ولایت کاپیسا
کاپیسا یکی از ۳۴ ولایت افغانستان به مرکزیت شهر محمودراقی است. کاپیسا کوچکترین ولایت افغانستان است و بیشترین تراکم جمعیتی را پس از کابل دارد. پهناوری آن ۱۹۰۸ کیلومتر مربع و جمعیت آن نیم ملیون نفر است. از شمال به و ولایت پنجشیر، از غرب به پروان، از شرق به لغمان و از جنوب به کابل محدود است. ساکنان آن بر علاوه زبان‌های دری، به زبان پشتو نیز مسلط هستند. میانگین ارتفاع آن ۱۵۰۰ متر و بلندترین نقطه آن کوه فرژغان با ۴۵۵۳ متر بلندی است. کاپیسا از ولایت‌های سرسبز و خوش آب و هوای افغانستان است که دره‌های حاصلخیز آن توسط رودهای رود پنجشیر آبیاری می‌شود.
کاپیسا
اسکندریه قفقاز | |
|---|---|
 ولایت کاپیسا روی نقشه افغانستان | |
| مختصات (مرکز): ۳۵°۰۰′شمالی ۶۹°۴۲′شرقی / ۳۵٫۰°شمالی ۶۹٫۷°شرقی | |
| کشور |  افغانستان |
| مرکز | محمودراقی |
| بزرگترین شهر | نجراب |
| حکومت | |
| • والی | سید محمد خالد هاشمی |
| • معاون والی | محمد نبی صافی |
| مساحت | |
| • کل | ۱۹۰۸ کیلومتر مربع (۷۳۷ مایل مربع) |
| جمعیت (۲۰۲۴)[۱] | |
| • کل | ۵۲۳٬۲۰۱ |
| • تراکم | ۲۷۰/کیلومتر مربع (۷۱۰/مایل مربع) |
| منطقهٔ زمانی | یوتی‌سی ۴:۳۰+ (وقت افغانستان) |
| کد ایزو ۳۱۶۶ | AF-KAP |
| زبان | فارسی، پشه‌ای، پشتو |
نام
ویرایشبرگرفته از نام سانسکریت شهر باستانی کاپیسی (همان بگرام امروزی)، که توسط پانینی، زبان‌شناس هندی اهل گندهارا یاد شده. این شهر پایتخت تابستانی شاهنشاهی کوشان بوده و در منابع یونانی باستان و لاتین به نام‌های Alexandria of the Caucasus/اسکندریه قفقاز و Alexandria-Kapisa/اسکندریه کاپیسا نیز یاد شده‌است.[۲]
پیشینه
ویرایشپیشینه کاپیسا به دوران کنشکای بزرگ امپراتور کوشانی و همچنان دوران بودایی یونان باختری می‌رسد که کاپیسا در آن زمان به عنوان پایتخت تابستانی کنشکا انتخاب شده بود.
خمزرگر یکی از مرکزهای مهم آیین بودایی بوده و دو تندیس یافت‌شده بودا که از نشانه‌هایش آتش زبانه می‌کشد و از کف پایش آب فوران می‌کند از موری خمزرگر و دومی از سنجن بدست آمده‌است.
بگرام به محل شهر قدیمی در افغانستان گفته می‌شود که مورخان چینی آن را کیپیش و جغرافی‌نگاران یونانی کاپیسا یاد کرده‌اند. خرابه‌های آن در شصت کیلومتری جنوب غربی کابل واقع است و بین بستر رودخانه و باریک آب قرار دارد. در جلگه کاپیسا یا کوه دامن و به‌خصوص در برج عبدالله که آن را قلعه شاهی نامیده‌اند، توسط موسیو فوشه و مسیوها گن فرانسوی حفریاتی شده و آثار زیادی از تمدن بودایی در آن محل بدست آمده‌است. هیوئن تسنگ زائر چینی در خاطرات خود می‌نویسد که کاپیسا روی‌هم‌رفته دارای صد معبد و شش هزار شمن (راهب) بودایی بوده‌است.[۳]
کورش بزرگ (۵۳۰ - ۵۸۰ ق م) بنیان‌گذار حکومت هخامنشیان، از طریق گدروزیا به سرزمین هند حمله‌ور شد، اما تنها موفق به تصرف پاروپامیساده که بین هندوکش و رخج قرار داشت شد. پلینی چنین گزارش می‌کند که شهر مشهور کاپیسا (بگرام) در این حملات با خاک یکسان شد.[۴]
براساس گفتهٔ تاریخ‌نویسان چینی رئیس قبیله کوشان در سال‌های ۳۹ تا ۲۷ ق. م. کیو-تسیو-کیو نام داشت که پس از پیروزی بر چهار قبیلهٔ دیگر خود را کوشان‌شاه خواند. کیو-تسیو-کیو یا کوجولا کره کردفیزس پس از تصرف همهٔ ایالت بلخ با سپاه خود از هندوکش گذشت و نواحی کابل و کاپیسا را گشود و پس از آن تا کنارهٔ چپ رود سند پیش رفت و این سرزمین‌ها را از دست آخرین پادشاهان سکائی، جانشینان گندفر به درآورد و بنیاد شاهنشاهی کوشانی را در مشرق استوار کرد.[۵]
گروه طالبان در ۱۱ مهر ۱۳۷۵ ولایت کاپیسا را بدون هیچ مقاومتی تصرف کردند. این ولایت پس از گفتگوهای طالبان با فرماندار کاپیسا سقوط کرد.[۶]
جغرافیا
ویرایش
ولایت کاپیسا از سوی شرق به ولایت لغمان، در سمت غرب آن ولایت پروان، شمال آن ولایت پنجشیر و بطرف جنوب آن ولایت کابل قرار دارد. دریای (رودخانه) پنجشیر از شمال به سوی جنوب و جنوب شرق در جریان بوده، ولایت کاپیسا را از ولایت پروان جدا می‌سازد. کوه‌های سنجن، خمزرگر، ریگروان، بولغین و شیرخان‌خیل در این ولایت قرار گرفته‌اند.
اقلیم کاپیسا سرد و خشک معتدل است. میانگین سالانه بارندگی آن در حدود ۴۰۰ میلی‌متر می‌باشد. حیوانات وحشی مانند شغال، خرس قهوه‌ای، کفتار راه‌راه و پلنگ در ارتفاعات کوهبند و کوه‌های نجراب زیست دارند.
خاک کاپیسا از خاک‌های چمنی و دشتی ترکیب گردیده‌است و منابع معدنی در ولایت کاپیسا عبارت است از ابرک، آهن و بریلیم.
آبیاری در این ولایت به وسیله جوی‌هایی صورت می‌گیرد که از رودخانه پنجشیر، رود شتل و رودخانهٔ غوربند سرچشمه می‌گیرند. رودهای بزرگ این ولایت که در ولسوالی‌های مرکزی آن قرار دارد عبارت از نهر خواجه، نهر رزاق، نهر ریگروان و نهر افغان می‌باشد.
فراورده‌های کشاورزی در این ولایت عبارت از گندم، جو، جواری (ذرت)، برنج، پنبه و میوه‌های انگور، انار، توت، زردآلود، خربوزه و تربوز است و زعفران از اقلام مهم تجارتی در این ولایت محسوب می‌شود. بیشتر مردم کاپیسا کشاورز و مالدار (دامدار) هستند و حیوانات اهلی از قبیل گاو، گوسفند و بز را نگهداری می‌نمایند.
مردم
ویرایش
مردم کاپیسا از اقوام تاجیک، پشتون (پشتون های شهرستان تگاب و تاجیک های شهرستان کوهستان ها از طایفهٔ صافی یا ساپی (تاجیک‌تبار) هستند صافی های ولسوالی تگاب پشتو زبان شده و صافی های کوهستان پارسی زبان و تاجیک هستند) و پشه‌ای و نورستانی (قبایل کاتا و) هستند. اکثریت جمعیت کاپیسا را پشتونها و تاجکها تشکیل میدهد. باشندگان استان کاپیسا به زبان‌های دری، پشتو، پشه‌ای و پراچی سخن می گویند
منازل مردم این سرزمین به‌شکل دیوار خشتی، سقف چوبی، دیوار سنگی و سقف چوب‌پوش ساخته می‌شود.ولی در گذر زمان نیز پیشرفت کرده اند و چه از لحاظ خانه، درس، وغیره....قابل یاد آوری است که بزرگترین قبیله در این ولایت صافی است که به زبان های پشتو و فارسی حرف میزنند که صافی های فارسی زبان در اصل پشتون بودند که فعلا زبان فارسی حرف میزنند نام های اکثریت مناطق و قریه های این ولایت این را نشان میدهد که این مردم قبلاً پشتون بودند فعلا بعضی ها زبان خود را از دست داده است.[۷]
اقتصاد
ویرایشزراعت
ویرایشولایت کاپیسا در سال ١٣٩٩ از ٩ هزار هکتار باغ بالغ بر ٢۰ هزار تُن جواری بدست آمده است که نسبت به سال قبل ۱۵ درصد افزایش را نشان میدهد. کاپیسا از ولایت‌هایی است که آب فراوان و هوای مناسب برای کشت انواع مختلف نباتات دارد. در این ولایت بیشتر گندم، جواری، لوبیا، شرشم و ماش کشت می‌شود که بازدهی خوبی برای دهقانان دارد.[۸]
فرهنگ
ویرایشبر اساس آمار سال ۲۰۰۷ در این ولایت ۲۰۲۹ مسجد، ۹۹ مدرسه و مرکز آموزشی، ۲ بیمارستان و ۳۵ کلینیک بهداشتی درمانی و یک دانشگاه به نام دانشگاه البیرونی فعال است.[۹] این دانشگاه که در ولسوالی کوهستان واقع است و توسط احمد شاه مسعود ساخته شده، دوره‌هایی را در رشته‌های کشاورزی، مطالعات اسلامی، مهندسی، پزشکی و ادبیات ارائه می‌کند.
در گذشته یک کارخانه نساجی و سینما نیز در این ولایت وجود داشت که در دوران جنگ شوروی در افغانستان از میان رفتند.
واحدهای اداری
ویرایش
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ «براورد نفوس کشور سال 1403.pdf». Google Docs. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۱۸.
- ↑ Martha L. Carter, 1989, BEGRĀM, Encyclopædia Iranica.
- ↑ مشکور، محمد جواد: تحقیقی در تاریخ ادیان: دین بودا در ایران باستان. در: نشریه: «بررسی‌های تاریخی» تیر ۱۳۴۶ - شماره ۸
- ↑ خادمی ندوشن، فرهنگ: مروری کوتاه بر تاریخ شرق ایران از دوره هخامنشیان تا مرگ اسکندر. در نشریه: «دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران» زمستان ۱۳۸۱ - شماره ۱۶۴ (علمی-پژوهشی). ص۴۸۳.
- ↑ مولایی افغانستانی، محمد سرور: کوشانیان در شاهنامه فردوسی. در نشریه: «یغما» تیر ۱۳۵۴ - شماره ۳۲۲.
- ↑ ملکی، قاسم: گاه‌شمار: رویدادهای کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در پاییز ۱۳۷۵. در نشریه: «مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز» زمستان ۱۳۷۵ - شماره ۱۶
- ↑ یادکرد خالی (کمک)
- ↑ حبیبی، حشمت الله (١٩ عقرب ١٣٩٨). «کاپیسا امسال بیشتر از ۲۲ هزار تُن جواری تولید کرده است». هفته نامه دهقان. وزارت زراعت، آبیاری و مالداری. دریافت‌شده در ٣۰ ثور ١۴۰۰.
- ↑ Kapisa Program for culture and conflict studies
