه نیز برای استفاده از این عنوان داده شد. در سال ۱۵۶۱، پدرسالار از ایوان چهارم به عنوان «تزار و حاکم تمام مسیحیان ارتدکس جهان» یاد کرد و او را به یک امپراتور بیزانس تشبیه کرد. در ازای پذیرش عنوان «تزار»، پاپ امیدوار بود که روسیه رهبری رم را به رسمیت بشناسد. نامه‌ای که پاپ در سال ۱۵۵۰ برای ایوان نوشت و آماده فرستادن شد، ایوان چهارم را با عنوان «امپراتور تمام روتنیان» (به لاتین: Universorum Ruthenorum imperator) خطاب کرد؛ اما موانع لهستانی مانع از ارسال آن و انجام هرگونه مأموریت پاپ شد. در دوران سلطنت فیودور یکم، تأسیس پاتریارک مسکو به دست بوریس گودونف در سال ۱۵۸۹، بزرگ‌ترین کمک به تکامل مفهوم مسکو و روم سوم با لقب تزار به عنوان «امپراتور مسیحیان» بود.

مرگ بدون فرزند فئودور یکم در سال ۱۵۹۸ منجر به انقراض دودمان روریک و آغاز عصر مشکلات در روسیه شد که دوره‌ای مشوش از هرج و مرج سیاسی و مداخله خارجی بود. یکی از جاعلان تاج و تخت یعنی دیمیتری دروغین اول، ادعای عنوان امپراتور یا سیزار را مطرح کرد که توسط حامیان لهستانی او که مدت‌ها در برابر هر دو مقاومت کرده بودند رد شد. در نهایت، دودمان رومانوف جایگزین دودمان روریک شد، اما موقعیت پادشاه روسیه نیز تضعیف گشت. میخائیل یکم یک حاکم منتخب بود که به او موقعیت پایین‌تری می‌داد؛ او می‌باست در جایگاه حاکم مشروع و تزار روسیه به رسمیت شناخته می‌شد. قدرت‌های اروپایی و شاهزادگان امپراتوری مقدس روم در نهایت میخائیل را به رسمیت شناختند و امپراتور مقدس روم نیز بدون عنوان اعلی‌حضرت، میخائیل را به عنوان حاکم مستقل به رسمیت شناخت. الحاق سرزمین‌های روسیه کوچک، روسیه سفید و همچنین کی‌یف در دوران سلطنت الکسی یکم، به تزار اجازه داد تا عبارت «تمام روسیه» را به عنوان سلطنتی بیفزاید. ابتکار دیپلماتیک روسیه برای ایجاد ائتلافی علیه امپراتوری عثمانی در دهه ۱۶۷۰، با فرستادن سفیرش پل منزیس به رم، که دستور داشت فقط اسناد حاوی عنوان «تزار» را بپذیرد، ناموفق بود. تنها از سال ۱۶۸۵ بود که پاپ شروع به خطاب کردن حاکم روسیه به عنوان تزار کرد.

پتر یکم نیاز به تضمین موقعیت روسیه در سیستم کشورهای اروپایی، از جمله اهمیت به رسمیت شناختن برابری القاب تزار و امپراتور از سوی امپراتور مقدس روم را درک کرد. پیتر پس از پیروزی در نبرد پولتاوا، موضوع عنوان امپراتور و اعلی‌حضرت (Majesty) را با دربار وین مطرح کرد و اشاره کرد که حتی دولت استانبول فرمانروای روسیه را اعلی‌حضرت خطاب می‌کرد؛ اما وین این موضوع را رد کرد. در سال ۱۷۱۷، پتر از حق خود برای استفاده از عنوان «امپراتور» دفاع و از نامه ماکسیمیلیان یکم به واسیلی سوم برای حمایت از ادعای خود استفاده کرد. به دنبال پیروزی روسیه در برابر امپراتوری سوئد در جنگ بزرگ شمالی و انعقاد پیمان نیستاد در سپتامبر ۱۷۲۱، مجلس سنا روسیه و شورای حکام از پیتر خواستند تا القاب «کبیر»، «پدر کشور» و «امپراتور تمام روسیه» را بپذیرد. در ۲ نوامبر ۱۷۲۱، پتر رسماً هر سه عنوان را پذیرفت. دولت‌های اروپایی نیز به مرور این القاب پتر را به رسمیت شناختند.

فهرست تزارهای تمام روسیه

نام	طول عمر	شروع سلطنت	پایان سلطنت	یادداشت	دودمان	تصویر
ایوان چهارم مخوف Иван Васильевич (Иван Грозный)	۲۵ اوت ۱۵۳۰ – ۲۸ مارس ۱۵۸۴	۲۶ ژانویه ۱۵۴۷	۲۸ مارس ۱۵۸۴	او فرزند واسیلی سوم بود. او نخستین تزار روسیه و یکی از مهم‌ترین تزارهای روسیه تزاری بود که این حکومت را بنیان‌گذاشت.	روریک
فیودور یکم فرخنده Фёдор Иванович (Фёдор Блаженный)	۳۱ مه ۱۵۵۷ – ۱۷ ژانویه ۱۵۹۸	۲۸ مارس ۱۵۸۴	۱۷ ژانویه ۱۵۹۸	او فرزند ایوان چهارم بود. پس از مرگ او روسیه وارد عصر مشکلات شد که به سقوط دودمان روریک منجر گشت.	روریک
بوریس گودونوف Борис Фёдорович Годунов	۱۲ اوت ۱۵۵۲ – ۱۳ آوریل ۱۶۰۵	۲۱ فوریه ۱۵۹۸	۱۳ آوریل ۱۶۰۵	او برادرزن فیودور یکم بود که به این مقام منصوب شد. او به دنبال بحران جانشینی پس از مرگ فئودور یکم به سلطنت برگزیده شد و تلاش کرد ثبات را حفظ کند و دست به اصلاحاتی زد.	گودونوف
فئودور دوم Фёдор Борисович Годунов	۱۸ مه ۱۵۸۹ – ۲۰ ژوئن ۱۶۰۵	۱۳ آوریل ۱۶۰۵	۱۰ ژوئن ۱۶۰۵	او فرزند بوریس گودونوف بود. او کمتر از ۲ ماه سلطنت کرد و با توطئه دیمیتری دروغین اول به دست عوامل خیانت‌کارش به قتل رسید.	گودونوف
دیمیتری دروغین اول Лжедмитрий I	۱۹ اکتبر ۱۵۸۲ – ۱۷ مه ۱۶۰۶	۲۰ ژوئن ۱۶۰۵	۱۷ مه ۱۶۰۶	او مدعی بود که از فرزندان ایوان چهارم است و پس از تنها یک سال سلطنت به قتل رسید.	روریک (مدعی)
واسیلی چهارم Василий Иванович Шуйский	۲۲ سپتامبر ۱۵۵۲ – ۱۲ سپتامبر ۱۶۱۲	۱۹ مه ۱۶۰۶	۱۷ ژوئیه ۱۶۱۰	او پس از توطئه‌ای علیه دیمیتری دروغین اول به سلطنت رسید. او آخرین تزار روسیه از دودمان روریک بود.	روریک
میخائیل یکم Михаил Фёдорович	۱۲ ژوئیه ۱۵۹۶ – ۱۲ ژوئیه ۱۶۴۵	۲۶ ژوئیه ۱۶۱۳	۱۲ ژوئیه ۱۶۴۵	سلطنت مشترک: پاتریارک فیلارت (۱۶۱۹–۱۶۳۳) او بنیان‌گذار دودمان رومانوف و یکی از مهم‌ترین تزارهای روسیه تزاری بود. دوره سلطنت او پایان عصر مشکلات بود.	رومانوف
الکسی یکم خموش Алексей Михайлович (Алексей Тишайший)	۹ مه ۱۶۲۹ – ۲۹ ژانویه ۱۶۷۶	۱۲ ژوئیه ۱۶۴۵	۲۹ ژانویه ۱۶۷۶	او فرزند میخائیل یکم و یکی از مهم‌ترین تزارهای روسیه تزاری بود. دوره سلطنت او آغاز اصلاحات و غرب‌گرایی در تاریخ روسیه بود.	رومانوف
فیودور سوم Фёдор III Алексеевич	۹ ژوئن ۱۶۶۱ – ۷ مه ۱۶۸۲	۲۰ ژانویه ۱۶۷۶	۷ مه ۱۶۸۲	او فرزند الکسی یکم بود. او به‌طور مادرزادی ضعیف و بیمار بود و تا پایان عمرش متأثر از اشراف سلطنت کرد.	رومانوف
ایوان پنجم Иван V Алексеевич	۶ سپتامبر ۱۶۶۶ – ۸ فوریه ۱۶۹۶	۷ مه ۱۶۸۲	۸ فوریه ۱۶۹۶	سلطنت مشترک: پتر یکم (۷ مه ۱۶۸۲–۸ فوریه ۱۶۹۶) نایب‌السلطنه: سوفیا آلکسیونا (۸ ژوئن ۱۶۸۲–۱۷ سپتامبر ۱۶۸۹) او فرزند الکسی یکم و برادر تنی فیودور سوم و ناتنی پتر یکم بود. او نیز چون برادرش فیودور به‌طور مادرزادی ضعیف و بیمار بود. پس از مرگ فیودور در جریان شورش ۱۶۸۲ مسکو خاندان او به رهبری خواهر بزرگ‌ترش سوفیا آلکسیونا قدرت را به دست گرفتند.	رومانوف
پتر یکم Пётр I Алексеевич	۹ ژوئن ۱۶۷۲ – ۸ فوریه ۱۷۲۵	۷ مه ۱۶۸۲	۲ نوامبر ۱۷۲۱	سلطنت مشترک: ایوان پنجم (۷ مه ۱۶۸۲–۸ فوریه ۱۶۹۶) نایب‌السلطنه: سوفیا آلکسیونا (۸ ژوئن ۱۶۸۲–۱۷ سپتامبر ۱۶۸۹)؛ ناتالیا ناریشکینا (اوت ۱۶۸۹–۴ فوریه ۱۶۹۴) او فرزند الکسی یکم و ناتالیا ناریشکینا و برادر ناتنی کوچک‌تر فیودور سوم و ایوان پنجم بود. او یکی از مهم‌ترین تزارهای روسیه تزاری بود که در سال ۱۷۲۱ آن را به امپراتوری روسیه تبدیل کرد.	رومانوف

جستارهای وابسته

• امپراتور تمام روسیه
• فهرست فرمانروایان روسیه

منابع

• Bushkovitch, Paul (2021). Succession to the throne in early modern Russia : the transfer of power 1450-1725 (به انگلیسی). Cambridge, United Kingdom. ISBN 9781108479349.
• Crummey, Robert O. (2013). The formation of Muscovy, 1304-1613 (به انگلیسی). London: Routledge. ISBN 9781317872009.
• Figes, Orlando (2022). The story of Russia (به انگلیسی). London. ISBN 9781526631763.
• Feldbrugge, F. J. M. (2017). A history of Russian law: from ancient times to the Council Code (Ulozhenie) of Tsar Aleksei Mikhailovich of 1649 (به انگلیسی). Leiden. ISBN 9789004352148.
• Filyushkin, A. (2006). Титулы русских государей (به روسی). Moscow: Альянс-Архео. ISBN 9785988740117.
• Halperin, Charles J. (2014). "Ivan Iv as Autocrat (Samoderzhets)". Cahiers du Monde russe (به انگلیسی). 55 (3/4). doi:10.4000/monderusse.8000. ISSN 1252-6576. JSTOR 24567509.
• Harcave, Sidney (2004). Count Sergei Witte and the twilight of imperial Russia : a biography (به انگلیسی). Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe. ISBN 9781317473756.
• Kort, Michael (2008). A brief history of Russia (به انگلیسی). New York: Facts On File. ISBN 9781438108292.
• Isoaho, Mari (2006). The Image of Aleksandr Nevskiy in medieval Russia: warrior and saint (به انگلیسی). Leiden: Brill. ISBN 9789047409496.
• Madariaga, Isabel de (2014). Politics and culture in eighteenth-century Russia: collected essays (به انگلیسی). Abingdon, Oxon: Routledge. ISBN 9781317881902.
• Perrie, Maureen; Lieven, D. C. B.; Suny, Ronald Grigor (2006). The Cambridge history of Russia (به انگلیسی). Cambridge. ISBN 9780521815291.
• Payne, Robert (2002). Ivan the Terrible (به انگلیسی) (1st Cooper Square Press ed.). New York: Cooper Square Press. ISBN 9780815412298.
• Sashalmi, Endre (2022). Russian notions of power and state in a European perspective, 1462-1725: assessing the significance of Peter's reign (به انگلیسی). Boston. ISBN 9781644694190.
• Wortman, Richard (2006). Scenarios of power: myth and ceremony in Russian monarchy from Peter the Great to the abdication of Nicholas II (به انگلیسی) (New abridged one-volume paperback ed.). Princeton, New Jersey. ISBN 1400849691.