ویکی‌پدیای فارسی
ویکی‌پدیای فارسی، نام یک دانشنامه برخط فارسی‌زبان و یکی از نسخه‌های ویکی‌پدیا، از پروژه‌های بنیاد ویکی‌مدیا است. ویکی‌پدیا پروژهٔ بزرگی است که هدف آن ساخت دانشنامه‌هایی با محتوای آزاد با مشارکت همگان و به همهٔ زبان‌های ممکن است.
 | |
نماگرفت  صفحهٔ اصلی ویکی‌پدیای فارسی در ۲۰۱۵ | |
گونه وبگاه | دانشنامهٔ اینترنتی |
|---|---|
| در دسترس به زبان | فارسی |
| مالک | بنیاد ویکی‌مدیا (ناسودبر) |
| وبگاه | |
| تجاری؟ | خیر |
| نیاز به ثبت نام | اختیاری (فقط برای کارهای خاصی مانند ویرایش صفحات محافظت شده، ایجاد صفحات یا آپلود فایل‌ها لازم است) |
| شمار کاربران | ۱٬۳۵۱٬۵۴۷ کاربر و ۳۲ مدیر، در تاریخ ۲۱ نوامبر ۲۰۲۴ |
| راه‌اندازی | ۱۹ دسامبر ۲۰۰۳ |
پروانه | ارجاع مشترکات خلاقانه/ اشتراک همسان ۳٫۰ (بیشتر متن‌های آن پروانه دوگانه تحت GFDL دارد) پروانه‌دهی به رسانه‌ها متفاوت است |
این دانشنامهٔ فارسی ۲۰ سال پیش فعالیت خود را آغاز کرد و حجم آن در حدود یک‌سالگی به ۱۰۰۰ مقاله، در دوسالگی (بهمن ۱۳۸۴) ― با داشتن رتبهٔ سی‌وهشتم در میان ویکی‌پدیاها ― به ۱۰هزار مقاله، و در هفت‌سالگی (شهریور ۱۳۸۹) به ۱۰۰هزار مقاله و در ۲۰ سالگی (اردیبهشت ۱۴۰۳ معادل آوریل ۲۰۲۴) به ۱ میلیون مقاله رسید.
ویکی‌پدیای فارسی تا امروز، ۱ آذر ۱۴۰۳ خورشیدی برابر با ۲۱ نوامبر ۲۰۲۴ میلادی، ۱٬۳۵۱٬۵۴۷ کاربرِ ثبت‌نام‌کرده، ۳۲ مدیر، و ۱٬۰۱۹٬۸۱۸ مقاله داشته،[۱] که بر این اساس نوزدهمین ویکی‌پدیای بزرگ از نظر تعداد مقالات است و از نظر ژرفای مقالات، ویکی‌پدیای فارسی در رتبه بیست و دوم قرار دارد. ویکی‌فارسی از نظر تعداد مقالات، سومین ویکی‌پدیای دارای سامانه نوشتاری عربی است.
تاریخچه
ویرایش.png)
ویکی‌پدیای فارسی کار خود را در آذر ۱۳۸۲ (دسامبر ۲۰۰۳) با نام «ویکی‌پدیا: دائرةالمعارف آزاد» آغاز کرد. روزبه پورنادر[۲][۳][۴] و مسعود علینقیان از پیش‌گامان نسخهٔ فارسی بوده‌اند. در ۱۴ دی ۱۳۸۴ (۴ ژانویهٔ ۲۰۰۶) به «ویکی‌پدیا: دانشنامهٔ آزاد» تغییر نام یافت. در ۱۳ فروردین ۱۳۸۸ (۲ آوریل ۲۰۰۹) صفحهٔ اصلی ویکی‌پدیای فارسی تغییر یافت و بخش نوشتارهای برگزیده و یادبودهای برگزیده به آن اضافه شد.
سن ویکی‌پدیای فارسی هم‌اکنون ۲۰ سال، ۱۱ ماه، ۳ روز، ۲ ساعت، و ۱۹ دقیقه (بروزرسانی) است.
تاریخچه تعداد مقالات:
- ۱۹ دسامبر ۲۰۰۳: شروع
- ۳۰ اکتبر ۲۰۰۸: به ۵۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- ۲۵ اگوست ۲۰۱۰: به ۱۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- ۹ ژوئیه ۲۰۱۲: به ۲۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- ۱۹ فوریه ۲۰۱۳: به ۳۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۴: به ۴۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۶: به ۵۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- ۲۴ مارس ۲۰۱۸: به ۶۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید[۵]
- ۸ نوامبر ۲۰۱۹: به ۷۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- ۲۶ می ۲۰۲۱: به ۸۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- ۱۴ آوریل ۲۰۲۲: به ۹۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید[۶]
- ۲۲ آوریل ۲۰۲۴: به ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید
- هم‌اکنون: ۱٬۰۱۹٬۸۱۸
مقاله‌ها
ویرایشگسترهٔ موضوعات
ویرایشمقالات آغازین این دانشنامه بیشتر در زمینهٔ عناصر شیمیایی و برخی مباحث تاریخی بودند. با افزوده شدن مطالب گوناگونی دربارهٔ جغرافیا و ادیان (بیشتر بودیسم و دین زرتشت)، ایران‌شناسی و همچنین زبان و ادب فارسی در ۲۶ آذر سال ۱۳۸۳ (۱۶ دسامبر ۲۰۰۴) شمار مقالات آن از مرز ۱۰۰۰ گذشت.
جامعهٔ کاربری
ویرایش
در یک مقالهٔ تحقیقاتی منتشرشده در سال ۲۰۱۲ در پلاس وان، با بررسی میزان مشارکت کاربران در طول شبانه‌روز سهم مناطق جهان را در ویرایش چند نسخهٔ مختلف ویکی‌پدیا تخمین زده شد. طبق این بررسی‌ها با اینکه ۷۰٪ از فارسی‌زبانان در ایران و بقیه هم در کشورهای همسایه ساکن هستند اما این نسخه جزء ویکی‌پدیاهای با کمترین «عمق خفتگی» (اختلاف بیشینه و کمینهٔ فعالیت کاربران، که بیانگر میزان محلی‌بودن مشارکت‌های آن نسخهٔ ویکی‌پدیا است) است و غالب مشارکت‌های انجام‌شده در ویکی‌پدیای فارسی توسط کاربران ساکن در اروپا و آمریکای شمالی انجام شده است و سهم ایران ۴۵٪ است.[۷]
انگیزهٔ مشارکت‌کنندگان
ویرایش
یک پژوهش که در سال ۱۳۹۰ به‌طور مشخص در مورد ویکی‌پدیای فارسی انجام شد نشان داد که انگیزه‌های مالی نقشی در همکاری کاربران با ویکی‌پدیا ندارند. قوی‌ترین انگیزه برای آغاز همکاری کاربران تازه‌وارد، انگیزه‌های فردی از جمله کنجکاوی و یافتن اطلاعات مشخص شد. در مقابل برای کاربران قدیمی‌تر، تولید محتوا و سازندگی ویکی مهم‌ترین انگیزه‌ها هستند.[۸] دریافت بازخوردهای مثبت در هر دو گروه نقش مهمی در پایایی فعالیت‌هایشان دارد، به‌طوری‌که بارزترین و قوی‌ترین عامل بازدارندهٔ همکاری کاربران، دریافت بازخورد بد یا رفتار مؤاخذه‌گرانه از سوی کاربران دیگر است.[۹]
احساس مفید بودن، حس هویت‌مندی در جامعهٔ ویکی‌پدیا و بازخوردهای دریافتی از جامعهٔ کاربری از مهم‌ترین عوامل تداوم همکاری ویکی‌نویسان با این پروژه است.[۱۰] به غیر از انگیزه‌های اخلاقی، رسیدن به مقام، شهرت و اعتبار نیز ممکن است از انگیزه‌های دست‌اندرکاران باشد.[۱۱]
همایش‌ها
ویرایش.JPG)
با ایجاد مقالهٔ «راگبی لیگ با ویلچر» در روز چهارشنبه، ۶ مرداد ۱۳۹۵، ساعت ۲۲:۴۵ (به وقت ایران) - روز ۲۷ ژوئیهٔ ۲۰۱۶ ساعت ۱۷:۵۹ (UTC) - تعداد نوشتارهای بخش فارسی ویکی‌پدیا به رکورد ۵۰۰ هزار رسید.[۱۲] به همین منظور در ۱۵ مرداد ۱۳۹۵ جشن پانصد هزارمین مقاله ویکی‌پدیا فارسی، در کتابخانهٔ ملی در تهران برگزار شد.[۱۳]
در ۱۳ و ۱۴ آذر ۱۳۹۵ همایش سالیانهٔ ویکی‌پدیای فارسی در دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد.
ادعای نفوذ وزارت ارشاد
ویرایشدر سپتامبر سال ۲۰۱۹، سینا ذکاوت در گزارشی با عنوان «ویکی‌پدیای فارسی: منبعی مستقل یا ابزاری در دست دولت ایران؟» در نشریهٔ اوپن دموکراسی[۱۴] و در وبسایت رادیو زمانه نوشت که ویکی‌پدیای فارسی به «وزارت حقیقت در رمان ۱۹۸۴ اورول» تبدیل شده و حکومت ایران از آن «احتمالاً در همین راستا استفاده می‌کند». او مدیران ویکی‌پدیای فارسی را نیز به عضویت در وزارت ارشاد متهم کرد.[۱۵] ذکاوت با بررسی فایل صوتی رویدادی با عنوان «نشست تخصصی کاربرد تکنیک‌های ویکی‌پدیا در ارتباطات»، که در وزارت فرهنگ و ارشاد ایران برگزار شده بود به جملهٔ حمید ضیایی‌پرور، از مسئولان وزارت ارشاد و مجریان برنامه، استناد کرد که گفته بود:[۱۶]
«بگذارید این‌طوری بگوییم، این دوستانی که اینجا حضور دارند نقش وزارت ارشاد را در ویکی‌پدیا بازی می‌کنند؛ یعنی می‌توانند یک حساب کاربری را ببندند، یکی دیگر را باز کنند، اخطار بدهند، و غیره. اما آنها حتی از وزارت ارشاد هم قوی‌تر هستند. آنها کلید را در دست‌شان دارند. درست مثل وقتی که وزارت ارشاد از انتشار یک روزنامه خاص ممانعت به عمل می‌آورد، و بنابراین آن روزنامه به‌طور خودکار منتشر نمی‌شود.»
او با مقایسهٔ نسخه‌های فارسی و انگلیسی مقاله‌های «مداخلهٔ ایران در جنگ داخلی سوریه» و «بشار اسد» نوشت روایت این مقاله‌ها و تعداد بخش‌ها و ارجاعات‌شان در دو زبان فرق می‌کند و نتیجه گرفت نسخهٔ فارسی مقاله به «اظهارات مطولِ انکارگرایانه و مبتنی بر تئوری توطئهٔ مقامات ایرانی» پرداخته است.[۱۵]
ذکاوت به اظهارات ضیایی‌پرور که گفته بود از «ایدهٔ ثبت رسمیِ ویکی‌پدیای فارسی به عنوان یک ان.جی.او. (سازمان غیردولتی) در وزارت ارشاد ابراز حمایت می‌کند» و او می‌تواند برای مدیران ویکی‌پدیا در وزارت ارشاد دفتری تدارک ببیند، ویکی‌پدیای فارسی را به تناقض «بی‌طرفی» و «استقلال» متهم کرد. سازمان عدالت برای ایران روز ۱۷ مهر با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد موارد سانسور و مداخله‌های جانبدارانه از سوی گردانندگان ویکی‌پدیای فارسی را مستند کرده است. در بیانیهٔ این سازمان آمده: «محدودیت‌ها، حذف‌ها و تغییر واقعیات و به دنبال آن، افزودن اطلاعات غلط، بازی به نفع جمهوری اسلامی و ترویج روایت رسمی این حکومت است.»[۱۷]
در نهایت بنیاد ویکی‌مدیا با انتشار بیانیه‌ای از طرف گرگوری وارنوم (Gregory Varnum)، استراتژیست ارتباطات بنیاد ویکی‌مدیا، در بخش فارسی ویکی‌پدیا اعلام کرد: «اتهام مداخلهٔ حکومتی در این مقاله‌های رسانه‌ها از سوی داوطلبان ویکی‌پدیای فارسی و کارمندان ویکی‌مدیا بررسی شده اما تأییدی برایش یافت نشده است».[۱۷]
وضعیت دسترسی در ایران
ویرایش
ویکی‌پدیای فارسی توسط کمیته‌ای متشکل از چندین سازمان با استناد به قانون جرایم رایانه‌ای در نیمه‌شب ۱۱ مهر ۱۳۸۹ (۳ اکتبر ۲۰۱۰) مسدود (فیلتر) شد که تا عصر آن روز فیلتر بود اما پس از آن رفع فیلتر شد.[۱۸][۱۹] لازم است ذکر شود در اردیبهشت سال ۱۳۸۹ نیز عکس‌های ویکی‌پدیای فارسی فیلتر شد که آن هم پس از مدتی رفع فیلتر شد.[۲۰][۲۱] در ظهر روز یک‌شنبه ۵ خرداد ۱۳۹۲ اکثر عکس‌های ویکی‌پدیا در ایران مسدود (فیلتر) شد، اما اندکی پس از آن رفع فیلتر گردید. در صبح فردای همان روز، دوباره تمامی عکس‌های ویکی‌پدیای فارسی و سایر ویکی‌پدیاها تا ۱۴ خرداد ۱۳۹۲ در ایران مسدود شد.[۲۲]
بر اساس یک بررسی در ژوئیهٔ ۲۰۱۳ از میان حدود ۳۳۱هزار مقالهٔ ویکی‌پدیای زبان فارسی، ۹۶۳ مقاله در ایران فیلتر بودند. از این تعداد ۴۰۳ مقاله مربوط به مسائل سیاسی، ۱۸۹ مقاله مربوط به سکس و روابط جنسی، ۱۳۶ مقاله مربوط به مذهب، ۹۳ مقاله پیرامون حقوق بشر، ۵۹ مقاله در ارتباط با هنر، ۵۱ مقاله مربوط به رسانه و روزنامه‌نگاری، ۱۹ مقاله دانشگاهی و ۱۳ مقاله متفرقه بوده است. از این میان، بیشترین حجم به مسایل سیاسی و بیش از همه به «انتخابات ۸۸» و «جنبش سبز» اختصاص داشت.[۲۳]
جستارهای وابسته
ویرایشپانویس
ویرایش- ↑ List of Wikipedias
- ↑ "Word War III" (به انگلیسی). واشینگتن پست. ۱۰ اوت ۲۰۰۸. Archived from the original on 8 November 2012. Retrieved 5 October 2008.
- ↑ «وبگاه آفتاب». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژانویه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۰۸.
- ↑ «مجلهٔ اینترنتی کاپوچینو». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۰۸.
- ↑ List of Wikipedias/Table Statistics at 12:00, 24 March 2018 (UTC)
- ↑ List of Wikipedias/Table Statistics at 00:02, 14 April 2022 (UTC)
- ↑ Yasseri, Taha; Sumi, Robert; Kertész, János (2012-01-17). "Circadian Patterns of Wikipedia Editorial Activity: A Demographic Analysis". PLOS ONE (به انگلیسی). 7 (1). doi:10.1371/journal.pone.0030091. Archived from the original on 26 January 2013. Retrieved 2012-03-27.
- ↑ قفقازی‌الاصل، جمالی مهموئی و اسدی، عامل‌های انگیزاننده و بازدارنده مشارکت در ویکی‌پدیای فارسی، ۱۰۲.
- ↑ قفقازی‌الاصل، جمالی مهموئی و اسدی، عامل‌های انگیزاننده و بازدارندهٔ مشارکت در ویکی‌پدیای فارسی، ۱۰۳.
- ↑ قفقازی‌الاصل، جمالی مهموئی و اسدی، عامل‌های انگیزاننده و بازدارندهٔ مشارکت در ویکی‌پدیای فارسی، ۱۰۳ و ۱۰۴.
- ↑ قفقازی‌الاصل، جمالی مهموئی و اسدی، عامل‌های انگیزاننده و بازدارندهٔ مشارکت در ویکی‌پدیای فارسی، ۱۰۴.
- ↑ «ویکی‌پدیای فارسی از مرز ۵۰۰ هزار نوشتار گذشت». عصرایران. ۷ مرداد ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۶.
- ↑ «جشن ویکی‌پدیای فارسی امروز برگزار شد». کلیک. ۱۵ مرداد ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۶ اوت ۲۰۱۶.[پیوند مرده]
- ↑ «Persian Wikipedia: an independent source or a tool of the Iranian state?».
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ «ویکی‌پدیای فارسی: منبعی مستقل یا ابزاری در دست دولت ایران؟».
- ↑ «ویکی‌پدیای فارسی تا چه حد قابل اعتماد است؟».
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ «ویکی‌مدیا: تأییدی برای مداخله حکومت ایران در مقالات ویکی‌پدیا نیافتیم».
- ↑ ««ویکی‌پدیای فارسی» فیلتر و رفع فیلتر شد». ۱۱ مهر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۸۹.
- ↑ «سایت «ویکی‌پدیا فارسی» فیلتر و رفع فیلتر شد». ۱۱ مهر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۸۹.
- ↑ پرونده:Wiki fa after the filtering.JPG - ویکی‌پدیا
- ↑ پرونده:WhoCare.png - ویکی‌پدیا
- ↑ «مه ۲۰۱۳ - Persian Wikipedia». Wikipedia - WikiDeck. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ مارس ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۱۹.
- ↑ سیاست، سکس و مذهب، موضوع فیلترینگ در ویکی‌پدیا www.dw.de
منابع
ویرایش- قفقازی‌الاصل، شادی؛ جمالی مهموئی، حمید رضا؛ اسدی، سعید (۱۳۹۰). «عامل‌های انگیزاننده و بازدارنده مشارکت در ویکی‌پدیای فارسی». پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی (۱): ۸۹–۱۰۸. دریافت‌شده در ۲۳ شهریور ۱۳۹۸.
پیوند به بیرون
ویرایش