محمدتقی ادیب نیشابوری

با عبدالجواد ادیب نیشابوری اشتباه نشود.

محمد تقی ادیب نیشابوری(۱۲۷۳-۱۳۵۵ خورشیدی) مشهور به ادیب ثانی

متخلص به «حجة الحق» و «راموز» از دانشمندان علوم اسلامی معاصر و شاعر فارسی‌زبان بود. او متخصص ادبیات عربی بود و در رشته‌های ادبیات فارسی، منطق، فلسفه، ریاضیات، اصول، فقه، رجال، حدیث، تفسیر، طب قدیم، نجوم تحصیل کرده بود. او شاگرد عبدالجواد ادیب نیشابوری (معروف به ادیب اول) بود.

محمد تقی ادیب نیشابوری
نام اصلی	محمد تقی خیرآبادی
زاده	۱۳۱۲ه‍.ق نیشابور، روستای خیرآباد
محل زندگی	نیشابور و مشهد
درگذشته	۲۱ آذرماه ۱۳۵۵ش و ۲۰ ذی الحجه ۱۳۹۶ق مشهد
آرامگاه	حرم امام رضا، ایوان آخرین غرفه جنوب غربی صحن عتیق (انقلاب) رضوی
لقب	ادیب نیشابوری، ادیب ثانی، ادیب دوم
تخلص	راموز (با معنای فارسی)
پیشه	ادبیات عربی، ادبیات فارسی، منطق، فلسفه، ریاضیات، اصول، فقه، رجال، حدیث، تفسیر، طب قدیم، نجوم
زمینه کاری	تدریس ادبیات و معارف اسلامی
دانشگاه	دانشکده معقول و منقول
دوره	حکومت پهلوی
سال‌های فعالیت	۱۳۴٠ قمری تا پایان عمر ۱۳۹۶ قمری
کتاب‌ها	تابش جان و بینش روان، مجمع راز و منبع نیاز، گوهرتابنده، گوهر دانش، دیوان، فیروزی جاوید، آیین‌نامه، طریقت نامه، البدایه و النهایه و …
دیوان اشعار	دیوان اشعار حدود چهارهزار بیت که منتخب آن به نام منتخب اشعار ادیب نیشابوری دوم توسط فرزندان در سال ۱۳۸۰ شمسی چاپ شده‌است.
حوزه	مدرسه خیرات خان، مقبره شیخ بهایی در حرم مطهر رضوی، منزل مسکونی، مسجد جامع گوهرشاد، مدرسه سلیمان خان، مسجد ترکها در بازار بزرگ
همسر(ها)	طیبه کدکنی (دختردایی)
فرزند(ان)	احمد، فاطمه، محمود، مهدی (مرحوم)
پدر و مادر	اسدالله و فاطمه

زندگی

وی در سال ۱۳۱۲ هجری قمری در خیرآباد نیشابور، به دنیا آمد. نام مادرش، فاطمه و پدرش، اسدالله بود. اجداد او از سران ایل اسکندری بودند، جد بزرگ وی به ایران آمد، و ریاست را کنار نهاده، زندگی ساده‌ای گزید.

در ۱۸ سالگی برای کسب علم به مشهد رفته و سه سال در خدمت شیخ محمد کدکنی (در گذشته ۱۳۵۷ هـ. ق) به کسب علم پرداخت. از اواخر سال۱۳۳۳ هـ. ق در محضر درس استاد ادبیات و بلاغت اسلامی حوزه خراسان، ادیب نیشابوری حاضر شد و بعد از آزمون ورودی شفاهی مورد توجه استاد قرار گرفت و در ۲۵ سالگی، شروع به تدریس کرد.

در زمستان سال ۱۳۴۷ ش. هنگام رفتن به مدرس به زمین‌خورده دچار شکستگی پا شد و این حادثه موجب شد که خانه‌نشین شده و در ۲۱ آذرماه ۱۳۵۵ش (۲۰ ذی‌الحجه ۱۳۹۶ هـ. ق) درگذشت و در ایوان آخرین غرفه جنوب غربی صحن عتیق (انقلاب) رضوی به خاک سپرده شد.

از جمله شاگردان وی می‌توان به دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی حقوق‌دان ایرانی صاحب تألیفات عدیده در فقه، حقوق، ادبیات و فلسفه حقوق اشاره کرد.

آثار

نظم

به غیر از دیوان اشعار وی که چهار هزار بیت است، منظومه‌هایی عرفانی از او به جا مانده که عبارتند از:

• آیین‌نامه
• آسایش‌نامه
• حدیث جان و جانان
• ستایش‌نامه
• طریقت‌نامه
• فیروزی جاوید
• گوهر تابنده
• مجمع راز و منبع نیاز
• یعقوبیه

نثر

• تاریخ ادبیات عرب
• تاریخ ادبیات ایران (تا حکیم ناصرخسرو)
• تابش جان و بینش روان (در حکمت الهی)
• البدایه و النهایه (در حکمت)
• گوهرنامه و رساله قافیه
• آرایش سخن (در علم بدیع)

از نوشته‌های ادیب ثانی، مجموعه‌ای شامل تاریخ ادبیات عرب، رساله قافیه، آرایش سخن و چند قصیده و غزل به نام «گوهر دانش» در ۱۳۳۷ شمسی به چاپ رسیده‌است.

اثرگذاری و مؤثر بودن در فرهنگ و ادب عربی

ادیب از استادان مطرح ادبیات و بلاغت اسلامی و صاحب حافظه‌ای نیرومند بود. درس او سرشار از مناسبت گویی‌ها، اشعار و لطایف ذوقی بود، پس جای شگفتی نیست که شاگردان ادیب به این اذعان کنند، که حضور در محضر ادیب، آفاق دیگری را در برابر چشمانشان گشود و از صرف و نحو و ادبیات مفهوم دیگری را به آنان بخشید و در روح طالب علم جوان، اثر بسزایی داشت.

ادیب نیشابوری در شعری از تحصیلات خود و علوم و فنونی که آموخته سخن می‌گوید:

تا شدم استاد علوم عرب عالم انواع و فنون ادب

بازگرفتم ره و رسم حساب تا که ربودم قصب از شیخ و شاب

برجسته‌ترین شاگردان

محمدجعفر جعفری لنگرودی، محمدتقی شریعتی، عبدالجواد فلاطوری، احمد مهدوی دامغانی، حسن ملکشاهی، مهدی محقق، محمدرضا شفیعی کدکنی، محمدرضا حکیمی، سید هادی غضنفری خوانساری، سید علی حجت هاشمی خراسانی، احمد امین شیرازی، سید محسن موسوی گرگانی، محمدکریم پارسا،شعبان نخستین رودسری، سید علی سیستانی، حسین وحید خراسانی، ابوالقاسم خزعلی و محمدرضا نکونام.

درگذشت

محمدتقی ادیب نیشابوری در زمستان سال ۱۳۴۷ ش. هنگام رفتن به کلاس درس، در پی لغزیدن پا و سر خوردن، دچار شکستگی پا شد و همین رخداد، اسباب خانه نشینی وی را فراهم نمود تا در ۲۱ آذرماه ۱۳۵۵ش (۲۰ ذی‌الحجه ۱۳۹۶ ه‍.ق) چشم از جهان فروبست.

منابع

• فرزندان استاد
• اثرآفرینان جلد اول-بخش ششم
• آفتاب
• مشاهیر نیشابور از فریدون گرایلی بخش مشاهیر معاصر

• یادنامه ادیب نیشابوری به اهتمام دکتر مهدی محقق
• زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری - انجمن آثار و مفاخر فرهنگی- اردیبهشت ماه ۱۳۸۸
• هفته‌نامه آستان مقدس امام خمینی (ره){حریم امام}- سال پنجم شماره ۲۲۹
• دانشوران خراسان {غلامرضا ریاضی} دی ماه ۱۳۳۶
• مرآت الهجه - شرح حال حجت هاشمی و استادان صفحه ۵۷–۷۷