فک خزری
فک کاسپین[۲][۳][۴][۵][۶] (نام علمی: Pusa caspica) یک گونه پستاندار دریایی کمیاب است که تنها در دریای مازندران و رودخانه‌های منتهی به آن مانند ولگا و اورال زندگی می‌کند. این‌گونه تنها پستاندار دریای مازندران به‌شمار می‌آید و به دلیل صید بی‌رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت نیازمند به حمایت بین‌المللی است.[۷][۸][۹]
| فک کاسپین | |
|---|---|
| |
| یک فک کاسپین | |
| وضعیت حفاظت | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | جانوران |
| شاخه: | طنابداران |
| رده: | پستانداران |
| راسته: | گوشت‌خوارسانان |
| تیره: | فک‌های بی‌گوش |
| سرده: | فک‌های خزرقطبی |
| گونه: | P. caspica |
| نام دوبخشی | |
| Pusa caspica | |
| |
| گستره زیستگاه فک کاسپین | |
| مترادف | |
|
Phoca caspica | |
فک کاسپین به‌طور میانگین ۱٫۵ متر طول و ۸۰ کیلوگرم وزن دارد و یکی از کوچک‌ترین انواع فک به‌شمار می‌رود.
ساحل‌نشینان شمال به این جانور سگ آبی می‌گویند. این گونه فک در میان ۱۰۰۰ نوع جاندارِ دریای مازندران تنها پستاندار این دریاچه به‌شمار می‌آید. فک‌ها جانورانی دارای اهمیت برای اکوسیستم دریای مازندران به‌شمار می‌آیند و حتی مدفوع آن‌ها یک منبع غذایی در دریا به وجود می‌آورند. نابودی این جانوران می‌تواند اکوسیستم مازندران را به خطر اندازد. فک‌های دریای مازندران مهاجرت سالانهٔ منظمی دارند. آن‌ها به دمای آب بسیار وابسته‌اند. وقتی دمای آب افزایش می‌یابد، آن‌ها به بخش‌هایی که آب عمیق‌تر و قاعدتاً سردتر است، مهاجرت می‌کنند. فک‌ها در تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های نیمه جنوبی مازندران از جمله ایران زندگی می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای مازندران مهاجرت می‌کنند.
نخستین و تنها مرکز حفاظت از گونه در معرض خطر فک کاسپین در ایران و در سال ۲۰۱۰ رسماً آغاز به کار کرد. این مرکز به همت لنی هارت مؤسس مرکز بازتوانی و تحقیقاتی فک هلند، محمد مصطفی شاهی فردوس و امیر صیاد شیرازی در جزیره آشوراده، در نزدیکی سواحل بندر ترکمن احداث شد. هدف این مرکز نجات فک‌های آسیب دیده، آموزش ماهیگیران، ارتقاء سطح فرهنگ محیط زیستی جامعه، تحقیقات و گسترش فعالیت‌های حفاظتی به سایر کشورهای حوزهٔ خزر بوده‌است. مرکز حفاظت از فک کاسپین ایران تا ابتدای سال ۲۰۱۸ توانست ۸۳ قلاده فک را از مرگ نجات داده و پس از انجام درمان به طبیعت بازگرداند.
ویژگی‌ها
ویرایشتغذیه
تغذیهٔ فک کاسپین عمدتاً از ماهی‌ها و گاهی از سخت پوستان است. در فصول مختلف نوع ماهیان مورد تغذیه فک‌ها بسیار متفاوت و متنوع است. فک‌های بالغ روزانه بین دو تا سه کیلوگرم ماهی می‌خورند؛ بنابراین هر فک به‌طور سالانه در حدود یک تن ماهی مصرف می‌کند. نوع تغذیه فک‌های کاسپین منجر به تجمع مواد شیمیایی و مضر از جمله فلزات سنگین و سموم در بدن آن‌ها می‌شود.[۱۰]
رفتارشناسی
فک‌های کاسپین جانورانی پستاندار و فاقد آبشش هستند و برای تنفس باید به سطح آب بیایند. این جانور می‌تواند تا پنجاه متر به اعماق آب رفته و برای مدت یک دقیقه زیر آب بماند. البته در مواردی رفتن فک‌ها به اعماق بیشتر تا ۱۵۰متر یا برای مدت زمان بیشتر نیز گزارش شده. پس از بازگشت فک به سطح آب باید مدتی را جهت تجدید قوا استراحت کند.[۱۱]
در زمستان و تابستان طی دورهٔ جفتگیری، فک‌ها در دسته جات بزرگ قابل مشاهده هستند اما در زمان‌های دیگر سال به تنهایی زندگی می‌کنند. در تابستان‌ها هنگام نزدیک شدن فک‌ها به یکدیگر با تولید صداهای بلند و تکان دادن شدید قسمت دُم اخطار می‌دهند. دلیل این رفتار فک‌ها ناشناخته است.[۱۲]
تولیدمثل
فک‌های نر و ماده جانورانی تک همسر هستند. اواخر پاییز فک‌های کاسپین جهت تولیدمثل به مناطق شمالی دریای مازندران که دارای عمق کمتر و آب یخ زده‌است می‌روند. دوره بارداری در حدود یازده ماه بوده و فک متولد شده حدود پنج کیلوگرم وزن داشته و دارای موهای سفید هست که این موها به مرور زمان تیره می‌شوند. پس از دورهٔ جفتگیری و تولیدمثل فک‌ها به قسمت‌های جنوبی دریای مازندران بازمی‌گردند. حیوان ماده بین سنین پنج تا هفت سالگی و فک‌های نر در سن شش یا هفت سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند.[۱۳]
فرگشت
ویرایششواهد نشان می‌دهند که منشأ گونه فک کاسپین به جمعیتی از گونه فک حلقه‌دار (Pusa hispida) که حدود ۲ میلیون سال پیش و در دوره کواترنری از قطب شمال به منطقه دریای مازندران مهاجرت کرده‌اند بازمی‌گردد. هنگامی که این جمعیت پس از آب شدن صفحات یخ قاره‌ای از جمعیت اصلی فک حلقه‌دار جدا شدند، فک کاسپین از این جمعیت منزوی‌شده به وجود آمد. دیگر گونه‌ای که از منزوی شدن جمعیتی از فک‌ها در حوضه‌های آبی کوچک‌تر و دور از جمعیت اصلی به وجود آمد فک بایکال (Pusa sibirica) نامیده می‌شود که ساختار جمجمه آن به فک کاسپین شباهت دارد.[۱۴]
خطرات محیطی
ویرایششیر فک‌ها ۱۲ درصد چربی دارد. از زمان‌های گذشته، تعداد زیادی از فک‌ها برای استفاده از پوست و گوشتشان شکار می‌شدند. تمامی کشورهای حاشیه مازندران به جز کشور روسیه شکار این‌گونه ارزشمند را ممنوع اعلام نموده‌اند. در پی تلاش‌های حامیان فک کاسپین در منطقه دریای مازندران، وزیر محیط زیست کشور روسیه شکار قانونی فک‌ها را در سال ۲۰۱۸ به صورت موقت و به مدت یک سال ممنوع اعلام کرد. در حال حاضر هم هر سال تعداد زیادی از آن‌ها در تورهای ماهیگیران گرفتار می‌شوند. برخی ماهیگیران می‌پندارند که فک‌ها از ماهیان تجاری، که منبع ارزش‌مندی برای آنان هستند، تغذیه می‌کنند. به همین سبب، به محض مشاهدهٔ فک‌ها، آن‌ها را می‌کشند. گرم‌شدن زمین، باعث ذوب یخ‌های بخش شمالی دریای مازندران و در نتیجه نابودی زیستگاه‌های فک شده‌است. از عوامل دیگر کاهش شدید جمعیت فک‌های دریای مازندران، آلودگی‌های محیطی و نوعی بیماری است که از سگ‌سانان به این‌گونه منتقل و در سال‌های گذشته موجب تلفات زیادی شده‌است. همچنین تورهای صیادی و کاهش ماهیان کیلکا از جمله عواملی هستند که نابودی فک‌ها را سبب شده‌است.
شانه‌دار دریایی مهاجم
ویرایشیکی از عوامل اصلی نابودی فک‌ها تکثیر نوعی شانه‌داران ژله‌ای مهاجم به نام «نمیوپسیس» (شانه‌دار دریایی مهاجم) است که از طریق کانال ولگا- دن وارد خزر شده و ظرف سال‌های گذشته ضربه سنگینی بر اکوسیستم دریای مازندران وارد کرده‌است. تکثیر این آبزی باعث به هم خوردن زنجیره غذایی آبزیان و کاهش ۱۰ برابری فک کاسپین شده‌است.[۱۵]
شانه‌دارهای مهاجم نمیوپسیس در دریای مازندران از پلانکتونها تغذیه می‌کنند، پلانکتون‌های موجود در دریای مازندران تا ۹۰ درصد کاهش یافته‌است. از آن جایی که پلانکتونها غذای اصلی ماهی‌های کوچک کیلکا است، شمار کیلکاها در این دریا کاهش چشم‌گیری داشته‌است. ماهی کیلکا نیز به نوبه خود منبع تغذیه بسیاری از آبزیان این دریا از جمله ماهیان خاویاری و فک دریای مازندران است. در نتیجه اختلال در زنجیره غذایی آبزیان دریای مازندران شمار انواع ماهی‌ها و فک‌ها تا ۱۰ برابر کاهش یافته‌است.[۱۵]
سرشماری
ویرایشپیش از فروپاشی شوروی سابق، تعداد فک‌های کاسپین نزدیک به یک میلیون قلاده بود اما در سرشماری سال ۲۰۰۸ معلوم شد که این تعداد به یک صد هزار قلاده کاهش یافته‌است.[۱۵]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش«Caspian seal». ویکی‌پدیا انگلیسی.
- ↑ Goodman، Simon؛ Dmitrieva، Lilia (۲۰۱۵-۰۷-۱۰). «IUCN Red List of Threatened Species: Caspian Seal». IUCN Red List of Threatened Species. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
- ↑ https://www.farsnews.ir/amp/14000628000184
- ↑ https://www.irna.ir/amp/84508368/
- ↑ https://mana.ir/fa/news/86290/توقف-شکار-قانونی-فُک-کاسپین-در-روسیه
- ↑ https://gilkhabar.ir/news/i/473246
- ↑ https://www.yjc.ir/fa/amp/news/6258322
- ↑ «نماد صلح جهانی حمایت از فوک کاسپین به تنکابن رسید».
- ↑ «حمایت از فوک دریای کاسپین». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۰.
- ↑ خزری-در-حال-انقراض «فوک خزری در حال انقراض» مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). - ↑ Ikemoto, Tokutaka; Kunito, Takashi; Watanabe, Izumi; Yasunaga, Genta; Baba, Norihisa; Miyazaki, Nobuyuki; Petrov, Evgeny A.; Tanabe, Shinsuke (2004). "Comparison of trace element accumulation in Baikal seals (Pusa sibirica), Caspian seals (Pusa caspica) and northern fur seals (Callorhinus ursinus)". Environmental Pollution (Barking, Essex: 1987). 127 (1): 83–97. doi:10.1016/s0269-7491(03)00251-3. ISSN 0269-7491. PMID 14553998.
- ↑ "Caspian seal - Wikipedia". en.m.wiki.x.io (به انگلیسی). Retrieved 2020-09-12.
- ↑ "Caspian seal - Wikipedia". en.m.wiki.x.io (به انگلیسی). Retrieved 2020-09-12.
- ↑ «Caspian seal - The Encyclopedia of Earth». editors.eol.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۱۲.
- ↑ Endo, H.; Sakata, S.; Arai, T.; Miyazaki, N. (April 2001). "The Muscles of Mastication in the Caspian Seal (Phoca caspica)". Anatomia, Histologia, Embryologia. 31 (5): 262–265. doi:10.1046/j.1439-0264.2002.00372.x. PMID 12484416.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ -و-حمله-شانه دارهای-مهاجم-در-خزر/a-17238064 نابودی فوک‌ها و حمله شانه‌دارهای مهاجم در خزر[پیوند مرده] دویچه‌وله فارسی
- فاطمه حسینی زواریی، و دیگران. فرهنگ‌نامهٔ حیات وحش ایران. تهران: نشر طلایی، ۱۳۸۸.