ولایت اروزگان
اُرُزگان یکی از ۳۴ ولایت افغانستان به مرکزیت شهر ترین‌کوت است و از ولایات مرکزی افغانستان به‌شمار می‌رود. بر اساس احصائیهٔ سال ۱۳۹۹ ولایت ارزگان ۴۳۶٬۰۷۹ نفر جمعیت، و ۱۱٬۴۷۳٫۷ کیلومتر مربع پهناوری دارد. جمعیت این ولایت را پشتون‌ها، هزاره‌ها و اقلیتی از تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند.
اُرُزگان | |
|---|---|
 ارزگان در نقشه با رنگ سرح نشان داده شده‌است | |
| مختصات (مرکز): ۳۲°۴۸′شمالی ۶۶°۰۰′شرقی / ۳۲٫۸°شمالی ۶۶٫۰°شرقی | |
| ولسوالی‌ها | ۶ ولسوالی ترین‌کوت چوره خاص ارزگان دهراوود شهید حساس گیزاب |
| تعداد قریه‌ها | ۱٫۳۷۲ |
| سال ولایت‌شدن | ۱۳۴۳ ه.خ |
| مرکز | ترین‌کوت |
| حکومت | |
| • نوع | ولایت |
| • والی | محمدعمر شیرزاد |
| مساحت | |
| • کل | ۱۱۴۷۳٫۷ کیلومتر مربع (۴۴۳۰٫۰ مایل مربع) |
| ارتفاع | ۱۳۵۰ متر (۴۴۳۰ فوت) |
| جمعیت (۲۰۲۰) | |
| • کل | ۴۳۶۰۷۹ |
| اهلیت‌نام | ارزگانی |
| منطقهٔ زمانی | یوتی‌سی ۴:۳۰+ (وقت استاندارد افغانستان) |
| زون | ۴۰۴ میوند |
| کد ایزو ۳۱۶۶ | AF-URU |
| زبان رسمی | پشتو و فارسی |
پیشینه
ویرایشکشف کتیبه‌هایی به خط یونانی در ارزگان که در حدود سال ۵۰۰ میلادی نوشته شده‌است از گذشتهٔ تاریخی این منطقه خبر می‌دهد. این منطقه بخشی از اراکوزیای باستان بود و قبل از سقوط به دست هخامنشیان، توسط مادها اداره می‌شد. در ۳۳۰ قبل از میلاد، اسکندر بزرگ منطقه را اشغال کرد اما آن را به حکومت سلوکیان سپرد که بعداً توسط امپراتوری موریا تحت سلطه آشوکا درآمد. کجولا کدفیسس پس تأسیس امپراتوری کوشانیان ارزگان را تصرف نمود و آنرا الی ظهور یفتلیان در دست داشت. یفتلیان پس از اینکه زابل را پایتخت شان قرار دادند حملات شان را از این منطقه بر هند سازماندهی می‌کردند. پسانتر وقتی یفتلیان ضعیف شدند و قلمرو آن میان حکومت‌های مختلف تقسیم شد، اروزگان به زنبیلشاه رسید.
ارزگان پیش از دورهٔ اسلامی مرکز زابلستان بوده و پادشاه مقتدری بنام زاول‌شاه بزرگ (زنبیلشاه یا رتبیلشاه) بر آن حکومت می‌کرده‌است. در دوره‌های اسلامی به ویژه در روزگار غزنویان نیز این منطقه دارای اهمیت و مورد توجه حاکمان بوده‌است. پس از غزنویان به‌ترتیب غوریان، خوارزمشاهیان، آل‌کرت، تیموریان، هوتکیان و امپراتوری درانی بر اروزگان حکومت کردند. اقتدار و اهمیت ارزگان ادامه می‌یابد تا اینکه بعدها به صورت یک حکومت محلی مقتدر و مستقل اظهار وجود می‌کند و از زمان نادرشاه افشار تا دورهٔ عبدالرحمان یکی از ولایات مهم و بزرگ هزارستان به‌شمار می‌آمد. عبدالرحمان با حملاتی به مردم هزارهٔ این منطقه آسیب زیادی زد و مناطق هزاره‌نشین ارزگان را غصب نمود.[۱]
بعدها احزاب پشتون و هزاره در ارزگان وارد شدند و ادارهٔ منطقه را به‌دست گرفتند و تا سال ۱۳۶۷ خورشیدی، روابط نسبتاً عادی میان آنان برقرار بود. در سال ۱۳۶۹ خورشیدی جنگی میان پشتون‌ها و هزاره‌ها در منطقه رخ داد که معروف به جنگ ارزگان سال ۱۳۶۹خ است. در سال ۱۳۷۳خ گروه طالبان پس از پیشروی در دیگر مناطق افغانستان به آسانی مناطق پشتون‌نشین ارزگان را تصرف نموده و آنها را با خود همگام ساختند. آنگاه با احزاب هزاره وارد مذاکره شدند و به مرور زمان مناطق هزاره‌نشین را نیز به تصرف خود درآوردند.[۱]
جغرافیا
ویرایش.jpg)
ولایت ارزگان در مرکز افغانستان بین ۳۲ درجه و ۸ دقیقه عرض شمالی و ۶۶ درجه عرض شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است.[۲] طول متوسط این ولایت به خط مستقیم در جهت شمال به جنوب ۷۰ کیلومتر و عرض متوسط آن در جهت شرق-غرب حدود ۱۳۰ کیلومتر است. ولایت ارزگان از سمت شمال با ولایت دایکندی، از سمت جنوب با ولایات زابل و قندهار، از شرق با ولایت غزنی و از غرب به ولایت هلمند محدود است.[۳] شهر ترین‌کوت مرکز ولایت اروزگان است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۲٬۵۰۰ و پهناوری آن ۱۲٬۶۴۰ کیلومتر مربع است که تقریباً یک پنجاه و یکم یا ۲٫۰۲٪ پهناوری کل افغانستان را شامل می‌شود. ولسوالی خاص ارزگان بزرگ‌ترین و ولسوالی دهراوود کوچک‌ترین ولسوالی‌های ارزگان هستند.[۴]
کوه‌های ولایت ارزگان را بند خاکباد، شیروغر، توس، کافرجر و نیلو تشکیل می‌دهد که ارتفاع اعظمی آن به ۴٬۸۰۳ متر از سطح دریا می‌رسد. دریای‌های اصلی ارزگان هیرمند است که از وسط ارزگان می‌گذرد و تیری‌رود که معاون آن است و از شهر ترین‌کوت می‌گذرد. سایر معاونان هیرمند که از ولایت ارزگان منبع می‌گیرند و آنرا سرسبز می‌سازند رودهای اجرستان، خوردک و کجرود می‌باشد.[۵]
جمعیت‌شناسی
ویرایشتا سال ۲۰۲۰، کل جمعیت استان حدود ۴۳۶۰۷۹ نفر است.[۶]برآورد می‌شود که این استان ۴۵۰۰۰ خانوار دارد که هر کدام به طور متوسط حدود شش عضو دارند. بخش بزرگی از جمعیت مستقر ارزگان متعلق به قوم پشتون و قوم هزاره است.[۷]همچنین جمعیت کمی از عشایر کوچی وجود دارد که شمار آنها با فصل متفاوت است.[۷]
پراکنش جمعیت
ویرایش| ناحیه | مرکز | جمعیت[۸] | مساحت[۹] | تراکم |
یادداشت |
|---|---|---|---|---|---|
| شهید حساس | ۶۶۶۹۵ | ۲۲۶۱ | ۳۰ | عمدتاً هزاره، کمی پشتون. | |
| چوره | ۷۲۲۷۶ | ۲۱۸۹ | ۳۳ | پشتون و هزاره مختلط. شامل "منطقه چینارتو" است. | |
| دهراوود | ۶۹۲۱۳ | ۱۳۶۰ | ۵۱ | اکثریت پشتون، اقلیت هزاره. | |
| گیزاب | ۴۷۶۳۲ | ۲۵۲۰ | ۱۹ | ۱۲۶ روستا. عمدتاً هزاره ها، تعداد کمی پشتون.[۱۰] قبلا متعلق به ولایت دایکندی بود. | |
| خاص ارزگان | ۶۳۹۰۴ | ۲۸۲۱ | ۲۳ | اکثریت هزاره، اقلیت پشتون. | |
| ترین‌کوت | ترین‌کوت | ۱۱۶٬۳۵۹ | ۱٬۹۷۴ | ۵۹ | غالباً پشتون، کمی هزاره. |
| "ارزگان" | ۴۳۶٬۰۷۹ | ۱۱٬۴۷۴ | ۳۸ | ۵۰٫۵٪ پشتون‌ها، ۴۹٫۶٪ هزاره‌ها.[note ۱] |
- ↑ توجه: "عمدتا" یا "تسلط" به ۹۹٪، "اکثریت" ۷۰٪، "مخلوط" تعبیر می‌شود. به عنوان ۱/(تعداد قومیت ها)، "اقلیت" به عنوان ۳۰٪ و "چند" یا "بعضی" به عنوان ۱٪.
نواحی ارزگان
ویرایشدر شرق ارزگان و ناحیهٔ غربی بهسود واقع شده‌است. در قسمت شرقی آن تپهٔ است مشهور به شهر قرغان (به معنی قلعه و حصار).
- دایکندی:
یکی از مناطق ولایت اُرُزگان به نام دایکندی در تاریخ ۲۸ مارس ۲۰۰۴م به‌عنوان یک ولایت جداگانه تشکیل شد.
دای به معنی قبیله یا سرزمین و بزرگ و با مردم به کار می‌رفته‌است. چنان‌که در نام‌های ترکی-مغولی به صورت پسوند یا پیشوند در نام اشخاص استفاده می‌شده‌است. در لهجهٔ هزارگی دی معنای زیاد، بسته، یکجایی و خرمن را می‌رساند.
- دایزنگی:
- شهرستان:
از نظر تاریخی شهرستان جزء ناحیهٔ وسیعی به نام غرجستان بوده که جزئی از سرزمین غور یا پاروپامیزاد بخش مرکزی خراسان یا افغانستان امروز که از شمال به غرب (بلخ) از جنوب به زابل و سیستان و از باختر به هرات (آریا) و از خاور به زابل و گندهارا محدود و متصل می‌شده‌است.
تولیدات زراعتی
ویرایشاحمدشاه خیری رئیس زراعت ولایت ارزگان می‌گوید: ساحه کشت زیره ولایت ارزگان حدود ۵۴۷ هکتار می‌باشد که ۴۹۹ هکتار آن را زیره سیاه و ۴۸ هکتار آن زیره سفید کشت می‌شود. تولید سالانه زیره ۶۱۰ تن است که از آن جمله ۵۷۳ تن زیره سیاه و ۸۰ تن آن زیره سفید است هر کیلو زیره در بازارهای داخلی به ۳۰۰ افغانی و هر تن آن ۳۰ هزار افغانی به فروش می‌رسد که سالانه ۱۸ میلیون افغانی عاید کشاورزان می‌شود.[۱۱]
تقسیمات اداری
ویرایش
ولایت ارزگان از زمان پادشاهی امیر شیرعلی خان تا سال ۱۳۴۲ ه.ش بخشی از ولایات کندهار، غور، بامیان و کابل بود، که در سال ۱۳۴۳ ه.ش به ولایت جداگانه مبدل شد. این ولایت دارای ۶ ولسوالی می‌باشد.[۱۲]
| ولسوالی | مرکز | جمعیت[۸] | مساحت[۱۳] | یادداشت |
|---|---|---|---|---|
| ولسوالی شهید حساس | ۸۶٬۱۰۰ | |||
| ولسوالی چوره | ۹۸٬۷۵۰ | |||
| ولسوالی دهراوود | دهراوود | ۹۹٬۷۱۸ | ||
| ولسوالی گیزاب | ۹۲٬۵۰۳ | |||
| ولسوالی خاص‌ارزگان | ۹۵٬۸۸۸ | |||
| ولسوالی ترین‌کوت | ترین‌کوت | ۱۱۰٬۴۷۶ |
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ عظیمی، خانعلی: «بررسی تاریخی تحولات سیاسی و اجتماعی ارزگان از برآمدن امیر عبدالرحمان تا برافتادن طالبان» (پایان‌نامه) ۱۳۸۸.
- ↑ نرم‌افزار GIS.
- ↑ دولت‌آبادی، بصیر احمد (۱۳۸۷). شناسنامه افغانستان. شناسنامه افغانستان. صص. صفحه ۱۷–۲۱.
- ↑ «ولایت ارزگان ٢۰١١» (PDF). iMMAP_Uruzgan_Admin_/Lands_A0_20110125. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۱-۰۵.
- ↑ جیلانی، غلام عارض (۱۳۷۹). جغرافیای ولایات افغانستان. پشاور: اداره کتابخانه‌های اریک. صص. صفحه ۱۱۸.
- ↑ "Estimated Population of Afghanistan 2020-21" (PDF). Islamic Republic of Afghanistan, National Statistics and Information Authority. Archived from the original (PDF) on 3 July 2020. Retrieved 6 June 2021.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ "Uruzgan Province" (PDF). Program for Conflict and Culture Studies. Naval Postgraduate School (NPS). Archived from the original (PDF) on 2013-10-29. Retrieved 2013-10-25.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ "استان ارزگان". افغانستان وزارت احیا و انکشاف دهات. 2006–2007. Archived from the original on 1 November 2013. Retrieved 2012-07-18.
{{cite web}}: Unknown parameter|کار=ignored (help) - ↑ لایه های جغرافیایی و موضوعی افغانستان بازیابی شده 2018-07-19.
- ↑ "ولایت دایکندی". حکومت افغانستان و برنامه انکشاف ملل متحد (UNDP). وزارت احیا و انکشاف دهات. Retrieved 2012- 10-28.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=(help) - ↑ صدیقی، محمد تمیم (٢ ژانویه ٢۰٢١). «زیره وطن، هم دارو هم غذا بررسی وضعیت تولید و اهمیت یک گیاه پرارزش». وزارت زراعت افغانستان. دریافت‌شده در ٢٥ آوریل ٢۰٢١.
- ↑ «برآورد نفوس کشور:١٣٩٩» (PDF). اداره احصائیه مرکزی افغانستان. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۶ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ٢۶ آوریل ٢۰٢١.
- ↑ Afghanistan Geographic & Thematic Layers
ویکی‌پدیای انگلیسی، نسخهٔ ۸ نوامبر ۲۰۰۶.