جهانگیرخان قشقایی

حکیم میرزا جهانگیر خان قشقایی (۲۶ شهریور ۱۲۸۹ خورشیدی /۱۳ رمضان ۱۳۲۸ ه‍.ق) مجتهد، فقیه اصولی، فیلسوف شیعه و یکی از استادان برجستهٔ حوزه علمیه اصفهان بود.

حکیم قشقایی جهانگیرخان قشقایی
اطلاعات شخصی
زاده	۱۲۴۳ قمری ۱۲۱۳ خورشیدی دهاقان، ایران
درگذشته	۱۳ رمضان ۱۳۲۸ ۲۶ شهریور ۱۲۸۹ (۷۶ سال) اصفهان، ایران
محل دفن	تکیه کلباسی، تخت فولاد، اصفهان
دین	اسلام
محل اقامت	اصفهان
دوران	حکیم و عارف سده ۱۳–۱۴ق
مذهب	شیعه
تحصیلات	حوزه علمیه اصفهان
پیشه	فلسفه صداریی و عرفان
مرتبه
استادان	آقا محمدرضا قمشه‌ای
شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی رحیم ارباب سید حسن مدرس آقا ضیاءالدین عراقی میرزا علی آقای شیرازی
تأثیرپذیرندگان حاج آقا رحیم ارباب، مرتضی مطهری

آغاز زندگی

جهانگیرخان قشقایی در سال ۱۲۴۳ هجری قمری در دهاقان (سمیرم سفلی قدیم) چشم به جهان گشود. پدرش محمدخان، از خان‌ها و اشراف طایفه دره‌شوری، تیره جانبازلو در ایل قشقایی و مادرش دختر یکی از خان‌های شهرستان سمیرم بوده است.

جهانگیرخان در چندسال ابتدایی عمرش در زادگاهش ماند، اما بعد از مدتی با کوچ ایل خود، همراه شد. در این دوران، پدر وی برایش معلم خصوصی استخدام کرده بود تا در هنگام کوچ، به تحصیل ادامه دهد.

تحصیلات حوزوی

نقل است که در روزی، جهانگیرخان به اصفهان رفت تا تارش را که شکسته بود، تعمیر کند؛ از این رو از شخصی که گویا همای شیرازی بوده، سراغ تارسازی را گرفت. آن مرد علاوه بر راهنمایی او، وی را تشویق به علم آموزی کرد. این نصیحت بر جهانگیرخان تأثیر گذاشت. جهانگیرخان تصمیم به جدایی از ایل خود گرفت و در مدرسه صدر بازار اصفهان حجره‌ای برای خود برگزید و به تحصیل علوم دینی پرداخت.

پس از فراگیری علوم مختلف، جهانگیرخان شروع به تدریس در مدرسه صدر اصفهان کرد. استادان دیگر از نقاط مختلف برای شرکت در جلسات او راهی اصفهان می‌شدند. جهانگیرخان در زمینه حکمت و فلسفه، به ویژه فلسفه ملاصدرا، صاحب نظر بود و در این زمینه، شاگردان بزرگی تربیت کرد.

جهانگیرخان دروس مختلف حوزوی از هیئت و ریاضی تا درس خارج را تدریس می‌کرد.

حکیم قشقایی در کلام دیگران

مرتضی مطهری دربارهٔ شخصیت و جایگاه علمی و معنوی حکیم قشقایی چنین می‌نویسد:

«مرحوم خان، علاوه بر مقام علمی و فلسفی، در متانت و وقار و انضباط اخلاقی و تقوا نمونه بوده است. تا آخر عمر در همان لباس عادی اول خود باقی بوده و فوق‌العاده مورد ارادت شاگردان و آشنایان بوده است.»

همچنین شیخ عباس قمی مؤلف کتاب مفاتیح الجنان در احوالات این حکیم فرزانه چنین بیان می‌کند:

«حکیم قشقایی عالمی جلیل و فاضلی دانا بود که در علوم معقول و منقول و در عرفان به کمال رسیده بود. او در علم و عمل به جایی رسید که بزرگان از شهرهای دیگر به حوزه درسش می‌آمدند».

در دیوان طرب دربارهٔ او آمده است:

«جهانگیر خان در اثر شخصیت بارز علمی و تسلم مقام قدس و تقوی و نزاهت (پاکدامنی) اخلاقی و حسن تدبیر حکیمانه که همه در وجود وی مجتمع بود؛ تحصیل فلسفه را که بین علما و طلاب سخت موهون (سست) و با کفر و الحاد مقرون بود؛ از آن بدنامی به کلی نجات داد و آن را در سرپوش درس فقه و اخلاق چندان رایج و مطلوب ساخت که نه فقط دانستن و خواندن آن موجب ضلالت و تهمت بی‌دینی نبود؛ بلکه مایه افتخار و مباهات محسوب می‌شد. وی معمولاً یکی دو ساعت از آفتاب برآمده در مسجد جارچی سه درس پشت سر هم می‌گفت؛ که درس اولش شرح لمعه (فقه) و بعد از آن شرح منظومه (حکمت) و سپس درس اخلاق بود و به این ترتیب فلسفه را به مانند «حشو جوزو قند و لوزینه فقه» با اخلاق بخورد طلاب می‌داد. این مثال کنایه از این است که وی فلسفه را در میان دروس فقه و اخلاق، به سبک شیوایی تدریس می‌کرد»

استادان

بزرگ‌ترین استاد حکیم قشقایی، محمدرضا قمشه‌ای بود که در زمینه حکمت و فلسفه سرآمد زمان خویش به‌شمار می‌آمد و قشقایی از محضر او استفاده فراوانی برد تا این که خود نیز یکی از بزرگ‌ترین استادان فلسفه در عصر خویش شد. وی در زمینه فقه و اصول از محضر اساتیدی چون ملاحسین علی تویسرکانی، محمدباقر نجفی و میرزا محمدحسن نجفی استفاده‌ها برد و نیز علم طب را از طبیب معروف اصفهان، آخوند ملا عبدالجواد تونی آموخت. از این رو وی علوم مختلف را در خود گرد آورد و پس از آن، در مدرسه صدر اصفهان بساط تعلیم و ارشاد گسترد و شاگردان بزرگی از خود به یادگار گذاشت.

خان دانشمندی بود که علم را با عرفان و اخلاق جمع کرده بود. در دین استوار و ثابت قدم بود و در امور زندگی و برنامه‌های روزانه اش، کمال نظم و ترتیب را به کار برد. آقا رحیم ارباب که یکی از شاگردان برجسته حکیم جهانگیرخان بود، دربارهٔ احوالات وی می‌نویسد: «حکیم قشقایی جامع حکمت و عرفان و معقول و منقول بود. ایشان بسیار خوش‌اخلاق بوده و نسبت به طلاب، بسیار مهربان و در تربیت آن‌ها کوشا بود».

عدم استفاده از سهم امام

جهانگیرخان در طول زندگی خود از سهم امام استفاده نکرد. او زندگی خود را با مال‌الجاره ای که از زمین‌هایش به او می‌رسیده، می‌گذراند. وی یک زمین در دهاقان با مال‌الجاره ۴۰ تومان و یک زمین در روستای آغداش با مال‌الاجاره ۱۵ الی ۲۰ تومان داشته است.

شاگردان

• آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی
• محمدعلی حکیم الهی فریدنی
• محمد حسین اشنی
• آیت‌الله حاج آقا رحیم ارباب
• آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی
• آیت‌الله محمد حکیم خراسانی
• آیت‌الله محمد داعی‌الاسلام لاریجانی
• آیت‌الله ضیاءالدین درّی
• آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی
• آیت‌الله محمدحسین فاضل تونی
• آیت‌الله آقا سید جمال‌الدین گلپایگانی
• مهدی دولت‌آبادی
• آیت‌الله سید حسن مدرس
• آیت‌الله شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی
• آیت‌الله محمدعلی زاهد
• آیت‌الله حسین نائینی
• مرتضی طالقانی
• جواد آدینهی
• آیت‌الله آقا نجفی قوچانی
• محمد پاسبانی پور
• آیت‌الله ملا شکراله رضوانی دهاقانی (مجد الشریعه)
• آیت‌الله حاج ملا حسین امین جعفری دهاقانی
• ملا علی اصغر وصال دهاقانی (مهجور)
• آقا محمد فیاض همدانی
• وحید دستگردی
• میرزا علی اکبر شیخ‌الاسلام
• حاج میرزا محمّد باقر امامی بن سیّد احمد
• علامه عبدالرّحیم صاحب الفصول حائری
• آقا ضیاءالدین عراقی

درگذشت

جهانگیرخان قشقایی، پس از ۸۵ سال، که ۴۵ سال از آن را به تحصیل و تدریس گذراند، در شب سیزدهم ماه رمضان سال ۱۳۲۸ ه‍.ق (برابر با ۲۶ شهریور ۱۲۸۹) در اصفهان درگذشت و در تکیه کلباسی تخت فولاد (خیابان فیض) به‌خاک سپرده شد.

نامگذاری‌ها

یک باب مدرسه و یک میدان در دهاقان و یک خیابان در سمیرم به اسم وی نامگذاری شده است. همچنین یکی از مدارس علمیه تاریخی در محله مسجد جامع قم، پس از بازسازی به دستور سیدحسین بروجردی، به نام مدرسه جهانگیرخان نامگذاری شد.

منابع

• اسماعیلی، معصومه. (۱۳۸۷). قوت می بشکند ابریق را (۱۳ رمضان؛ سالروز درگذشت میرزا جهانگیرخان قشقایی). مطالعات قرآنیِ نامه جامعه، شماره ۴۸، صص ۲۷–۲۶.
• دانشنامهٔ بزرگ اسلام
• تبیان

پیوند به بیرون

• ویدئو ، آیت‌الله مسعود عالی ،د ر مورد آیت‌الله جهانگیر خان قشقایی