جمهوری قره‌قالپاقستان
جمهوری قره‌قالپاقستان منطقه‌ای خودمختار در کشور ازبکستان است. مرکز این جمهوری شهر نوکاث است. قره‌قالپاقستان در شمال غرب ازبکستان واقع شده و همان منبع عظیم ذخایر باستان‌شناسی لقب داده‌اند. در این منطقه بیش از ۳۰۰ پایگاه باستان‌شناسی از دوران باستان ودر دوران قرون وسطی و تا زمان انحلال جمهوری خلق شوروی خوارزم در سال ۱۹۲۴ میلادی، بخشی از مملکت و خان‌نشین ازبکی خیوه/خوارزم بود.
جمهوری قره‌قالپاقستان
Qoraqalpog'iston Respublikasi قاره‌قلپاغیستان جمهوریتی Qaraqalpaqstan Respublikası قاراقالپاقستان ٴرىُسپۇبلیكاسی قره‌قالپاقستان | |
|---|---|
 پرچم  مهر | |
| شعار(ها): Jayxun jaģasında ósken bayterek جایخۇن جاعاسىُندا اوسكىُن بای‌تىُرىُك Jayhun yoqasida o’sgan boyterak جیحون یاقه‌سیده اۉسگن بایتېرک | |
 محل جمهوری قره‌قالپاقستان بر روی نقشه ازبکستان | |
| کشور |  ازبکستان |
| مرکز | نوکاث |
| حکومت | |
| • رئیس مجلس اعلای قره‌قالپاقستان | امان‌بای اورینبایف |
| • رئیس هئیت وزراء قره‌قالپاقستان | فرهاد اِرمانوف |
| مساحت | |
| • کل | ۱۵۶٬۶۰۰ کیلومتر مربع (۶۰۵۰۰ مایل مربع) |
| جمعیت (۲۰۲۴)[۱] | |
| • کل | ۲٬۰۰۲٬۷۰۰ |
| • تراکم | ۱۳/کیلومتر مربع (۳۳/مایل مربع) |
| اهلیت‌نام(ها) | قره‌قالپاق، قره‌قالپاقستانی |
| منطقهٔ زمانی | یوتی‌سی ۵+ |
| کد ایزو ۳۱۶۶ | UZ-QR |
| پلاک خودرو | 95-99 |
| وبگاه | karakalpakstan |
جغرافیای منطقه
ویرایشاین جمهوری در منطقهٔ پست و حاصلخیز خوارزم واقع شده‌است. از جنوب‌غربی به بیابان قره‌قوم، از شمال‌غرب به فلات اوست یورت، از شمال‌شرق به بیابان قیریل‌قوم محصور شده‌است. بخش جنوبی دریاچهٔ خوارزم در خاک این جمهوری بوده و به دلیل خشک و بیابانی بودن و همچنین فصلی بودن رودخانه‌های منتهی به دریاچه، بیابانی به نام آرال‌قوم در این منطقه به وجود آمده‌است. بیش از ۸۰٪ خاک این منطقه از بیابان‌ها و کویر تشکیل شده‌است.
تاریخچه
ویرایشدر سال ۱۹۲۴ منطقهٔ خودمختار قره‌قالپاق به مرکزیت شهر تورت کول برپا گردید. پس از اشغال خوارزم، آمودریا و ترکستان به دست شوروی در ۱۲–۱۹ فوریهٔ ۱۹۲۵، کنگرهٔ کشاورزان و کارگران تأسیس گشت و در ۱۶ فوریه طی مصوبه‌ای منطقهٔ خودمختار قره‌قالپاقستان به صورت رسمی تأسیس و به جمهوری سوسیالیستی قزاقستان ملحق شد. در ۲۰ ژوئیهٔ ۱۹۳۰ حکومت مرکزی شوروی ادارهٔ این منطقه را از قزاقستان به مسکو واگذار و در ۲۰ مارس ۱۹۳۲ این منطقه را به جمهوری خودمختار ارتقا داد. سال ۱۹۳۳ شهر نوکاث به پایتختی برگزیده شد. در سال ۱۹۳۶ به خاک جمهوری سوسیالیستی ازبکستان ضمیمه گردید. در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۰ نمایندگان مجلس محلی قانون حق حاکمیت ملی را تصویب کرده و در ۹ ژانویهٔ ۱۹۹۲ از جمهوری خودمختار به جمهوری قره‌قالپاقستان تغییر نام داد. بعضی از دانشمندان، جمهوری قره‌قالپاقستان را بانک و منبع عظیم ذخایر باستان‌شناسی لقب داده‌اند. در این منطقه بیش از ۳۰۰ پایگاه باستان‌شناسی از دوران باستان و قرون وسطی ودر دوران قرون وسطی و تا زمانی که خوارزم جزو خاک ایران قرارداشت.
تجزیه‌طلبی
ویرایشمطابق اصل ۷۴ قانون اساسی ازبکستان، منطقه خودمختار قره‌قالپاقستان حق جدایی از ازبکستان به‌واسطهٔ همه‌پرسی را داراست. با توجه به تلاش رئیس جمهور ازبکستان برای حذف این اصل، در سال ۲۰۲۲ میلادی (۱۴۰۱ ه.ش) شورشی صورت گرفت که چند ده کشته و هزاران مجروح بر جا گذاشت. پولاد آهونوف، یکی از رهبران جامعه قره‌قالپاقستان که در تبعید و در سوئد زندگی می‌کند، هشدار داد که با توجه به بافت متنوع قومی در این منطقه احتمال بروز درگیری میان جامعه قره‌قالپاق که خواهان حفظ حق تجزیه و خودمختاری منطقه است، با ازبک‌های حامی دولت ازبکستان وجود دارد.[۲]
جایگاه حقوقی
ویرایشاین جمهوری، پرچم و نمادهای ملی و سرود و قانون اساسی و دولت خود را دارد. رئیس‌جمهور این منطقه رئیس شورای عالی و مجلس این جمهوری است. رئیس دولت، رئیس انجمن وزیران جمهوری قره‌قالپاقستان است. جمهوری قره‌قالپاقستان حق جدایی از ازبکستان را به واسطهٔ همه‌پرسی داراست. پول ملی این منطقه، ارز رایج کشور ازبکستان است.
جمعیت
ویرایش- کل جمعیت: ۱٬۶۲۳٬۱۰۰ نفر (۲۰۰۹)
بافت جمعیتی
ویرایشحدود نیمی از جمعیت در شهرها و شهرک‌ها، و بقیه در حومهٔ شهر زندگی می‌کنند.
ترکیب قومیتی
ویرایشاز زمان تاسیس اولین واحد تقسیماتی خودمختار قره‌قالپاق پس از انحلال مملکت خوارزم شوروی در سال ۱۹۲۴ میلادی تا به امروز، ترکیب قومیتی قره‌قالپاقستان در سرشماری‌های مختلف به نسبت بدون تغییر چندانی باقی مانده. در بیست سالِ گذشته اما، جمعیت قزاق این منطقه، به دلایل مختلف، از این منطقه به کشور همسایه قزاقستان کوچ کرده‌اند و نسبت جمعیتی آنها کاهش یافته است.
در سرشماری سال ۲۰۲۱ میلادی، ترکیب قومیتی قره‌قالپاقستان به شرح زیر بود: [۳]
- ازبک‌ها: ۷۷۷٬۳۷۰ نفر (۴۰٫۴٪)
- قره‌قالپالق‌ها: ۷۱۱٬۴۵۲ نفر (۳۶٫۹٪)
- قزاق‌ها: ۲۹۷٬۰۸۳ نفر (۱۵٫۴٪)
- ترکمن‌ها: ۱۰۳٬۶۲۷ نفر (۵٫۴٪)
- باقی نیز (۱٫۹٪) متشکل از قومیت‌های دیگر همچون: روس، تاجیک، اوکراینی، ترکمن، کره‌ای و تاتار.
تقسیمات کشوری
ویرایش_-_colored.png)
_-_colored.png)
جمهوری قره‌قالپاقستان متشکل از یک شهر «در سطح شهرستان» و ۱۶ شهرستان است.
| ردیف | نام شهر/شهرستان | مرکز اداری | نام به ازبکی | نام به قره‌قالپاقی | نام به روسی | مساحت(km۲) | جمعیت (تخمین سال ۲۰۲۴)[۱] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | شهر نوکاث (نوکوس) | Nukus shahri نوکوس شهری |
Nókis qalası نوكیس قالاسىُ |
город Нукус gorod Nukus |
۲۲۱ | ۳۳۹٬۲۰۰ | |
| ۲ | شهرستان آمودریا | شهر منغیت | Amudaryo tumani امودریا تومنی |
Ámiwdárya rayonı اەمیۋدەریا رایونىُ |
Амударьинский район Amudar'inskiy rayon |
۱٬۰۲۰ | ۲۱۲٬۱۰۰ |
| ۳ | شهرستان اللیک‌قلعه | شهر بوستان | Ellikqalʼa tumani اېللیک‌قلعه تومنی |
Ellikqala rayonı اىُللیك‌قالا رایونىُ |
Элликкалинский район Ellikkalinskiy rayon |
۵٬۴۲۰ | ۱۷۱٬۰۰۰ |
| ۴ | شهرستان بوزه‌تاو | شهرک بوزه‌تاو | Boʻzatov tumani بۉزه‌تاو تومنی |
Bozataw rayonı بوزاتاۋ رایونىُ |
Бозатауский район Bozatauskiy rayon |
۲٬۰۴۰ | ۲۱٬۹۰۰ |
| ۵ | شهرستان بیرونی | شهر بیرونی | Beruniy tumani بېرونی تومنی |
Beruniy rayonı ٴبىُرۇنیی رایونىُ |
Берунийский район Beruniyskiy rayon |
۳٬۹۵۰ | ۲۰۵٬۱۰۰ |
| ۶ | شهرستان تخته‌کوپیر | شهر تخته‌کوپیر | Taxtakoʻpir tumani تخته‌کۉپیر تومنی |
Taxtakópir rayonı تاختاكوپیر رایونىُ |
Тахтакупырский район Takhtakupyrskiy rayon |
۲۱٬۱۲۰ | ۳۸٬۹۰۰ |
| ۷ | شهرستان تخیه‌تاش | شهر تخیه‌تاش | Taxiatosh tumani تخیه‌تاش تومنی |
Taqıyatas rayonı تاقىُیاتاس رایونىُ |
Тахиаташский район Takhiatashskiy rayon |
۱۸۰ | ۷۶٬۸۰۰ |
| ۸ | شهرستان تورت‌کول | شهر تورت‌کول | Toʻrtkoʻl tumani تۉرت‌کۉل تومنی |
Tórtkúl rayonı ٴتورت‌كۇل رایونىُ |
Турткульский район Turtkul'skiy rayon |
۷٬۴۸۰ | ۲۲۸٬۸۰۰ |
| ۹ | شهرستان چیمبای | شهر چیمبای | Chimboy tumani چیمبای تومنی |
Shımbay rayonı شىُمبای رایونىُ |
Чимбайский район Chimbayskiy rayon |
۱٬۴۴۰ | ۱۱۵٬۷۰۰ |
| ۱۰ | شهرستان خواجه‌ایلی | شهر خواجه‌ایلی | Xoʻjayli tumani خۉجه‌ایلی تومنی |
Xojeli rayonı خوج‌ىُلی رایونىُ |
Ходжейлийский район Khodzheyliyskiy rayon |
۵۵۰ | ۱۲۸٬۷۰۰ |
| ۱۱ | شهرستان شومنای | شهر شومنای | Shumanoy tumani شومنای تومنی |
Shomanay rayonı شومانای رایونىُ |
Шуманайский район Shumanayskiy rayon |
۷۸۰ | ۵۸٬۰۰۰ |
| ۱۲ | شهرستان قانلی‌کول | شهرک قانلی‌کول | Qonlikoʻl tumani قانلی‌کۉل تومنی |
Qanlıkól rayonı قانلىُ‌كول رایونىُ |
Канлыкульский район Kanlykul'skiy rayon |
۷۴۰ | ۵۳٬۸۰۰ |
| ۱۳ | شهرستان قره‌اوزک | شهرک قره‌اوزک | Qoraoʻzak tumani قاره‌اۉزک تومنی |
Qaraózek rayonı قارااوزىُك رایونىُ |
Караузякский район Karauzyakskiy rayon |
۵٬۸۹۰ | ۵۴٬۴۰۰ |
| ۱۴ | شهرستان قونغیرات | شهر قونغیرات | Qoʻngʻirot tumani قۉنغیرات تومنی |
Qońırat rayonı قوڭىُرات رایونىُ |
Кунградский район Kungradskiy rayon |
۷۶٬۰۰۰ | ۱۳۶٬۰۰۰ |
| ۱۵ | شهرستان کگیلی | شهر کگیلی | Kegeyli tumani کېگېیلی تومنی |
Kegeyli rayonı كىُگىُیلی رایونىُ |
Кегейлийский район Kegeyliyskiy rayon |
۹۲۰ | ۷۴٬۸۰۰ |
| ۱۶ | شهرستان مویناق | شهر مویناق | Moʻynoq tumani مۉیناق تومنی |
Moynaq rayonı مویناق رایونىُ |
Муйнакский район Muynakskiy rayon |
۳۷٬۸۸۰ | ۳۳٬۶۰۰ |
| ۱۶ | شهرستان نوکاث | شهر آق‌منغیت | Nukus tumani نوکوس تومنی |
Nókis rayonı نوكیس رایونىُ |
Нукусский район Nukusskiy rayon |
۹۴۴ | ۵۳٬۹۰۰ |
در دوران اتحاد جماهیر شوروی
ویرایشدر سال ۱۹۳۱ در دوران اتحاد جماهیر شوروی این جمهوری دارای ۱۱ شهرستان به شرح ذیل بوده‌است:
- شهرستان قره‌اوزک به مرکزیت شهر قره‌اوزک
- شهرستان کگیلی به مرکزیت شهر نوکوس
- شهرستان قبچاق به مرکزیت شهر قبچاق
- شهرستان قونغیرات به مرکزیت شهر قونغیرات
- شهرستان مویناق به مرکزیت شهر مویناق
- شهرستان تامدی به مرکزیت شهر تامدی‌بلاغ (این استان در سال ۱۹۴۳ به استان بخارا (ازبکستان) ضمیمه گشت)
- شهرستان تخته‌کوپیر به مرکزیت شهر تخته‌کوپیر
- شهرستان تورت‌کول به مرکزیت شهر تورت‌کول (شوراخان سابق)
- شهرستان خواجه‌ایلی به مرکزیت شهر خواجه‌ایلی
- شهرستان چیمبای به مرکزیت شهر چیمبای
- شهرستان شیخ اباض به مرکزیت شهر شیخ اباض
سرود ملی قره‌قالپاقستان
ویرایشبه عنوان جمهوری خودمختار، با حقوق محفوظه در قانون اساسی ازبکستان، جمهوری قره‌قالپاقستان از سال ۱۹۹۳ میلادی به بعد، سرود ملی رسمی خویش، به زبان قره‌قالپاقی داشته.
آهنگ سرود ملی قره‌قالپاقستان، توسط «نجیم‌الدین محمدالدینوف» و متن آن توسط «ابراهیم یوسفوف» نوشته شده است.
| Karakalpak official[۴][۵][۶] | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
دانشگاه‌ها
ویرایش- دانشگاه دولتی قره‌قالپاقستان
- مؤسسهٔ تربیتی و آموزشی دولتی نوکوس
- شعبهٔ مؤسسهٔ پزشکی تاشکند
- شعبهٔ فناوری اطلاعات دانشگاه تاشکند
- واحد کشاورزی دانشگاه دولتی تاشکند
پیوند به بیرون
ویرایشUzbekistan: Administrative Divisions (population and area) بایگانی‌شده در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine, World Gazetteer.
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ STATISTIKA - integrallashgan axborot tizimi, Rasmiy statistika ma’lumotlari https://siat.stat.uz/reports-filed/246/table-data
- ↑ «درگیری در منطقه قره‌قالپاقستان ازبکستان». euronews. ۲۰۲۲-۰۷-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۹-۳۰.
- ↑ "Постоянное население по национальным и/или этническим группам". Портал открытых данных Республики Узбекистан data.egov.uz. Archived from the original on 2021-05-02. Retrieved 2022-11-01.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام:0وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ "Ózbekstan Respublikasĺnĺń mámleketlik gimni" [The national anthem of the Republic of Uzbekistan] (به ازبکی). Archived from the original on 3 January 2019. Retrieved 3 January 2019.
- ↑ "ҚАРАҚАЛПАҚТСАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МӘМЛЕКЕТЛИК ГИМНИ". Qaraqalpaqstan Respublikasınıñ mämleketlik hükimet portalı. Archived from the original on 27 March 2019. Retrieved 3 January 2019.