نیروی دریایی شاهنشاهی ایران

نیروی دریایی شاهنشاهی ایران، نام یکی از سه نیروی ارتش شاهنشاهی ایران از ۱۳۰۴ تا انقلاب ۱۳۵۷ بود. پس از وقوع انقلاب نام آن به نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت و هم‌اکنون در قالب این سازمان نظامی به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
بر اساس ادعای کمال حبیب‌اللهی استراتژی این نیرو در زمان محمدرضا پهلوی تبدیل شدن به پنجمین قدرت دریایی دنیا بود.

نیروی دریایی شاهنشاهی ایران
نشان نیروی دریایی شاهنشاهی ایران
بنیان‌گذاری	۱۴ آبان ۱۳۱۱
برچیدگی	۲۲ بهمن ۱۳۵۷
اندازه	۲۲٬۰۰۰ (۱۳۵۷)
ناوگان	۳ ناوشکن ۴ ناوچه ۴ ناوچه سبک ۹ شناور تندرو تهاجمی
فرماندهان
نشان
پرچم دریایی
نشان	۱۳۰۵–۱۳۵۳ ۱۳۵۳–۱۳۵۷
راندل

پیشینه

در زمان حمله بریتانیا و شوروی در جنگ جهانی دوم، که ایران اشغال شده بود، بسیاری از کشتی‌های ایرانی در حالی که هنوز در بندرگاه‌های خود لنگر انداخته بودند، غرق یا آسیب دیدند.

پس از جنگ جهانی دوم، ناوگان نیروی دریایی شروع به جایگزینی کشتی‌های جنگی نابود شده با ناوشکن، ناوچه و بسیاری از کشتی‌های کوچکتر، از جمله موتوری و هواناو که بسیاری از آنها ساخت ایالات متحده و انگلستان است کرد. در دهه ۵۰ خورشیدی، ایران قصد داشت دامنه نیروی دریایی خود را به اقیانوس هند گسترش دهد، اما انقلاب و جنگ نخست خلیج فارس «جنگ ایران و عراق» که مورد حمایت غرب قرار گرفت، باعث محدودیت این هدف شد.

کمال حبیب‌اللهی ادعا کرده است شاه پیش از خروج از کشور در سال ۵۷ و سپردن دولت به شاپور بختیار در تذکری به نخست وزیرش گفته است:

دفاع از مرزهای آبی مملکت در مرزهای آبی اش انجام نمی‌شود، در عمق در بعد مسافت در دریاها انجام می‌شود و این ژاندارم نیست که ما می‌کنیم این دفاع از سواحل خودمان است منتهی در سرتاسر خلیج فارس و آن‌طرف شمال اقیانوس هند.

پس از خروج انگلیس از جزایر خلیج فارس، نیروی دریایی شاهنشاهی ایران در تاریخ ۹ آذر ۱۳۵۰ کنترل جزایر تنب و ابوموسی را به دست گرفت. تا قبل از سال ۱۳۵۰، نیروی دریایی در درجه نخست با تجهیزات آمریکایی و انگلیسی تأمین می‌شد. تا سال ۱۳۵۷، ایران به سرعت نیروی دریایی خود را نوین کرد و ناوشکن‌ها، ناوچه‌ها و بسیاری از شناورهای کوچک ساخته شده از جمله هواناو را به ساخت آمریکا و انگلیس افزود. هواپیما نیز گنجانده شده بود. در این دوره، ایران توانایی نیروی هوایی را در نیروی دریایی خود ایجاد کرد. این هواپیماها عمدتاً آمریکایی بودند. عباس رمزی عطایی از فرماندهان نیروی دریایی شاهنشاهی ایران دربارهٔ نقش آمریکا و مستشارانش در نیروی دریایی ایران می‌گوید:

نیروی دریایی آمریکا فقط از لحاظ آموزش و سلاح به ما کمک می‌کرد؛ یعنی نفرات‌مان را آموزش می‌داد و وسایل‌مان را هم برایمان می‌خرید. اینها تا این حدود در نیروی دریایی قدرت داشتند در ایران. نحوهٔ تصمیم‌گیری من چه کار می‌کنم، چه‌جور برنامه‌ام را پیاده می‌کنم، کجا می‌روم، کجا می‌آیم، این کشتی… به‌هیچ‌وجه دخالتی نداشتند. به‌هیچ‌وجه، اصلاً و ابداً… ولی این را گفتم این را هم می‌گویم اگر من یک سازمان جدیدی را می‌خواستم ارائه بدهم و برای نیروی دریایی پیاده بکنم، وقتی که به ستاد بزرگ می‌بردم باید مستشار آمریکایی‌ام هم بیاید تصدیق بکند. در حالی‌که مستشار آمریکایی من به اندازهٔ یک دانه ناو سروان من تجربهٔ دریا و سواد نداشت. مستشار دریایی من دانشکده دریایی ندیده بود. Officers Kansas School آمده بود، بعد مانده بود توی نیروی دریایی. آدمیرال هم بودها، دریادار بود. تمام دوران خدمتش توی دریا دو سال بوده. فرماندهی هم اصلاً فرماندهی ناو نکرده بوده، در حالیکه یک دانه ناوسروان من دانشکدهٔ دریایی را دیده بود. دورهٔ عالیش را دیده بود. دانشگاه جنگ‌اش را دیده بود. یک ناخدا سه یا ناخدا دو، دوسه تا فرماندهی در دریا کرده بود. اقلاً هفت هشت ده سال روی کشتی خدمت کرده بود. و من کمک فکری هیچ‌وقت، مستشار من در موقعیتی نبود بتواند به من کمک فکری بکند، فکری نداشت به من بدهد. آن تنها واسطهٔ سفارشات و خرید ما و تعیین نحوهٔ آموزش و بازکردن کدهای آموزش برای ما در خارج بود.

کمال حبیب‌اللهی آخرین فرمانده نیروی دریایی شاهنشاهی ایران، تلاش شاه برای قدرتمندتر کردن این نیرو را با دو برنامه جدید دنبال کرد:

• اول خرید زیر دریایی‌های مجهز از آمریکا و پیگیری ساخت این شناورها در ایران. همچنین تربیت و آموزش پرسنل مخصوص زیردریایی نیز پیش‌بینی شده بود. در این برنامه ایران موفق به دریافت چند عدد زیردریایی از آمریکا شد ولی با وقوع انقلاب اسلامی بقیه سفارش توسط جمهوری اسلامی لغو شد و بقیه زیردریایی‌ها نیز توسط سید احمد مدنی وزیر دفاع دولت موقت عودت داده شد. سید صادق طباطبایی حتی خواستار تعویض این زیردریایی‌ها با تراکتور شد.
• دوم تشکیل نیروی تفنگداران دریایی به تقلید از سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده آمریکا

فرماندهان نیرو

• غلامعلی بایندر مهر ۱۳۱۵ تا شهریور ۱۳۲۰ (از ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ نیروی دریایی منحل بود)
• عبدالله ظلی ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۱
• غلامحسین بایندر ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳
• حبیب‌الله شاهین ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۹
• فرج‌الله رسائی ۱۳۳۹ تا ۱۳۵۱
• عباس رمزی عطایی ۱۳ مهر ۱۳۵۱ تا ۱۷ دی ۱۳۵۴
• کمال حبیب‌اللهی ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷

اسامی برخی از شناورها

• ناو هرمز

نفتکش - تدارکاتی

• ناوشکن ببر

جنگی-خریداری شده از ایالات متحده آمریکا

• ناوشکن پلنگ

جنگی-خریداری شده از ایالات متحده آمریکا

• ناو بایندر

جزو ناوگروه اسکورت-خریداری شده از ایالات متحده آمریکا

• ناو کهنمویی

جزو ناوگروه اسکورت-خریداری شده از ایالات متحده آمریکا

• ناوشکن آرتمیس

خریداری شده از انگلستان بعد از انقلاب به دماوند تغییر نام داد.

• ناو نقدی

جنگی-خریداری شده از ایالات متحده آمریکا

• ناوچه تندر

جنگی

• ناوچه کیوان

جنگی-خریداری شده از ایالات متحده آمریکا

موفقیت‌های نظامی

با توجه به فروپاشی نیروی دریایی ایران در خلال جنگ جهانی دوم، نیروی دریایی شاهنشاهی به محض قدرت گرفتن و تجدید نیرو در زمان محمد رضا پهلوی اقدام به عملیات‌های نظامی زیر نمود:

• احیا و حفظ مالکیت ایران بر قسمتهایی از اروند رود به نحوی که اروند رود از رودخانه ای در عراق به رودخانه مرزی ایران و عراق تبدیل شد.
• بازپس‌گیری و اعمال حق حاکمیت ملی ایران بر جزیره ابوموسی بدون هیچ‌گونه تلفات نظامی
• بازپس‌گیری و اعمال حق حاکمیت ملی ایران بر تنب بزرگ
• بازپس‌گیری و اعمال حق حاکمیت ملی ایران بر تنب کوچک
• تصرف جزیره عربی که بدون تلفات نظامی و با خلع سلاح تمامی سربازان عربستان سعودی و عزیمت آنها به کشور خودشان بود. ان جزیره بعد از ۱۵ روز به عربستان برگردانده شد.
• احیاء مالکیت ایران بر جزیره فارسی
• تأکید بر حق حاکمیت ایران بر جزیره سیری
• مشارکت در مقابله با شورش ظفار برای جلوگیری از سقوط حکومت سلطان قابوس

نگارخانه

• 
  درجه‌های نیروی دریایی شاهنشاهی

پیوند به بیرون

• http://www.iinavy.org/