امین‌الدین بلیانی
امین‌الدین محمد بن علی بن مسعود بلیانی کازرونی (۶۶۸ - ۷۴۵ هجری قمری) مشهور به شیخ امین‌الدین بلیانی، صوفی، عارف و شاعر سده‌های هفتم و هشتم هجری است. او همچنین بنا به برخی روایت‌ها شیخ‌الاسلام فارس در زمان حکومت آل اینجو بوده است. امین‌الدین از عارفان تصوّف سهروردیه و از ارادتمندان به شیخ ابواسحاق کازرونی بود.[۱]
امین‌الدین محمد بن علی بن مسعود بلیانی کازرونی | |
|---|---|
 آرامگاه امین‌الدین بلیانی | |
| زادهٔ | ۶۶۸ هجری قمری بلیان، کازرون، امپراتوری ایلخانی |
| درگذشت | ۱۱ ذیقعده ۷۴۵ هجری قمری (۷۷ سال) کازرون. حکومت آل اینجو |
| آرامگاه | خانقاه عُلیا، کازرون، ایران |
| پیشه(ها) | شیخ‌الاسلام فارس، صوفی، عارف و شاعر |
| عنوان | شیخ امین‌الدین |
| همسر | بی‌بی نصرت خاتون |
| فرزندان | محب‌الدین محمد |
| والدین | زین‌الدین علی |
| خویشاوندان | شیخ عبدالله بلیانی (عمو)، ابوعلی دقاق (جد پدری)، زاهد عزالله کازرونی (پدربزرگ مادری)، امام‌الدین محمد (برادر)، سعیدالدین کازرونی (عموزاده) |
تولد و خانواده
ویرایشامینالدین محمد در سال ۶۶۸ هجری در روستای بلیان که امروزه در ۶ کیلومتری شهر کازرون قرار دارد، زاده شد.[۲] پدرش زین‌الدین علی نام داشت که خود از صوفیان کازرون و از نوادگان ابوعلی دقاق بود.[۳] مادرش نیز دختر زاهد عزالله کازرونی بود که از عارفان کازرون به‌شمار می‌رفت. عموی او شیخ عبدالله بلیانی از صوفیان مشهور قرن هفتم هجری و بنیان‌گذار سلسلهٔ بلیانیه بود که امین‌الدین با دختر او، بی‌بی نصرت خاتون ازدواج کرد. برادر او امام‌الدین محمد نام داشت که بعد از وفات امین‌الدین، جانشین او شد.[۴] امین‌الدین صاحب فرزندی به‌نام محب‌الدین محمد بوده‌است.[۵] سعیدالدین کازرونی، عموزادهٔ او نیز از سیره‌نویسان مشهور به‌شمار می‌رود.
تحصیل
ویرایشامینالدین در خردسالی نزد شیخ‌الاسلام نورالدین قرآن آموخت و سپس نزد ابوسعید به تحصیل پرداخت.[۶] او مقدمات علوم را نزد پدرش، فقه را نزد عثمان کهفی و علم حدیث را نزد رشیدالدین احمد کازرونی آموخت. از دیگر آموزگاران او نیز عمویش، شیخ عبدالله بلیانی بود. ظاهراً او برای تحصیل به مناطق دیگر نیز سفر کرده بود. امین‌الدین هرچند از ارادتمندان ویژه شیخ ابواسحاق کازرونی و طریقت کازرونیه بوده و بناهای بسیاری را به‌نام او در کازرون احداث کرده بود، اما خود از عارفان طریقت سهروردیه به‌شمار می‌رفت.[۷]
شاگردان
ویرایششیخ امین‌الدین بلیانی شاگردان بسیار زیادی تربیت کرد که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به محمود بن عثمان، مؤلف دو کتاب مشهور فردوس‌المرشدیة فی اسرارالصمدیة و مفتاح‌الهدایة و مصباح‌العنایة [۸]، زرکوب شیرازی[۹]، مؤلف کتاب شیرازنامه که کتابی نیز در باب اشعار و شیخ امین‌الدین نوشته است و سعیدالدین بلیانی کازرونی، عموزادهٔ امین‌الدین و سیره‌نویس مشهور پیامبر اسلام اشاره کرد.[۱۰]
مریدان و علاقه‌مندان
ویرایشاز مریدان امین‌الدین می‌توان به حافظ، شاعر مشهور ایرانی اشاره کرد که در بیت شعری از شیخ امین‌الدین اینگونه یاد می‌کند:[۱۱]
| دگر بقیهٔ ابدال شیخ امین‌الدین | که یُمن همت او کارهای بسته گشاد |
از مریدان اصلی او می‌توان به محمود بن عثمان اشاره کرد که در کتاب مفتاح‌الهدایة و مصباح‌العنایة به سیره و زندگینامه امین‌الدین پرداخته است. خواجوی کرمانی نیز در اشعار خود وی را به عنوان پیر خود ستوده و قصایدی در ستایش امین‌الدین سروده است.[۱۲] از دیگر مریدان مشهور امین‌الدین می‌توان به زرکوب شیرازی، شیخ شمس‌الدین محمدصادق و سید نصرت‌الدین علی بن جعفر حسنی[۱۳][۱۴] اشاره کرد. شرف‌الدین محمودشاه اینجو، حاکم فارس و پسرش جلال‌الدین مسعودشاه اینجو نیز از مریدان امین‌الدین بوده‌اند.[۱۵] ابواسحاق اینجو، فرمانروای دودمان آل اینجو نیز از مریدان شیخ بوده‌است.
طریقت
ویرایشامینالدین بلیانی ارادت و احترام ویژه‌ای برای شیخ ابواسحاق کازرونی، صوفی مشهور و بنیان‌گذار طریقت کازرونیه قائل بود و بناهای بسیاری به‌نام او در شهر کازرون و اطراف آن احداث کرد و اشعار زیادی در ستایش او سرود. به همین دلیل نیز برخی او را از عارفان سلسلهٔ کازرونیه (مرشدیه) دانسته‌اند.[۱۶] با این وجود منابع معتبر بیان می‌دارند که او همچون عمویش، شیخ عبدالله بلیانی، از مریدان سلسلهٔ سهروردیه بوده‌است.[۱۷]
خدمات
ویرایشامینالدین خانقاهی در شمال کازرون بنا کرد و در آن به تدریس مشغول شد.[۱۸] او همچنین چندین بنا برای رفاه، تحصیل و بهداشت مردم در کازرون احداث کرد که از آن جمله می‌توان به مدرسهٔ دارالحدیث شمسیه، قنات قرچه و چشمه بمشق (بیدمشک) که امروزه از جاذبه‌های گردشگری کازرون به حساب می‌آید، اشاره کرد. امین‌الدین همچنین بناهایی را به یاد شیخ ابواسحاق کازرونی ساخت که از آن جمله می‌توان به سقایه مرشدی (خزانهٔ آب)، دارالشفای مرشدی و دارالعابدین مرشدی که محلی برای مسافرین بوده اشاره کرد. گسترش مسجد جامع مرشدی نیز از دیگر اقدامات او بوده است. [۱۹]
مقام
ویرایشامینالدین مورد توجه و احترام حکّام فارس و به‌ویژه خاندان آل اینجو بود و ارتباطات نزدیکی با آنان داشت چنان‌که برخی از بزرگان فارس از مریدان وی بوده‌اند.[۲۰] امین احمد رازی، تذکره‌نویس دورهٔ صفویه با استناد به غزل حافظ که از شیخ امین‌الدین به‌عنوان بقیه ابدال یاد کرده است، او را شیخ‌الاسلام فارس در زمان حکومت ابواسحاق اینجو دانسته است.[۲۱]
آثار
ویرایشاز جمله آثار او دیوان اشعاری است که در حاشیهٔ نسخه‌ای خطی از کلیات سعدی نوشته شده و و شیخ در آن امین و گاهی امین بلیانی تخلص کرده است.[۲۲] بدایةالذاکرین[۲۳]، تربیت‌نامه‌ها[۲۴]، جامع‌الدَّعوات لاهل‌الخَلَوات[۲۵] و وقف‌نامه[۲۶] نیز دیگر آثار او هستند.
درگذشت و آرامگاه
ویرایش
امین‌الدین بلیانی در ۱۱ ذیقعده سال ۷۴۵ هجری در کازرون درگذشت و در خانقاه خود مشهور به خانقاه علیا به خاک سپرده شد.[۲۷] این بنا در زلزلهٔ شدید سال ۱۲۳۹ هجری تخریب شده و مجدداً بازسازی شد.[۲۸] معماری این آرامگاه شباهت بسیاری با معبد آناهیتا واقع در شهر باستانی بیشاپور دارد. مقرنس سنگی ورودی این آرامگاه نیز از نمونه‌های نادر مقرنس سنگی در تاریخ معماری ایران به شمار می‌رود. این بنا در سال ۱۳۵۷ به ثبت ملی رسید.[۲۹][۳۰]
منابع
ویرایش
- ویکی‌فقه
- گنجور
- دیوان اشعار شیخ امین‌الدین بلیانی
- زندگینامه سید امین‌الدین بلیانی
- دانشنامه جهان اسلام
- راسخون
- ویکی‌جو
- شیخ امین‌الدین بلیانی و شمس‌الدین حافظ شیرازی
- زندگینامه شیخ امین‌الدین محمد بلیانی
- شرح آثار و افکار و احوال شیخ‌الاسلام امین‌الدین بلیانی - یوسف نیری، مهدی مرادی کازرونی
- نظری به تصحیح دیوان شیخ امین‌الدین محمد بلیانی - حسین جلال‌پور
- ↑ «جهانگردی استان فارس». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰ مارس ۲۰۱۱.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. جلد اول. ص ۶۴.
- ↑ الدررالکامنه. احمد بن حجر عسقلانی. حیدرآباد دکن. ۹۷۶ میلادی.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. جلد اول. ص ۳۹.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. جلد اول. ص ۹.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. جلد اول. ص ۸۹.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. جلد اول. ص ۸.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی.
- ↑ شیرازنامه. زرکوب شیرازی. به کوشش اسماعیل واعظ جوادی. تهران. ۱۳۵۰ خورشیدی. جلد اول. ص ۹۴-۹۵.
- ↑ الدررالکامنه. احمد بن حجر عسقلانی. حیدرآباد دکن. ۹۷۶ میلادی.
- ↑ دیوان حافظ. حافظ. چاپ یحیی قریب. تهران. جلد اول. ۱۳۵۶ خورشیدی. ص ۴۸۳.
- ↑ دیوان خواجوی کرمانی. خواجوی کرمانی. چاپ احمد سهیلی خوانساری. تهران. جلد اول. ۱۳۶۹ خورشیدی. ص ۷۰.
- ↑ تذکره هزار مزار. جنید شیرازی. ترجمهٔ عیسی بن جنید شیرازی. چاپ نورانی وصال. شیراز. ۱۳۶۴ خورشیدی. ص ۱۵۰-۱۵۱، ۱۹۱-۱۹۲.
- ↑ شدّالازار فی حطّ‌الاوزار عن زوارالمزار. جنید شیرازی. چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال. تهران. ۱۳۲۸ خورشیدی. جلد اول. ص ۱۰۹، ۱۴۹.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. ص ۵۵، ۶۵.
- ↑ تاریخ ادبیات در ایران. ذبیح‌الله صفا. جلد اول. تهران. ۱۳۶۶ خورشیدی. ص ۷۰-۷۲.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. ص ۳۹.
- ↑ شیرازنامه. زرکوب شیرازی. به کوشش اسماعیل واعظ جوادی. تهران. ۱۳۵۰ خورشیدی. جلد اول. ص ۹۴-۹۵.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. ص ۵۵.
- ↑ هفت اقلیم. امین احمد رازی. به کوشش جواد فاضل. تهران. ۱۳۴۰ خورشیدی. جلد اول. ص ۷۷.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. ص ۷.
- ↑ بدایةالذاکرین. امین‌الدین بلیانی. نسخهٔ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. ص ۲۷-۳۷.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. ص ۲۰۵-۲۱۵.
- ↑ بازخوانی یک وقف‌نامه. عمادالدین شیخ‌الحکمایی. میراث جاویدان. تهران. ۱۳۷۲ خورشیدی. جلد اول. ص ۱۰۸.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. ص ۱۸۹.
- ↑ مفتاح الهدایه و مصباح العنایه. محمود بن عثمان. به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی. تهران. ۱۳۷۶ خورشیدی. جلد اول. ص ۵.
- ↑ «خانقاه علیا». ویزیت ایران. دریافت‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴.
- ↑ «بنای ۷۰۰ ساله آرامگاه شیخ امین‌الدین بلیانی در کازرون». پرتو جنوب. دریافت‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴.