گونه‌های چینی
چینی شاخه‌ای از زبانهای چینی-تبتی است که شامل صدها زبان‌گونهٔ متفاوت و بدون فهم متقابل نسبت به هم است. این تفاوت‌ها از تفاوت بین زبانهای رومی گسترده‌ترند و به ویژه در جنوب شرقی کوهستانی چین، بیشتر به چشم می‌آیند. گونه‌ها به‌طور معمول در چند گروه به نام‌های ماندارین، وو، مین، شیانگ، گن، هاکا و یوئی دسته‌بندی می‌شوند.
| چینی | |
|---|---|
| اقوام: | قوم هان |
| پراکنش: | سرزمین اصلی چین، هنگ کنگ، ماکائو، تایوان، جنوب شرق آسیا و سایر مناطق با مهاجران تاریخی از چین |
| تبار: | چینی-تبتی
|
| زیرگروه‌ها: | |
| ایزو ۵–۶۳۹ | zhx |
| زبان شناسی | 79-AAA |
| گلاتولوگ | sini1245 |
گونه‌های نخستین | |
 پراکندگی گویش‌های مختلف زبان چینی در چین براساس اطلس زبانی چین | |
گونه‌های چینی بیشتر در واج‌شناسی و تا حد کمتری در واژگان و نحو با یکدیگر تفاوت دارند. گونه‌های جنوبی نسبت به گونه‌های شمالی و مرکزی تمایل کمتری برای استفاده از همخوان‌های اولیه دارند، اما بیشتر اوقات همخوان‌های نهایی چینی میانه را حفظ می‌کنند. همه آن‌ها دارای نواخت واجی هستند ولی گونه‌های شمالی متمایل به تمایز لحنی کمتری نسبت به گونه‌های جنوبی هستند. بسیاری از آن‌ها دارای نواخت ساندی هستند که پیچیده‌ترین الگوهای آن در مناطق ساحلی از چجیانگ تا شرق گوانگدونگ است.
چینی معیار گونه‌ای از ماندارین است که واج‌های خود را از لهجه پکنی این زبان، واژگانش را از گروه ماندارین و دستور زبانش را از ادبیات زبانهای نوین نوشتاری گرفته‌است. این زبان یکی از زبان رسمی چین است. ماندارین تایوانی زبان رسمی تایوان و ماندارین سنگاپوری نیز یکی از چهار زبان رسمی سنگاپور است. زبان چینی، به‌طور اختصاصی چینی ماندارین، یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد است.
انواع
ویرایشدر سرتاسر کشور چین زبان‌ها و گویش‌های مختلفی وجود دارد که اختلاف و فرق اکثر آن‌ها در چگونگی تلفّظ هجاها می‌باشد که در بالا توضیح داده شد. مثلاً یک هجا در زبان یک ناحیه با یک آهنگ خاص یک معنی می‌دهد و در ناحیه‌ای دیگر با همان طرز بیان و آهنگ معنی دیگر. مثلاً همان‌طور گفته شد زبان رسمی یا ماندارین دارای ۴ آهنگ ولی زبان کانتونی (یوئه) که در جنوب این کشور در استان گوانگدونگ (کانتون) رایج است دارای ۸ آهنگ برای تلفّظ هجاها می‌باشد.
انواع و تعداد سخنوران شاخه‌های اصلی زبانهای چینی، برگرفته از آمار یا تخمین (۲۰۱۹) و گردشده:[۱][۲][۳]
| شاخه | شمار گویشوران |
|---|---|
| ماندارین | ۸۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| وو | ۹۵٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| یوئی | ۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| جین | ۷۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| مین | ۶۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| هاکا | ۵۵٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| شیانگ | ۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| گن | ۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| هوی | ۷٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| پینگ | ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| سایر | ? |
| کل | ۱٬۳۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
نمونه‌هایی از واژگان
ویرایشبیشتر تکواژها در گونه‌های چینی به صورت تک‌هجا از واژگان چینی کهن ریشه گرفته‌اند. برای مثال:
| واژه | جین | ماندارین | شیانگ | گن | وو | مین | هاکا | یوئی | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تایوآن | شی‌آن | پکن | چنگدو | یانگژو | چانگشا | شوانگفنگ | نانچانگ | سوژو | ونژو | فوژو | شیامن | میشیان | گوانگژو | |
| 人 'فرد' | zəŋ1 | ʐẽ2 | ʐən2 | zən2 | lən2 | ʐən2 | ɲiɛn2 | ɲin5 | ɲin2 | ɲiaŋ2 | nøyŋ2 | laŋ2 | ɲin2 | jɐn2 |
| 男 'مرد' | næ̃1 | næ̃2 | nan2 | nan2 | liæ̃2 | lan2 | læ̃2 | lan5 | nø2 | nø2 | naŋ2 | lam2 | nam2 | nam2 |
| 女 'زن' | ny3 | mi3 | ny3 | ɲy3 | ly3 | ɲy3 | ɲy3 | ɲy3 | ɲy6 | ɲy4 | ny3 | lu3 | ŋ3 | nøy4 |
| 魚 'ماهی' | y1 | y2 | y2 | y2 | y2 | y2 | y2 | ɲiɛ5 | ŋ2 | ŋøy2 | ŋy2 | hi2 | ŋ2 | jy2 |
| 蛇 'مار' | sɤ1 | ʂɤ2 | ʂɤ2 | se2 | ɕɪ2 | sa2 | ɣio2 | sa5 | zo2 | zei2 | sie2 | tsua2 | sa2 | ʃɛ2 |
| 肉 'گوشت' | zuəʔ7 | ʐou5 | ʐou5 | zəu2 | ləʔ7 | ʐəu7 | ɲu5 | ɲiuk8 | ɲioʔ8 | ɲiəu8 | nyʔ8 | hɪk8 | ɲiuk7 | juk8 |
| 骨 'استخوان' | kuəʔ7 | ku1 | ku3 | ku2 | kuəʔ7 | ku7 | kəu2 | kut7 | kuɤʔ7 | ky7 | kauʔ7 | kut7 | kut7 | kuɐt7a |
| 眼 'چشم' | nie3 | ɲiã3 | iɛn3 | iɛn3 | iæ̃3 | ŋan3 | ŋæ̃3 | ŋan3 | ŋɛ6 | ŋa4 | ŋiaŋ3 | gɪŋ3 | ɲian3 | ŋan4 |
| 耳 'گوش' | ɚ3 | ɚ3 | ɚ3 | ɚ3 | a3 | ɤ3 | e3 | ə3 | ɲi6 | ŋ4 | ŋei5 | hi6 | ɲi3 | ji4 |
| 鼻 'بینی' | pieʔ8 | pi2 | pi2 | pi2 | pieʔ7 | pi2 | bi6 | pʰit8 | bɤʔ8 | bei6 | pei6 | pʰi6 | pʰi5 | pei6 |
| 日 «خورشید»، 'روز' | zəʔ7 | ɚ1 | ʐʅ5 | zɿ2 | ləʔ7 | ɲʅ7 | i2 | ɲit8 | ɲɪʔ8 | ɲiai8 | niʔ8 | lit8 | ɲit7 | jat8 |
| 月 «ماه» (هردو معنی)' | yəʔ7 | ye1 | ye5 | ye2 | yəʔ7 | ye7 | ya5 | ɲyɔt8 | ŋɤʔ8 | ɲy8 | ŋuɔʔ8 | geʔ8 | ɲiat8 | jyt8 |
| 年 'سال' | nie1 | ɲiæ̃2 | niɛn2 | ɲiɛn2 | liẽ2 | ɲiẽ2 | ɲɪ̃2 | ɲiɛn5 | ɲiɪ2 | ɲi2 | nieŋ2 | nĩ2 | ɲian2 | nin2 |
| 山 'کوه' | sæ̃1 | sæ̃1 | ʂan1 | san1 | sæ̃1 | san1 | sæ̃1 | san1 | sɛ1 | sa1 | saŋ1 | suã1 | san1 | ʃan1 |
| 水 'آب' | suei3 | fei3 | ʂuei3 | suei3 | suəi3 | ɕyei3 | ɕy3 | sui3 | sɥ3 | sɿ3 | tsy3 | tsui3 | sui3 | ʃøy3 |
| 紅 'قرمز' | xuŋ1 | xuoŋ2 | xuŋ2 | xoŋ2 | xoŋ2 | xən2 | ɣən2 | fuŋ5 | ɦoŋ2 | ɦoŋ2 | øyŋ2 | aŋ2 | fuŋ2 | huŋ2 |
| 綠 'سبز' | luəʔ7 | lou1 | ly5 | nu2 | lɔʔ7 | lou7 | ləu2 | liuk8 | loʔ7 | lo8 | luɔʔ8 | lɪk8 | liuk8 | luk8 |
| 黃 'زرد' | xuɒ̃1 | xuaŋ2 | xuaŋ2 | xuaŋ2 | xuɑŋ2 | uan2 | ɒŋ2 | uɔŋ5 | ɦuɒŋ2 | ɦuɔ2 | uɔŋ2 | hɔŋ2 | vɔŋ2 | wɔŋ2 |
| 白 'سفید' | piəʔ7 | pei2 | pai2 | pe2 | pɔʔ7 | pɤ7 | pia2 | pʰak7 | bɒʔ8 | ba8 | paʔ8 | peʔ8 | pʰak8 | pak8 |
| 黑 'سیاه' | xəʔ7 | xei1 | xei1 | xe2 | xəʔ7 | xa7 | ɕia2 | hɛt8 | hɤʔ7 | xe7 | xaiʔ7 | hɪk7 | hɛt7 | hɐk7a |
| 上 'بالا' | sɒ̃5 | ʂaŋ5 | ʂaŋ5 | saŋ5 | sɑŋ5 | san6 | ɣiaŋ6 | sɔŋ6 | zɒŋ6 | ji6 | suɔŋ6 | tsiũ6 | sɔŋ5 | ʃœŋ6 |
| 下 'زیر' | ɕia5 | xa5 | ɕia5 | ɕia5 | xɑ5 | xa6 | ɣo6 | ha6 | ɦo6 | ɦo4 | a6 | e6 | ha2 | ha6 |
| 中 'میان' | tsuŋ1 | pfəŋ1 | tʂuŋ1 | tsoŋ1 | tsoŋ1 | tʂən1 | tan1 | tsuŋ1 | tsoŋ1 | tɕyoŋ1 | touŋ1 | taŋ1 | tuŋ1 | tʃuŋ1 |
| 大 'بزرگ' | ta5 | tuo5 | ta5 | ta5 | tai5 | tai6 | du6 | tʰɔ6 | dəu6 | dəu6 | tuai6 | tua6 | tʰai5 | tai6 |
| 小 'کوچک' | ɕiau3 | ɕiau3 | ɕiau3 | ɕiau3 | ɕiɔ3 | ɕiau3 | ɕiɤ3 | ɕiɛu3 | siæ3 | sai3 | sieu3 | sio3 | siau3 | ʃiu3 |
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Varieties of Chinese». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۲۰.