مردم فیلی
فِیلی یا فِعلی به معنای ساکنان منطقه والیان فیلی است[۲] که شامل گروهی از مردم کرد و مردم لر می‌باشد.[۱][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸] فیلی‌ها در غرب ایران و شرق عراق زندگی می‌کنند.[۱][۱۹]. در ایران بیشتر در استانهای لرستان و همدان و ایلام ساکن هستند.
 جغرافیای سکونتگاه مردم فیلی | |
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
 ایران، استانهای لرستان، ایلام، قزوین و خوزستان[۱]
 عراق، استانهای میسان، دیاله و واسط[۱] | |
| زبان‌ها | |
| (لری خرم‌آبادی، کردی ایلامی، کردی کردلی) | |
| دین | |
| شیعه، یارسان | |
| قومیت‌های وابسته | |
| کردها، لرها و دیگر اقوام ایرانی‌تبار |
تقسیم بندی کلی
به واسطه حکومت والیان فیلی بر لرستان پشتکوه (ایلام کنونی) و لرستان پیشکوه، به ایلات این مناطق، فیلی می‌گفتند. فیلی‌ها از نظر گویش و زبان به سه دسته‌ی کرد، لر و لک تقسیم می‌شوند. لک‌ها و لرهای فیلی در لرستان پیشکوه، و کردهای فیلی در پشتکوه و مناطق شرقی عراق سکونت دارند. تقریبا نیمی از کردهای فیلی عراق از ساکنان اصلی مناطق شرقی عراق هستند؛ و نیم دیگر، از کردهای فیلی پشتکوه هستند که به آنجا مهاجرت کرده‌اند.[۲۰]
ریشه‌شناسی نام
دربارهٔ ریشهٔ نام فیلی نظریات زیادی یافت میشود اما پررنگ‌ترین آن فیلی را از ریشهٔ واژهٔ «پهلوی»، معرب آن یعنی «فَهلَوی» می‌داند. از این روی فیلی به نوعی دگرگون شدهٔ واژهٔ فهلوی است.[۲۱][۲۲] علت نام‌گذاری این مردم به نام فیلی، حکمرانی والیان فیلی بوده‌است.[۲]
زبان
فیلی‌ها به گویش‌های متفاوتی سخن می‌گویند که معروفترین آنها گویش کردی ایلامی، لری خرم‌آبادی، گویش چگنی یا چگنیونه و گویش شوهانی است.[۲۳] ایزابلا بیشوپ که در سال ۱۸۹۰ به منطقهٔ کردستان و لرستان سفر کرده‌است، در سفرنامهٔ خود می‌گوید که گویش لرهای فیلی (لر کوچک) «کمی با کردهای کرمانشاه مغایرت دارد».[۲۴]
لرستان فیلی
لرستان فیلی نامی تاریخی است که به سرزمین‌های تحت حکومت والیان فیلی گفته میشود. سرزمین لرستان فیلی در غرب کشور ایران قرار دارد و به دو قسمت پیشکوه و پشتکوه تقسیم می‌شده‌است.[۱۰][۲۵] علت نام‌گذاری این منطقه به نام فیلی، حکمرانی والیان فیلی بوده‌است.[۲] ساکنان این سرزمین‌ها شامل مردم لر، مردم لک و مردم کرد بوده‌اند.[۳][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۲۶][۱۵][۲۷][۱۶][۲۸][۱۷][۱۸][۲۹] دانشنامه ایرانیکا برخی ایلات ساکن لرستان فیلی را نیز عرب معرفی کرده‌است.[۳۰] به گفتۀ هنری راولینسون دو ایل بیرانوند و باجلان در قرن دوازده هجری یعنی در اواخر حکومت صفویه یا در زمان افشاریه از منطقۀ موصل در عراق امروزی به لرستان فیلی مهاجرت کرده‌اند.[۳۱] مردم ساکن لرستان فیلی به گویش‌های متفاوتی سخن می‌گویند که معروفترین آنها گویش کردی ایلامی، لری خرم‌آبادی، گویش چگنی یا چگنیونه و گویش شوهانی است.[۲۳]
لرهای فیلی
در قدیمی ترین اسناد که مربوط به اواخر دوره صفویه می باشد در بخش مردم لر از فیلی‌ها نیز یاد کرده‌اند.[۳۲] فریا استارک در سفر خود به بغداد از فیلی‌ها با نام لرهای پشتکوه به عنوان زیبا ترین سکنه بغداد یاد کرده است [۳۳] لرد کرزن در توضیح مردم لر از فیلی‌ها یاد می کند و می گوید: طوایف عمده ای از جمله فیلی، بختیاری ،ممسنی، کهگیلویه همگی تحت عنوان کلی لر در می‌آیند که برخی از تیره‌های آن این نام و عنوان را رها کرده‌اند.[۱۹] آستن هنری لایارد (۱۸۷۷ میلادی)، لرهای فیلی را بزرگترین و قدرتمندترین گروه لرها ذکر کرده که در کوه‌های شمالی دزفول مستقر هستند.[۳۴] ایزابلا بیشوپ که در سال ۱۸۹۰ به منطقهٔ کردستان و لرستان سفر کرده‌است، در سفرنامهٔ خود می‌گوید که گویش لرهای فیلی (لر کوچک) «کمی با کردهای کرمانشاه مغایرت دارد».
هوگو گروته جغرافی‌دان و قوم‌شناس آلمانی، بیش از یک سده پیش طی سفری که به ایران داشت مشاهدات خود را به رشته تحریر درآورد. ایشان در نوشته‌های خود چند بار از اصطلاح لر فیلی استفاده کرده که چند مورد آن در زیر آورده شده است:
ژنرال کنسول ایران در بغداد نخست به من قول داده بود برایم توصیه‌نامه‌هایی به مأمورین مرزی خواهد نوشت و یکی از کارمندان کنسولگری را هم که با یکی از طوایف لر فیلی خویشاوندی دارد، در اختیارم خواهد گذاشت (سفرنامه گروته، ص۲۱). همسایه غربی لر بزرگ، لر کوچک (فیلی) است که من مشغول سیاحت از سرزمینشان، پشتکوه هستم (همان، ص۴۰). از آنجا که حسین‌خان [والی] که در سال ۱۶۰۰ میلادی توسط شاه‌عباس به قدرت رسید از طایفه‌ی فِیلی بود، از آن تاریخ به بعد همه‌ی ایلات تابعش را فیلی می‌گویند (همان ، ص ۴۱)
کردهای فیلی
کردهای فیلی[۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰] در جنوب غربی کرمانشاه، ایلام و مناطقی از عراق ساکن هستند و به گویش کردی فیلی (ایلامی) که از گویش‌های کردی جنوبی است، صحبت می‌کنند.[۳۵][۴۱] دانشنامه ایرانیکا تذکر داده‌است که این گویش با لری فیلی (لری شمالی) اشتباه گرفته نشود.[۳۵]
کردهای فیلی در عراق
در سال ۱۹۵۳، استیون همسلی لانگریگ، مورخ بریتانیایی درباره تاریخ سیاسی عراق نوشته‌است:[۴۲]
«این بومیان سرسخت زاگرس جنوبی و رعایای والی موروثی‌شان، در بغداد و بصره به عنوان باربرهای سنگین شناخته‌شده بودند و این شغل را در انحصار خود داشتند. آنها همچنین به عنوان تاجر و صنعتگر در نواحی دجله میانی و غراف ساکن بودند و به کردهای فیلی معروف بودند؛ و بر شهرهای مرزی مندلی و بدره و روستاهای نزدیک (به این شهرها) تسلط داشتند. با همه این‌ها، نیم قرن اخیر چیزی را تغییر نداده است...»
در عراق فیلی‌ها ساکن مناطق بغداد؛ استان دیاله، شهربان (مقدادیه فعلی)؛ بدره؛ زرباطیه؛ جاسن؛ کوت، عزیزیه، زهایرات، بعقوبه و هم چنین شهرهای شیخ سعد؛ علی شرقی؛ علی غربی و کوفه هستند.[۴۳] از آغاز بنیان‌گذاری دولت عراق تا به امروز، امور ثبت احوال و شناسنامه به ویژه در شهرهای مرکزی و جنوب عراق و در شمال بغداد و برخی از استانهای تحت سیطره اداره ثبت احوال از مهمترین امور می‌باشند. برای نمونه؛ اگر فرزندان خانواده‌ای فیلی، تحصیلات متوسطه خود را به پایان برسانند و خواهان ورود به دانشگاه باشند. بدون تردید باید خانوادهٔ او از صفر شروع می‌نمودند و هرچه سند قدیمی را از دوران عثمانی در دست داشتند، جمع می‌نمودند و همراه با آن فیش پرداخت آب بها و برق را همانند اسنادی به آن دانشگاه ارائه می‌دادند تا فرزند آنان را برای ادامه تحصیل بپذیرند. هنوز هزاران فیلی در ایران و دولتهای دیگر و صدها هزار از آنان در داخل عراق، شناسنامه دریافت نکرده‌اند. در میان آنان کسانی وجود دارد که رژیم صدام چندین بار او را تاراج نموده‌است؛ و هنوز حقوق بازگشت را ندارند.[۴۴]
دلایلی که مشوق رژیم حزب بعث عراق بودند تا با بغض و کینه با کردهای فیلی برخورد نماید عبارتند از:
- دلایل سیاسی، دینی، اقتصادی: پس از پیمان‌نامهٔ مارس (آذار) سال ۱۹۷۰ میان دولت بعث عراق و کردها، دولت حزب بعث وعده‌های خود را به جای نیاورد، دولت حزب بعث اهدافی را دنبال نمود تا بنیاد و شالوده‌های جمعیت‌شناسی و حتی شمار جمیعت مردم کرد را کاهش دهد. به ویژه آن که کردهای فیلی در صفوف مبارزاتی جنبش کرد قرارگرفته بودند و از رهبران این جنبش بودند. این نیز بی‌شک، تأثیر فراوانی در رژیم بعث داشت و تهدید بزرگی بر روان و روحیهٔ حزب بعث عراق به‌شمار می‌آمد. به همین دلیل، آغاز به بیرون راندن کردهای فیلی نمودند. در کنار آن، مسئلهٔ دین، نقش مهمی را در اخراج نمودن و نابودی این قشر داشت. چون که اغلب کردهای فیلی دارای مذهب شیعه بودند و صدام نیز از شیعیان متنفر بود. یکی دیگر دلایل اقتصادی بود. پس از آن که یهودیان و ارمنیان در کشور عراق نماندند، اقتصاد کشور به تمامی در دست تجار و بازرگانان کردفیلی بود. این بود که حزب بعث عراق از همان آغاز قبضه نمودن قدرت، نیتش را به اجرا درآورد و شروع به اخراج و نابود نمودن بازرگانان کردفیلی نمود و همه داراییها و اموال آنان را نیز مصادره نمود.[۴۵]
کردهای فیلی ساکن بغداد عمدتاً از سال‌های نخست قرن بیستم کوچ گروهی به بغداد را آغاز کردند و هم‌اکنون جمعیتی میلیونی را در این شهر تشکیل می‌دهند. کردهای فیلی در بدو ورود در محلاتی مانند «شارع الکفاح»، «عگد القشل»، «ساکه الفردوس» و «باب الشیخ» سکونت سافتند. محلهٔ «باب الشیخ» به احترام شیخ عبدالقادرالگیلانی نام‌گذاری شده و هم‌اکنون به نام «عگدالاکراد» نامیده میشود. در نیم قرن اخیر کردهای فیلی در محله‌هایی مانند «ساحه البیروت»، «جمیله» و «عقاری» نیز ساکن شده‌اند و در این محله‌ها اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند.[۴۶] عصر روز جمعه ۱۶ تیر ماه ۱۳۹۶ مراسم بزرگداشت ۲۲ هزار شهید کردفیلی ایلامی‌الاصل که در جریان عملیات انفال مورد کشتار جمعی و اخراج از عراق، در طول چهار دهه حکومت حزب بعث صدامی قرار گرفتند، در مسجد آقا محمود تهران، برگزار گردید.[۴۷] هر سال در این روز سالروز کشتار بی‌رحمانه مردم کردفیلی برگزار میشود.[۴۸]
کردهای فیلی در پشتکوه
اکثریت جمعیت پشتکوه را کردها تشکیل می‌دهند.[۴۹][۵۰] کردهای پشتکوه از کردهای فیلی هستند.[۲۰] دو شاخه اصلی کرد فیلی پشتکوه (استان ایلام) عبارت‌اند از ایل کرد و مهکی.[۵۰][۵۱][۵۲] ایلات و طوایف مهکی در مناطق شمالی و طوایف کرد در مناطق جنوبی پشتکوه ساکن هستند.[۵۰] ایلام از اواخر قرن ششم تا ۱۳۰۷ تحت حاکمیت والیان لرستان قرار داشت و همین امر باعث شده‌بود که بعضی از نویسندگان در این دوره، از ساکنان ایلام به عنوان "لر" یا "لر فیلی" یاد کنند. ولی در عین حال نویسندگان و سیاحانی که خودشان به منطقه‌ی ایلام سفر کرده یا اطلاع کافی داشته‌اند، به معرفی کردهای پشتکوه پرداخته‌اند.[۵۱]
محمد امین زکی‌بگ در کتاب زبدهٔ تاریخ کرد و کردستان مینویسد:
«گویش کردی ایلامی، بدون شبهه از فارسی بیشتر به کرمانجی شرقی نزدیکتر است و خود آنان بر این موضوع واقفند و در کرد بودن خود هیچ شک و شبهه‌ای ندارند.»[۵۳]
«در سال ۱۹۱۶، بر حسب وظیفه‌ای رسمی به لرستان سفر نمودم و در نزد والی (پشتکوه)(استان ایلام)، مدتی اقامت کردم و مقداری تحقیق قومی و اجتماعی نمودم، غالباً به کردی با والی و همراهان او، صحبت می‌نمودم و به آسانی و راحتی مطالب خود را به آنان تفهیم می‌کردم و به مطلب آنان پی می‌بردم و به من معلوم شد که اختلاف زبان کرمانجی شرقی با زبان کردی ایلامی از اختلاف زبان کرمانجی غربی بیشتر نمی‌باشد.»[۵۳]
تاریخ
باستان
مردم فیلی و بخش لرستان فیلی با توجه به ریشه شناسی نام ان به منطقه پهله یا پهلی نسبت داده میشود . پهله یا پهلی نام استانی در دوره ساسانیان بوده که تقریبا شامل زاگرس میانی است. بعد تصرف این منطقه توسط اعراب مسلمان به جبال(کوه)معروف شد.[۲۱] اما استان پهلی یا پهلوی در ادبیات فارسی بعد از اسلام و ورود واژگان عربی به زبان فارسی پهلی تبدیل به فهلی شد. به‌طوری که اشعار بابا طاهر لر را فهلویات بابا طاهر می گویند.[۳][۲۱]
اصطخری مسافت شهرهای پهلی را چنین مینویسد :
از همدان تا رود راور٧ فرسخ است و از رود راور تا نهاوند ٧ فرسخ و از نهاوند تا لاشتر (الشتر) ١٠ فرسخ و از لاشتر تا شاپورخواست (خرم آباد) ١٢فرسخ و از آنجا تا لور ٣٠ فرسخ که لور(اندیمشک)کنونی است.
معاصر
گروهی از فیلی‌ها در زمان کریم‌خان زند او را تا فارس همراهی کردند و در همان‌جا ساکن شدند. پس از کریم خان عدّه زیادی از این طایفه به همراه لطفعلی‌خان زند در بمِ کرمان کشته شده و بقیّه از بیم کینه آغامحمّدخان قاجار به مرور در ایل قشقایی ادغام گردیدند و تدریجاً به زبان ترکی قشقایی تکلّم کردند. تا شروع حکومت ناصرالدّین شاه که از زندگی عشایری دست کشیده، به شیراز مراجعت و در محلّ کنونی دروازه سعدی ساکن می‌شوند و در زمان مشروطه با آزادی خواهان هم صدا می‌گردند. دستگاه حاکم زمان به بریدن سر دو نفر از بزرگان فیلی به نام حسنقلی خان و امامقلی خان مبادرت می‌نمایند که شرح این ماجرا در کتاب فارس و جنگ بین‌الملل نوشته آدمیت به تفصیل آمده‌است و این فامیل بزرگ از آن زمان تاکنون در شیراز و خارج ازکشور با شهرت‌های فامیلی: فیلی، فیلی زاده، فیلی قشقایی، فیلی شیرازی و فیلی صفایی معروف می‌باشند.[۵۴]
منطقه‌ای
در دوران دویست سال حکومت والیان فیلی به ویژه حسین‌خان سولویزی، تمامی ایل‌های منطقه به نام فیلی معروف بودند ولی پس از اینکه ناحیه پیشکوه به دست محمدعلی میرزا دولتشاه (حاکم کرمانشاه و پسر بزرگ فتح‌علی‌شاه قاجار) افتاد، تنها منطقه پشتکوه در دست والی محلی ماند و از آنجا که نام فیلی با نام خاندان سولویزی گره خورده بود نام فیلی پس از آن تنها به ناحیه پشتکوه اطلاق شد.[۵۵]
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ «FEYLĪ». iranica. دریافت‌شده در ۲۵ آوریل ۲۰۱۴.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ http://www.iranicaonline.org/articles/feyli--2/ «دانشنامهٔ ایرانیکا» all the tribes in the region were called Feylī.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ They are, in any case, distinct from both the Bakhtiary (the Great Lur) and the Feyli Lurs (the Little Lur) of Khorramabad, who were also to play apart in the resurgence of the Zagros tribes. ,John R. Perry, Karim Khan Zand , 2012, ISBN 1-78074-199-5,[۱]
- ↑ T. Potts, Daniel. Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era (به انگلیسی). Oxford University Press, 2014. p. 263. ISBN 0-19-933079-4.
- ↑ Kennett Loftus, William. Travels and Researches in Chaldaea and Susiana (به انگلیسی). Robert Carter & Brothers, 1857. p. 356.
- ↑ «باجلان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Ihsan, Mohammed. Nation Building in Kurdistan: Memory, Genocide and Human Rights (به انگلیسی). Routledge. p. 46. ISBN 978-1-317-09016-8.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Bartrop, Paul R. Encountering Genocide: Personal Accounts from Victims, Perpetrators, and Witnesses (به انگلیسی). ABC-CLIO. p. 189. ISBN 978-1-61069-331-8.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Hann, Geoff; Dabrowska, Karen; Greaves, Tina Townsend. Iraq: The ancient sites and Iraqi Kurdistan (به انگلیسی). Bradt Travel Guides. p. 394. ISBN 978-1-84162-488-4.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ http://www.iranicaonline.org/articles/feyli--2/ «دانشنامهٔ ایرانیکا» The two major Feylī tribes in the region are Kord and Mahak.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ http://www.unhcr.org/483d60872.html «کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان» :Feili Kurds in Iran seek way out of identity impasse
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ http://www.faylee.org/english/studies/doc3.php Faylee Kurds Democratic Union.Faylee (Faylee, Faili, or Feli) Kurds are, as their name tells, an inseparable segment of the Kurdish population in Iraq and an integral part of the Kurdish nation,
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ http://www.bmrsg.org.au/faili-kurds-and-the-basij/ بایگانی‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine Blue Mountains Refugee Support Group Faili Kurds and the Basij
- ↑ Congress, U. S. Congressional Record, V. 151, PT. 17, October 7 to 26, 2005 (به انگلیسی). Government Printing Office. p. 23153. ISBN 978-0-16-084825-4.
We saw, in 1980, the persecution of the Faylee Kurds. We saw, in 1983, the Kurdish massacres targeted against Barzanis and the KDP. In 1988, we saw the Anfal campaign
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ Ferllini, Roxana. Forensic Archaeology and Human Rights Violations (به انگلیسی). Charles C Thomas Publisher. p. 280. ISBN 978-0-398-08519-3.
These were defined as being: the 1980 Persecution of the Faylee Kurds; the 1983 Kurdish Massacres against the Barzanis/KDP (Kurdistan Democratic Party); the 1988 Anfal Campaign; the 1988 chemical attack on Halabja; the 1991 Shi'a ...
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ Genocide and the rule of law: hearing (به انگلیسی). DIANE Publishing. p. 48. ISBN 978-1-4223-2147-8.
involving the execution of approximately 8,000 men and boys; the l980's expulsion and mistreatment of Faylee Kurds; and ...
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan. The Kurds: A Contemporary Overview (به انگلیسی). Routledge. p. 101. ISBN 978-1-134-90766-3.
Plight of Faili Kurds Faili Kurds make up about 10 per cent of all Kurds in Iraq.
- ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ دائرةالمعارف بزرگ اسلام
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ایران و قضیه ایران نویسنده : لرد کرزن. . ص. ۳۲۸.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ مرادی‌مقدم، مراد (۱۳۸۵). تاریخ سیاسی و اجتماعی پشتکوه در دوران والیان فیلی، فصلنامه مطالعات ملی ۲۵، سال هفتم، شماره ۱. ص. ۷۱.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ «سرزمین پهلو یا فیلی کجاست؟». پایگاه خبری صبح ملت. ۲۳ شهریور ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ «Pahli (Feylí)». Kurdish Academy. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ http://www.iranicaonline.org/articles/lori-dialects
- ↑ بیشوپ، ایزابلا، ۱۳۷۵. از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمهٔ مهراب امیری، تهران: نشر آنزان و نشر سهند، چاپ اول؛ ص ۵۲.
- ↑ مراد مرادی مقدم (۲۸ آذر ۱۳۹۱). «تاریخ سیاسی و اجتماعی پشتکوه در دوران والیان فیلی». پایگاه مجلات تخصصی نور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۸ آذر ۱۳۹۱.
- ↑ T. Potts, Daniel. Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era (به انگلیسی). Oxford University Press, 2014. p. 263. ISBN 0-19-933079-4.
- ↑ Kennett Loftus, William. Travels and Researches in Chaldaea and Susiana (به انگلیسی). Robert Carter & Brothers, 1857. p. 356.
- ↑ «باجلان». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۲۶ مارس ۲۰۱۶.
- ↑ Congress, U. S. Congressional Record, V. 151, PT. 17, October 7 to 26, 2005 (به انگلیسی). Government Printing Office. p. 23153. ISBN 978-0-16-084825-4.
We saw, in 1980, the persecution of the Faylee Kurds. We saw, in 1983, the Kurdish massacres targeted against Barzanis and the KDP. In 1988, we saw the Anfal campaign
- ↑ F. Towfīq (۱۵ دسامبر ۱٩٨۶٧). «ʿARAB iv. Arab tribes of Iran». دانشنامه ایرانیکا. دریافت‌شده در ۱۰ آگوست ۲۰۱۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ راولینسون، هنری لرزیک (۱۳۶۲). سفرنامه راولینسون: گذر از ذهاب به خوزستان. ترجمهٔ سکندر امان‌اللهی بهاروند. تهران: ترجم. ص. ۱۵۲.
- ↑ نسخه خطی عساکر فیروزی. تالیف: میرزامحمد حسین مستوفی. . ص. ۳۱.
- ↑ خاطرات شرقی سفرنامه پشتکوهلرستان، نویسنده: فردریش روزن. ترجمه: اصغر حاتم وند،محمد سلیمان پور . ص.۱۳.
- ↑ Layard, Austen Henry (1887 (reprint; 2011)). Early Adventures in Persia, Susiana, and Babylonia: Including a Residence Among the Bakhtiyari and Other Wild Tribes Before the Discovery of Nineveh (2nd ed.). Camberidge University Press. p. 307. ISBN 978-1-108-04343-4.
{{cite book}}: Check date values in:|year=(help) - ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ ۳۵٫۲ «"Kermanshah vii. languages and dialects". Iranica Online».
- ↑ McDowall، David (۱۴ مه ۲۰۰۴). A Modern History of the Kurds. ص. ۳۳۰. شابک ۹۷۸-۱-۸۵۰۴۳-۴۱۶-۰.
- ↑ «"Iraq: Information on the Kurdish Feyli (Faily/Falli) families, including their main area of residence and their relationship with other Kurdish groups and the Iraqi regime". Canada: Immigration and Refugee Board of Canada. 1 October 1996».
- ↑ «"The Faili Kurds of Iraq: Thirty Years Without Nationality". ReliefWeb. 2 April 2010».
- ↑ «"Text of the Draft Iraqi Constitution". The New York Times. Associated Press. 28 August 2005». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۹ ژوئن ۲۰۲۳.
- ↑ «Vivian Tan (28 May 2008). "Feili Kurds in Iran seek way out of identity impasse". UNCHR».
- ↑ «در مورد توزیع زبان استان ایلام، ایران».
- ↑ Hemsley Longrigg، Stephen (۱۹۵۳). Iraq 1900 to 1950 a Political, Social and Economic History. Oxford University Press. صص. ۱۰, ۱۳–۱۴.
- ↑ کردهای فیلی و انقلاب دههٔ بیست قرن گذشته[پیوند مرده]
- ↑ فیلیان در برابر سند بخشش بهشتی به نام شناسنامه![پیوند مرده]
- ↑ دلایل اخراج و نابودی کردان فیلی چه بود؟[پیوند مرده]
- ↑ خبرگزاری کُردپرس: کدام محله‌های بغداد با نام و هویت کردهای فیلی شهرت دارند؟، نوشتۀ علی صفری، نوشته‌شده در ۱۰ مرداد ۱۳۹۷؛ بایگانی‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۰ مرداد ۱۳۹۷.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۷.
- ↑ http://ilam.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=43123
- ↑ Asadi, Alireza; Shafei, Kaivan; Sheikh Ahmadi, Seyed Mohammad (2022-10-23). "Changes of Poshtkouh Boundary in the Qajar Era". Historical Studies. 13 (2): 7. doi:10.30465/hcs.2022.42447.2671. ISSN 2251-7766.
- ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ ۵۰٫۲ مرادی‌مقدم، مراد؛ کشتمند، ناهید (زمستان ۱۳۸۸). «اسنادی از طایفه باپیروند کرد». پیام بهارستان. ۲ (۶): ۴۹۷، ۴۹۸.
- ↑ ۵۱٫۰ ۵۱٫۱ مرادی‌مقدم، مراد (پاییز و زمستان ۱۳۸۸). «فصلنامه فرهنگی پژوهشی فرهنگ ایلام، فتح‌نامه‌های والیان ایلام در نامه‌ی حزب میهن پرستان ایل کرد» (۲۴-۲۵): ۵۰-۵۱.
- ↑ FEYLĪ, group of Lor tribes located mainly in Luristan.
- ↑ ۵۳٫۰ ۵۳٫۱ زکی‌بیگ، محمد امین؛ روشن اردلان، یدالله (۱۳۸۱). زبدهٔ تاریخ کرد و کردستان. تهران: انتشارات توس. صص. ۲۳۱. شابک ۹۶۴-۳۱۵-۵۶۳-۳.
- ↑ فارس و جنگ بین‌الملل. نوشته آدمیت.
- ↑ George Nathaniel Curzon. Persia and the Persian Question: Volume 1, p. 278;