عقل سالم در بدن سالم

عقل سالم در بدن سالم است از ضرب‌المثل معروف در زبان‌های گوناگون جهان از جمله در زبان فارسی است که ترجمه‌ای از عبارت معروف لاتین Mens sana in corpore sano به همین معنی است.

این عبارت بخشی است از متنی در طنزنامه شماره ۱۰ (۱۰:۳۵۶) در نوشتارهای شاعر رومی، جوونال (Juvenal) است که به عنوان پاسخی به این پرسش که مردم در زندگی باید خواهان چه چیزهایی باشند می‌نویسد:

فارسی

لاتین

بایستی دعا کرد تا عقل سالم باشد، در بدنی سالم
خواستار روانی متهور باش که از هراس مرگ عاری باشد
روانی که دیرزیستی را برترین برکات طبیعت بشمارد
و هر گونه رنج و زحمتی را تاب آورد
روانی بیگانه با خشم،
که تشنه تهی‌دستی است
و باور دارد که سختی و کار شاق هرکول بهتر است از
رضایت‌مندی‌ها، ضیافت‌ها و پر قوی شاهان شرقی.
از آنچه می‌توانی به خود ارزانی داری پرده برمی‌دارم:
همانا که زندگی بی‌دغدغه جز از رهگذر پرهیزگاری حاصل نمی‌گردد
(۶۴‏-‎۱۰:۳۵۶)

orandum est ut sit mens sana in corpore sano.

fortem posce animum mortis terrore carentem,

qui spatium uitae extremum inter munera ponat

naturae, qui ferre queat quoscumque labores,

nesciat irasci, cupiat nihil et potiores

Herculis aerumnas credat saeuosque labores

et uenere et cenis et pluma Sardanapalli.

monstro quod ipse tibi possis dare; semita certe

tranquillae per uirtutem patet unica uitae.

(10.356-64)

ضرب‌المثلی فارسی با معنایی قابل قیاس با این مفهوم در شاهنامه فردوسی وجود دارد:

ز نیرو بود مرد را راستی

ز سستی کژی زاید و کاستی

منابع

Sentenze, motti, proverbi latini brevemente illustrati, appendice al Vocabolario della Lingua Latina Campanini-Carboni, Paravia, Torino, 1993, p. 50.