احمدحسین عدل

سیاستمدار ایرانی

احمدحسین عدل (۱۲۷۷ تبریز – ۱۳۴۱ تهران)، از بنیانگذاران کشاورزی جدید در ایران، نخستین اصلاح کننده غلات در کشور، نخستین اقدام‌کننده به مبارزات بیولوژیک با آفات گیاهی در کشور و بنیانگذار دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در کرج است که سالها در کابینه‌های مختلف وزارت کشاورزی را به عهده داشت.

احمدحسین عدل
وزیر کشاورزی ایران
دوره مسئولیت
۲۸ مرداد ۱۳۳۲ – ۲۸ اسفند ۱۳۳۳
پادشاهمحمدرضا پهلوی
نخست‌وزیرفضل‌الله زاهدی
پیش ازخلیل طالقانی
دوره مسئولیت
۲۸ تیر – ۳۱ تیر ۱۳۳۱
نخست‌وزیراحمد قوام
دوره مسئولیت
۱۹ شهریور – ۱۸ آذر ۱۳۲۶
نخست‌وزیرابراهیم حکیمی
پس ازشمس‌الدین امیرعلائی (سرپرست)
پیش ازباقر شاهرودی
دوره مسئولیت
۷ آبان – ۳۰ دی ۱۳۲۴
پس ازمحمد نخعی
پیش ازشمس‌الدین امیرعلائی (سرپرست)
دوره مسئولیت
۱۸ اسفند ۱۳۲۰ – ۲۵ بهمن ۱۳۲۱
نخست‌وزیراحمد قوام و علی سهیلی
پس ازعلی‌اکبر حکیمی
پیش ازمحمود فاتح (سرپرست)
اطلاعات شخصی
زاده۱۲۷۷ خورشیدی
تبریز، ایران
درگذشته۱۳۴۱ خورشیدی
تهران
ملیتایرانی
همسر(ان)هما ضیاالملوک والی (دختر سردار همایون)
فرزندانشهریار، کامران[الف]، فرهاد[ب]، خسرو[پ]، همایون[ت]
والدینمیرزامسعودخان عدل‌الملک
پیشهسیاستمدار، استاد دانشگاه، محقق

خانواده و تحصیلات

ویرایش

پدرش میرزا مسعود عدل‌الملک و پدربزرگش حاج سید حسن عدل‌الملک از ثروتمندان و مالکین آذربایجان و مشروطه‌خواهان آن سامان بودند. یکی از پسرعموهایش یحیی عدل به پدر جراحی نوین ایران شهرت یافت و پسرعموی پدرش مصطفی عدل در بنیان‌گذاری دادگستری نوین در ایران نقش داشت.

پس از اتمام تحصیلات مقدماتی در تبریز برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد و دانشنامه مهندسی کشاورزی خود را از مدرسه ملی کشاورزی گرینیون فرانسه دریافت کرد.[۱] پس از پایان دوران تحصیلش در فرانسه به عنوان استاد دانشگاه در رشته کشاورزی به الجزایر رفت تا این‌که رضاشاه مطلع شد و از طریق داور، او را به ایران دعوت کرد.[۲]

خدمات دولتی

ویرایش

عدل در سال ۱۳۰۲ به ایران بازگشت و وارد وزارت فوائد عامه و تجارت شد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی وزارت فوائد عامه به دو وزارتخانه طرق (راه) و اقتصادملی و در خرداد ۱۳۱۰ وزارت اقتصاد ملی به سه اداره کل صناعت، تجارت و فلاحت تقسیم شد که معاونت اداره فلاحت را عدل به عهده گرفت.

در بیست و چهارم آذر ۱۳۰۹ رضاشاه به همراه وزیر دربار خود تیمورتاش، مدرسه عالی فلاحت را افتتاح کرد.[۳] احمدحسین عدل مدیر، استاد و رئیس این مدرسه بود که پس از تشکیل دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ تبدیل به دانشکده کشاورزی شد[۴]

در اول مهر ۱۳۱۶ محمود جم عدل را در هنگامی که مصطفی‌قلی بیات مدیرکل فلاحت به علت بیماری در آلمان در حال معالجه بود به عنوان کفیل (سرپرست) اداره کل فلاحت به مجلس معرفی کرد. پس از درگذشت بیات، سلطان حسین رخشانی در پانزدهم اسفند ۱۳۱۶ به جای عدل کفیل اداره کل فلاحت شد.

وزیر کشاورزی

ویرایش

عدل از کار دولتی کناره گرفت و به تجارت پرداخت[۵] تا اینکه در هجدهم اسفند ۱۳۲۰ در کابینه علی سهیلی به عنوان وزیر کشاورزی به مجلس معرفی شد. وزارت کشاورزی را محمدعلی فروغی در شهریور آن سال تأسیس کرده بود و عدل دومین وزیر تاریخ این وزارت‌خانه شد.

در سال ۱۳۲۴ در دولت دوم ابراهیم حکیمی و در سال ۱۳۲۶ در کابینه احمد قوام نیز عدل همین سمت وزیر کشاورزی را به عهده داشت.[۶] در سال‌های ۱۳۲۶ و ۱۳۲۸ به ریاست شورای عالی برنامه هفت ساله منصوب شد و در سال ۱۳۳۰ ریاست شورای عالی سازمان برنامه را بر عهده گرفت.[۴]

عدل در سال ۱۳۳۲ در کابینه سپهبد زاهدی بار دیگر به وزارت کشاورزی منصوب شد و تا پایان این دولت که یک سال و نیم طول کشید در مقام خود باقی‌ماند.[۶] در این دوره لایحه عمران روستاها و تعاون روستاییان[۷] و لایحه تأسیس مؤسسه سرم‌سازی رازی[۸] را به مجلس داد.

در سال‌های بعد او بر سر اصلاحات ارضی با محمدرضاشاه درگیری پیدا کرد تا این‌که سرانجام از تمامی مشاغل دولتی کناره گرفت و رئیس کارخانه ریسندگی در اصفهان شد.[۲] او مدیر کارخانه بافندگی و ریسندگی ریسباف اصفهان و کارخانه ریسندگی و بافندگی زاینده‌رود شد و ریاست سندیکای صنایع اصفهان را نیز به عهده داشت.[۴]

عدل در مهرماه سال ۱۳۴۱ زمانی که با اتومبیل خود از اصفهان به تهران می‌رفت، در جاده قم به تهران در تصادف با کامیون به همراه فرزندش کشته شد و در امامزاده عبدالله شهرری به خاک سپرده شد.

سایر فعالیت‌ها

ویرایش
 
نخستین استادان مدرسه عالی فلاحت و صنایع روستایی ۱۳۰۸ خورشیدی
ایستاده از راست: دکتر محمود معاضد، دکتر تقی بهرامی، میرخانی، دکتر اسفندیار اسفندیاری، ناشناس و رحمت‌الله شیبانی. نشسته از راست: دکتر جلال افشار، دکتر پرالما فرانسوی، احمدحسین عدل، مصطفی قلی بیات، لونی فرانسوی، محمدمظاهر صدیق‌حضرت، دکتر مرتضی گلسرخی.

عدل یکی از بنیان‌گذاران کشاورزی جدید ایران است و اولین فرد ایرانی است که در ایران شروع به اصلاح غلات کرد.[۹] او در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۸ توده‌های بومی گندم ایران را از نقاط مختلف کشور جمع‌آوری کرد و به بررسی خواص ژنتیکی و اصلاح آن‌ها پرداخت. پس از او منصور عطائی به‌طور گسترده‌تر به ادامه کار پرداخت.

نخستین آزمایش‌های اصلاح چغندر قند در سال ۱۳۰۶ در مزارع مدرسه فلاحت انجام گرفت. در مدرسه فلاحت (دانشکده کشاورزی امروزی) مزارع آزمایشگاهی و نمونه‌ای وجود داشت که تحت سرپرستی احمدحسین عدل و منصور عطائی فعالیت چشمگیری داشتند و پایه و اساس مؤسسات اصلاحی فعلی بذور حبوبات، غلات و نباتات صنعتی شدند.[۱۰]

در سال ۱۳۱۲ شپشک استرالیایی (به انگلیسی: Icerya purchasi)، که همراه نهال‌های مرکبات از ایتالیا وارد ایران شده بود،[۱۱] سراسر باغات مرکبات شمال ایران را آلوده کرد. به دستور احمدحسین عدل، یکی از استادان باغبانی به نام پرالما به فرانسه اعزام شد و از جنوب این کشور تعدادی کفشدوزک استرالیایی (به انگلیسی: Rodolia cardinalis) به ایران آورد.[۱۲] این کفشدوزک‌ها که بلافاصله به بابل و تنکابن فرستاده شدند، اولین نمونه موفق در مبارزه بیولوژیک شناخته شده‌اند.

عدل گذشته از تأسیس دانشکده کشاورزی کرج، سال‌های طولانی در آن دانشکده یه تدریس مشغول بود و مقالات تحقیقی زیادی در مطبوعات در رشته کشاورزی انتشار داد.[۱۳]

پسرش کامران عدل دربارهٔ وی و خاندان عدل می‌گوید: به‌طور کلی خاندان عدل از خانواده‌های قدیمی و سرشناس ایران بودند که از همان سال‌های مشروطه، به‌شدت دلباخته ایده مشروطیت بودند و به مشروطه‌خواهی شهره. جد من در همان زمان دو پسر خود را برای تحصیل به فرانسه می‌فرستد و نتیجه این می‌شود که یکی از آن دو نخستین بار دستگاه‌های رادیولوژی را به کشور وارد می‌کند و یکی دیگر هم بخش اعظم قوانین دادگستری را به رشته تحریر درمی‌آورد؛ قوانینی که هنوز هم بسیاری از آن‌ها جزء قانون کشور به حساب می‌آید. پدر من هم پس از پایان دوران تحصیلش در فرانسه به عنوان استاد دانشگاه در رشته کشاورزی به الجزایر می‌رود تا این‌که رضاشاه از این موضوع مطلع می‌شود و از طریق داور، پدرم را به ایران دعوت می‌کند. پدرم هم پس از ورود به ایران در سال ۱۳۰۰، نخستین اقدامش را بنیادگذاری دانشکده کشاورزی کرج قرار می‌دهد و پس از کابینه قوام هم به عنوان یکی از بنیان‌گذاران سازمان برنامه به ایفای نقش می‌پردازد تا این‌که در مقطعی نیز وزیر کشاورزی می‌شود. جالب است بدانید پدرم در زمانی که وزیر بود، شخصاً به جاده چالوس می‌رفت و کامیون‌هایی که زغال حمل می‌کردند را مورد بررسی قرار می‌داد و اگر در میان آن‌ها الوار پیدا می‌کرد، شخصاً با خاطیان برخورد را می‌کرد؛ قصدم این است که بگویم پدرم بسیار در کارش جدی و مقتدر بود و همین موضوع هم سرانجام موجب دردسر وی شد، زیرا وی در قضیه اصلاحات ارضی با محمدرضاشاه درگیری پیدا کرد تا این‌که سرانجام از تمامی مشاغل دولتی کناره گرفت و رئیس یک کارخانه در اصفهان شد. از سوی دیگر پدرم همواره در حال مطالعه بود و حتی دو کتاب نیز دربارهٔ آب و هوا و تقسیمات اقلیمی به رشته تحریر درآورده بود. می‌خواهم بگویم در یک چنین فضایی ما همه پشتوانه علمی پیدا کردیم و با علم و فرهنگ عجین شدیم تا حدی که برادرانم همگی راه علم‌آموزی را در پیش گرفتند و تا مدارج عالی علمی پیش رفتند.[۲]

کتاب‌ها

ویرایش

مقالات

ویرایش
  • مدارس روستایی و دانشسراهای کشاورزی، مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی، فروردین ۱۳۳۵، شماره اول

یادداشت

ویرایش
  1. عکاس و بنیان‌گذار عکاسی مدرن ایران؛ نویسنده و معمار
  2. از متخصصین زنان و زایمان در ایران و فرانسه
  3. از اولین مهندسین؛ متخصصین و وارد کنندگان رنو و اتوموبیل‌های فرانسوی در ایران
  4. در سانحه رانندگی به همراه پدر فوت شد

پانویس

ویرایش
  1. بزرگان کشاورزی ایران، احمدحسین عدل، انجمن علمی دانشجویی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه تهران
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ «گفت‌وگو با کامران عدل، عکاس پیشکسوت ایرانی – اینفو». دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۲.
  3. تاریخچه علم ژنتیک در ایران، ژنتیک در هزاره سوم، سال نهم، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۰
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ زندگینامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹–۱۳۲۰)، حسن مرسلوند، انتشارات الهام، ۱۳۶۹ خورشیدی
  5. تاریخ بیست ساله ایران، حسین ملکی، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴ خورشیدی
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۲۲ نخست‌وزیر در ۳۷ سال، احمد سمیعی و مهدی هروی، انتشارات نوگل، ۱۳۸۴ خورشیدی
  7. شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، باقر عاقلی، نشر گفتار، با همکاری نشر علم، ۱۳۸۰ خورشیدی
  8. «مذاکرات جلسه ۴۹ دوره دوم مجلس سنا هفدهم آذر ۱۳۳۳».[پیوند مرده]
  9. «تاریخچه گندم، شبکه اطلاع‌رسانی گندم ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۲.
  10. سالنامه بنگاه‌های علمی و فلاحتی کرج، سال تحصیلی ۱۳۱۶–۱۳۱۷
  11. دستاورد پژوهشگران مرکز تحقیقات کشاورزی دزفول، مهار زیستی گونه‌ای از آفات مرکبات، روزنامه اطلاعات، ۱۶ اسفند ۱۳۸۸[پیوند مرده]
  12. «اطلاعات آموزشی مربوط به شپشک استرالیایی مرکبات، گروه پرنیای کویر یزد، ۲۰ آذر ۱۳۸۹». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۲.
  13. خاندان عدل، سید احمد موسوی، وبگاه پژوهشکده باقرالعلوم
  14. کتابخانه‌ها و منابع اطلاعاتی دانشگاهی دانشگاه استنفورد آمریکا

پیوند به بیرون

ویرایش