پروانه (خواننده)

بتول رضایی یا پروانه یا خانم موچول (زادهٔ ۱۲۸۹ خورشیدی - درگذشتهٔ ۱۳۱۲ خورشیدی) نوازندهٔ سه‌تار، تار و خوانندهٔ موسیقی دستگاهی ایرانی بود. او نخستین کسی است که صدای ساز سه‌تارش را ضبط کردند و نخستین کسی است که همزمان با نوازندگی آوازش ضبط شده است. او مادر دیگر خوانندهٔ ایرانی خاطره پروانه بود.

پروانه
تنها تصویر موجود از پروانه
اطلاعات پس‌زمینه
نام تولد	بتول رضایی
نام(های) دیگر	خانم موچول، پروانه
زاده	۱۲۸۹، تهران
درگذشته	۱۳۱۲، تهران (۲۳ سال)
ژانر	موسیقی سنتی ایرانی
ساز(ها)	تار، سه‌تار
سازهای اصلی
تار و سه‌تار

زندگی

پروانه در تهران و در خانواده‌ای از قشقایی‌های شیراز متولد شد. پروانه در دربار قاجار نزد اکرام‌الدوله آواز فراگرفت و مدتی هم شاگرد رضا قلی خان نوروزی بود. او در زمستان ۱۳۰۶ حدود ۱۰ صفحه ضبط کرد که در دومین اثرش در گوشه‌های زابل و منصوری صدای سه‌تار و آوازش را ضبط کرد. همسرش خیاطی از خاندان شیخ‌الاسلامی قزوین بود و به سل مبتلا بود پروانه نیز بر اثر سل در سال ۱۳۱۲ درگذشت و در گورستان ابن‌بابویه در جنوب تهران دفن شده‌است.

او دو فرزند، یک پسر و یک دختر به نام اقدس خاوری داشت که با نام هنری «خاطره پروانه»، خواننده بود.

شاعرانی همچون شهریار و ملک‌الشعرای بهار در مدح و مرثیهٔ او اشعاری سروده‌اند. مثال از بهار:

پروانه، ای موجود ظریف		پروانه، ای مخلوق شریف
مُردی تو ای پروانه و مُرد هنر		موسیقی و حسن و کمالاتی دگر

یا از شهریار:

پروانه به حال تو دل شمع بسوزد		تنها نه دل شمع، دل جمع بسوزد
بعد از تو دگر پردهٔ ساز است دریده		بعد از تو دگر قامت چنگ است خمیده

جستارهای وابسته

• خاطره پروانه
• سه‌تار