تقلید از آثار نظامی گنجوی

نظامی گنجه‌ای به دلیل سبک سخن‌سرایی و زبان شعر مخصوص به خودش، مورد تقلید بسیاری از شاعران قرار گرفته‌است. از جمله شاعرانی که از آثار نظامی تقلید کرده‌اند به این نام‌ها می‌توان اشاره کرد: امیر خسرو دهلوی، خواجوی کرمانی، جامی، هاتفی، قاسمی، وحشی، عرفی شیرازی، مکتبی، فیضی فیاضی، اشرف مراغی، آذر بیگدلی، هلالی جغتایی، مولانا هاشمی کرمانی، مولانا نویدی شیرازی و سلمان ساوجی و قهرمانی کشتی پهلوانی

نگاره‌ای از نظامی

مقلدان

ویرایش

خواجوی کرمانی

ویرایش

گل و نوروز داستان عشق شاهزاده‌ای به نام «نوروز» با «گل»، دختر پادشاه روم است که خواجوی کرمانی این مثنوی را در ماه صفر ۷۴۲ هجری و در ۵۳۰۶ بیت سروده‌است.[۱] این منظومه داستانی عاشقانه است، مربوط به نوروز شاهزادۀ ایرانی، با گُل دختر پادشاه روم. خواجوی کرمانی آن را به پیروی از خسرو و شیرین نظامی گنجه‌ای سروده است و خواجو خود نیز به شاگردی نظامی اقرار کرده‌است.[۲]

فلک تا ازرقی باشد به منظرجهان تا عنصری باشد به جوهر
نبیند نظم در شیرین کلامیچو خواجو هیچ شاگرد نظامی

امیر خسرو دهلوی

ویرایش

خمسه‌اش از خمسه‌های تمام مقلدان نظامی نسبتاً بهتر و برتر است،[۳][۴] و او در اشعارش نظامی را به‌عنوان استادی مسلط به فن ستوده‌است:

نظامی که‌استاد این فن وی استدر این بزمگه شمع روشن وی است
ز ویرانهٔ گنجه شد گنج‌سنجرسانید گنجِ سخن را به پنج
چو خسرو به آن پنج هم‌پنجه شدوز آن بازوی فکرتش رنجه شد...

وحشی بافقی

ویرایش

وحشی دو منظومهٔ عاشقانه دارد. یکی ناظر و منظور که عشق همجنس‌گرایانهٔ پسران شاه و وزیری را بر یکدیگر روایت می‌کند، و دیگری فرهاد و شیرین یا شیرین و فرهاد به استقبال از خسرو و شیرین نظامی گنجه‌ای. مثنوی نخستین به سال ۹۶۶ به پایان رسید و ۱۵۶۹ بیت است و امّا مثنوی دوم، وحشی بیش از ۱۰۷۰ بیت از آن را نساخت و باقی آن را وصال شیرازی شاعر مشهور سده سیزدهم هجری (م ۱۲۶۲) سروده و با افزودن ۱۲۵۱ بیت آن را به پایان رسانیده‌است. شاعری دیگر به نام صابر شیرازی بعد از وصال ۳۰۴ بیت بر این منظومه افزود. مثنوی معروف دیگری که وحشی به پیروی از نظامی سرود، خلد برین است که بر وزن مخزن‌الاسرار نظامی گنجه‌ای می‌باشد.

ابیات از خلد برین به تقلید از مخزن الاسرار و در بحر سریع:

خامه برآورد صدای صریربلبلی از خلدبرین زد صفیر
خلدبرین ساحت این گلشن استخامه در او بلبل دستان زن است
بلبل این باغ پرآوازه باددم به دمش زمزمه‌ای تازه باد
طرفه ریاضی‌ست که تا رستخیزسبزهٔ او را نبود برگ ریز
ز آب خضر سرزده گلها در اوغنچه گشا باد مسیحا در او

هاتفی خرجردی

ویرایش

در شعرسرایی دنباله‌رو نظامی گنجوی بود.

  • منظومه‌ها (خمسهٔ ناتمام):

لیلی و مجنون،

هفت منظر (مانند هفت پیکر نظامی حدود ۲۰۰۰ بیت)، در بحر خفیف سالم مخبون مقطوع

خسرو و شیرین

تیمورنامه یا تَمُرنامه یا ظفرنامه

مکتبی شیرازی

ویرایش

از آثار او منظومه لیلی و مجنون که در سال ۸۹۵ هجری قمری به تقلید از نظامی سروده شده‌است شهرت دارد.

ای بر احدیتت ز آغازخلق ازل و ابد هم‌آواز
ای سایه مثال‌گاه بینشدر حکم وجودت آفرینش
ای کالبدآفرین جان‌هاگوهرکش رشته بیان‌ها
ای برتر از آن‌که دیده جویدیا نطق زبان‌بریده گوید
نه از گنه منت زیان بودنه باشدت از عذاب من سود
هر نیک و بدی که در نوا بودنیک از تو و بد ز فعل ما بود

فیضی فیاضی

ویرایش

او به تقلید از نظامی مثنوی‌هایی بنام «سلیمان و بلقیس» و «نل و دمن» و «هفت کشور» و «مرکز ادوار» و نیز داستان «گیتا» را به نظم کشیده‌است. این اشعار از اوست:[۵]

شاهنشه بی نبرد عشق استسلطان خرابه گرد عشق است
در ریگ روان دفینهٔ اودر دست تهی خزینهٔ او
صد معرکه عارض سپاهش صد ناله نقیب بارگاهش
از آب جگر گذشته دلتنگ بر آتش دل نهاده اورنگ

نامی اصفهانی

ویرایش

او پنج مثنوی خمسه به تقلید از خمسه نظامی با عنوان «نامی نامه» سروده که مشتمل است بر: درج گهر، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، وامق و عذرا، یوسف و زلیخا. نسخ خطی چهار مثنوی او موجود است، ولی از یوسف و زلیخای او نشانی در دست نیست.[۶]

پانویس

ویرایش
  1. روضة‌الانوار، خواجوی کرمانی، تصحیح محمود عابدی، انتشارات میراث مکتوب، چاپ اوّل، تهران ۱۳۸۷، مقدمه، صفحۀ سی‌وچهار و سی‌وپنج
  2. سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ماجرای مردم چشم
  3. از محمد معین، «امیرخسرو دهلوی، ص۱۹. بایسنغر خمسه‌اش را بر خمسهٔ نظامی تفضیل داده‌است» (تذکرهٔ دولتشاه، ص۳۴۰)
  4. سدارنگانی، پارسی‌گویان هند و سند.
  5. لغت نامه دهخدا - فیضی
  6. ذاکرالحسینی، محسن (تابستان ۱۳۸۳). «وامق و عذرای نامی اصفهانی». فصلنامهٔ نامهٔ فرهنگستان (علمی-پژوهشی/ISC). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۲۳): ۱۳۶.

منابع

ویرایش