کریم شیره‌ای

دلقک دربار ناصرالدین شاه

کریم شیره‌ای با لقب دوشاب‌الملک، دلقک دربار ناصری بود.[۱] شهرت و پایگاه مردمی کریم به حدی بود که در فرهنگنامه‌های عامه و لغت‌نامه‌های فارسی، ضرب‌المثل «خر کریم را نعل کردن» را می‌توان یافت. ناصرالدین‌شاه لقب دوشاب‌الملک را ضمن اجرای نمایش‌نامهٔ "بقال در حضور" به‌علت مهارت کریم در مسخره کردن صاحبان لقب و عنوان به او داد.[۱]

کریم شیره‌ای
کریم شیره‌ای (سمت راست) و عباس‌گُنده، در نمایش بقال بازی، ۱۲۸۰
زادهٔ
دیگر نام‌هاکریم‌پشه، نایب‌کریم
پیشهدلقک دربار، نایب نقاره‌خانه
آثار برجستهبقال‌بازی
عنواندوشاب‌الملک

کریم شیره‌ای مردی اصفهانی بلندقد و لاغر اندامی بود که لباس‌های عجیب و رنگارنگ می‌پوشید و بر خری کوچک با دست و پایی کوتاه سوار می‌شد. او ابتدا از مقلّدهای گروه معیرالممالک بود و خود بعدها گروهی تشکیل داد و در بقال‌بازی تخصص یافت. به قدر کفایت سواد خواندن و نوشتن داشت، نماز می‌خواند و به پرورش گل‌های نرگس در خانه‌اش سرگرم می‌شد. در عیدها، به‌ویژه نوروز، گلدان‌های خود را برای بزرگان و درباریان می‌فرستاد و از آنان عیدی می‌گرفت. «وای به حال وزیر یا حاکمی که به موقع حق و حساب کریم را نمی‌فرستاد، و به اصطلاح خرِ کریم را نعل نمی‌کرد.»[۱]

زندگی و پیشه‌وری

ویرایش

کریم احتمالاً بین سنین ۱۸ و ۲۰ وارد تهران شده‌است. او در اصفهان زندگی می‌کرده‌است و همه او را با نام کریم پشه می‌شناختند (به خاطر نیش و کنایه‌هایش).[۲]او از رعایت ادب به شاه و مقربان درگاه و شاهزادگان معاف بود و اجازه داشت هر موقع، در هر کجا، نسبت به هر کس، هرچه دلش می‌خواهد بگوید.[۲] در زمان خفقان سیاسی ناصرالدین شاه، کریم شیره‌ای با ایهام و کنایه و با شدیدترین عبارات و الفاظ طنزآمیز از سفرهای شاه قاجار - که در آن زمان هزینه‌های زیادی را در پی داشت - انتقاد می‌کرد و باعث شادی شاهزادگان و درباریان و شخص شاه می‌شد. محبوبیتش نزد شاه باعث شد که زمانی که وی درگذشت سه روز عزای عمومی اعلام شود.[۳]

یکی از متن‌های به جای مانده از بقال‌بازی، تئاتر کریم شیره‌ای است که نسخه‌ای از آن در کتابخانه ملی تبریز موجوداست. کریم شیره‌ای انتقادهای بسیار تندی از شاه و درباریان می‌کرد از جمله، لقب‌های درباریان را به‌شدت و با کلمات زشت مسخره می‌کرد.[۴]

نگارخانه

ویرایش

منابع

ویرایش
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ اصلانی (همدان)، محمدرضا (۱۳۸۵). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: کاروان. ص. ۱۱۶. شابک ۹۶۴۸۴۹۷۲۸۱.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ کتاب کریم شیره‌ای دلقک مشهور دربار ناصرالدین شاه، حسین نوربخش، انتشارات کتابخانهٔ سنایی، ۲۵۳۷ شاهنشاهی
  3. «کریم شیره‌ای؛ دلقک مشهور ناصرالدین شاه». جام جم. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۱۰-۰۹برگرفته از کتاب هزار دستان نوشته اسکندر دلدم[پیوند مرده]
  4. http://www.iran-newspaper.com/Newspaper/BlockPrint/149224