کلاه
کُلاه به گونه‌ای سرگیر گفته می‌شود که بر سر می‌گذارند. کلاه می‌تواند به خاطر محافظت، ایمنی، البسه پرسنلی، مد و علت‌های دینی و فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد. در گذشته کلاه نشان‌دهنده پایگاه اجتماعی فرد بوده‌است. کلاه در استفاده نظامی می‌تواند نشان‌دهنده ملیت، شاخهٔ فعالیت، درجه یا هنگ باشد.
تاریخچه
ویرایشدر کتب تاریخی و داستان‌ها و به ویژه شاهنامه فردوسی تصاویری رزمی دیده می‌شود که نمایانگر فرم پوشش سلحشوران داستان است و ایرانیان قدیم به پوشیدن آن آشنا بوده‌اند یا آنکه در دیواره‌های کاخ‌های تخت جمشید و اکباتان فرم لباس سربازان و جنگجویان و سلاطین آن زمان دیده می‌شود که نشانه تاریخ لباس در ایران است. پوشیدن لباس سلاطین افشار، قاجار و ساسانیان که نشانگر تحول لباس است از این نمونه می‌باشد. به عنوان مثال در دوره قاجاریه مردم متعمم و عبا به دوش بودند و کسبه عمامه سفیدی داشتند که بنا به دستور سراج الملک حاکم اصفهان دستور داده شد در آن شهر علما عمامه سفید داشته باشند و کسبه عمامه زرد رنگ و شیر و شکری داشته باشند که هنوز هم گاه گاه در شهرستان‌ها دیده می‌شود.
مردان ایرانی تا قبل از ظهور اسلام اغلب کلاه برسر می‌گذاشتند و بعد از اسلام عمامه را به کلاه ترجیح دادند. در زمان صفویه که شاهان صفوی اصرار داشتند خود را از طبقه سادات و معتقد به مذهب شیعه معرفی نمایند استفاده از عمامه سبز در میان عده زیادی از مردان رواج یافت. شاهان و درباریان آن دوره از عمامه سبز با تاج و جقه‌ای از جواهر که در قسمت جلو آن نصب می‌شده‌استفاده می‌کردند و علما و برخی از معمرین (پیران) عمامه‌های سبز بدون تزیین بر سر می‌گذاشتند. در دوره افشاریه و زندیه بجای عمامه از عرقچین و شال ترمه‌ای که به دور آن پیچیده می‌شد استفاده می‌کردند؛ و این رویه در دوره قاجاریه ادامه داشت و شاهان قاجار مانند ناصرالدین شاه مخالفتی با آن نشان نمی‌دادند و شال و کلاه نیز جزو لباس مردان ایرانی درآمد و بعداً به تدریج شال را رها کردند و فقط کلاه به سر گذاشتند. کلاه در عشایر ایران انواع و اقسامی داشته، به خصوص که تابع سنت محل آن‌ها می‌باشد.
کلاه بختیاری و کلاه قشقایی که مخصوص ایلات و عشایر جنوب ایران است شهرتی خاص دارد و بعداً ایرانیان در دوران سلطنت پهلوی در ایران به کلاه‌هایی که مشتق از البسه اروپایی می‌شد انس گرفتند و کلاه پهلوی از زمره کلاه‌های دوره شاهان سلسله پهلوی می‌باشد.
کلاه به عنوان لباسی برای سر در دو فصل زمستان و تابستان از قدیم العیام استفاده می‌شده‌است. در دوره قاجاریه و قبل از آن سر برهنگی مرد علاوه بر آنکه نشانه بی‌ادبی و بی وقاری بود به روایت معلوم و مجهول، عوام معتقد بودند سر برهنگی موجب فقر و بی آبرویی و دیوانگی و اختلال حواس می‌شود و به همین دلایل پوشیدن کلاه از حالت یک عادت خارج شده و به صورت ضرورتی اجتناب ناپذیر درآمده بود تا جاییکه مردان در شب به هنگام خواب عرقچین بر سر می‌گذاشتند و روزها نیز معمولاً در زیر کلاه عرقچین بر سر داشتند.
طبقات مختلف اجتماع شکل کلاهشان از دیگران متمایز بود و مردمان متمکن و اشخاصی که قدرت مالی داشتند سعی می‌کردند جنس و اندازه و شکل کلاهشان از دیگران متمایز باشد و رقابت رواج داشت.
در دوران سلطنت محمد علی شاه قاجار از طرفی به منظور صرفه جویی در هزینه‌ها از مواردی مایه مسخره و استهزاء می‌شد مقرر گردید کلاه‌هایی که طولشان به نیم ذرع یا سه چارک و به عبارت دیگر ۵۲ سانتی‌متر تا ۷۵ سانتی‌متر می‌رسد کوتاه شود. چنانچه میرزا عباس فروغی شاعر آن زمان سروده:[۱]
| کلاه سرو قدان بس که سر بلندی کرد | به حکم شاه جهان کرده‌اند کوتاهش |
انواع کلاه‌ها
ویرایش
کلاه‌های ایمنی
ویرایش- کلاه حصیری
- کلاه ایمنی موتورسیکلت
- کلاه پنبه‌ای - کلاه کاوشگرهای اروپایی
کلاه‌های نظامی
ویرایش- کلاه گِیلیا (Galea) - مورد استفاده رومیان
- بودنفکا - مورد استفاده ارتش کمونیسیتی سرخ
- اوشانکا - مورد استفاده شوروی
- بنگ-گوجی - کلاه نظامی کره‌ای
- باشلیق - مورد استفاده ایرانی‌ها و ترک‌ها
- کلاه بونی
کلاه‌های فرهنگی
ویرایش- کلاه نمدی - هخامنشیان و لرها
- کلاه فریگی
- فینه - مورد استفاده عثمانیان
- سمبررو - کلاه مکزیکی
- کلاه بولر - کلاه بریتانیایی
- کلاه شاپو
- کلاه پهلوی - مورد استفاده در دوره رضا شاه
- پکول - مورد استفاده افغانستانی‌ها
- کلاه پاپاخ - مورد استفاده ترکمن‌ها
- پوسی هت - استفاده شده در راه‌پیمایی ۲۰۱۷ زنان
کلاه‌های دینی و مذهبی
ویرایش- کیپا - مورد استفاده یهودیان
- اشترایمل - مورد استفاده یهودیان حسیدی
- اسپودیک
- عقال - مورد استفاده مسلمانان عرب
- عمامه - مورد استفاده مسلمانان شیعه
متفرقه
ویرایش- کلاه مهمانی
- کلاه لبه‌دار
- کلاه مربعی آکادمیک (Square academic cap) - مورد استفاده توسط فارغ تحصیل‌ها
- کلاه حسابداری
- کلاه بره
جستارهای وابسته
ویرایش
منابع
ویرایش- ↑ فرزان، ناصر (۱۳۸۴). تاریخ تحول هنر و صنعت رنگ در ایران وجهان. تهران.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Hat». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۶ فوریه ۲۰۱۱.
 | این یک مقالهٔ خرد پوشاک است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |