مرجان (خواننده)
شهلا صافی‌ضمیر، با نام هنری مرجان (۲۲ تیر ۱۳۲۷ – ۱۷ خرداد ۱۳۹۹) خواننده و بازیگر ایرانی بود.
| مرجان | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات پس‌زمینه | |
| نام تولد | شهلا صافی‌ضمیر |
| زاده | ۲۲ تیر ۱۳۲۷ تهران، ایران |
| درگذشته | ۱۷ خرداد ۱۳۹۹ (۷۲ سال) لس آنجلس، کالیفرنیا، ایالات متحده آمریکا |
| ژانر | پاپ |
سال‌های آغازین زندگی
ویرایش
شهلا صافی‌ضمیر در سال ۱۳۲۷ در تهران زاده شد.[۱] پدرش «علی صافی‌ضمیر» از مدیران وزارت راه و مادرش «کبری بهمنی تبری» از آموزگاران دبستان‌های ابتدایی بود.[۲] مرجان تحصیلات ابتدایی را در دبیرستان الوند گذراند. در ۱۲ سالگی خبرنگار نوجوان مجلهٔ اطلاعات دختران و پسران (اطلاعات کودکان) بود و گویندگی برنامهٔ هفتگی این مجله را هم در تلویزیون انجام می‌داد.[۳] او پس از پایان تحصیلات متوسطه با مهدی علیمحمدی (گویندهٔ رادیو و دوبلور) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج یک دختر به نام پوپک علیمحمدی بود.
زندگی حرفه‌ای
ویرایششهلا صافی‌ضمیر در سن ۲۱ سالگی برای نخستین‌بار در فیلم دنیای پرامید به کارگردانی احمد شیرازی بر پردهٔ سینما ظاهر شد.[۳] در آن زمان چون شهلا ریاحی با نام شهلا معروف شده‌بود نام هنری مرجان را برای خود برگزید. او پس از جدایی از همسر نخست خود با مهدی ژورک (با نام اصلی فریدون) ازدواج کرد. مرجان از هنرمندانی بود که در آغاز، بازیگر سینما بوده و در فیلم‌های بسیاری بازی کرده است.
مرجان اما وقتی به شهرت و محبوبیت بیشتری رسید که گام در وادی خوانندگی و موسیقی نهاد. راه ورود او به موسیقی را همسر دومش فریدون ژورک باز کرد.[۴] ژورک که دستی در سینما و هنر داشت، به استعداد خوانندگی مرجان پی برد اما آنکه سبب شد تا مرجان به شکلی جدی‌تر به خوانندگی بیندیشد، بابک بیات بود که به گفتهٔ مرجان (گفتگو با مجله جوانان سال ۱۳۵۴) صدای او را در محفلی خانوادگی می‌شنود و سخت تشویقش می‌کند تا گام در دنیای حرفه‌ای خوانندگی بگذارد. آنگونه که مرجان تعریف کرده است، بابک بیات، واروژان، پرویز مقصدی و یکی دو موزیسین برجسته دیگر یک سالی به او اصول اولیهٔ خوانندگی را آموزش دادند و همزمان به پرورش صدای او پرداختند تا او را به عنوان خواننده‌ای متفاوت به جامعهٔ موسیقی معرفی کنند.[۵][۳]
نخستین ترانهٔ مرجان را پرویز مقصدی ساخت به نام «دو دونه» که با تنظیم واروژان در یکی از برنامه‌های صبح جمعهٔ رادیو برای نخستین بار پخش شد. پس از آن او با آهنگسازانی چون تورج شعبان‌خانی، واروژان، منوچهر چشم‌آذر و آندرانیک به عنوان خواننده همکاری کرد تا در کارنامه کاری خود نزدیک به ۲۰ ترانه را بر جای بگذارد.[۵] ترانه‌ای که از او در اذهان علاقه‌مندان به موسیقی پاپ خاطره‌انگیز شده است، «کویر دل» نام دارد که برداشتی بود از ترانه‌ای فرانسوی، با اجرای «دالیدا» که مرجان به توصیهٔ اریک ارکانت و تنظیم او، در تابستان ۱۳۵۶ اجرا کرد و خواند. این ترانه پیش‌تر توسط خوانندهٔ ترکیه‌ای آژدا پکان نیز به زبان فرانسوی و به نام «به زندگی من بیا»(Viens dans Ma Vie) اجرا شده بود. او ترانه‌های «پرندهٔ تنها»، «جفت سلیمان»، «حسود»، «خونه خالی»، «دو دونه»، «سکهٔ ماه»، «شوخ»، «قصه»، «قطره‌ها»، «قُمری»، «کویر دل»، «کی صدا کرد منو»، «گم‌شده»، «من همینم» و «تکیهٔ بر باد» را اجرا کرد و با شرکت در شوهای تلویزیونی «میخک نقره‌ای» و «رنگارنگ» محبوبیت او بیش‌تر شد.
از جمله ترانه‌های دیگر او می‌توان به ترانهٔ «ای شکسته تو شکستی» با آهنگسازی عماد رام اشاره کرد. اثری که گفته می‌شود یکی از دلایل دستگیری او در بعد از انقلاب شد.[۵]
پس از انقلاب
ویرایشمرجان در آستانهٔ انقلاب ۱۳۵۷ با کم‌تر از ۳۰ سال سن در زندگی هنری خود مشهور و سرشناس بود.[۳][۶] وی پس از انقلاب برای نخستین‌بار در سال ۱۳۵۹ به‌خاطر اجرای ترانه‌ای بازداشت و زندانی شد.[۳][۶][۵][۷] دستگیری بار دوم وی در تیر ۱۳۶۱ و به جرم هواداری از سازمان مجاهدین خلق ایران بود[۸][۹] که تا سال ۱۳۶۹ در زندان اوین، زندانی شد. درنتیجه او در اواخر دهه هفتاد از ایران خارج و راهی آمریکا شد.[۱۰] مرجان در مصاحبه‌ای که از شبکه تلویزیون سیمای آزادی پخش شد دربارهٔ بازداشت خود و همسرش فریدون ژورک گفته بود که از اوایل سال ۱۳۵۹ به جمع هواداران سازمان مجاهدین خلق پیوسته بودند و در همین رابطه در ۱۶ تیر ۱۳۶۱ در خانه‌شان دستگیر می‌شوند. او در همین مصاحبه گفته بود که پس از آزادی‌اش از زندان «۱۷ سال تمام ممنوع‌الخروج بوده است.»[۳][۶]
مرجان پس از خروج از ایران، از فعالان مخالف حکومت ایران بود و با هواداری از سازمان مجاهدین خلق ایران به فعالیت خود ادامه داد. او در ۳ ژوئن ۲۰۱۵ در مصاحبه‌ای گفت: «تصمیم گرفتم مبارزه کنم چون من حق داشتم در مملکت خودم آزاد زندگی کنم»... «می‌خواهم هنرم را وقف مقاومت برای آزادی میهن و خلق ستم دیده و محروم ایران کنم.»[۱۱]
مرجان پس از اجرای ترانهٔ «رویش ناگزیر» در اجتماع کنگره ایرانیان در واشینگتن، دی.سی. ده‌ها ترانه و اثر هنری دیگر را با همکاری هنرمندان سازمان مجاهدین خلق اجرا و منتشر کرد. از جمله این ترانه‌ها: رویش ناگزیر، قدغن، وقت براندازی، چی بگم، اوین بگو، میهنی می‌سازیم، شهیدای شهر، پرچم، فریاد بی‌صدا، چشم به راه و بی‌بهونه، و می‌توان و باید بودند. برخی از این کارها را محمد شمس، آهنگساز ایرانی ساخته بود.[۱۱][۱۲]
درگذشت
ویرایشمرجان در ۱۷ خرداد ۱۳۹۹ در ۷۲ سالگی بر اثر ایست قلبی در پی یک عمل جراحی درگذشت. یک رسانه به نقل از اطرافیان وی علت درگذشت را اشتباهات پزشکی عنوان کرده است.[۱۳] وی در آرامگاه پاسیفیک ویوو مموریال پارک در نیوپورت بیچ کالیفرنیا (واقع در ساحل ایالتی کورونا دل مار) به خاک سپرده شد.[۱۴] او واپسین سال‌های عمر خود را در لس آنجلس به سر برد.[۳][۱۵]
مریم رجوی ضمن تسلیت فقدان مرجان تأکید کرد: راه و رسم و یاد و خاطره مرجان که تا آخر به مقاومت در برابر فاشیسم دینی و به آرمان آزادی متعهد ماند، برای همیشه زنده و جاوید خواهد بود… و کلمات او خطاب به زن ایرانی از یاد نخواهد رفت که «عزیزانم کمر همت ببندید و به‌عنوان چاوشان این کاروان پرشتاب جلودار میدان مبارزه باشید و به همت و قدرت خودتان باور داشته‌باشید».[۹][۱۶] سازمان مجاهدین خلق ضمن اعلام خبر درگذشت وی در بیانیه‌ای نوشت که او تا لحظهٔ آخر زندگی «به آرمان آزادی متعهد ماند».[۱۷]
رضا معینی مسئول دفتر ایران و افغانستان گزارشگران بدون مرز دربارهٔ درگذشت مرجان نوشت: «شهلا صافی‌ضمیر «مرجان»، هنرمند و زندان سیاسی در دهه شصت، چشم از جهان فروبست. یاد و صدایش و پایداری‌اش در برابر نظام تباهان مانا و با ماست.»[۳][۶]
درگذشت مرجان واکنش زیادی در شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال داشت و بسیاری ضمن تاسف از رفتار جمهوری اسلامی در قبال او و سایر هنرمندان، ترانه‌های معروف او را به اشتراک گذاشتند.[۳][۶]
همکاری هنری
ویرایش
سینما
ویرایششهلا صافی‌ضمیر در طول فعالیت سینمایی خود با بازیگران مطرحی چون محمدعلی فردین، بهروز وثوقی، ناصر ملک‌مطیعی، رضا بیک ایمانوردی، ایرج قادری، سعید راد، رضا فاضلی، و عارف به ایفای نقش پرداخته بود. خواننده‌هایی چون عهدیه در فیلم‌ها با وی ترانه می‌خواندند.
موسیقی
ویرایشمرجان با آهنگسازان خبره و بنامی همچون: پرویز مقصدی، فریبرز لاچینی، منوچهر چشم‌آذر، آرش سزاوار، تورج شعبان‌خانی، اریک ارکانت، آندرانیک و … همکاری داشت.
برخی کنش‌های هنری مرجان:
- کویر دل[۱۸]
- خاطره‌ها (بازنشر آهنگ‌های قدیمی)
- سکهٔ ماه
- شبهای خط‌خطی
فیلم‌شناسی
ویرایش- تکیه بر باد (۱۳۵۷)
- تنها حامی (۱۳۵۵)
- مادر جونم عاشق شده (۱۳۵۵)
- چشم‌انتظار (۱۳۵۴)
- زیبای پررو (۱۳۵۴)
- هم‌قسم (۱۳۵۴)
- همت (۱۳۵۴)
- آقا مهدی وارد می‌شود (۱۳۵۳)
- جوانمرد (۱۳۵۳)
- سلام بر عشق (۱۳۵۳)
- هرجایی (۱۳۵۳)
- سالومه (۱۳۵۲)
- سراب (۱۳۵۲)
- قربون هرچی خوشگله (۱۳۵۲)
- کیفر (۱۳۵۲)
- خانواده سرکار غضنفر (۱۳۵۱)
- ضعیفه (۱۳۵۱)
- مرد اجاره‌ای (۱۳۵۱)
- قدیر (۱۳۵۱)
- کاکل‌زری (۱۳۵۱)
- مردان خلیج (۱۳۵۱)
- مردی در طوفان (۱۳۵۱)
- مرغ تخم‌طلا (۱۳۵۱)
- همیشه قهرمان (۱۳۵۱)
- دلقک‌ها (۱۳۵۰)
- شکار انسان (۱۳۵۰)
- غلام ژاندارم (۱۳۵۰)
- قلاب (۱۳۵۰)
- از یاد رفته (۱۳۴۹)
- سکه شانس (۱۳۴۹)
- دنیای پرامید (۱۳۴۸)
منابع
ویرایش- ↑ «مرجان، خواننده ایرانی درگذشت». مردم سالاری آنلاین. ۱۷ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ «سفر مرجان بر بال ترانه‌ها». mojahedin.org. دریافت‌شده در ۱۸ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ ۳٫۷ ۳٫۸ «مرجان؛ صدای معترضی که خاموش شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۷ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ فرج بال‌افکن (۱۸ خرداد ۱۳۹۸). «نگاهی به فعالیت مرجان در عرصه موسیقی». بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ «مرجان؛ مرگ خواننده معترض در غربت غرب». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۰-۰۶-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۹.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ «مرجان، هنرمند مهاجر و زندانی سیاسی سابق درگذشت». صدای آمریکا فارسی. ۱۷ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ «You are being redirected...». javanehha.com. دریافت‌شده در ۱۸ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ م. ساقی. ««گفتگو با مرجان، خوانندهٔ پرآوازه در آمریکا»». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۳-۰۴-۲۶. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «درگذشت ناگهانی خانم مرجان هنرمند گرانقدر مردم و مقاومت ایران». همبستگی ملی. ۱۷ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ «مرجان». web.archive.org. ۲۵ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۶ آذر ۱۳۹۵.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «مرجان خواننده و بازیگر ایرانی قبل از انقلاب درگذشت». العربیة نت. ۱۷ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ «العربیه «دورانی در جهنم» ـ خاطرات خانم مرجان».
- ↑ «پرواز ابدی مرجان». مجله جوانان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰.
- ↑ مرجان (خواننده) در وبگاه قبریاب
- ↑ مرجان، خواننده و هنرپیشه ایرانی، درگذشت, Radio Farda, 2020-06-06, retrieved 2020-06-06
- ↑ «مرجان رستگار و جاودانه شد - مریم رجوی». www.maryam-rajavi.com. دریافت‌شده در ۱۸ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ «مرجان، خواننده و بازیگر سینمای قبل انقلاب ایران درگذشت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۱۸ خرداد ۱۳۹۹.
- ↑ Marjan - Kavire del, retrieved 2020-06-06
پیوند به بیرون
ویرایش
- مرجان در IMDb
- مرجان (خواننده) در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران
- مرجان در اسپاتیفای
- جمال امید (۱۳۷۷)، فرهنگ سینمای ایران، تهران: موسسه انتشارات نگاه، شابک ۹۶۴-۶۱۷۴-۸۹-۲