مدرسه ابراهیم خان
مدرسه ابراهیم خان (ابراهیمیه) از بناهای دوران حکومت ابراهیم خان ظهیرالدوله در شهر کرمان است که تا پیش از انقلاب مدرسه مکتب شیخیه بود. این مدرسه یکی از زیباترین بناهای عصر قاجاریه در شهر کرمان می‌باشد. مجموعه ابراهیم خان شامل مدرسه، بازار، حمام و آب انبار است که به یکباره ساخته شده‌است. خانه مدرس (خلوت) بعداً توسط فرزاندان ظهیر الدوله به مجموعه اضافه شده و در سال ۱۲۹۸ ه.ق اتمام یافته‌است. مدرسه ابراهیم خان امروزه نیز دایر و محل سکونت طلاب و مکان درس و بحث می‌باشد. پلان این مدرسه مستطیل شکل بوده و حجره‌های آن در اطراف و چهار ضلع آن واقع شده‌است.[۱]
| مدرسه ابراهیم خان | |
|---|---|
 | |
 | |
| نام | مدرسه ابراهیم خان |
| کشور | ایران |
| استان | استان کرمان |
| شهرستان | شهرستان کرمان |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | مدرسه |
| دیرینگی | دوره قاجار |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره قاجار |
| بانی اثر | ابراهیم خان ظهیرالدوله |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۵۲۶ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱ فروردین ۱۳۴۵ |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | دارد |
معماری بنا
ویرایشپلان آن مستطیل شکل و حجره‌های آن مستطیل شکل و در اطراف و چهار ضلع آن واقع است. عناصر فضائی-کارکردی مدرسه عبارت است از حجره مدرسه، کتابخانه، مسجد، اتاق‌های خادم و چراغ‌دار و آبکش و سرویس‌های بهداشتی است. ساختمان آن را شاه‌نشین، محراب، ایوانچه و غرفه‌های اطراف تشکیل می‌دهند. در انتهای ایوان قبله، محرابی از کاشی هفت رنگ وجود دارد. در تمامی بخش‌های مدرسه، عناصر تزیینی مانند گچ‌بری، کشته‌بری، مقرنس‌کاری و کاربندی دیده می‌شود. ایوان شرقی و برج ساعت این مدرسه کاشی‌کاری و چشم‌اندازی زیبا دارد.[۱]
مساحت مجموعهٔ ابراهیم خان به‌طور تقریبی برابر با ۴۵۰۰ متر مربع بوده که سازندهٔ آن با الگوبرداری از بناهای دوران صفویه، مجموعه‌ای زیبا و تماشایی را برای آیندگان این سرزمین، به یادگار گذاشته‌است. از ویژگی‌های بارز و قابل توجه در مورد معماری و تزئینات انجام شده در این اثر ملی، می‌توان به کاشی خشتی هفت رنگ اشاره کرد که نسبت به دیگر عمارات و آثار تاریخی دوران صفویه و قاجاریه، بیش از دیگر تزئینات مورد استفاده قرار گرفته‌است. اما از دیگر نکات مورد توجه در مورد مجموعهٔ ابراهیم خان می‌توان به همزمانی ساخت بخش‌های مختلف آن همچون حمام، بازار و … اشاره کرد.[۲]
سر در ورودی
ویرایشسردر ورودی مدرسه که در ضلع غربی قیصریه یا همان بازار ابراهیم خان قرار دارد. که دارای طاق‌بندی، مقرنس کاری، تزئینات کاشی و نیز حجاری‌هایی زیبا بر سنگ یکپارچه است. بر بام سردر برج ساعت قرار دارد که در سال‌های بعد به مجموعه افزوده شده‌است.[۲]
خانه مدرس
ویرایشخانه مدرس، بهره‌مند از درهای ارسی با شیشه‌های رنگی است که تمام نماهای آن را با کاشی‌کاری، تزئین کرده‌اند.[۲]
بادگیر
ویرایشبلندترین بادگیر کرمان به ارتفاع ۱۶ متر در این مدرسه ساخته شده‌است.[۲]
بانی و سازندگان
ویرایشبانی مدرسه ابراهیم‌خان ظهیرالدوله بوده که از سال ۱۲۱۸ تا ۱۲۴۰ق حکمرانی کرمان را داشته‌است. وی داماد فتح‌علی‌شاه قاجار، همچنین پسرعمو و پدرزن او و در عین حال پسرخوانده و پدر دو داماد فتح‌علی‌شاه بود.[۳]
با استناد به کتیبه موجود در ضلع غربی مدرسه، استاد اسماعیل قصاع سازنده آن بوده‌است. این مدرسه با الهام از معماری عصر صفویه بنا شده‌است.[۱]
کتیبه‌های تاریخی بنا
ویرایشکتیبهٔ کاشی‌کاری پیرامون صحن مدرسه شامل قصیده‌ای از صبای کاشانی است که بیت آخر آن متضمن ماده تاریخ بنای مدرسه می‌باشد: زد صبا از پی تاریخ این و آن رقم/ «سلسبیل از جود ابراهیم در جنت سبیل» مجموع حروف این ماده تاریخ سال ۱۲۳۲ق را نشان می‌دهد.[۱]
- مؤلف کتاب گنجعلیخان سال اتمام مجموعهٔ ابراهیم‌خان را ۱۲۹۹ق ذکر کرده‌است و در کتاب جغرافیای کرمان آمده که ابراهیم‌خان مدرسه را در سال ۱۲۳۰ق به اتمام رسانیده‌است.
سیر تحول بنا
ویرایشمجموعهٔ ابراهیم‌خان شامل مدرسه، بازار، حمام، و آب‌انبار است که ظاهراً به یکباره ساخته شده‌است. خانهٔ مدرس (خلوت) بعداً توسط فرزندان ظهیرالدوله به مجموعه اضافه شده و در سال ۱۲۹۸ق اتمام یافته‌است. مدرسهٔ ابراهیم‌خان امروزه نیز دایر و محل سکونت طلاب و مکان درس و بحث می‌باشد.[۲]
نشانی
ویرایشکرمان، خیابان دکتر شریعتی، خیابان تجلی[۴]
نگارخانه
ویرایش-
کوبه‌های درب ورودی مدرسه -
کاشی کاری مقرنس کاری ورودی مدرسه
جستارهای وابسته
ویرایشپانویس
ویرایش- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ «مدرسه ابراهیم خان».[پیوند مرده]
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ «مجموعه ابراهیم خان؛ جامع‌ترین میراث معماری کرمان».
- ↑ کتاب کنجعلیخان
- ↑ گنج‌نامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، مدخل «مدرسه ابراهیم‌خان»
منابع
ویرایش- گنج‌نامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، ناشر: روزنه، دانشگاه شهید بهشتی، شابک: ۹۶۴-۳۳۴-۱۶۵-۸
- کتاب جغرافیای کرمان اثر احمد قلی خان وزیری کرمانی، شابک: ۹۶۴-۶۲۷۸-۰۲-۷
- کتاب کنجعلیخان اثر محمد ابراهیم باستانی پاریزی، شابک: 964-6487-22-X