متساوی الساقین

"متساوی الساقین" یا "دوشیزه" عنوان تئاتری است به نویسندگی و کارگردانی عمادالدین رجبلو .این تئاتر از تولیدات «گروه تئاتر دیو است» که در سال ۱۳۹۷ نگارش آن به اتمام رسید و سال ۱۳۹۸ تولید شد و به اجرا در آمد. متساوی الساقین آبان ماه ۱۳۹۸ اجرای عموم نخست خود را در تالار فخر الدین اسعدگرگانی استان گلستان پشت سر گذاشت و سپس نیز در دی و بهمن ماه سال ۱۳۹۸ در مجموعه تئاترشهر تهران به روی صحنه رفت.

متساوی الساقین
نمایش متساوی الساقین در تئاتر شهر -بازیگر در تصویر سمیرا سرچاهی
کارگردان	عمادالدین رجبلو
تهیه‌کننده	عمادالدین رجبلو
نویسنده	عمادالدین رجبلو
کشور	ایران
زبان	فارسی

داستان

در روز های پایانی بازنشستگی یک مدیر مدرسه دبیرستان دخترانه، فاجعه ای رخ می دهد.او برای حفظ آبروی خود، مدرسه و دانش آموزان تصمیم میگیرد محرمانه و پنهانی به این مسئله رسیدگی کند.در این بین او با وقایع ناخوش‌آیندی روبه‌رو میشود و در یک دوراهی‌ قرار میگیرد و تصمیم گیری برایش دشوار می‌شود،چرا که تصمیم او از سویی ممکن است شرافت کاری چندین و چندساله‌اش را خدشه‌دار کند،و از سویی دیگر ممکن است سرنوشت افرادی را تحت تاثیر قرار دهد و زندگی آنها نابود شود.

نقد

• نقد «سید علی تدین صدوقی» درباره‌ی نمایش «متساوی الساقین»: نمایش«متساوی الساقین» یک رئالیست اجتماعی است که به واقیعت محتومی اشاره می کند. در مدرسه دخترانه یک جنین در دستشویی پیدا می شود و تعدادی از دختران یکی از کلاس ها در مظان اتهام قرار می گیرند. در این میان هرکس سعی می کند خود را نجات دهد و از این مخصمه برهاند. نویسنده با گره ها و روابط و چالش های بین شخصیت‌ها هر لحظه یکی را مظنون قلمداد می‌کند و مخاطبان را به نوعی فریب می دهد که این می تواند یکی از ویژگی های متن به حساب آید…در انتها باید گفت نمایشی در خور را شاهد بودیم که به یکی از مسایل روز که شاید جز خطوط قرمز مسایل اجتماعی باشد می پردازد که این خود قابل تحسین است.
• نقد «احسان زیورعالم» درباره‌ی نمایش «متساوی الساقین»: نمایش «متساوی الساقین» به شدت وابسته به هسته مرکزی داستانش است و ذکر بخشی از داستان آن می‌تواند ذهن شما را به سمت حدس و گمان پیش برد. تلاش برای حدس زدن، محصول فرم و شیوه‌ای است که کارگردان نمایش اتخاذ کرده است.این یک رفتار ژانری است. وقتی یک داستان با درون‌مایه اجتماعی که کاملاً در خدمت رئالیسم پر از جزییات است در برابر شما گذاشته می‌شود، همه تلاش ذهن شما به سمتی می‌رود که پایان نمایش چه می‌شود. یا اینکه این گره‌های فروافتاده در نمایش از جانب چه کسی رقم خورده است.رئالیسم موجود در نمایش چنان با دقت در اثر تنیده می‌شود که ما را غافلگیر کند. چنان که بگوییم چقدر همه چیز واقعی است. بازی‌هایی که به شدت با آنچه ذهن ما واقعی می‌پندارد نزدیک است. تا جایی که ما برای بازی و کنش‌ها احساس خطر می‌کنیم. نمایش همانند بسیاری از آثار فوق‌رئالیستی این روزهای تئاتر مملو از کنش‌های فیزیکی و تنش‌های عصبی است.برخورد بازیگران به اجسام سخت در برخی مواقع بسیار هراسناک می‌شود. نوعی دلهره ناشی از اینکه نکند همه چیز واقعی باشد در ناخودآگاه مخاطب شکل می‌گیرد؛ اما یک پرسش مهم مطرح می‌شود: «این همه بازنمایی واقعیت به چه میزان کارایی دارد؟»…وضعیت زمانی جذاب‌تر می‌شود که موزاییک‌های کف صحنه - نمادی از وضعیت هایپررئالیستی نمایش - که بدون هیچ قید و بندی قرار گرفته‌اند و تکان می‌خورند. قسمت سفت کلاس، چندان هم سفت نیست. یک تخطی از رئالیسم؛اما ناخودآگاه بازتولید وضعیت مشوش درون کلاس است. همانند ساعت که بیانگر وضعیت برزخی کلاس است یا بخاری خاموش که نمادی بر همیشه سرد بودن کلاس خطاکار است. کلاسی که از رفتن به سفر محروم شده است. سفری که می‌تواند نماد عبور از پل صراط باشد.
• نقد «هوشنگ گلمکانی» درباره‌ی نمایش «متساوی الساقین»: پس از مدتها تماشای نمایش‌های انتزاعی و پیچیده در چند لایه و لفاف،نمایشی ساده و سرراست و در عین حال هنرمندانه دیدم که اگر کسی بپرسد نمایش درباره چه بود،راحت میتوانم جوابش را بدهم.همولایتی جوانم عمادالدین رجبلو نمایش «متساوی الساقین» را در تئاترشهر به روی صحنه برده و قرار است در جشنواره فجر نیز اجرا داشته باشند.بازیگران این نمایش هم بجز دو بزرگسال ،دختران نوجوان گرگانی هستند در نقش دانش‌آموز یک کلاس درگیر یک بحران واقعی ،که لحظه های بحرانی را با مهارت بازآفرینی کرده اند.موضوع نمایش،مثل بسیاری از آثار اجتماعی و سرراست دهه اخیر درباره‌ جامعه معاصر - در سینما و تئاتر - تلخ است اما این یکی،برق از کله تان می‌پراند.الگوی داستان‌ها و داستان‌پردازی های اصغر فرهادی که در سینما دوستداران بسیار دارد،در این نمایش نیز با مهارت و ظرافت به کار گرفته شده؛ با یک پایان باز مناسب،که فاجعه بازآفرینی شده را عمق و گسترش می‌دهد.
• نقد «سید حسین رسولی» درباره‌ی نمایش «متساوی الساقین»-«روزنامه ایران»: «متساوی الساقین» به شدت رئالیستی است و آنقدر در این زمینه افراط می‌کند که به فضای ناتورئالیستی نزدیک می‌شود ولی تلاش می‌کند همه چیز را تنها به وراثت و محیط پیوند نزدند و کمی هم روحیه ی انتقای دارد^. کارگردان از همان پرده اول نمایش تمام تلاش خود را می‌کند تا فضای رئالیستی بسازد . دکور نمایش با جزئیات کامل طراحی شده است.دیوار های کلاس رنگ و رو رفته است و … راهروی پشتی کلاس را هم در انتهای صحنه به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که گاهی دانش‌آموزانی از آنجا عبور می‌کنند تا بر فضای رئالیستی نمایش تأکید شود؛ پس ما با یک نمایش قصه‌گوی رئالیستی طرف هستیم.بازیگران این نمایش به خوبی از پس نقش‌های خود بر می‌آیند و در دام تیپ‌سازی‌های کلیشه‌ای گرفتار نمی‌شوند.من همیشه در تحلیل و بررسی رئالیسم به گئورگ لوکاچ باز می‌گردم و پرسش اساسی این نویسنده هم این است «قهرمان مسئله‌دار» چگونه بازنمایی شده است؟او در کتاب «پژوهشی در رئالیسم اروپایی» و دیگر کتاب‌های خود به رئالیسم در آثار بالزاک، استاندال، زولا، تولستوی، گروکی، کافکا و توماس‌مان می‌پردازد.لوکاچ می‌نویسد: «رئالیسم راستین، انسان و جامعه را از دیدگاهی صرفاً انتزاعی و ذهنی به نمایش نمی‌گذارد بلکه آنها را در تمامیت پویا و عینی‌شان به روی صحنه می‌آورد.بر مبنای این معیار، گرایش به درونی ساختن صرف و گرایش به بیرونی ساختن صرف، هر دو به شیوه‌ای واحد موجب فروکاستن و تباهی همه انواع هنر می‌شود. در مقابل، رئالیسم مستلزم انعطاف‌پذیری، ترسیم همه‌جانبه اشخاص، زندگی مستقل انسان‌ها و روابط آنان با یکدیگر است.رئالیسم به هیچ وجه به معنای رد صرف رنگ آمیزی‌های مختلف که در دل زندگی مدرن گسترش می‌یابد و رد پویایی خلق و خوها و حالت های روانی نیست». رئالیسمی که عمادالدین رجبلو روی صحنه می‌آورد تلاش میکند به جزئیات توجه کند و شخصیت هایش را در موقعیت وادار به واکنش کند و خالی از دیدگاه طبقاتی نیست.حتی به خوبی تفاوت ها نشان داده می‌شود.قهرمان این نمایش یک فرد نیست بلکه جمعی از دختران هستند.یکی از دانش‌آموزان از مدرسه غیرانتفاعی تبعید شده به مدرسه رسمی که خالی از امکانات است.دختر دیگری هم به زور به عقد مردی در آمده است در پایان دست به خودکشی می‌زند.با این تفاسیر رجبلو در ارائه رئالیسم خود موفقیت های جالبی کسب کرده و کارش انضمامی و انتقادی است.او حتی دست به «هستی‌شناسی اکنون» هم زده است.
• نقد «رضا آشفته» درباره نمایش «متساوی الساقین»: نمایش «متساوی الساقین» یکی از اجراهای نابی است که ما را متوجهٔ دردمندی‌های ناشی از بیچارگی‌های حاکم بر جامعه خواهد کرد.فقر فرهنگی که کم از فقر اقتصادی ندارد و گاهی نیز دردناک‌تر از آن انسان را ضمن متلاشی کردن به بیراهه می‌برد ای کمتر فرصت بازگشت از آن قابل تصور باشد.نمایش متساوی الساقین درباره تربیت فرزندان است و به همین دلیل خیلی ساده یکی از معظلات اساسی دورهٔ نوجوانی را به چالش می‌کشد.سن دبیرستان و همراه شدن با بلوغ فکری و جنسی دورهٔ بسیار حساس و پرتنشی است برای اینکه احساسات و عواطف در این دوره با غلیانی غیر‌قابل باور همراه می‌شود و چه بهتر که با شناخت این دوره و پیامد‌های حاصل از آن بشود به کسانی که در آن به سر می‌برند کمک کرد که به راحتی از آن گذر کنند.خواه ناخواه میل به دیگری یکی از این اتفاقات است که با شناخت و سمت و سو دادن درست قابل مهار شدن است و عدم شناخت امکان بروز هر نوع رفتار منحرفانه‌ای را دامن خواهد زد.بنابراین باید پیش از رسیدن به این دوره درباره‌اش ذره ذره گفت تا در رسیدن به آن بشود نکات بارزی را برای پیشگیری از برخی از اتفاقات ناگوار رغم زد.وگرنه عدم شناخت ممکن است افراد را دچار سراشیبی تند و با شتابی کند که لغزیدن در آن گاهی با مشکلات غیرقابل جبران مواجه می‌شود.به ناچار باید گفت دوران دشواری است این نوجوانی و آغاز شناخت منطقی از جهانی که در آن زیست می‌کنیم بنابراین آنچه عماد رجبلو نوشته برگرفته از این دوره است و البته کار مشکل‌ترش این بوده که دقیقا به جنس مخالفش پرداخته و درک درست روابط شخصیت دختران خود به سادگی ممکن نمی‌شود و البته اون توانسته به درستی به یک دبیرستان دخترانه ورود پیدا کند و عدم سازگاری آنها با خانواده و مدیران و معلمان و حتی هم‌سن و سال‌های خودشان را نمایان کند .در روزهایی که عده‌ای از شاگردان به سفر راهیان‌نور رفته‌اند جمعی مانده‌اند که نیازمند کلاس‌های تقویتی‌اند و البته مشکلات خانوادگی و شخصی نیز به این مشکل آموزشی‌شان افزوده شده است.درواقع عمده نقد بر وجوه پرورشی و تربیت نادرست این دانش‌آموزان است که تقریبا از قشرهای پایین تا بالا در آن نمونه‌هایی وجود دارد…بنابراین این وضعیت رئالیسم و ناتورالیسم را دربر می‌گیرد برای خود دردرناکی‌های ریشه‌داری را به دنبال دارد که ما را به تفکر وا می‌دارد که این نقصان و کتمان انسانی چرا باید چنین باشد؟ درحالی‌که عشق و ازدواج و فرزند دار شدن یک اصل انسانی است و پرهیز از آن دلالت بر انحراف و ابتذالی می‌کند که انسان را از مدار معمول و راستین زندگی بیرون می‌راند و این همان نکتهٔ بایسته‌ای است که بارها باید شنیده شود که همه در آگاهی و نه تاریکی غفلت به دنبال گریز از آن برآیند.عمادالدین رجبلو نگاه دقیقی به انسان دارد چنانچه هم آگاه بر روابط بیرونی و جامعه شناسانه هست و هم از دوران و مسائل روان‌شناسانه آگاهی دارد و این‌گونه است که در پرداخت دقیق این آدم‌ها بیان درستی را به‌کار گرفته است.او می‌داند انسان دارای اشکال است و هرچه دقیق‌تر این اشکالات نمایان شود متن‌اش از پردازش دقیقتری برخوردار خواهد شد.برای همین است که مدیر مدرسه و خدمتکار بدون اشکال نیستند و البته آنها نیز مسائلی دارند که آنها را دچار چنین اشکالاتی کرده است.اجرای رجبلو در یک کلاس درس و روزهای سرد اسفند نمایان می‌شود و به طرز دقیقی برآن هست که این کلاس با برهم ریختگی‌هایش نمایان‌گر روزها گره خورده‌ای بین این آدم‌ها باشد.طراحی‌صحنه و لباس مبتنی بر چنین روالی است که نگاه ما را به امر واقعی و راستین نزدیک‌تر کند بنابراین وجود بخاری و نیمکت‌های چند‌نفره و در و دیوار زخم خورده از زمان و هجوم هیجانات نوجوانی ریزترین و بارزترین نکاتی است که ما را بیشتر متوجهٔ نشانگان جزیی این دورهٔ سنی خواهد کرد.لباس هم به اقتضای اقتصاد خانواده زیباتر و شکیل‌تر خواهد شد و البته ولنگاری شدید نیز معطوف به بد سرپرست بودن آن بچه‌ها خواهد بود.پس چیدمان دقیق و درستی از این نکات ریز و بارز درجه و عیار کارگردانی عمادالدین رجبلو را بالاتر می‌برد.تولید چنین نمایشی از گرگان می‌تواند برای تئاتر ما نکات مهمی را گوشزد کند که در این سال‌ها دچار غفلت‌های بزرگی شده‌ایم که به تعبیری شاید داستان همان کلاغ و کبکی باشد که کلاغ می‌خواست راه رفتن کبک را یاد بگیرد،راه رفتن خودش را هم فراموش کرد.برخی می‌خواهند مثل غربی‌ها بنویسند و اجرا کنند اما تئاتر حقیقی خودشان را فراموش کرده‌اند.باید زمینه های رشد تئاتر اجتماعی و ملی را فراهم کرد و البته این منوط به بودن تمام گونه‌های ممکن تئاتری است که در کنار هم می‌توان تصور کاربردی‌تری از انواع تئاتر را به مخاطبان القا کرد.

حواشی

نمایش متساوی الساقین که نخست عنوان آن دوشیزه نام داشت پیش از اجرای عموم به مدت دو ماه توسط حراست اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان توقیف شد و سپس با ۴۵ مورد اصلاحیه در نهایت به روی صحنه رفت.

عمادالدین رجبلو در حاشیه جشنواره بین المللی فجر در گفتگو با … در واکنش به این اتفاق گفت:«بی شک ممیزی به نمایش ضربه خواهد زد، این شب ها ، پس از اجرای نمایش ، خستگی در تنم می‌ماند ، چرا که تیغ سانسور اساسا نمایش را از بیخ و بن ویران کرده است، وقتی اندیشه‌ی اثر یک هنرمند تغییر کند ،میتوان گفت دیگر اثر او نیست چرا که نتیجه دیگری در مواجهه مخاطب با آن حاصل خواهد شد و ممکن است خلاف تفکر پیشین را منتقل کند و حتی تاثیرات منفی و مخربی هم بجا بگذارد…وقتی گروه درگیر توقیف و ممیزی می‌شود پروسه‌ی تمرینات را از دست می دهد و صرفا درگیر این موضوع خواهند شد که چطور نمایش را نجات دهند تا فقط آن را به اجرا برسانند بلکه تلاش هایشان بی نتیجه نماند.این درگیری‌ها گروه را از متمرکز شدن بر روی تمرین و بالا بردن کیفیت نمایش فاصله می اندازد و در نتیجه از کیفیت اثر هم می‌کاهد.هیچگاه درپوش گذاشتن بر معظلات اجتماعی چاره ساز نبوده و مشکل را حل نخواهد کرد زیرا آسیب های اجتماعی تا شناسایی و سپس مطرح نشوند ، به هیچ عنوان خودجوش راه‌حلی برای آن‌ها متولد نمیشود تا از وقوع یک بحران جلوگیری کند…»

چاپ نمایشنامه

نمایشنامهٔ متساوی الساقین با نام دوشیزه در سال۱۳۹۹ توسط انتشارات نیو به چاپ رسید.

عوامل

تهیه کننده،نویسنده و کارگردان: عمادالدین رجبلو

دستیار کارگردان:امیر محمد درویش،سمیرا سرچاهی

بازیگران:سمیرا سرچاهی،محدثه شیرعلی،نازنین شهسواری،مارال روشنیان،رعنا زیادلو،اسما دهمرده،سارا حسن‌پور،فتانه شمس آبادی،فرشته سراج

طراح صحنه و لباس: عمادالدین رجبلو

سازنده دکور و مدیر صحنه: محمد نقابی

اجرا توسط گروه‌های دیگر

• این نمایشنامه در آبان ماه سال ۱۳۹۸ با عنوان کد ۱۳ به کارگردانی سوگل جعفری در سالن نوفل‌لوشاتو به روی صحنه رفت.
• این نمایشنامه در تیرماه سال ۱۴۰۲ با عنوان متساوی الساقین به کارگردانی مشترک فضل‌اله عمرانی و پژمان برزگر در سالن نوفل‌لوشاتو به روی صحنه رفت.

جشنواره ها و جوایز

سال	جشنواره	جوایز	منبع
۱۳۹۸	سی امین جشنواره تئاتر استانی استان گلستان-فجر استانی	رتبه اول نویسندگی برای عمادالدین رجبلو-رتبه دوم کارگردانی برای عمادالدین رجبلو-رتبه اول بازیگری زن برای گروه بازیگران نمایش متساوی الساقین،خانم ها؛سمیرا سرچاهی،محدثه شیرعلی،نازنین شهسواری،مارال روشنیان،رعنا زیادلو،اسما دهمرده،سارا حسن‌پور،فتانه شمس‌آبادی
۱۳۹۸	سی و هشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر	تقدیر نویسندگی برای نگارش نمایشنامه متساوی الساقین به عمادالدین رجبلو،نامزد بهترین کارگردانی برای عمادالدین رجبلو،نامزد بهترین طراحی لباس برای عمادالدین رجبلو،نامزد بهترین طراحی صحنه برای عمادالدین رجبلو
۱۳۹۹	نخستین جشنواره «هنر زنده است» بخش تئاتر
۱۴۰۰	شانزدهمین جشنواره سراسری مهر کاشان
۱۴۰۱	نخستین دورهٔ جشن حافظ-تندیس حافظ-نشان علی معلم	نامز بخش دست آوردهای فنی-طراحی صحنه برای عمادالدین رجبلو